PHÂN TÍCH CẤU TRÚC CẦU CÁC SẢN PHẨM THỊ TRƯỜNG THỊT VÀ CÁ: NGHIÊN CỨU THỰC NGHIỆM THEO TIẾP CẬN KINH TẾ LƯỢNG CHO TRƯỜNG HỢP VIỆT NAM - Full 10 điểm

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH

----------
PHẠM THÀNH THÁI

PHÂN TÍCH CẤU TRÚC CẦU CÁC SẢN PHẨM THỊT VÀ
CÁ: NGHIÊN CỨU THỰC NGHIỆM THEO TIẾP CẬN KINH

TẾ LƯỢNG CHO TRƯỜNG HỢP VIỆT NAM

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

TP. Hồ Chí Minh - Năm 2013

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH

----------

PHẠM THÀNH THÁI

PHÂN TÍCH CẤU TRÚC CẦU CÁC SẢN PHẨM THỊT VÀ
CÁ: NGHIÊN CỨU THỰC NGHIỆM THEO TIẾP CẬN KINH

TẾ LƯỢNG CHO TRƯỜNG HỢP VIỆT NAM

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

Chuyên ngành: Kinh tế Phát triển
Mã số: 62 31 05 01

Người hướng dẫn khoa học:
1. PGS.TS. NGUYỄN TRỌNG HOÀI
2. TS. LÊ KIM LONG

TP. Hồ Chí Minh - Năm 2013

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu do chính tơi thực hiện. Các số
liệu thu thập và kết quả phân tích trong luận án là trung thực, và chưa từng được ai
công bố trong bất kỳ cơng trình nào khác.

Phạm Thành Thái

ii

LỜI CẢM ƠN

Trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu và viết luận án này, tôi luôn nhận
được sự hướng dẫn tận tình, những lời động viên, khích lệ, sự thấu hiểu và sự giúp
đỡ to lớn từ q Thầy Cơ giáo, Gia đình và Bạn bè của tơi. Nhân đây, tơi xin bày tỏ
lịng biết ơn sâu sắc đến những người đã giúp đỡ tôi rất nhiều trong q trình học
tập, nghiên cứu và hồn thành luận án này.

Trước tiên, tơi xin bày tỏ lịng biết ơn sâu sắc tới Thầy Nguyễn Trọng Hoài,
giảng viên hướng dẫn nghiên cứu chính của tơi. Nếu khơng có những lời nhận xét,
góp ý quý giá để xây dựng đề cương luận án và sự hướng dẫn nhiệt tình, tận tâm

của Thầy trong suốt quá trình nghiên cứu thì luận án này đã khơng hồn thành. Tơi
cũng học được rất nhiều từ Thầy về kiến thức chuyên môn, tác phong làm việc và
những điều bổ ích khác. Tơi cũng xin chân thành cảm ơn Thầy Lê Kim Long đã tận
tình hướng dẫn tôi trong suốt thời gian nghiên cứu và viết luận án này. Nếu khơng
có những khuyến khích, động viên của Thầy, luận án này đã không thành hiện thực.

Tôi cũng xin gởi lời cảm ơn chân thành đến quý Thầy, Cô giáo ở Khoa Kinh
tế Phát triển nói riêng và quý Thầy, Cơ ở trường Đại học Kinh tế TP.HCM nói
chung nơi tôi học tập và nghiên cứu đã giảng dạy, giúp đỡ tơi trong suốt khóa học
này. Đặc biệt là Thầy Nguyễn Hoàng Bảo, Thầy Phạm Khánh Nam, Thầy Trương
Quang Hùng và Thầy Nguyễn Hữu Dũng. Quý Thầy, Cô đã đem đến cho tôi những
kiến thức và kinh nghiệm vô giá cho cuộc đời của tôi.

Xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành đến q Thầy, Cơ trong Bộ mơn Kinh tế
học nói riêng và quý Thầy, Cô trong Khoa Kinh tế - Trường Đại học Nha Trang nói
chung nơi tơi đang cơng tác đã động viên, giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi để tơi
hồn thành luận án này.

Sau cùng, lời cảm ơn đặc biệt nhất dành cho bố mẹ, anh chị em, vợ và con
gái tôi. Những cố gắng của tôi để hồn thành luận án này là dành cho họ. Tơi cũng
xin chân thành cảm ơn những người bạn thân tình của tơi, đặc biệt là anh Hịa, anh
Minh, bạn Thế Anh, Hồng Đào, Văn Diễn. Nếu khơng có những giúp đỡ, chia sẻ,
động viên và khuyến khích từ họ thì tơi đã khơng thể hồn thành luận án này.

TP. Hồ Chí Minh, tháng 12 năm 2012

iii

MỤC LỤC

Trang phụ bìa Trang

LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................i

LỜI CẢM ƠN........................................................................................................ii

MỤC LỤC.............................................................................................................iii

DANH MỤC KÝ HIỆU CÁC CHỮ VIẾT TẮT .................................................vi

DANH MỤC CÁC BẢNG...................................................................................vii

DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ ..............................................................................xi

TĨM TẮT............................................................................................................xii

Chương 1: GIỚI THIỆU.......................................................................................1

1.1. Bối cảnh nghiên cứu .......................................................................................1

1.2. Vấn đề nghiên cứu ..........................................................................................5

1.3. Mục tiêu nghiên cứu .......................................................................................6

1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu..................................................................7

1.5. Dữ liệu và phương pháp nghiên cứu..............................................................8

1.6. Ý nghĩa của nghiên cứu ..................................................................................9

1.6.1. Ý nghĩa lý thuyết ......................................................................................9

1.6.2. Ý nghĩa thực tiễn ......................................................................................9

1.7. Kết cấu của báo cáo nghiên cứu...................................................................10

Chương 2: LƯỢC KHẢO LÝ THUYẾT PHÂN TÍCH CẦU ...........................12

2.1. Giới thiệu ......................................................................................................12

2.2. Lý thuyết cầu người tiêu dùng và sự hình thành hàm cầu .........................12

2.2.1. Cách tiếp cận đối ngẫu và cầu của người tiêu dùng .............................13

2.2.2. Tối đa hóa độ thỏa dụng và sự hình thành hàm cầu Marshallian .......14

2.2.3. Tối đa hóa độ thỏa dụng gián tiếp (Indirect Utility Maximization).....17

2.2.4. Tối thiểu hóa chi phí và sự hình thành hàm cầu Hicksian ...................17

2.2.5. Ảnh hưởng thay thế và ảnh hưởng thu nhập lên lượng cầu tiêu dùng 19

2.2.6. Độ co dãn của cầu (The elasticity of demand).......................................20

2.2.6.1. Độ co dãn của cầu theo thu nhập ....................................................21

2.2.6.2. Độ co dãn của cầu theo giá riêng.....................................................21

2.2.6.3. Độ co dãn của cầu theo giá chéo......................................................21

2.2.6.4. Độ co dãn của cầu Hicksian (độ co dãn bù đắp).............................22

iv

2.2.7. Hệ hàm cầu vi phân................................................................................22
2.2.8. Các tính chất của hàm cầu (Properties of Demand Functions)............23
2.3. Các mơ hình kinh tế lượng cho phân tích cầu tiêu dùng ............................ 26
2.3.1. Các mơ hình phương trình đơn .............................................................26
2.3.2. Mơ hình Working-Leser (Working-Leser Model) ................................30
2.3.3. Phân tích của Stone (Stone’s analysis) ..................................................30
2.3.4. Hệ thống chi tiêu tuyến tính (Linear Expenditure System) .................31
2.3.5. Hệ thống hàm cầu Translog (Translog Demand System).....................32
2.3.6. Mơ hình Rotterdam (Rotterdam Model)...............................................34
2.3.7. Mơ hình AIDS (Almost Ideal Demand System) ....................................35
2.4. Tóm tắt các nghiên cứu trước về phân tích cầu tiêu dùng..........................37
2.4.1. Các nghiên cứu trước liên quan ở ngoài nước ......................................38
2.4.2. Các nghiên cứu trước liên quan ở trong nước ......................................44
2.5. Khung phân tích đề nghị cho nghiên cứu luận án.......................................48
2.5.1. Khe hổng nghiên cứu .............................................................................48
2.5.2. Các đóng góp từ lược khảo lý thuyết.....................................................49
Chương 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ....................................................52
3.1. Giới thiệu ......................................................................................................52
3.2. Đặc trưng mơ hình nghiên cứu đề nghị .......................................................52
3.2.1. Định nghĩa các biến được sử dụng trong các mơ hình thực nghiệm....53
3.2.2. Các mơ hình kinh tế lượng sử dụng phân tích của luận án..................54

3.2.2.1. Mơ hình Working-Leser (Working-Leser Model) .........................54
3.2.2.2. Mơ hình AIDS (Almost Ideal Demand System)..............................54
3.2.2.3. Mơ hình QUAIDS (Quadratic Almost Ideal Demand System)......56
3.3. Các giả thuyết nghiên cứu............................................................................58

3.4. Mô tả dữ liệu nghiên cứu..............................................................................62
3.5. Thủ tục và các kỹ thuật ước lượng mô hình................................................65
3.5.1. Vấn đề tiêu dùng bằng khơng (Zero – Consumption) ..........................65
3.5.2. Thủ tục ước lượng các mơ hình nghiên cứu thực nghiệm ....................67
3.5.2.1. Đối với mơ hình Working – Leser...................................................67
3.5.2.2. Đối với mơ hình LA/AIDS ...............................................................68
3.5.2.3. Đối với mơ hình QUAIDS dạng ước lượng.....................................70
3.6. Tóm tắt chương............................................................................................. 73

v

Chương 4: PHÂN TÍCH VÀ THẢO LUẬN KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU..........75
4.1. Giới thiệu ......................................................................................................75
4.2. Thống kê mô tả và so sánh cho các biến quan sát .......................................75

4.2.1. Tiêu dùng các mặt hàng thịt và cá theo thu nhập và nhóm tuổi ..........76
4.2.2. Tiêu dùng các mặt hàng thịt và cá theo thu nhập và quy mơ hộ gia
đình ................................................................................................................... 85
4.2.3: Tiêu dùng các mặt hàng thịt và cá theo yếu tố khu vực và vùng miền 95
4.2.4. Thống kê mô tả phần ngân sách dành cho chi tiêu các mặt hàng thịt
lợn, thịt bò, thịt gà, và cá ở Việt Nam năm 2008 ............................................99
4.2.5. Thống kê mô tả về giá các mặt hàng thịt và cá, tổng chi tiêu, quy mô hộ
gia đình, tuổi và học vấn của chủ hộ ở Việt Nam năm 2008 ........................100
4.3. Các kết quả ước lượng mơ hình .................................................................102
4.3.1. Ước lượng các tham số và độ phù hợp của mơ hình...........................102
4.3.2. Đánh giá độ phù hợp giữa các mơ hình ước lượng .............................112
4.3.3. Ước lượng các độ co dãn theo giá riêng, giá chéo và theo thu nhập ..114
4.4. Ước lượng mơ hình hàm cầu theo khu vực thành thị và nơng thơn......... 122
4.5. Ước lượng mơ hình hàm cầu theo các nhóm thu nhập khác nhau...........131
4.6. So sánh kết quả phân tích với một số nghiên cứu trước ...........................141

4.7. Một ứng dụng trong phân tích cầu tiêu dùng – vấn đề dự báo ................ 145
4.8. Tóm tắt chương...........................................................................................150
Chương 5: KẾT LUẬN VÀ GỢI Ý CHÍNH SÁCH......................................... 152
5.1. Kết luận....................................................................................................... 152
5.2. Các hàm ý chính sách về cầu tiêu dùng thịt và cá ở Việt Nam.................157
5.3. Những đóng góp chính của luận án ...........................................................160
5.4. Hạn chế và hướng mở rộng cho các nghiên cứu tiếp theo ........................162
DANH MỤC CÁC CƠNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ........................................163
TÀI LIỆU THAM KHẢO.................................................................................164
PHỤ LỤC 1........................................................................................................169
PHỤ LỤC 2........................................................................................................174
PHỤ LỤC 3........................................................................................................184
PHỤ LỤC 4........................................................................................................191
PHỤ LỤC 5........................................................................................................227

vi

DANH MỤC KÝ HIỆU CÁC CHỮ VIẾT TẮT

Chữ viết tắt Tên đầy đủ

AGROINFO Agricutural Information

AIDS Almost Ideal Demand System

GAIDS Generalized Almost Ideal Demand System

GSO General Statistics Office

IMR Inverse Mill’s Ratio

LA/AIDS Linear Approximated Almost Ideal Demand System

LA/QUAIDS Linear Approximated Quadratic Almost Ideal Demand System

LEM Linear Engel Model

LES Linear Expenditure System

PTNNNT Phát triển nông nghiệp nông thôn

QEM Quadratic Engel Model

QES Quadratic Expenditure System

QUAIDS Quadratic Almost Ideal Demand System

SUR Seemingly Unrelated Regression

TB Trung bình

VHLSS VietNam Household Living Standards Survey

vii

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng Trang

Bảng 3.1: Định nghĩa các biến được sử dụng trong các mơ hình nghiên cứu. ........53

Bảng 3.2: Phần trăm các hộ gia đình với tiêu dùng bằng không ............................63

Bảng 4.1: Phân phối mẫu theo thu nhập và nhóm tuổi...........................................76

Bảng 4.2: Quy mơ hộ gia đình trung bình theo thu nhập và nhóm tuổi..................76

Bảng 4.3: Tuổi trung bình của chủ hộ theo thu nhập và nhóm tuổi........................77

Bảng 4.4: Tổng chi tiêu trung bình mỗi hộ gia đình theo thu nhập và nhóm tuổi...77

Bảng 4.5: Kiểm định sự bằng nhau về giá trị trung bình của tổng chi tiêu theo thu

nhập và nhóm tuổi.................................................................................................78

Bảng 4.6: Tiêu dùng trung bình thịt lợn theo thu nhập và nhóm tuổi .....................78

Bảng 4.7: Kiểm định sự bằng nhau về giá trị trung bình cho chi tiêu thịt lợn theo

nhóm tuổi và thu nhập ...........................................................................................79

Bảng 4.8: Tiêu dùng trung bình thịt bị theo thu nhập và nhóm tuổi ......................79

Bảng 4.9: Kiểm định sự bằng nhau về giá trị trung bình cho chi tiêu thịt bị theo

nhóm tuổi và theo thu nhập....................................................................................80

Bảng 4.10: Tiêu dùng trung bình thịt gà theo thu nhập và nhóm tuổi ....................80

Bảng 4.11: Kiểm định sự bằng nhau về giá trị trung bình cho chi tiêu thịt gà theo

nhóm tuổi và thu nhập ...........................................................................................81

Bảng 4.12: Tiêu dùng trung bình cá theo thu nhập và nhóm tuổi...........................81

Bảng 4.13: Kiểm định sự bằng nhau về giá trị trung bình cho chi tiêu cá theo nhóm

tuổi và thu nhập .....................................................................................................82

Bảng 4.14: Giá trung bình của thịt lợn theo thu nhập và nhóm tuổi.......................82

Bảng 4.15: Kiểm định sự bằng nhau về giá trung bình của thịt lợn theo nhóm tuổi

và theo thu nhập ....................................................................................................83

Bảng 4.16: Giá trung bình của thịt bị theo thu nhập và nhóm tuổi ........................83

Bảng 4.17: Kiểm định sự bằng nhau về giá trung bình của thịt bị theo nhóm tuổi và

thu nhập.................................................................................................................83

Bảng 4.18: Giá trung bình của thịt gà theo thu nhập và nhóm tuổi ........................84

Bảng 4.19: Kiểm định sự bằng nhau về giá trung bình của thịt gà theo nhóm tuổi và

thu nhập.................................................................................................................84

Bảng 4.20: Giá trung bình của cá theo thu nhập và nhóm tuổi...............................84

viii

Bảng 4.21: Kiểm định sự bằng nhau về giá trung bình của cá theo nhóm tuổi và
theo thu nhập.........................................................................................................85
Bảng 4.22: Phân phối mẫu theo thu nhập và quy mơ hộ gia đình ..........................85
Bảng 4.23: Tuổi trung bình của chủ hộ theo thu nhập và quy mô hộ gia đình........86
Bảng 4.24: Tổng chi tiêu trung bình theo thu nhập và quy mơ hộ gia đình ............87
Bảng 4.25: Kiểm định sự bằng nhau về giá trị trung bình của tổng chi tiêu theo thu
nhập và quy mô hộ gia đình...................................................................................87
Bảng 4.26: Tiêu dùng trung bình thịt lợn theo thu nhập và quy mơ hộ gia đình.....88
Bảng 4.27: Kiểm định sự bằng nhau về giá trị trung bình cho tiêu dùng thịt lợn theo
thu nhập và quy mô hộ gia đình.............................................................................88
Bảng 4.28: Tiêu dùng trung bình thịt bị theo thu nhập và quy mơ hộ gia đình ......89
Bảng 4.29: Kiểm định sự bằng nhau về giá trị trung bình cho tiêu dùng thịt bị theo
thu nhập và quy mơ hộ gia đình.............................................................................89
Bảng 4.30: Tiêu dùng trung bình thịt gà theo thu nhập và quy mơ hộ gia đình ......90
Bảng 4.31: Kiểm định sự bằng nhau về giá trị trung bình cho tiêu dùng thịt gà theo
thu nhập và quy mô hộ gia đình.............................................................................90
Bảng 4.32: Tiêu dùng trung bình cá theo thu nhập và quy mơ hộ gia đình ............91
Bảng 4.33: Kiểm định sự bằng nhau về giá trị trung bình cho tiêu dùng cá theo thu
nhập và quy mô hộ gia đình...................................................................................91
Bảng 4.34: Giá trung bình của thịt lợn theo thu nhập và quy mơ hộ gia đình.........92
Bảng 4.35: Kiểm định sự bằng nhau về giá trung bình của thịt lợn theo quy mơ hộ
gia đình và theo thu nhập.......................................................................................92
Bảng 4.36: Giá trung bình của thịt bị theo thu nhập và quy mơ hộ gia đình..........92
Bảng 4.37: Kiểm định sự bằng nhau về giá trung bình của thịt bị theo quy mơ hộ
gia đình và theo thu nhập.......................................................................................93
Bảng 4.38: Giá trung bình của thịt gà theo thu nhập và quy mơ hộ gia đình ..........93
Bảng 4.39: Kiểm định sự bằng nhau về giá trung bình của thịt gà theo quy mơ hộ
gia đình và theo thu nhập.......................................................................................93
Bảng 4.40: Giá trung bình của cá theo thu nhập và quy mơ hộ gia đình ................94

Bảng 4.41: Kiểm định sự bằng nhau về giá trung bình của cá theo quy mơ hộ gia
đình và theo thu nhập ............................................................................................94
Bảng 4.42: Tiêu dùng trung bình thịt lợn theo khu vực và vùng miền ...................95