PHÂN TÍCH NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ SỰ CẦN THIẾT PHẢI GIA NHẬP CÔNG ƯỚC NÀY CỦA VIỆT NAM NHẰM BẢO VỆ LỢI ÍCH CỦA NHÀ NƯỚC VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH NHÀ NƯỚC TA VÀ CÁC THÀNH PHẦN KINH TẾ CỦA NƯỚC TA THAM GIA NGÀY CÀNG NHIỀU HƠN VÀO CÁC HOẠT ĐỘNG K

TẠP CHÍ PHÁT TRIỂN KH&CN, TẬP 15, SOÁ Q1 2012

VI T NAM V1I VI C GIA NH P CÔNG Ư1C LIÊN HI P QU/C VS MIXN TRY
TÀI PHÁN VÀ MIXN TRY TÀI S N C A QU/C GIA

Bành Qu*c Tu-n
Trư ng Đ i h c Kinh t - Lu t, ĐHQG-HCM

TĨM T T: Trên cơ s tóm t%t nh ng n i dung chính c a Cơng ư c c a Liên hi p qu c v quy n
miRn tr+ tài phán và miRn tr+ tài s n c a qu c gia c a Liên hi p qu c ngày 02/12/2004 tác gi đã phân
tích nh ng v$n ñ lý lu n và th c tiRn v s c n thi t ph i gia nh p Công ư c này c a Vi t Nam nh m
b o v l i ích c a Nhà nư c Vi t Nam trong b i c nh nhà nư c ta và các thành ph n kinh t c a nư c
ta tham gia ngày càng nhi u hơn vào các ho t ñ ng kinh t , thương m i, ñ u tư v i ch th nư c ngồi
đ!ng th i cũng đ góp ph n hoàn thi n pháp lu t Vi t Nam trong quá trình h i nh p qu c t .

T khóa:

Cùng v i s phát tri n c a ho t ñ ng kinh t nư c ta ñang h i nh p m nh m+ vào q trình
thương m i tồn c u thì qu c gia tham gia v i tồn c u hóa địi h,i pháp lu t Vi t Nam ph i
tư cách là m t bên ch th trong các quan h ngày càng phù h p hơn v i các chu%n m c
dân s qu c t ngày càng ph bi n. Khi tham pháp lý qu c t 10.
gia vào các quan h này qu c gia ñư c xác
ñ nh là ch th ñ#c bi t. N i dung quy ch pháp 1. N i dung quy2n mi n trV c a qu*c gia
lý ñ#c bi t c a qu c gia ñã ñư c quy ñ nh trong trong Công ư)c c a Liên hi(p qu*c năm
các ñi u ư c qu c t có liên quan mà quan 2004
tr ng nh t là Công ư c c a Liên hi p qu c v
mi*n tr( tài phán và mi*n tr( tài s n c a qu c Quy n mi*n tr( qu c gia trong tư pháp qu c
gia (United Nations Convention on t xu t phát t( nguyên t$c cơ b n trong quan
Jurisdictional Immunities of States and their h qu c t là nguyên t$c nguyên t$c tôn tr ng
Property) đư c thơng qua b i Đ i h i ñ ng ch quy n qu c gia và bình đ.ng ch quy n
Liên hi p qu c vào ngày 02/12/2004 b&ng Ngh gi a các qu c gia. T( xa xưa, các nhà lý lu n

quy t s 59/38 (g i t$t là Công ư c Liên hi p pháp lý ñã th(a nh n nguyên t$c k< ngang
qu c năm 2004) và ñư c ñ ng, cho t t c các quy n này khơng có quy n l c gì đ i v i k<
qu c gia ký t( tháng 01/2005 ñ n ngày ngang quy n kia (Parin parem non habet
17/01/2007 t i tr" s c a Liên hi p qu c. Vi c imperium). Theo nguyên t$c này, Nhà nư c
nghiên c u các n i dung c a Công ư c nh&m này ho#c b t kỳ cơ quan nào c a Nhà nư c này
chu%n b các ñi u ki n gia nh p có ý nghĩa khơng có quy n xét x! Nhà nư c khác ho#c
quan tr ng ñ i v i Vi t Nam trong b i c nh ñ i di n c a Nhà nư c khác. Trên cơ s bình

10 Xem tồn văn cơng ư c (ti ng Anh) t i ñ a ch):
untreaty.un.org/ilc/texts/instruments/english/conventions/4
_1_2004

Trang 67

Science & Technology Development, Vol 15, No.Q1 2012 s n c a qu c gia khác, c" th là không th c thi
quy n tài phán ch ng l i qu c gia khác trong
ñ.ng gi a các qu c gia thì m i m t qu c gia m t v" ki n t i tịa án nư c mình. Các tranh
không th th c hi n quy n l c c a mình trong ch p liên quan ñ n qu c gia ph i ñư c gi i
quan h v i qu c gia khác. Quy n mi*n tr( c a quy t b&ng con ñư ng thương lư ng tr c ti p
qu c gia ñã ñư c pháp lu t qu c t quy ñ nh c" ho#c con ñư ng ngo i giao, tr( khi qu c gia t(
th trong Công ư c Viên năm 1961 v quan h b, quy n này. Như v y, v nguyên t$c, các ch
ngo i giao (có hi u l c năm 1964) và Cơng th có quy n n p đơn kh i ki n qu c gia nhưng
ư c Viên năm 1963 v quan h lãnh s (có Tòa án nh n đư c đơn ki n có quy n th" lý
hi u l c năm 1967). Khi tham gia vào các quan gi i quy t v" ki n hay không l i ph" thu c vào
h dân s có y u t nư c ngoài trong Tư pháp ý chí c a qu c gia b ki n.
qu c t qu c gia cũng ñư c hư ng quy ch
pháp lý ch th đ#c bi t, đó là quy n mi*n tr( - MiRn tr+ ñ i v i các bi n pháp cưSng ch
trong lĩnh v c tư pháp, ñã ñư c quy ñ nh c" nh m ñ m b o ñơn ki n, n u qu c gia ñ!ng ý
th t i Công ư c Liên hi p qu c năm 2004 v
mi*n tr( tài phán và mi*n tr( tài s n c a qu c cho t) ch c, cá nhân nư c ngoài ki n mình, t c

gia. Theo n i dung Cơng ư c, quy n mi*n tr(
c a qu c gia trong lĩnh v c tư pháp g m quy n là đ!ng ý cho Tịa án nư c ngoài xét x v ki n
mi*n tr( tư pháp và quy n mi*n tr( ñ i v i tài mà qu c gia là b ñơn. N i dung c a quy n này
s n thu c quy n s h u c a qu c gia. th hi n trong trư ng h p n u m t qu c gia
ñ ng ý ñ tịa án nư c ngồi th" lý, gi i quy t
1.1 Quy n miRn tr+ tư pháp, bao g!m ba n i m t v" tranh ch p mà qu c gia là m t bên tham
dung: gia thì tịa án nư c ngồi đó ñư c quy n xét x!
nhưng tòa án khơng đư c áp d"ng b t c m t
- MiRn tr+ tài phán t i b$t c Tòa án qu c bi n pháp cư9ng ch nào như b$t gi , t ch thu
gia nào (còn g i là quy n miRn tr+ xét x , tài s n c a qu c gia ñ ph"c v" cho vi c xét x!.
Immunity From Jurisdiction - IFJ). N i dung Tòa án ch) ñư c áp d"ng các bi n pháp này n u
quy n này th hi n n u khơng có s ñ ng ý c a ñư c qu c gia cho phép. Hai n i dung nêu trên
qu c gia thì khơng có m t tịa án nư c ngồi ñư c các nhà lu t h c phương Tây ñ c p dư i
nào có th%m quy n th" lý và gi i quy t v" ki n cái tên Immunity From Execution (IFE). Đi u
mà qu c gia là b ñơn (trong lĩnh v c dân s ). 18 Công ư c quy đ nh: “Khơng có bi n pháp
Đi u 5 Cơng ư c quy đ nh: Qu c gia ñư c cư9ng ch ti n t t"ng nào như t ch thu, chi m
hư ng quy n mi*n tr( tài phán trư c m t tòa gi tài s n trái pháp lu t c a qu c gia đư c áp
án nư c ngồi theo nh ng quy đ nh c a Cơng d"ng trong m t v" ki n trư c m t tòa án nư c
ư c11. Các qu c gia có nghĩa v" đ m b o ngồi ...”12 Đi u này có nghĩa là trong trư ng
quy n mi*n tr( tài phán và quy n mi*n tr( tài

11 Nguyênvăn: “A State enjoys immunity, in respect of itself 12 Nguyên văn: “No pre-judgment measures of constraint,
and its property, from the jurisdiction of the Courts of such as attachment or arrest, against property of the State
another State subject to the provision of the present may be taken in connection with a proceeding before a
Convention”. court of another State …”.

Trang 68

h p qu c gia đ ng ý cho Tịa án m t nư c th" TẠP CHÍ PHÁT TRIỂN KH&CN, TẬP 15, SỐ Q1 2012
lý đơn ki n ch ng l i qu c gia đó thì qu c gia

v'n ti p t"c hư ng quy ch pháp lý ñ#c bi t h p qu c gia t( b, m t n i dung trong quy n
trong q trình tham gia t t"ng t i Tịa án mi*n tr( tư pháp thì qu c gia v'n hư ng quy n
qu c gia đó. mi*n tr( đ i v i các n i dung cịn l i.

- MiRn tr+ ñ i v i các bi n pháp cưSng ch 1.2 Quy n miRn tr+ ñ i v i tài s n thu c
nh m ñ m b o thi hành quy t ñ nh c a Tòa án quy n s h u c a qu c gia.
trong trư ng h p qu c gia ñ!ng ý cho các t)
ch c, cá nhân nư c ngoài kh i ki n cũng như Quy n mi*n tr( ñ i v i tài s n thu c quy n
đ!ng ý cho Tịa án xét x v ki n đó. Trong s h u c a qu c gia là m t trong nh ng n i
trư ng h p qu c gia ñ ng ý cho m t tòa án dung quan tr ng c a quy n mi*n tr( c a qu c
nư c ngoài gi i quy t m t tranh ch p mà qu c gia khi tham gia vào quan h dân s có y u t
gia là m t bên tham gia và n u qu c gia là bên nư c ngoài. N i dung c a quy n này là nh ng
thua ki n thì b n án c a tịa án nư c ngồi đó tài s n ñư c xác ñ nh thu c quy n s h u c a
cũng ph i ñư c qu c gia t nguy n thi hành. qu c gia thì khơng th là đ i tư ng áp d"ng các
N u qu c gia không t nguy n thi hành b n án bi n pháp tư pháp khi qu c gia ñưa vào tham
và khơng có s đ ng ý c a qu c gia thì khơng gia các quan h dân s qu c t . Đi u 21 Công
th áp d"ng các bi n pháp cư9ng ch như b$t ư c ñã li t kê c" th nh ng lo i tài s n mà qu c
gi , t ch thu tài s n c a qu c gia nh&m cư9ng gia ñư c hư ng quy n mi*n tr( như tài kho n
ch thi hành b n án đó. Ngay c khi qu c gia t( ngân hàng s! d"ng cho vi c th c hi n các ch c
b, quy n mi*n tr( xét x! thì quy n mi*n tr( năng, nhi m v" c a nhà nư c, tài s n c a quân
ñ i v i các bi n pháp cư9ng ch b o ñ m thi ñ i, ... Quy n mi*n tr( v tài s n là m t n i
hành phán quy t c a tòa án v'n ph i đư c tơn dung không th tách r i c a quy n mi*n tr( c a
tr ng. Đi u 19 Công ư c quy đ nh: “Khơng có qu c gia và ngày càng th hi n vai trò quan
bi n pháp cư9ng ch nào sau khi có phán quy t tr ng c a mình trong vi c b o v h u hi u l i
c a tòa án như t ch thu, b$t gi tài s n trái pháp ích c a qu c gia khi tham gia vào các quan h
lu t c a qu c gia ñư c áp d"ng trong m t v" dân s qu c t .
ki n trư c m t tịa án nư c ngồi ...”13
Các n i dung c a quy n mi*n tr( c a qu c
Như v y, theo Công ư c, khi tham gia vào gia t n t i trong m i quan h g$n bó ch#t ch+
quan h dân s qu c t , qu c gia s+ không b v i nhau và ñ u ñư c xây d ng trên nguyên t$c

b$t bu c ph i tham gia vào b t kỳ v" ki n nào, bình đ.ng v ch quy n gi a các qu c gia. Tuy
tr( khi chính qu c gia ñ ng ý. Trong trư ng nhiên, gi a các quy n v'n có s đ c l p tương
ñ i và qu c gia có quy n t( b, m t n i dung,
13 Nguyên văn: “No post-judgment measures of constraint, hai n i dung hay t t c các n i dung trong
such as attachment, arrest or execution, against property quy n mi*n tr(. Vi c qu c gia t( b, m t n i
of the State may be taken in connection with a proceeding dung không làm nh hư ng ñ n các n i dung
before a court of another State …”. còn l i trong quy n mi*n tr(. Vi c t( b, quy n
mi*n tr( c a qu c gia c n ph i ñư c th hi n rõ

Trang 69

Science & Technology Development, Vol 15, No.Q1 2012 kỳ ch th nào cũng khơng có quy n vư t lên
trên ch quy n qu c gia. Th m chí quy n mi*n
ràng trong pháp lu t qu c gia, trong ñi u ư c tr( này còn ñư c m r ng cho ngư i ñ ng ñ u
qu c t mà qu c gia là thành viên ho#c trong c a qu c gia khi tham gia vào các m i quan h
các văn b n c" th mà qu c gia ký k t. Đi u 7 v i tư cách ngư i ñ ng ñ u qu c gia hay tư
Cơng ư c quy đ nh: M t qu c gia không th cách cá nhân. C n nh n th c rõ v n ñ ñây,
vi n d'n quy n mi*n tr( tài phán trư c m t tòa khi th(a nh n quy n mi*n tr( c a qu c gia khi
án qu c gia khác ñ i v i m t v n ñ ho#c m t tham gia vào các quan h dân s qu c t là
v" ki n khi mà qu c gia đó đã th hi n s ñ ng tuy t đ i thì đi u này có nghĩa là qu c gia s+
ý m t cách minh th th%m quy n tài phán c a ñư c hư ng quy n mi*n tr( trong t t c các
m t tòa án qu c gia nư c ngồi đ i v i m t v n lĩnh v c quan h dân s qu c t và trong t t c
ñ ho#c m t s ki n trong m t th,a thu n qu c các trư ng h p mà qu c gia tham gia v i tư
t (International Agreement), m t h p ñ ng cách là m t bên ch th trong quan h dân s
vi t (a written contract) ho#c m t tuyên b qu c t .
trư c tòa án ho#c b i m t thông báo vi t trong
m t quá trình t t"ng c" th (Agreement by a Thuy t quy n mi*n tr( tuy t ñ i c a qu c
State for the application of the law of another gia trong quan h qu c t ñã ñư c th(a nh n
State shall not be interpreted as consent to the r ng rãi t( lâu như m t t p quán qu c t . T(
exercise of jurisdiction by the courts of that th k: XVII, thuy t quy n mi*n tr( tuy t ñ i ñã

other State). ñư c áp d"ng ph bi n t i các nư c Tây Âu và
B$c M7. Trong v" ki n liên quan ñ n m t tàu
2. Các quan ñi%m khác nhau v2 quy2n chi n c a Pháp vào năm 1812, Chánh án Tòa
mi n trV c a qu*c gia án t i cao Hoa Kỳ (ơng Macsan) đã phán quy t
cho r&ng m t tàu chi n ñang ph"c v" cho qu c
Quy n mi*n tr( c a qu c gia khi tham gia gia có ch quy n (là nư c Pháp) ñư c hư ng
vào quan h dân s qu c t ñã ñư c th(a nh n quy n mi*n tr( tài phán khi ñang lãnh th
trong pháp lu t qu c t và pháp lu t c a nhi u c a Hoa Kỳ. Ông cho r&ng “s mi*n tr( c a
nư c. Tuy nhiên, pháp lu t c a các nư c l i có qu c gia kh,i quy n tài phán c a m t qu c gia
nh ng quan ñi m khác nhau v m c ñ hư ng khác là m t nguyên t$c ñư c xác ñ nh và không
quy n này c a qu c gia. Đ n nay, c lý lu n và tranh cãi c a lu t t p quán qu c t ”. Cho ñ n
th c ti*n c a Tư pháp qu c t ñang t n t i hai cu i th k: XIX, đ u th k: XX, tịa án c a
quan ñi m cơ b n v quy n mi*n tr( qu c gia. nhi u nư c châu Âu khác cũng áp d"ng h c
thuy t quy n mi*n tr( tuy t ñ i trong quá trình
2.1 Thuy t quy n miRn tr+ tuy t ñ i xét x! các v" ki n có liên quan đ n hành vi c a
Theo quan ñi m c a thuy t này, qu c gia
ph i ñư c hư ng quy n này trong t t c các
lĩnh v c quan h dân s mà qu c gia tham gia
và trong b t kỳ trư ng h p nào. Nh ng ngư i
theo quan ñi m này xu t phát t( ch quy n
qu c gia là tuy t ñ i và b t kh xâm ph m, b t

Trang 70

qu c gia14. Gi a th k: XX ph n l n các nư c TAÏP CHÍ PHÁT TRIỂN KH&CN, TẬP 15, SỐ Q1 2012
v'n cịn cơng nh n quy n mi*n tr( tuy t đ i
giành cho qu c gia nư c ngoài. Tuy nhiên, t( ñư c hư ng quy n này mà ph i tham gia v i tư
sau cách m ng tháng 10 Nga, ñ#c bi t là t( sau cách m t ch th dân s như các ch th thông
Chi n tranh th gi i th 2, v i s xu t hi n c a thư ng khác. Như v y, Thuy t quy n mi*n tr(
hàng lo t các qu c gia theo ch đ chính tr tương ñ i ch p nh n cho qu c gia ñư c hư ng

XHCN, m t mơ hình kinh t m i ra đ i mà quy n mi*n tr( trong t t c các lĩnh v c quan
đó nhà nư c tr c ti p tham gia vào các quan h h dân s mà qu c gia tham gia nhưng l i h n
kinh t v i tư cách là m t bên ch th , các công ch nh ng trư ng h p mà qu c gia s+ khơng
ty nhà nư c n$m đ c quy n kinh doanh trong ñư c hư ng quy n mi*n tr(.
n n kinh t thì m t v n đ đ#t ra là li u các
cơng ty nhà nư c này có đư c hư ng quy n Liên quan ñ n n i dung c a Thuy t quy n
mi*n tr( c a qu c gia s h u nó hay khơng khi mi*n tr( tương ñ i c a qu c gia cũng c n làm
tham gia vào các quan h kinh t thương m i rõ m t s quan ñi m khác bi t trong lý lu n.
v i các ch th nư c ngồi. Chính th c ti*n Nhi u quan ñi m hi n nay v'n hi u quy n
này ñã d'n ñ n s xu t hi n c a Thuy t quy n mi*n tr( tương ñ i theo hư ng qu c gia b h n
mi*n tr( tương ñ i hay còn g i là “Quy n mi*n ch m t s lĩnh v c quan h dân s qu c t
tr( ch c năng”. khơng đư c hư ng quy n mi*n tr(, còn trong
nh ng lĩnh v c mà qu c gia ñư c hư ng quy n
2.2 Thuy t quy n miRn tr+ tương ñ i mi*n tr( thì qu c gia s+ ñư c hư ng quy n
mi*n tr( trong b t c trư ng h p nào mà qu c
Thuy t này do các h c gi c a các nư c theo gia tham gia. Theo tác gi , quan đi m này là
ch đ chính tr TBCN kh i xư ng và xây khơng chính xác. S tương ñ i ñây c n ph i
d ng nh&m lo i tr( kh năng hư ng quy n ñư c hi u theo hư ng nh ng trư ng h p c" th
mi*n tr( c a các công ty thu c s h u nhà mà qu c gia khơng đư c hư ng quy n mi*n
nư c c a các nư c theo ch đ chính tr XHCN tr(, còn ph m vi c a quy n mi*n tr( v'n bao
khi tham gia vào các quan h kinh t thương trùm t t c các lĩnh v c quan h dân s có y u
m i qu c t . H c thuy t này nhanh chóng đư c t nư c ngoài mà qu c gia tham gia. S khác
các nư c khác ng h và c" th hóa vào các nhau đây chính là ph m vi nh ng trư ng h p
ñ o lu t qu c gia. Theo h c thuy t này, qu c ñư c hư ng quy n mi*n tr( ch không ph i
gia khi tham gia vào các quan h dân s qu c lĩnh v c quan h ñư c hư ng quy n mi*n tr(.
t s+ ñư c hư ng quy n mi*n tr( quy n mi*n Vi c làm rõ n i dung c a Thuy t mi*n tr( là r t
tr( v tài phán và quy n mi*n tr( v tài s n quan tr ng b i n u hi u khơng chính xác s+
trong t t c các lĩnh v c quan h dân s . Tuy d'n đ n tình tr ng khơng b o v đư c l i ích
nhiên, có nh ng trư ng h p qu c gia s+ không h p pháp c a qu c gia khi tham gia các quan
h dân s qu c t ho#c không tôn tr ng l i ích

14 Nguy*n Trư ng Giang, Nh ng phát tri n c a lu t pháp h p pháp c a qu c gia khác, vi ph m nguyên
qu c t trong th k: XXI (Sách tham kh o), Nxb Chính tr t$c tơn tr ng ch quy n c a qu c gia.
qu c gia, Hà N i, 2008, tr.246.
Trang 71

Science & Technology Development, Vol 15, No.Q1 2012 Quan ñi m v ch p nh n quy n mi*n tr(
tương ñ i c a qu c gia ñư c th hi n tương ñ i
Thuy t quy n mi*n tr( tương ñ i cũng ñã rõ ràng trong Công ư c năm 2004. Cơng ư c
đư c ch p nh n trong pháp lu t qu c gia c a ñã dành nhi u ñi u kho n quy ñ nh v các
nhi u nư c. T i Hoa Kỳ, t( năm 1952 ñã b$t trư ng h p qu c gia khơng đư c hư ng quy n
ñ u thay ñ i quan ñi m quy n mi*n tr( qu c mi*n tr( trong các lĩnh v c giao d ch thương
gia t( thuy t quy n mi*n tr( tuy t ñ i sang m i, h p ñ ng lao ñ ng, thi t h i v ngư i và
thuy t quy n mi*n tr( tương ñ i. Năm 1976, tài s n, ... C" th : Đ i v i quy n mi*n tr( xét
Qu c h i Hoa Kỳ đã thơng qua Lu t mi*n tr( x! trong các trư ng h p sau ñ y qu c gia s+
nhà nư c giành cho qu c gia nư c ngoài. Đ o khơng đư c u c u:
lu t này chính là s hi n th c hóa Thuy t
quy n mi*n tr( tương ñ i mà Hoa Kỳ ñang i. Qu c gia ñã t( b, quy n này m t cách
theo ñu i. Trong đ o lu t này đã có nh ng quy minh th ho#c m#c th (Đi u 7 Cơng ư c);
đ nh c" th v quy n mi*n tr( c a qu c gia:
ch th ñư c hư ng quy n mi*n tr(, n i dung ii. V" ki n liên quan ñ n các giao d ch
quy n mi*n tr(, các trư ng h p qu c gia nư c thương m i mà qu c gia tham gia v i tư cách
ngồi khơng đu c hư ng quy n mi*n tr(, ... m t bên ch th , bên còn l i là th nhân ho#c
T i Anh, Lu t v quy n mi*n tr( c a qu c gia pháp nhân (Đi u 10 Cơng ư c);
năm 1978 cũng ghi nh n quan đi m này. Quan
đi m này cịn đư c ghi nh n trong th c ti*n xét iii. V" ki n liên quan ñ n h p ñ ng lao ñ ng
x! tòa án Áo, Pháp, Th"y Đi n, Ý, Hy L p, gi a qu c gia v i m t th nhân (Đi u 11 Công
B). Trư c ñây, ngay Liên Xô là m t nư c luôn ư c);
ch trương áp d"ng Thuy t quy n mi*n tr(
tuy t đ i, cũng đã b$t đ u có nh ng bi u hi n iv. V" ki n liên quan ñ n b i thư ng thi t
thay ñ i nh n th c ñ i v i thuy t này t( nh ng h i v ngư i và tài s n ñ i v i m t th nhân do

năm 60 c a th k: XX khi tuyên b s-n sàng hành vi thi u trách nhi m c a qu c gia đó
ch p nh n thuy t quy n mi*n tr( tương ñ i (Đi u 12 Cơng ư c).
trên cơ s có ñi, có l i. Trong Th,a thu n
thương m i gi a Hoa Kỳ và Liên Xô năm 1972 Tương t , ñ i v i các quy n mi*n tr( áp
Liên Xơ đã ch p nh n “các ñ i di n thương d"ng các bi n pháp cư9ng ch nh&m ñ m b o
m i nư c ngồi c a Liên Xơ s+ khơng đư c ñơn ki n; Mi*n tr( đ i v i các bi n pháp
địi h,i hay hư ng mi*n tr( xét x! hay thi hành cư9ng ch nh&m ñ m b o thi hành quy t ñ nh
án hay các trách nhi m pháp lý ñ i v i các c a Tòa án; Quy n mi*n tr( ñ i v i tài s n
giao d ch thương m i trên lãnh th Hoa Kỳ, thu c quy n s h u c a qu c gia Công ư c
cũng gi ng như các t nhiên nhân hay pháp 2004 ñ u có quy đ nh nh ng trư ng h p qu c
nhân c a Hoa Kỳ Liên Xô”15. gia khơng đư c quy n yêu c u khi tham gia
vào v" ki n trư c tòa án qu c gia khác ho#c
15 Nguy*n Trư ng Giang, Sñd, tr.247 – tr.248. m t quan h dân s có y u t nư c ngoài.

Trang 72 Như v y, v cơ b n, ph n l n các qu c gia
ñ u th(a nh n quy n mi*n tr( c a qu c gia khi

tham gia vào các quan h dân s qu c t . Đ ng TAÏP CHÍ PHÁT TRIỂN KH&CN, TẬP 15, SỐ Q1 2012
th i pháp lu t nhi u nư c ñã quy ñ nh rõ nh ng
trư ng h p qu c gia nư c ngồi khơng đư c này khó ch p nh n đư c, nh t là trong ñi u
hư ng quy n mi*n tr( khi tham gia vào quan ki n hi n nay, khi qu c gia tham gia ngày càng
h dân s qu c t t i nư c đó. Th c ti*n trên nhi u vào các m i quan h dân s , kinh t qu c
cho th y Thuy t quy n mi*n tr( tương ñ i c a t , b i trong nh ng trư ng h p nh t ñ nh l i
qu c gia ñang có ph m vi nh hư ng ngày càng ích h p pháp liên quan đ n tài s n c a qu c gia
r ng và ngày càng có nhi u qu c gia ch p
nh n. Vi c Công ư c c a Liên hi p qu c năm nư c ngồi s+ khơng đư c v h u hi u.
2004 chính th c kh.ng đ nh quy n mi*n tr( Quan ñi m th hai kh.ng ñ nh quy n mi*n
tương ñ i c a qu c gia ñã ph n ánh r t rõ nét tr( tài s n thu c s h u qu c gia là m t trong
xu th phát tri n c a Tư pháp qu c t hi n ñ i. nh ng n i dung cơ b n c a quy n mi*n tr(
qu c gia. Quan ñi m này ñư c nhi u ngư i tán

3. Quan ñi%m v2 quy2n mi n trV qu*c gia ñ ng. Theo tác gi , không th tách r i quy n
t i Vi(t Nam và s c.n thi t ph i gia nhRp mi*n tr( v tài s n ra kh,i quy n mi*n tr( c a
Công ư)c Liên hi(p qu*c năm 2004 qu c gia b i vì qu c gia tham gia vào ñ i s ng
dân s qu c t ch y u là các quan h liên
T i Vi t Nam, v m#t lý lu n, v n ñ quy n quan ñ n tài s n (Ví d": các tài s n đ u tư
mi*n tr( c a qu c gia khi tham gia vào các nư c ngoài, tài kho n t i ngân hàng nư c
quan h dân s qu c t ñã ñư c ñ c p trong ngoài, …). Nh ng m i quan h qu c gia tham
nhi u cơng trình nghiên c u, đ#c bi t là các tài gia mà khơng liên quan đ n y u t tài s n ch
li u v Tư pháp qu c t . Nhìn chung, t i Vi t y u thu c ph m vi ñi u ch)nh c a Lu t qu c t
Nam hi n nay ñang t n t i hai quan ñi m khác công. Th c ti*n cũng cho th y ngày nay qu c
nhau v n i dung quy n mi*n tr( qu c gia. gia đóng vai trị ngày càng quan tr ng trong
ho t ñ ng kinh t thương m i c a qu c gia
Quan ñi m th nh t xác ñ nh quy n mi*n tr( thông qua hàng lo t các ho t ñ ng như xúc ti n
c a qu c gia bao g m quy n mi*n tr( xét x!, thương m i, ñ u tư, làm trung gian cho các
quy n mi*n tr( ñ i v i các bi n pháp cư9ng pháp nhân c a các qu c gia ký k t h p ñ ng,
ch nh&m ñ m b o ñơn ki n, quy n mi*n tr( b o lãnh, … T t c nh ng ho t ñ ng này ñ u
ñ i v i các bi n pháp cư9ng ch b o ñ m thi kéo theo các v n ñ pháp lý liên quan ñ n tài
hành phán quy t c a tòa án. Như v y, quy n s n c a qu c gia nư c ngồi nên vi c xác
mi*n tr( đ i v i tài s n qu c gia khơng đư c ñ nh rõ quy n mi*n tr( ñ i v i tài s n c a qu c
ñưa vào xem xét trong n i dung quy n mi*n gia nư c ngoài cũng như m c ñ th c hi n
tr( c a qu c gia. Nói cách khác, ph m vi c a quy n này là hoàn toàn c n thi t ñ tránh
quy n mi*n tr( qu c gia ch) bao g m quy n nh ng tranh ch p có th phát sinh.
mi*n tr( tư pháp16. Theo tác gi , quan ñi m Tuy nhiên, dù khác nhau v ph m vi c a
quy n mi*n tr( nhưng t i Vi t Nam hi n nay
16 Xem Trư ng Đ i h c Lu t Hà N i, Giáo trình Tư pháp ph n l n các quan ñi m ñ u tán ñ ng Thuy t
qu c t , Nxb Công an nhân dân, 2010, tr. 114 - tr. 117.
Trang 73

Science & Technology Development, Vol 15, No.Q1 2012 lu t th c ñ nh c a Vi t Nam cũng chưa có quy
đ nh chính th c nào v n i dung c a quy n

quy n mi*n tr( tuy t ñ i c a qu c gia, ph n mi*n tr( qu c gia. Pháp l nh v quy n ưu ñãi,
ñ i Thuy t quy n mi*n tr( tương ñ i. Theo mi*n tr( giành cho cơ quan ñ i di n ngo i
Giáo trình Tư pháp qu c t c a Trư ng Đ i giao, cơ quan lãnh s và cơ quan ñ i di n c a
h c Lu t Hà N i “N i dung thuy t mi*n tr( t ch c qu c t t i Vi t Nam ngày 07 tháng 9
theo ch c năng hoàn toàn trái v i các nguyên năm 1993 có m t s quy ñ nh v quy n mi*n
t$c cơ b n c a công pháp qu c t cũng như c a tr( tư pháp. Theo kho n 1 Đi u 12 Pháp l nh,
Tư pháp qu c t , khơng có l i cho vi c thúc “viên ch c ngo i giao ñư c hư ng quy n mi*n
ñ%y giao lưu dân s qu c t ”17. Tương t , theo tr( xét x! v hình s t i Vi t Nam. H cũng
giáo trình c a Khoa Lu t, Đ i h c qu c gia Hà ñư c hư ng quy n mi*n tr( xét x! v dân s
N i “n i dung thuy t mi*n tr( theo ch c năng và x! ph t hành chính”. Và kho n 3 Đi u 12
hoàn toàn trái v i các nguyên t$c cơ b n c a Pháp l nh quy ñ nh: “viên ch c ngo i giao
công pháp qu c t cũng như c a Tư pháp qu c ñư c hư ng quy n mi*n tr( ñ i v i các bi n
t ”. “Pháp lu t Vi t Nam cũng như th c ti*n tư pháp thi hành án”. V y quy n mi*n tr( v tài
pháp Vi t Nam ln ln b o đ m tôn tr ng s n thu c s h u qu c gia chưa th y ñ c p.
quy n mi*n tr( tư pháp tuy t ñ i c a nhà nư c Hơn n a, ñây ch) là nh ng quy ñ nh v quy n
nư c ngồi b&ng con đư ng ngo i giao, tr( mi*n tr( giành cho viên ch c ngo i giao và
trư ng h p nhà nư c đó đ ng ý tham gia t thành viên gia đình c a h (kho n 1 Đi u 17
t"ng t i tòa án Vi t Nam”18. Dư ng như v m#t Pháp l nh). Khơng có quy ph m nào c a Pháp
lý lu n, Vi t Nam ch) ch p nh n Thuy t quy n l nh cho th y nhà nư c nư c ngồi có quy n
mi*n tuy t đ i, cơng khai bác b, Thuy t quy n mi*n tr( tư pháp và quy n mi*n tr( tài s n
mi*n tr( tương ñ i c a qu c gia. Đi u này có Vi t Nam. Tương t , Pháp l nh th t"c gi i
nghĩa là v m#t lý lu n, chúng ta th(a nh n quy t các v" án dân s (ñã h t hi u l c thi
r&ng qu c gia nư c ngoài khi tham gia vào hành): “v" án dân s có liên quan đ n nhà
quan h dân s qu c t t i Vi t Nam ñư c nư c nư c ngồi ho#c ngư i đư c hư ng quy
hư ng quy n mi*n tr( tuy t ñ i trong t t c các ch ngo i giao ñư c gi i quy t b&ng con
quan h và t t c các trư ng h p. Nhưng ñư ng ngo i giao, tr( trư ng h p nhà nư c
ngư c l i, khi nhà nư c Vi t Nam tham gia nư c ngồi ho#c ngư i đư c hư ng quy ch
vào các quan h dân s qu c t t i nư c khác ngo i giao ñ ng ý tham gia t t"ng t i tịa án
thì khơng đư c hư ng quy n mi*n tr( trong Vi t Nam. Đây là văn b n pháp lu t duy nh t
m t s quan h và trong m t s trư ng h p có quy đ nh v quy n mi*n tr( c a nhà nư c

theo quy ñ nh c a pháp lu t nư c đó. Đây cũng nư c ngoài trong t t"ng dân s qu c t nhưng
là m t trong nh ng lý do d'n ñ n trong pháp cũng khơng đ c p ñ n n i dung c a quy n
mi*n tr(. Tuy nhiên, t( ngày 01/01/2005 B
17 Xem Trư ng Đ i h c Lu t Hà N i, Giáo trình Tư pháp
qu c t , Nxb Công an nhân dân, 2010, tr.117.
18 Xem Giáo trình Tư pháp qu c t , Khoa Lu t - Đ i h c
qu c gia Hà N i, Nxb ĐHQG Hà N i, 2010, tr.117 và
tr.214.

Trang 74

Lu t T t"ng dân s có hi u l c pháp lu t và TẠP CHÍ PHÁT TRIỂN KH&CN, TẬP 15, SỐ Q1 2012
khơng có quy ph m nào th(a nh n quy n mi*n
tr( tư pháp c a nhà nư c nư c ngoài Vi t trên ñư ng ch g o ñã
Nam. tr n b't tăm. Không nh n
đư c g o, Cơng ty
V i t t c nh ng cơ s lý lu n cũng như tình Mohamed Enterprises đã
hình pháp lu t như trên nên Vi t Nam không kh i ki n ñ i tác c a Vi t
gia nh p Công ư c c a Liên hi p qu c năm Nam … S vi c c kéo dài
2004 là ñi u d* hi u. Tuy nhiên, th c ti*n ñ i khơng đư c x lý d t
s ng pháp lý qu c t cho th y n u ch p nh n ñi m. B n năm sau
Thuy t quy n mi*n tr( tuy t ñ i c a qu c gia (2003), tàu Sài Gịn c a
s+ có nh ng trư ng h p khơng b o v đư c Công ty SEA Saigon c p
m t cách h u hi u l i ích c a các pháp nhân và c ng Tanzania ñã b b%t
th nhân c a Vi t Nam khi tham gia vào quan gi làm con tin nh m t o
h dân s v i m t qu c gia khác và ngư c l i, áp l c bu c phía Vi t
Vi t Nam s+ b t l i khi tham gia vào m i quan Nam thanh toán s n
h dân s v i qu c gia hay pháp nhân, th năm 1999. Ngày
nhân c a qu c gia ch p nh n Thuy t quy n 22/7/2005, Tịa án
mi*n tr( tương đ i. Xin d'n ch ng m t trư ng Tanzania tun ph t phía

h p c" th đ ch ng minh cho v n ñ này là v" Vi t Nam g n 2 tri u USD
tàu C n Gi ñư c r t nhi u ngư i bi t ñ n. bao g!m ti n b!i thư ng
thi t h i t+ h p ñ!ng g o
Năm 1999, m t doanh v i Công ty Mohamed
nghi p có tên là Enterprises và ti n lãi
Mohamed Enterprises c a phát sinh. Phán quy t ghi
Tanzania ký h p ñ!ng và rõ, Chính ph Vi t Nam là
thanh tốn trư c tồn b b ñơn th 12 c a v án.
s ti n kho ng 1,4 tri u Theo tòa án, quy n miRn
USD ñ mua 6.000 t$n tr+ tư pháp c a nhà nư c
g o c a Công ty Thanh Vi t Nam trong trư ng
Hòa Ti n Giang. Sau h p này khơng tuy t đ i vì
đó, Cơng ty Thanh Hòa Chính ph Vi t Nam ñã
ñã thuê m t tàu ch g o tham gia tích c c vào các
ñ th c hi n h p ñ!ng giai ño n c a vi c th c
trên. Nhưng con tàu mà hi n h p đ!ng. Vì v y,
Công ty Thanh Hòa thuê Chính ph Vi t Nam
l i là m t con tàu “ma”,
Trang 75

Science & Technology Development, Vol 15, No.Q1 2012 nư c Vi t Nam v i tư cách là m t ch th c a
lu t pháp qu c t và quy n ñư c hư ng mi*n
khơng đư c hư ng quy n tr( ñ i v i th%m quy n tài phán c a Tòa án
miRn tr+ xét x 19. nư c ngoài.

V" vi c trên cho th y n u nhà nư c Vi t Nh ng phân tích trên ch ng minh m t ñi u
Nam tham gia vào quan h dân s có y u t r&ng vi c th(a nh n m t cách c ng nh$c quy n
nư c ngoài v i tư cách m t bên ch th thì mi*n tr( tuy t ñ i c a nhà nư c nư c ngoài
trong nh ng trư ng h p c" th nh t ñ nh s+ Vi t Nam ch) làm thi t h i cho chúng ta vì
khơng đư c hư ng quy n mi*n tr(, nghĩa là ch$c ch$n trong quy ñ nh c a pháp lu t nhi u

nhà nư c Vi t Nam ph i tham gia như m t ch qu c gia ch) giành cho nhà nư c Vi t Nam
th bình thư ng khác. Như v y, rõ ràng vi c quy n mi*n tr( tương đ i t i qu c gia đó.
tuy t đ i hóa quy n mi*n tr( tư pháp khơng có Chính vì v y, trong đi u ki n giao lưu kinh t
l i cho nhà nư c Vi t Nam và ñ#c bi t là các thương m i hi n nay cũng như cùng v i s
cá nhân, pháp nhân Vi t Nam trong các quan phát tri n c a Tư pháp qu c t hi n ñ i Vi t
h tư pháp qu c t . Đây s+ là cơ s ñ nhà Nam nên ch p nh n thuy t quy n mi*n tương
nư c nư c ngồi khơng tn th m t s nghĩa ñ i c a qu c gia khi tham gia vào các quan h
v" c a h b i vì nhà nư c nư c ngồi đư c kinh t dân s qu c t ñ b o v hi u qu l i
hư ng quy n mi*n tr( tuy t ñ i Vi t Nam ích c a các công dân, cơ quan, t ch c Vi t
trong khi nhà nư c Vi t Nam không ñư c Nam khi tham gia vào các quan h tài s n v i
hư ng quy n mi*n tr( tuy t ñ i nư c ngoài. qu c gia nư c ngoài. Nh ng năm g n đây t i
Ví d": nhà nư c nư c ngồi th cơng dân Vi t Nam ñã xu t hi n nhi u quan ñi m ng h
Vi t Nam ho#c thuê pháp nhân Vi t Nam th c Thuy t quy n mi*n tr( tương ñ i nh&m thúc
hi n m t cơng vi c sau đó vi ph m v nghĩa v" đ%y q trình giao lưu dân s qu c t c a Nhà
tr lương hay đóng b o hi m thì rõ ràng cơng nư c Vi t Nam và quan tr ng hơn, nh&m ñ m
dân Vi t Nam hay pháp nhân Vi t Nam không b o l i ích c a Nhà nư c Vi t Nam khi tham
th ñư c b o v l i ích h p pháp c a mình vì gia vào quan h dân s qu c t t i nư c
nhà nư c nư c ngoài hư ng quy n mi*n tr( ngoài20. Và như th , vi c Vi t Nam gia nh p
trong m i trư ng h p. Bên c nh ñó, khi h i Công ư c c a Liên hi p qu c v quy n mi*n
nh p ngày càng sâu hơn vào ho t ñ ng kinh t tr( tài phán và mi*n tr( tài s n c a qu c gia là
qu c t nh ng tranh ch p liên quan ñ n quy n hoàn tồn c n thi t đ t o cơ s pháp lý cũng
mi*n tr( tài phán qu c gia c a Vi t Nam s+ như thúc ñ%y ho t ñ ng l p pháp c a Vi t
n y sinh ngày càng nhi u. Nh ng tranh ch p Nam.
này khơng ch) gây khó khăn cho cơ quan ho#c
doanh nghi p thu c s h u c a nhà nư c mà 20 Xem TS. Đ Văn Đ i, PGS. TS. Mai H ng Quỳ, Tư
cịn nh hư ng đ n đ a v pháp lý c a Nhà pháp qu c t Vi t Nam, Nxb. Chính tr qu c gia Hà N i,
2010; Bành Qu c Tu n, Quy n mi*n tr( c a qu c gia trong
19 Xem TS. Đ Văn Đ i, PGS. TS. Mai H ng Quỳ, Tư Tư pháp qu c t Vi t Nam, T p chí Nghiên c u l p pháp,
pháp qu c t Vi t Nam, Nxb ĐHQG TP. H Chí Minh, s 13, tháng 7/2010.
2006, tr.69, tr.70.

Trang 76