Luận văn tiến sỹ kinh tế: Hội nhập kinh tế quốc tế với chuyển dịch cơ cấu kinh tế ở Campuchia docx

1

HKTQD

B GIÁO D C VÀ ÀO T O
TRƯ NG
I H C KINH T QU C DÂN

*
VUTH PHANNA

VUTH PHANNA

*
LU N ÁN TI N S KINH T

H I NH P KINH T QU C T V I
CHUY N D CH CƠ C U KINH T
C A CAMPUCHIA

LU N ÁN TI N S KINH T

*
HÀ N I 2008

HÀ N I - 2008


2

B GIÁO D C VÀ ÀO T O

TRƯ NG
I H C KINH T QU C DÂN

VUTH PHAN NA

H I NH P KINH T QU C T V I
CHUY N D CH CƠ C U KINH T
C A CAMPUCHIA

CHUYÊN NGÀNH:
Kinh t qu c t và quan h kinh t th gi i (kinh t
Mã s : 62.31.07.01

i ngo i)

LU N ÁN TI N S KINH T

NGƯ I HƯ NG D N KHOA H C:
1. GS. TS. TÔ XUÂN DÂN
2. GS. TS. TĂNG VĂN B N

HÀ N I - 2008


3

L I CAM OAN
Tôi xin cam oan r ng ây là cơng trình nghiên c u c a riêng tơi. Các s
li u, k t qu trong lu n án là trung th c và chưa t ng ư c cơng b trong b t
kỳ cơng trình nào khác.

Tác gi

Vuth Phanna


4

M CL C
PH N M

U ...............................................................................................1

CHƯƠNG I. CƠ S

KHOA H C V H I NH P KINH T

QU C

T V I CHUY N D CH CƠ C U KINH T ...................................................6
1.1. Lý lu n chung v h i nh p kinh t qu c t ................................................6
1.2. Lý lu n chung v chuy n d ch cơ c u kinh t ......................................... 20
1.3. S c n thi t ph i chuy n d ch cơ c u kinh t c a Campuchia trong i u
ki n h i nh p kinh t qu c t .................................................................................. 32
1.4. Kinh nghi m v chuy n d ch cơ c u kinh t trong i u ki n h i nh p kinh
t qu c t ................................................................................................................. 43
CHƯƠNG II: TH C TR NG C A VI C H I NH P KINH T QU C
T VÀ CHUY N D CH CƠ C U KINH T C A CAMPUCHIA ................. 58
2.1. H i nh p kinh t qu c t c a Campuchia ......................................... 58
2.2. Nh ng i u ch nh lu t pháp và chính sách c a Campuchia trong q

trình gia nh p AFTA và WTO...................................................................... 72
2.3. Nh ng tác

ng c a quá trình h i nh p

n tăng trư ng và chuy n d ch

cơ c u kinh t .......................................................................................................... 79
2.4.

ánh giá chung nh ng m t tích c c, h n ch c a quá trình h i nh p

v i quá trình chuy n d ch cơ c u kinh t ...................................................... 108
CHƯƠNG III: PHƯƠNG HƯ NG VÀ GI I PHÁP
CHUY N D CH CƠ C U KINH T

TRONG

Y M NH

I U KI N H I NH P

KINH T QU C T C A CAMPUCHIA ...................................................... 114
3.1. Phương hư ng ti p t c chuy n d ch cơ c u kinh t th i kỳ 2007 - 2020
trong i u ki n h i nh p kinh t qu c t .............................................................. 114
3.2. M t s gi i pháp

y m nh chuy n d ch cơ c u kinh t c a Campuchia

trong ti n trình h i nh p kinh t qu c t .............................................................. 131

K T LU N............................................................................................151
DANH M C CƠNG TRÌNH Ã CƠNG B C A TÁC GI ............154
TÀI LI U THAM KH O......................................................................155
PH L C...............................................................................................159


5

DANH M C SƠ

, HÌNH V

Sơ

1.1. “Cái vịng lu n qu n” c a s nghèo kh ......................................................23

Sơ

2.1. Cơ c u th ch c a h p tác kinh t ASEAN...............................................60

Hình 1.1. T giá h i ối Riel/USD t 1991 - 2005......................................................36
Hình 2.1. Xu t kh u theo khu v c th trư ng c a Campuchia (tri u USD).................89


6

DANH M C B NG BI U
B ng 1.1. Các ch tiêu kinh t ch y u c a Campuchia th i kỳ 1990 - 2003 .............35
B ng 2.1. L ch trình thu quan

i v i s n ph m trong danh m c gi m thu

ư c cam

k t b i các nư c thành viên c a ASEAN.......................................................................64
B ng 2.2. Các ch tiêu kinh t ch y u c a Campuchia th i kỳ 2000 - 2006 ..............72
B ng 2.3. S n lư ng s n ph m nông, lâm và thu s n ch y u năm 1995-2001........80
B ng 2.4. T c

tăng giá tr s n ph m c a các ngành nông nghi p............................80

B ng 2.5. T c

tăng giá tr s n ph m c a các ngành công nghi p............................81

B ng 2.6. T c

tăng giá tr s n ph m c a các ngành d ch v ....................................83

B ng 2.7. Giá tr gia tăng trong lĩnh v c nông nghi p (% tăng lên, giá c

nh năm

2000) .................................................................................................................................84
B ng 2.8. Giá tr gia tăng trong lĩnh v c công nghi p (% tăng lên, giá c

nh năm

2000)..................................................................................................................................85
B ng 2.9. Giá tr gia tăng trong lĩnh v c d ch v (% tăng lên, giá c

nh 2000)........85

B ng 2.10. T ng kim ng ch xu t nh p kh u c a Campuchia trong giai o n 2000
n 2006 ...........................................................................................................................90
B ng 2.11. Các nư c

u tư nhi u nh t vào ngành D t may Campuchia (giai o n

1994 - 2004)......................................................................................................................91
B ng 2.12. Xu t kh u d t may c a Campuchia (t c
B ng 2.13. T c

tăng trung bình năm)......... 912

tăng c a khách du l ch qu c t hàng năm.......................................93

B ng 2.14. Cơ c u GDP theo lĩnh v c c a n n kinh t các năm 1990 -2006..............95
B ng 2.15. GDP c a các ngành trong n n kinh t Campuchia ..................................96
B ng 2.16. óng góp vào GDP c a m t s ngành theo giá hi n hành....................98
B ng 2.17. Xu t kh u may m c c a Campuchia sang các th trư ng ch y u qua các
năm 2001-2005 (t c

tăng năm sau so v i năm trư c %) ...................................... 103


7

B ng 3.1. T c

tăng trư ng GDP và GDP bình quân

u ngư i/năm ( giai

o n 2007 - 2020 - d báo) ...................................................................................... 123
B ng 3.2. Thu hút v n u tư tr c ti p nư c ngoài và t c

tăng trư ng xu t nh p kh u

bình quân năm ( giai o n 2007 - 2020 - d báo)................................................................124
B ng 3.3. Chuy n d ch cơ c u kinh t theo lĩnh v c c a Campuchia ( giai o n 2010 2020, d báo)................................................................................................................. 125
B ng 3.4. C i cách lu t pháp và x án......................................................................... 139
B ng 3.5. Tăng cư ng ràng bu c b máy tư pháp và lu t pháp ................................ 140


8

DANH M C CÁC KÝ HI U, CH

VI T T T

TI NG VI T

TI NG ANH

AFTA

Hi p

nh thương m i t do ASEAN ASEAN Free Trade Area

AIA

Khu v c

AICO

Chương trình H p tác Công nghi p ASEAN Industrial

u tư ASEAN

ASEAN Investment Area

ASEAN

ASEAN

Di n àn h p tác kinh t Châu Á

Asia-Pacific Economic

Thái Bình Dương

APEC

Cooperation
Cooperation

Hi p h i qu c gia ông Nam Á

Association of South - East
Asean

CDC

H i

ng Phát tri n Campuchia

The Council for Development
of Cambodia

CDCCKT Chuy n d ch cơ c u kinh t
CEPT

Thu quan ưu ãi có hi u l c chung Common Effective
Preferential Tariff Scheme

CPP
EEC

ng nhân dân Campuchia
C ng

ng kinh t Châu Âu

Party People of Cambodia
European Economic
Community

EU

Liên minh Châu Âu

European Union

FDI

V n

Foreign Direct Investment

u tư tr c ti p nư c ngồi

FUNCINPEC: Tên
GATT

Hi p

ng chính tr

Campuchia

nh chung v Thương m i và General Agreement on Tarrif

thu quan

and Trade

GDP

T ng s n ph m qu c n i

Gross Domestic Product

GMAC

Hi p h i may m c Campuchia

The Garment Manufacturers
Association In Cambodia

GSP

Ưu ãi thu quan

Generalized System of
Preferences


9

HNKTQT H i nh p kinh t qu c t
IMF

Qu ti n t qu c t

International Monetary Fund

MFN

Nguyên t c t i hu qu c

Most Favored Nation

NAFTA

Khu v c t do B c M

North America Free Trade
Agreement

NIEs

Các nư c công nghi p hóa m i

Newly Industrialized
Economies

NPRS

Chi n lư c gi m b t ói nghèo

National Poverty Reduction
Strategy

NT

Nguyên t c ãi ng qu c gia

National Treatment

ODA

H tr phát tri n chính th c

Official Development
Assistance

RGC

Chính ph Hồng gia Campuchia

Royal of Government
Cambodia

SEDP2

Cambodia Socio-Economic

h i c a Campuchia
USD

Chương trình phát tri n kinh t - xã

Development Program

ng ô la M

US Dollar

WB

Ngân hàng th gi i

World Bank

WTO

T ch c thương m i th gi i

World Trade Orgnization


1

PH N M
1. Tính c p thi t c a

U

tài

Tồn c u hóa kinh t và h i nh p kinh t qu c t (HNKTQT) tr thành
m t xu th t t y u

i v i t t c các nư c. Tồn c u hóa và HNKTQT góp

ph n c ng c an ninh chính tr c a m i nư c thông qua vi c thi t l p các m i
quan h

an xen, nhi u t ng n c khác nhau gi a các nư c

ngu n l c

u vào và th trư ng

ng th i m r ng các

u ra cho s phát tri n c a m i nư c.

Chuy n d ch cơ c u kinh t (CDCCKT) h p lý là c t lõi trong chi n
lư c phát tri n kinh t c a m i nư c, là nhân t quan tr ng

mb os

tăng trư ng b n v ng và nâng cao hi u qu kinh t - xã h i. Th c ti n cho
th y CDCCKT là i u ki n tiên quy t
thối và
trình

t t i trình

n n kinh t vư t qua th i kỳ suy

phát tri n cao hơn. Là m t nư c ang phát tri n

th p, Campuchia ang ph i ương

v kinh t và xã h i. Th c t

u v i nh ng thách th c to l n c

ó òi h i Campuchia ph i v ch ra ư c chi n

lư c CDCCKT phù h p trong i u ki n HNKTQT.
Chính ph Campuchia nh n th c ư c xu th khách quan c a quá trình
t do hoá thương m i và nh n th y ph i bi t t n d ng cơ ch thương m i qu c
t

thúc

y tăng trư ng kinh t . Tr thành thành viên chính th c c a

ASEAN, năm 2003, Campuchia cùng v i Nepal là nh ng nư c kém phát tri n
ư c k t n p vào T ch c Thương m i th gi i (World Trade OrgnizationWTO). Là thành viên c a WTO, ASEAN, Campuchia có thêm cơ h i do h
th ng thương m i a phương em l i, nh ng rào c n m u d ch s

ư c gi m

thi u. N n kinh t cũng s v n hành có hi u qu hơn nh tăng cư ng thương
m i,

u tư, th c hi n CDCCKT theo hư ng cơng nghi p hóa và thúc

trư ng n i

y th

a có tính c nh tranh cao hơn...

Tuy nhiên, trong q trình h i nh p, ngồi nh ng thu n l i, ch c ch n s
g p ph i nh ng khó khăn v kinh t - chính tr - xã h i: c nh tranh gi a các


2

doanh nghi p trong và ngoài nư c gay g t hơn; th t nghi p gia tăng và
kho ng cách giàu nghèo tr m tr ng hơn...
Như v y HNKTQT, ngoài vi c t o ra nh ng ti n
áp l c

thu n l i còn tăng

i v i vi c i u ch nh cơ c u kinh t trong nư c. Vì v y, vi c nghiên

c uv n

HNKTQT và CDCCKT c a Campuchia, quan h gi a chúng v i

nhau là v n

c p thi t, có ý nghĩa to l n c v m t lý thuy t và th c ti n.

Xu t phát t ý nghĩa ó, NCS ch n ch

“H i nh p kinh t qu c t

v i chuy n d ch cơ c u kinh t c a Campuchia” làm

tài lu n án ti n sĩ.

Thông qua

i v i Nhà nư c và

tài này, NCS xin ư c bày t lòng bi t ơn

các thày giáo Vi t Nam ã t n tình d y d cũng như th hi n s
bé bư c

óng góp nh

u vào s phát tri n c a Vương qu c Campuchia.

2. Tình hình nghiên c u liên quan
G n ây, t các góc

n

tài

ti p c n khác nhau, các nhà khoa h c trên th

gi i ã có r t nhi u cơng trình nghiên c u v HNKTQT. T i các nư c phát
tri n, nơi kh i xư ng c a toàn c u hóa và h i nh p, nghiên c u t p trung lu n
gi i cơ s lý thuy t c a HNKTQT và các khía c nh “k thu t” c a quá trình
h i nh p như ti n trình, n i dung d b các rào c n thu quan và phi thu
quan, các n i dung àm phán và các cam k t trong khn kh các liên k t
kinh t - tài chính qu c t ...

Vi t Nam, các nghiên c u t p trung vào nh ng

phương sách và bư c i thích ng v i ti n trình h i nh p trong b i c nh tồn
c u hóa,

c bi t là nghiên c u

tư , thu quan...

thúc

i m i cơ ch , chính sách v thương m i,

u

y n n kinh t nư c mình h i nh p nhanh, hi u qu

vào n n kinh t th gi i. Trong khi

ó các nghiên c u v HNKTQT

Campuchia cịn r t ít, thi u c lý lu n và th c ti n v HNKTQT g n v i
nh ng i u ki n kinh t - xã h i

1

c thù1

i v i Campuchia cũng khơng có

Tác gi có th i gian h c t p Vi t Nam khá dài, tuy r t c g ng nhưng m i ch ti p c n dư c nh ng bài báo và t p chí
kinh t liên quan t i ch ê nghiên c u và ã trích d n trong Lu n án.


3

nhi u các cơng trình i sâu nghiên c u th c tr ng CDCCKT, các
v n

t ra

i v i quá trình CDCCKT

c i m và

Campuchia.

Th c ti n phát tri n c a Campuchia ịi h i có m t cơng trình nghiên
c u mang tính bao qt v c hai n i dung trên: CDCCKT trong i u ki n
HNKTQT.

ây là

tài có tính lý lu n khái qt và mang tính th c ti n, tuy

nhiên nh ng cơng trình nghiên c u g n v i
Vi t Nam cũng như

tài này cũng còn tương

Campuchia. Trư c h t ph i k

Du Phong, Nguy n Thành

i ít

n cu n sách c a Lê

(1999) - Chuy n d ch cơ c u kinh t trong i u

ki n h i nh p v i Khu v c và Th gi i - NXB Chính tr Qu c gia [21], trong
ó

c p mơt s v n

bư c

lý lu n và th c ti n c a quá trình CDCCKT trong

u h i nh p c a Vi t Nam. M t s cơng trình nghiên c u liên quan

như: Tr n Th

t và t p th Tác gi (2002) - Nh ng

trong ti n trình HNKTQT c a Vi t Nam -

tài nghiên c u c p b [10]; Tô

Xuân Dân và Nguy n Thành Công (2006) - Tác
duy và

i s ng kinh t - xã h i

nh hư ng cơ b n

ng c a HNKTQT

n tư

Vi t Nam - NXB Chính tr Qu c gia [9];

Ph m Th Quý (2006) - Chuy n d ch cơ c u kinh t Vi t Nam trong 20 năm
i m i - K y u h i th o khoa h c

i h c KTQD” [24]; Hoàng Th Thanh

Nhàn (2004) - Nghèo kh và an ninh kinh t - Trư ng h p Campuchia - T p
chí Nh ng v n

kinh t th gi i. [20]

Trên cơ s ti p thu, tham kh o nh ng cơng trình nghiên c u ã có, kh o
sát th c ti n n n kinh t Campuchia, lu n án này s góp ph n tìm ra các gi i
pháp t ng th cho vi c

nh hư ng và qu n lý quá trình CDCCKT c a

Campuchia h p lý, t n d ng ư c các ngu n l c trong và ngoài nư c trong

i u ki n Campuchia t ng bư c h i nh p vào n n kinh t khu v c và th gi i.
3. M c ích nghiên c u c a Lu n án
Lu n án có m c ích nghiên c u : Trên cơ s hi u rõ nh ng v n

lý

lu n v CDCCKT, HNKTQT và m i quan h gi a chúng, ti n hành phân tích


4

quá trình HNKTQT c a Campuchia và ánh giá tác

ng c a nó t i q trình

CDCCKT, nh ng m t ưu i m và h n ch c a chúng. T

ó

xu t phương

hư ng và gi i pháp CDCCKT phù h p v i quá trình h i nh p nh m ưa n n
kinh t Campuchia phát tri n nhanh và b n v ng, áp ng m c tiêu c a Chính
ph và nguy n v ng c a nhân dân Campuchia.
4.

i tư ng và ph m vi nghiên c u c a Lu n án

- Lu n án l y quá trình HNKTQT v i vi c gia nh p AFTA và WTO, tác
ng

n quá trình CDCCKT c a Campuchia làm
- Ph m vi nghiên c u c a lu n án

kỳ t năm 1995

i tư ng nghiên c u.

ng trên góc

tồn n n kinh t , th i

n nay, trong ó t p trung xem xét tác

n quá trình CDCCKT. CDCCKT là m t v n

ng c a HNKTQT

r ng, bao g m c cơ c u

ngành, cơ c u lãnh th và các cơ c u khác. Tuy nhiên Lu n án s ch y u gi i
h n nghiên c u

cơ c u ngành kinh t bao g m nông nghi p, công nghi p và

d ch v cũng như cơ c u trong n i b các ngành ó trong q trình HNKTQT.
5. Phương pháp nghiên c u c a lu n án
- Lu n án v n d ng các quan i m c a Ch nghĩa duy v t bi n ch ng,
Ch nghĩa duy v t l ch s và quan i m, ư ng l i, chính sách c a Nhà nư c
Campuchia

-

xem xét các v n

nghiên c u.

áp ng m c tiêu nghiên c u, Lu n án s d ng phương pháp l ch s

k t h p v i phương pháp logic, s d ng các phương pháp c th như: phân
tích, so sánh, phương pháp th ng kê và m t s phương pháp khác.
6. Nh ng óng góp m i c a lu n án
- H th ng hóa và làm rõ lý lu n cơ b n v HNKTQT và CDCCKT, lu n
gi i m i quan h và tác

ng gi a h i nh p v i quá trình CDCCKT. Trên cơ

s nghiên c u kinh nghi m c a m t s nư c trong khu v c, Lu n án rút ra bài
h c cho Campuchia trong quá trình CDCCKT.


5

-

ánh giá th c tr ng và nh ng b t c p n y sinh trong quá trình

CDCCKT khi chu n b và b t
-

u h i nh p AFTA và WTO c a Campuchia.

xu t m t s phương hư ng và gi i pháp ch y u

thúc

yn n

kinh t Campuchia chuy n d ch cơ c u phù h p v i b i c nh c a ti n trình
h i nh p.
7. K t c u c a Lu n án
Ngoài ph n M

u, K t lu n, danh m c Tài li u tham kh o, Lu n án

ư c k t c u thành 3 chương:
Chương I. Cơ s khoa h c v h i nh p kinh t qu c t v i chuy n
d ch cơ c u kinh t .
ChươngII. Th c tr ng c a vi c h i nh p kinh t qu c t và chuy n
d ch cơ c u kinh t c a Campuchia.
Chương III. Phương hư ng và gi i pháp

y m nh chuy n d ch cơ

c u kinh t trong i u ki n h i nh p kinh t qu c t c a Campuchia.


6

CHƯƠNG I
CƠ S

KHOA H C V H I NH P KINH T

QU C T

V I CHUY N D CH CƠ C U KINH T
1.1. LÝ LU N CHUNG V H I NH P KINH T QU C T
1.1.1. Cơ s lý lu n v h i nh p kinh t qu c t
Xã h i càng phát tri n thì s phân công lao
r ng và tinh vi hơn. M c

ng xã h i ngày càng sâu

qu c t hóa càng cao cũng

ng nghĩa v i s gia

tăng c a xu th tồn c u hóa và HNKTQT. Có nhi u lý thuy t v cơ s khách
quan c a q trình h i nh p, trong ó trư c h t ph i k

n các lý thuy t sau:

- Trư ng phái t do hóa thương m i và lý thuy t l i th so sánh [6,tr.28-32]
Trư ng phái t do hóa thương m i là s phát tri n ti p t c c a ch nghĩa
tr ng thương, xu t hi n vào th k XVIII, th nh hành vào th k XIX.
giai o n ch nghĩa tư b n m r ng ho t
thu c

a và thúc

y ho t

ng kinh t ra bên ngoài, khai thác

ng buôn bán gi a các nư c v i nhau.

Adam Smith và David Ricardo ã
do hóa thương m i. A.Smith
vơ hình c a th trư ng

ây là

t n n t ng lý lu n cho ch nghĩa t

cao cơ ch c nh tranh t do, s d ng bàn tay

nâng cao hi u qu c a n n kinh t . D.Ricardo phát

tri n tư tư ng t do kinh t vào lĩnh v c thương m i qu c t và ưa ra quan
ni m trong m t h th ng thương m i t do khơng có thu quan thì các nư c
s t p trung các ngu n l c c a mình vào vi c s n xu t và xu t kh u các m t
hàng có l i th so sánh so v i các nư c khác. i u này s mang l i l i ích cho
t t c các nư c và tăng m c

ph thu c l n nhau gi a các qu c gia. Lý

thut lỵi thÕ so sánh l một nguyên lý cốt lõi gắn liền với tự do hóa thơng
mại. D.Ricardo cho rằng, nếu một quốc gia có hiệu quả thấp hơn so với các
quốc gia khác trong sản xuất hầu hết các loại sản phẩm thì quốc gia đó vẫn có
thể tham gia v o thơng mại quốc tế để tạo ra lợi ích cho mình bằng cách

7

chuyên môn hoá v sản xuất v xuất khẩu các loại h ng hoá có bất lợi ít nhất
(đó l h ng hoá có lợi thế tơng đối). Chính lý thuyết lợi thế so sánh tạo cơ sở
vững chắc hơn cho tự do hóa thơng mại. Sau n y, học thut Hecksher Ohlin bỉ sung cho häc thut lỵi thÕ so sánh của D.Ricardo, phát triển mô
hình so sánh giữa theo chi phí lao động để sản xuất h ng hoá th nh mô hình
mới bao gồm các nguồn lực khác nhau để sản xuất h ng hoá.
T nm 1846, nư c Anh ã m c a hoàn toàn

i v i nh p kh u lương

th c và nguyên li u v i thu quan b ng 0. Nư c Anh ã ơn phương th c
hi n tư tư ng ó nh m thuy t ph c Pháp,

c chuy n sang ch nghĩa thương

m i t do. Chính sách này ã làm cho nư c Anh tr thành qu c gia gi v trí
s m t trong thương m i và

u tư qu c t trong su t hai th k . Sau th chi n

th II, M m i th c s thay

i chính sách b o h , th c hi n ch nghĩa t do

kinh t

trong nư c và áp d ng chính sách t do. T do hóa thương m i ư c

th c hi n t th p

n cao, t m t nhóm nư c

n m t khu v c như khu v c

ưu ãi thương m i ho c khu v c m u d ch t do. Bi u hi n c a ch nghĩa t
do hóa thương m i

m c

cao nh t WTO.

- Lý thuy t ch c năng [10, tr. 13 - 14]
Thuy t ch c năng hay còn g i là Thuy t th ch xu t hi n gi a hai cu c
chi n tranh th gi i và có nh hư ng l n

n vi c t ch c b sung cho các

h c thuy t kinh t trong vi c xây d ng m t h th ng quan h qu c t m i có
kh năng duy trì s
xung

n

nh, ngăn ng a ư c chi n tranh và gi i quy t các

t có th x y ra. Có ngu n g c t ch nghĩa t do m i và d a trên cơ

s lý thuy t h th ng ư c D.Easton và G.Almond phát tri n vào lĩnh v c
chính tr h c, Thuy t ch c năng ch trương các m i quan h xã h i c n ph i
ư c t ch c thành h th ng v i 4 ch c năng: (i) i u ch nh các hành vi quan
h c a và gi a các thành viên trong h th ng; (ii) thu hút các ngu n l c

bên

trong ho c bên ngoài; (iii) phân ph i các ngu n l c cho các thành viên c a h
th ng và (iv) áp ng nh ng nhu c u c a các thành viên c a h th ng.


8

Trư ng phái ch c năng cho r ng, h th ng quan h qu c t
tránh ư c kh ng ho ng do xung

n

nh,

t gi a các thành viên gây ra ph i

t trên

cơ s gi i quy t t t 4 ch c năng nêu trên. Mu n v y, quan h qu c t c n
ư c t ch c thành các

nh ch h p tác a phương, d a trên n n t ng chia s

m c ích chung. Tham gia vào m t cơ ch h p tác a phương, các thành viên

s t o ư c thói quen h p tác trên cơ s tuân th nh ng lu t chơi chung. H p
tác như v y s t o ra m t s “lây lan” và cu i cùng s d n

n h i nh p và s

ph thu c l n nhau gi a các qu c gia, h n ch các nguy cơ gây xung

t.

- Lý thuy t Hi n th c [10, tr. 15]
K t chi n tranh th gi i th I, h c thuy t Hi n th c ã có nh hư ng
l n

n quan h qu c t . Các

i di n như Hans Morgenthau, Stanley

Hofman, Raymon Aron... cho r ng, các qu c gia là th c th quan tr ng nh t
trong quan h qu c t và

u

t l i ích c a m i nư c v chính tr và an ninh

trên c s th nh vư ng kinh t . Th gi i là m t tr t t vơ Chính ph và các
qu c gia quan tâm nhi u
căng th ng, d d n

n an ninh lãnh th nên quan h qu c t thư ng

n xung

t. T

ó,

gi m b t tình tr ng xung

t, tr t

t th gi i d a trên s cân b ng quy n l c gi a các qu c gia ho c các c c.
Trong khi các h c thuy t khác c g ng lý gi i xu th tồn c u hóa qua
các th i kỳ l ch s khác nhau và l i ích chung mà các qu c gia
thương m i và

t ư c nh

u tư qu c t , thuy t Hi n th c cho r ng, các qu c gia khi

tham gia q trình tồn c u hóa
do ó h th ng kinh t th gi i

u xu t phát t cơ s an ninh - chính tr và
u v n hành trên cơ s nh ng l i ích v chính

tr và an ninh. Quan h qu c t khơng phân b l i ích m t cách công b ng nư c nào giành ư c l i th nhi u hơn s m nh hơn v quy n l c và ngư c
l i. Do ó, các th ch quan h qu c t

u n m dư i s chi ph i c a các

nư c có quy n l c nh t và h thu ư c nhi u thành qu kinh t nh t t bn
bán v i bên ngồi. H p tác qu c t khơng th tiêu mà cịn làm tăng xung

t


9

và c nh tranh v l i ích gi a các nư c. ây là m t hình th c m i v cân b ng
quy n l c và là cơ s c a thuy t Hi n th c.
- H c thuy t Mác - Lênin [10, tr. 16 - 17]
Theo quan i m Mác xít, th trư ng th gi i dư i ch nghĩa tư b n là
m t th th ng nh t và là bi u hi n c a phân công lao

ng qu c t . Lý lu n

th trư ng th gi i c a ch nghĩa Mác g m nh ng n i dung ch y u sau:
+ Th trư ng th gi i là t ng th các m i quan h kinh t gi a các
qu c gia. Trong quá trình m r ng th trư ng th gi i, các khâu s n xu t, trao
i, phân ph i và tiêu th c a các nư c ư c g n k t v i nhau
, làm cho lưu thông qu c t

là m t kh i th ng nh t.

c a th trư ng th gi i là tính th ng nh t, th hi n

nhi u m c

c trưng quan tr ng

s di chuy n c a hàng

hóa, v n, nhân cơng, tri th c, l i nhu n. S tăng trư ng c a m u d ch qu c t
nh vào s m r ng c a s n xu t.
+ Do kinh t phát tri n khôngành

u gi a các nư c, ây là m t quy

lu t c a n n kinh t ch nghĩa tư b n, nên s phân b

a lý c a th trư ng th

gi i v i trung tâm là các nư c phát tri n, ngo i vi là các nư c

ang phát

tri n. Nư c ngo i vi ph thu c vào các nư c trung tâm, kho ng cách ngày
càng r ng hơn.
Xã h i lồi ngư i phát tri n thơng qua q trình lao
c i và
xu t và

u tranh gi a con ngư i v i nhau

ng

t o ra c a

sinh t n. Q trình lao

u tranh ó bu c h ph i t p h p l i thành nh ng c ng

ng s n
ng, thành

các dân t c và t ch c thành qu c gia, r i t p h p thành nhóm qu c gia và
c ng

ng th gi i.

nhiên. M c
cũng

ó là m t q trình phát tri n xã h i m t cách r t t

qu c t hóa ngày càng cao c a quá trình lao

ng s n xu t này

ng nghĩa v i s gia tăng c a xu th toàn c u hóa và HNKTQT.
Trên cơ s H c thuy t Marx-Lênin và tham kh o các Lý thuy t kinh t

nêu trên, Lu n án ti p t c làm rõ các khái ni m v HNKTQT, các hình th c
HNKTQT cũng như tác

ng c a quá trình HNKTQT.


10

1.1.2. Khái ni m và các hình th c h i nh p kinh t qu c t
Các Lý thuy t nêu trên và th c ti n cho th y, các v n
li n v i m t h th ng chính tr .

kinh t ln g n

nư c nào cũng v y, ngư i ta ch ch p nh n

HNKTQT khi l i ích c a nư c ó c v kinh t - chính tr - xã h i ư c
b o. T

m

ó có th hi u HNKTQT khơng ch là q trình tham gia vào các t

ch c kinh t qu c t mà còn bi u hi n trong b n thân h th ng chính sách
thương m i, chính sách phát tri n kinh t c a m i nư c. Như v y, HNKTQT
là vi c các nư c i tìm ki m m t s

i u ki n nào ó mà h có th th ng nh t

ư c, k c dành cho nhau nh ng ưu ãi, t o ra nh ng i u ki n có i có l i
trong quan h h p tác v i nhau... nh m khai thác các kh năng ph c v cho
nhu c u phát tri n kinh t c a mình. [8, tr. 4 - 6]
Thu t ng h i nh p - Intergration - xu t hi n

phương Tây t nh ng

năm 1950 và ư c s d ng ph bi n trong nh ng th p niên 1960, 1970. Có
th có 3 cách ti p c n

i v i thu t ng Intergration: [9 tr. 11 - 13]

Th nh t, trư ng phái tư tư ng liên bang, quan ni m Intergration là m t
s n ph m cu i cùng.
Kỳ hay Th y S .

ó là s hình thành m t Nhà nư c liên bang như Hoa
ây ch y u quan tâm t i khía c nh lu t

nh và th ch .

Th hai, theo quan i m c a Karl Deutsch, xem Intergration là s liên
k t các qu c gia thông qua s phát tri n các lu ng giao lưu thương m i, du
l ch, di trú... t

ó hình thành 2 lo i c ng

Community): c ng

ng an ninh (Security

ng an ninh h p nh t (Almalated Security Community)

ki u Hoa Kỳ và c ng

ng an ninh a nguyên ki u Tây Âu. Cách này cho

r ng, Intergration là m t quá trình th hi n s ti n tri n các lu ng giao lưu,
ng th i ra

i c ng

ng an ninh.

Th ba, trư ng phái Tân ch c năng quan ni m Intergration v a là quá
trình, v a là s n ph m cu i cùng. i m khác là, h phân tích q trình h p tác
trong vi c ho ch
[9, tr. 9-15].

nh chính sách và thái

c a t ng l p tinh túy trong xã h i


11

Tác gi cho r ng, n i hàm c a khái ni m HNKTQT ph i

t trong b i

c nh tồn c u hóa kinh t . HNKTQT là q trình tham gia c a các ch th
kinh t và c qu c gia vào dòng ch y chung c a
là m t quá trình t nhiên, m t t t y u kinh t

i s ng kinh t th gi i. ó

ư c thúc

m nh m c a l c lư ng s n xu t. HNKTQT là ho t

y b i s phát tri n

ng t giác trên cơ s

nh n th c xu th toàn c u hóa khách quan.
T

ó, trong Lu n án này chúng tơi quan ni m HNKTQT là quá trình

liên k t kinh t có m c tiêu, có

nh hư ng nh m g n k t n n kinh t th

trư ng c a t ng nư c v i kinh t khu v c và th gi i. [9, tr.13]
Quan ni m trên ch rõ tính ch
kinh t , ây cũng là

ng c a s h i nh p

i v i các ch th

c trưng cơ b n c a HNKTQT. N u tồn c u hóa kinh t

là q trình t o ra khung kh chung lôi cu n các qu c gia thì HNKTQT là quá
trình m i nư c t ch

ng g n mình vào các th c th khu v c/toàn c u

m t m t, th hi n ư c v th và tính t cư ng qu c gia và m t khác, lo i tr

nh ng khác bi t

tr thành b ph n h p thành trong các ch nh th khu v c

và tồn c u ó.
Bi u hi n c a HNKTQT là s t o sân chơi chung, g n bó, ph thu c l n
nhau gi a n n kinh t qu c gia v i n n kinh t th gi i. N i dung c a
HNKTQT là các quan h v thương m i,
gi a các qu c gia... Có th

o lư ng m c

thơng qua kim ng ch xu t nh p kh u, m c
t l

u tư, lao

ng, công ngh , d ch v

h i nh p c a m t n n kinh t
t do hóa thương m i và

u tư,

óng góp c a các Công ty qu c t trong GDP...
Như v y, tác gi cho r ng, HNKTQT ph i là m t quá trình c th , ph n

ánh rõ

c i m, trình

, n i dung, hình th c, các bư c tham gia…c a m i

nư c vào n n kinh t khu v c và tồn c u, khơng th có s h i nh p chung
chung cho m i qu c gia.
Các t ch c h p tác kinh t qu c t
nguyên t c:

nói chung

u ho t

ng theo 4


12

- Công b ng: các nư c dành cho nhau quy ch ưu ãi cao nh t c a mình
và chung cho m i nư c (m i hàng hóa và d ch v c a các công ty các nư c
i tác

u ư c hư ng m t chính sách ưu ãi chung);

sách v thương m i và

u tư trong m i nư c

ng th i m i chính

u ph i bình

ng gi a các

doanh nghi p trong và ngồi nư c.
- T do hóa thương m i: các nư c ch
s n xu t, các bi n pháp phi thu

ư c s d ng thu

b o h cho

như gi y phép, h n ng ch ... không ư c s

d ng, bi u thu ph i có l trình rõ ràng v vi c gi m d n

n t do hoàn toàn.

- Thương lư ng v i nhau trên cơ s có i có l i: khi m t nư c b hàng
nh p kh u e d a thái quá ho c b phân bi t

i x , thì có quy n khư c t

m t nghĩa v nào ó ho c có th có nh ng hành
ư c các nư c thành viên khác th a nh n,

ng kh n c p c n thi t,

b o v n n kinh t trong nư c.

- Công khai m i chính sách thương m i &

u tư.

V i các nguyên t c trên, nư c “ i sau” như Campuchia có nhi u thu n
l i

h c h i kinh nghi m, nhưng cũng ph i ch u nhi u thách th c, mà quan

tr ng hàng

u là b o h n n s n xu t trong nư c và các doanh nghi p m i

bư c vào kinh t th trư ng.

ây không ch là vi c b o h thu n túy cho n n

kinh t và t ng doanh nghi p, mà còn là yêu c u phát tri n n n kinh t th
trư ng i ôi v i b o

m công b ng xã h i.

Trong quá trình h i nh p, các qu c gia ph i i u ch nh, b sung h
th ng lu t, quy

nh pháp lý cho phù h p v i qu c t . Vi c i u ch nh b

sung này di n ra trong m i lĩnh v c liên quan
hàng... tiêu chu n môi trư ng, lao
ngh ... H u h t quy

n

u tư, thương m i, ngân

ng, b o v b n quy n, chuy n giao công

nh c a các th ch kinh t thương m i, các thi t ch tài

chính qu c t là do các nư c phát tri n ưa ra ã ư c th a nh n ho c tr
thành thông l qu c t . Vì th , m c

b sung và cơng khai m i chính sách


13

c a m t qu c gia có n n kinh t
ánh m c

ang phát tri n ho c ang chuy n

i s ph n

HNKTQT c a qu c gia ó.

Trong giai o n m i vi c HNKTQT g n li n v i q trình t do hóa.
V n

quan tr ng trong h i nh p là xác

như th nào cho phù h p v i trình
ư c các th m nh c a

nh m c

, ti n trình h i nh p

phát tri n kinh t

có th phát huy

t nư c, t n d ng ư c nh ng ưu th c a h i nh p,

t o ra s phát tri n vư t b c c a qu c gia, nâng cao v th trong phân cơng
lao

ng qu c t .
Các hình th c HNKTQT [2, tr. 315 - 320]
HNKTQT là m t quá trình di n ra v i nhi u hình th c a d ng, v i

nhi u c p
và ho t

và n i dung ho t

ng. HNKTQT ư c th hi n qua vi c ra

i

ng c a các liên k t kinh t qu c t khu v c cũng như toàn c u. ë

t m liên k t khu v c, trư c h t ph i k

n các hình th c:

- Khu v c thương m i t do (Free Trade Area)
Là hình th c h i nh p các thành viên cùng nhau th a thu n m t s v n
nh m m c ích t do hóa v m t ho c m t s nhóm m t hàng nào ó, ó là:
Th nh t, gi m ho c xóa b hàng rào thu quan và bi n pháp h n ch s
lư ng

i v i m t ph n các lo i s n ph m và d ch v khi buôn bán v i nhau.

Th hai, ti n t i l p m t th trư ng th ng nh t v hàng hóa và d ch v .
Th ba, m i thành viên trong kh i v n có quy n

c l p t ch trong

quan h buôn bán v i các qu c gia ngoài kh i, t c là m i thành viên có th có
chính sách ngo i thương riêng

i v i các qu c gia ngồi kh i.

• Liên minh thu quan (Custom Union)
Là m t hình th c h i nh p nh m tăng cư ng hơn n a m c

h p tác

gi a các nư c thành viên. Theo tho thu n h p tác này, các qu c gia trong
liên minh, bên c nh vi c xoá b thu quan và nh ng h n ch v m u d ch

khác gi a các qu c gia thành viên, còn c n ph i thi t l p m t bi u thu quan


14

chung c a kh i

i v i các qu c gia ngoài liên minh, t c là ph i th c hi n

chính sách cân
• C ng

i m u d ch v i các nư c không ph i là thành viên.
ng kinh t (ho c th trư ng chung - Common Market)

Là m t hình th c h i nh p trong ó khơng ch qui

nh vi c lo i b hàng

rào thu quan gi a các nư c thành viên và thi t l p m t bi u thu quan chung
i v i các qu c gia khác, mà còn kêu g i th c hi n di chuy n t do hàng
hóa, d ch v , lao

ng và v n trong n i b kh i. C ng

ng kinh t là m t

hình th c liên k t kinh t qu c t cao hơn so v i các hình th c trên ây. Các
nư c tham gia th trư ng chung ngoài vi c áp d ng các bi n pháp gi ng như
liên minh thu quan còn cho phép v n và lao

ng di chuy n t do gi a các

nư c thông qua vi c hình thành m t th trư ng th ng nh t.
• Liên minh kinh t - Economic Union
Là hình th c h i nh p v i nh ng

c i m tương

ng v i c ng

kinh t v t do di chuy n hàng hóa, d ch v , tư b n và lao

ng

ng gi a các

thành viên, th ng nh t bi u thu quan chung áp d ng cho c các nư c ngoài
thành viên. Liên minh kinh t th hi n m c

h i nh p cao hơn, trong ó các

thành viên cịn th c hi n th ng nh t các chính sách kinh t , tài chính, ti n t .
Như v y, c ng

ng kinh t là m t “bư c

m”, là giai o n chuy n ti p t

th trư ng chung sang liên minh kinh t . Ví d , trư c khi chuy n sang hình

thành Liên minh Châu Âu (EU) năm 1994 thì kh i kinh t này ã tr i qua
nhi u hình th c h i nh p, trong ó có C ng
(năm 1957), C ng

ng kinh t Châu Âu (EEC)

ng Châu Âu (năm 1967).

• Liên minh ti n t
Là hình th c h i nh p ti n t i ph i thành l p m t “qu c gia kinh t
chung” có nhi u nư c tham gia v i nh ng

c trưng sau:

Th nh t, xây d ng chính sách kinh t chung và ngo i thương chung.
Th hai, th ng nh t chính sách lưu thơng ti n t .


15

Th ba, hình thành

ng ti n chung th ng nh t thay cho các

ng ti n

riêng c a các nư c thành viên.
Th tư, xây d ng h th ng ngân hàng chung thay cho các ngân hàng
trung ương c a các nư c thành viên.
Th năm, xây d ng chính sách tài chính, ti n t , tín d ng chung

iv i

các nư c ngoài liên minh và các t ch c tài chính ti n t qu c t .
t m liên k t kinh t qu c t khu v c,

i v i Campuchia hi n nay, t

ch c có vai trị quan tr ng là khu v c m u d ch t do ASEAN - AFTA, còn
t m liên k t kinh t qu c t có tính ch t tồn c u ph i k

n WTO. WTO tr i

qua m t ch ng ư ng dài v i ti n thân c a nó là t ch c GATT - Hi p

nh

chung v Thương m i và thu quan. GATT ã tr thành "nôi àm phán" c a
m u d ch qu c t , phát
T vịng àm phán

ng và thúc

y ti n trình t do hóa gi a các nư c.

u tiên năm 1947, GATT d n d n ư c hoàn thi n qua

các l n tu ch nh nhưng v n d a trên 3 nguyên t c cơ b n sau: [29, tr. 17 - 19]
1. Không phân bi t

i x trong thương m i qu c t : Các nư c thành

viên dành cho nhau quy ch t i hu qu c (Most Favored Nation - MFN)

i

v i hàng hóa nh p kh u, b t c xu t x hàng hóa là c a qu c gia nào i n a.
2. Không ư c b o h n n cơng nghi p trong nư c b ng chính sách
phân bi t

i x và các gi i pháp thương m i khác như h n ng ch xu t kh u.

3. Nh n m nh vào vi c ti p xúc và tham v n

tránh xâm ph m l i ích

thương m i, thu cũng như các rào c n thương m i khác.
* S ra

i c a WTO [20, tr. 6 - 15]

Th ng l i c a GATT trong vi c c t gi m thu cùng m t lo t nhân
như ng kinh t trong nh ng năm 70, 80 ã khi n Chính ph các nư c ưa ra
m t lo t nh ng hình th c b o h khác như: T nguy n h n ch xu t kh u, các
bi n pháp ki m d ch, nâng cao tiêu chu n hàng hóa nh p kh u... Chính vì v y
Thương m i th gi i ã tr nên ph c t p hơn nhi u so v i 40 năm trư c ó.


16

Th i kỳ k t thúc "chi n tranh l nh", th gi i chuy n t xu th "
sang "

i

u"

i tho i", th c hi n m c a và h i nh p. Thương m i qu c t có

nh ng bi n

i nhanh chóng và sâu s c dư i tác

ng c a tồn c u hóa và

s phát tri n vư t b c c a thông tin liên l c. Nhi u v n

m i trong quan

h qu c t phát sinh, vư t xa khn kh c a GATT, ịi h i ph i xem xét
l i s m ng c a GATT.

áp ng nhu c u phát tri n tồn c u hóa ngày

càng ph c t p, các bên tham gia vòng àm phán Urugoay ã quy t

nh

thi t l p m t th ch thương m i a phương m i thay th cho GATT, ó là
WTO (World Trade Orgnization) vào ngày 01/01/1995.

1.1.3. Tác

ng c a h i nh p kinh t qu c t

HNKTQT và khu v c bi u hi n rõ nh t là s hình thành các liên k t
kinh t khu v c. Liên k t kinh t có nhi u lo i hình v i ph m vi và c p
khác nhau, tác

ng

i v i s phát tri n kinh t c a qu c gia th hi n

nhi u khía c nh.
a. Tác

ng chung c a HNKTQT

Quá trình HNKTQT tác

n kinh t th gi i [9, trg 43 - 47]

ng nhi u m t

chung và t ng n n kinh t qu c gia nói riêng.
- HNKTQT là ti n

n n n kinh t th gi i nói
i u ó th hi n như sau:

hình thành và phát tri n mơ hình kinh t th

trư ng m trên ph m vi toàn th gi i, t o i u ki n cho các n n kinh t
qu c gia tr thành b ph n c a th trư ng khu v c và th trư ng toàn c u.
- HNKTQT là phương th c huy

ng các ngu n l c, khai thác l i th

so sánh c a t ng qu c gia trong s phân công lao
- HNKTQT làm thay
ph nh m
nâng cao

i tư duy và phương pháp qu n lý c a Chính

y nhanh phát tri n kinh t - xã h i m i nư c, t o i u ki n
i s ng v t ch t và tinh th n c a ngư i dân [9, tr. 47 - 48].

Bên c nh ó, HNKTQT cịn có tác

ng

hóa gi a các nư c trên th gi i cũng như tác
v n

ng qu c t .

toàn c u (v n

n quá trình giao lưu văn
ng

n vi c gi i quy t các

dân s , mơi trư ng, ói nghèo...)2