Tiểu luận cuối khoá đề tài những biến đổi về nhà sàn của dân tộc tày ở huyện phong thổ, tỉnh lai châu trong bối cảnh hiện nay

<span class="text_page_counter">Trang 1</span><div class="page_container" data-page="1">

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

<b>TRƯỜNG ĐẠI HỌC VĂN HÓA HÀ NỘI </b>

TIỂU LUẬN<b> CU</b>ỐI KHO<b>Á </b>

ĐỀ T<b>ÀI: NH</b>ỮNG BIẾN ĐỔI VỀ NH<b>À SÀN C</b>ỦA D<b>ÂN TỘC TÀY Ở HUYỆN PHONG THỔ, T</b>ỈNH LAI CH<b>ÂU TRONG </b>

<b>BỐI CẢNH HIỆN NAY</b>

<b>Sinh viên thực hiện: Đậu Mạnh Hoà Mã sinh viên: 61LQLHP012 Ngày sinh: 07/09/1989 </b>

Lớp: Đại học Quản lý văn hóa K8

Năm học 2021 – 2024

</div><span class="text_page_counter">Trang 2</span><div class="page_container" data-page="2">

<b>LỜI C</b>ẢM ƠN

Lời đầu tiên, em xin chân th nh c ảm ơn c thầy cô trong khoa c Quản lý văn hoá, truờng Đại Học Văn Hố Hà Nội đã tận tình huớng dẫn, giúp đỡ em trong suốt quá trình h c t và nghiên cọ ập ứu. Bên cạnh đ ơió t cũng xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới cc cn b c ng bộ   con nhân dân huyện Phong Thổ đ tạo điu ki n giệ p đỡ ôi ho th t n nh b i ti u luận nghiên c nứu y.

V đây l ần đầu tiên em đư l c lm quen v i công vi c nghiên c u, ớ ệ ứ kinh nghi m c n hệ  ạn ch, th i gian lờ m chưa lâu, ti li u cệ n sơ si nên không th trnh kh i nh ng thi u s t. K    nh mong đưc s g p ý ch ảo b ca th y cô v c c bầ   ạn đ nhng b i vi t sau đưc ho n thi ện hơn.

Em xin chân th nh c ảm ơn!

</div><span class="text_page_counter">Trang 3</span><div class="page_container" data-page="3">

<b>MC LC </b>

A. <b>Mở đầu </b>

1. Lý do chọn đ ti 2. Lịch sử nghiên cứu

3. Nhi m ệ vụ, mục đch nghiên cứu 4. Ph m ạ vi v đối tưng nghiên cứu 5. Nguồn tư liệu v phương php nghiên cứu 6. Đng gp ca đ ti

7. Bố cục ca đ ti B. Nội dung

<b>Chương 1: Khái quát về điều kiện tự nhiên, kinh tế, văn hoá, xã hội </b>

của dân tộc <b>Tày </b>ở, huyện Phong Thổ, <b>tỉnh Lai Châu 1.1 Điều kiện tự nhiên, xã hội của huyện Phong Th </b>ổ

<b>1.1.1. Đc đin tự nhiên 1.1.2. </b>Đc đi<b>m x</b>ã ộ<b> h i </b>

<b>1.2. V i n t v </b>  ề ngư<b>i Tày Phong Th </b>ở ổ

<b>1.2.1. Ngu n g c, l</b>  <b>ch s c ư tr 1.2.2. Đc đim văn ha </b>

Chương 2: Tập quán xây dựng v những thay đổi về nh ca của dân tộc <b>Tày </b>ở huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu

<b>2.1. M t s ộ  lo i h nh nh </b> ở

<b>2.2. K thu t d</b> ậ <b>ựng nh sn </b>

<b>2.3. C u tr c c</b>  <b>ủa ngôi nh v c</b>  á<b>ch b tr mt bng sinh ho t </b> 

</div><span class="text_page_counter">Trang 4</span><div class="page_container" data-page="4">

Chương 3: Một s giải pháp đ bảo tn tập quán xây dựng nh<b> sàn </b>

của dân tộc <b>Tày </b>ở huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu trong bi cảnh hiện nay

<b>3.1. Thực trng v những biến đổi của việc xây dựng nhà sàn </b>

của <b>dân </b>tộc <b>Tày ở huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu 3.2. Nguyên nhân c a s </b>ủ <b>ự biến đổi </b>

</div><span class="text_page_counter">Trang 5</span><div class="page_container" data-page="5">

<b>MỞ ĐẦU 1. Lý </b>do chọn đề ti

Việt Nam là một quốc gia đa dân tộc v có nn văn ho độc đo. Nhn tổng th cc dân tộc c nhng nét văn ho hoà quyện vo nhau như một vườn hoa đa mu sắc. Bên cạnh nhng nét chung ấy mỗi một dân tộc c nhng phong tục tập qun riêng th hiện qua ăn, mặc, ở, quan hệ x hội, ma chay, cưới xin…. Nu đi sâu tm hiu nhng biu hiện từng mặt ấy ẽ c khả năng tm ra đưc nhng nét riêng biệt trong truys n thống văn ho ca từng dân tộc. Chnh nhng nét, yu tố giống v khc nhau, tuỳ thuộc vo mức độ ca cc yu tố, khi ho quyện vo một nn văn ho lớn, n sẽ kt hp hi ho, tạo thnh nn văn ho Việt Nam tiên tin đậm đ bản sắc dân tộc.

Trong thời đại ngy nay, th giới đang c nhng chuyn bin lớn v mọi mặt từ kinh t, x hội cho đn văn ho. Việt Nam cũng không tách rời s chuyn bin đ. Nước ta đang bước vo thời kỳ công nghiệp ho, hiện đại ho . Nhng yu tố văn ho truyn thống ca nhiu dân tộc bị á mai một, bin đổi sâu sắc bởi s giao thoa ca cc nn văn ho khac nhau trong nước cũng như trên th giới. V vậy hơn bao giờ ht chng ta phải c một Tày độ nghiêm tc v vấn đ truyêng thống văn ho dân tộc. Chng ta không th pht trin một nn kinh t mạnh v một nn văn ho lại yu, chng ta thc hiện ho nhập chứ không ho tan. Do đ chng ta phải thc hiện đng tinh thần nghị quyt Trung ương 5 kho 8, đ l: “Xây dng nn văn ho Việt Nam tiên tin đậm đ bản sắc dân tộc”.

Trải qua mấy nghn năm lịch sử dng nước v gi nước dân tộc , Việt Nam gắn với bao thăng trầm ca lịch sử. Đất nước lc thịnh, lc suy, bao cung điện, lầu son gc ta đưc xây dng rồi bị tn ph, mai một rồi lãng quên. Trong đ c một loại kin trc vẫn sốn mi với thời giang :

</div><span class="text_page_counter">Trang 6</span><div class="page_container" data-page="6">

Ngôi nh sn với vẻ bnh dị mộc mạc đ gp thêm nét độc đo ca kin trc Việt Nam.

Hiện nay trong quá trình công nghiệp ha, hiện đại ha đất nước, trong thời buổi nn kinh t thị trường chi phối mọi hoạt động ca x hội, nó đ đang và sẽ ngy cng ảnh hưởng sâu sắc đn đời sống con người. N sẽ lm cho cuộc sống con người ngy cng pht trin, khi đời sống nhân dân đưc nâng cao th nhu cầu ca họ cũng cao hơn, chnh từ nhng nhu cầu cao hơn đ m nhng gi trị truyn thống đang đứng trước nhng nguy cơ bị loại b. Người Tày ở huyện Phong Thổ, tnh Lai Châu cũng không phải ngoại lệ, v ngôi nh sn truyn thống ca họ cũng đang đứng trước nhng nguy cơ như th. Khi chứng kin nhng ngôi nh xây cao tầng đang mọc lên từng ngy trên mảnh đất Phong Thổ, người vit vui mừng v s pht trin ca quê hương mnh nhưng không khi băn khoăn, lo lắng cho số phận nhng ngôi nh sn ca dân tộc Tày đang dần bị mai một v ngy cng t đi. V vậy việc nghiên cứu v bảo tồn ngôi nh sn ca dân tộc Tày l công việc cấp thit v quan trọng trong bối cảnh hiện nay.

Nghiên cứu v ngôi nhà sn ca dân tộc Tày cũng chnh l nghiên cứu v nét văn ha đặc trưng ca dân tộc Tày, việc gn gi đưc bản sắc ngôi nh sn cũng l gn gi đưc bản sắc văn ha ca dân tộc Tày trước ngưỡng cửa hội nhập ton cầu hiện nay. Theo quan đim ca nh nước th “Chng ta ha nhập nhưng khơng ha tan, tip thu nhng gi trị tích cc ca dân tộc bạn nhưng vẫn phải gn gi nhng gi trị truyn thống ca mnh”. Đ cũng l nhiệm vụ ca nhng th hệ dân tộc Tày ở huyện Phong Thổ hiện nay trong việc gn gi nét văn ha trong ngôi nh sn ca dân tộc mnh.

Tất nhiên trong quá ình ptr ht trin thì ngơi nhà sn ca dân tộc Tày sẽ bị bin đổi phần no trong cấu trc đ ph hp với thời đại v điu

</div><span class="text_page_counter">Trang 7</span><div class="page_container" data-page="7">

kiện sinh hoạt hiện nay. V đ c ci nhn khch quan nhất, chnh xc nhất v ngôi nh sn ca dân tộc Tày ở huyện Phong Thổ iện nay h , nhng bin đổi theo hướng tch cc v nhng nét truyn thống cn gi lại đưc, người vit đ chọn đ ti “Nhng bin đổi v tập qun xây dng nh sn truyn thống ca dân tộc Tày ở huyện Phong Thổ, tnh Lai Châu” 2. Lch s nghiên cứu

Nh cửa dân gian l một đ ti chưa đưc ch ý đng mức. Chng ta ch thấy một số bi vit đăng rải rc trên cc tạp ch “Văn ho văn nghệ”, “Dân tộc học”, “Mỹ thuật” ca tc giả Nguyễn Cao Luyện, Nguyễn Khắc Tụng v Ngô Huy Quỳnh, sch chuyên khảo rất t như ca Nguyễn Khắc Tụng c cuốn “Nh cửa cc dân tộc ở trung du Bắc Bộ Việt Nam”.

V v y c n l m m t s quan tâm, m t sậ ầ ắ ộ  ộ  đầu tư ca Nh nước v  nhận th c cứ a nhân dân đ ả ồ b o t n nét văn ha trong t p qu n xây d ng ậ   nh c a c c đồng b o dân t c n i chung v ngôi nh s n c a dân t ộ      ộc Tày ni riêng.

3. Nhiệm vụ, mục đch nghiên cứu

Nghiên cứu v hiu v tập qun xây dng nh cửa l hiu thêm v mảnh đất v con người nơi mnh sinh ra. Mục đch l phải tm ra cc mối quan hệ phức tạp gia ngôi nhà sàn ca dân tộc Tày với chnh ch nhân ca n. V vậy nhiệm v chính ụ đi nghiên cứu l tm hiu nhng gi trị ca nhà sàn thông qua: cch thức xây dng, nhng kiêng kỵ khi lm nh sn… đ từ đ c đưc nhng định hướng đng đắn trong s nghiệp bảo tồn và phát huy nhng gi trị văn ho qua np nh sn truyn thống ca người Tày.

Qua việc nghiên cứu đ ti ny người vit cố gắng “khảo st v nghiên cứu hiện tưng văn ho vật chất đ tm ra nhng đặc đim, nhng

</div><span class="text_page_counter">Trang 8</span><div class="page_container" data-page="8">

bước pht trin ca n v mối tương quan gia n với qu trnh pht trin kinh t x hội, chứ không phải miêu tả v- càng không phải nghiên cứu n thuần tuý v cấu trc v kỹ thuật một cch phin diện, bất bin tch rời khi tộc người l ch nhân ca n….”.

4. Phm vi v đi tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu: Tập qun xây dng nh sn ca dân tộc Tày, s biện đổi ca tập quán ày n .

Phạm vi nghiên cứu: Huyện Phong Thổ, nơi đang c dân tộc Tày sinh sống. Từ nhng nét truyn thống cho đn nhng nét đổi mới, chng ta cần đặt vấn đ bảo tồn v pht huy nhng gi trị truyn thống, trong đ c kin trc nh sn ca dân tộc Tày.

5. Ngun tư liệu v<b> phương pháp nghiên cứu </b>

Nhng nguồn tư liệu m cc nh nghiên cứu đem lại, một số sch như: “Người Tày ở Tây Bắc” – NXB Thông Tấn,2008; Lai Châu – 100 năm lịch sử v pht trin – NXB Chnh trị quốc gia, 2009 Bo điện tử , Lai Châu – baolaichau.vn, Cổng thông tin điện tử Lai Châu – laichau.gov.vn

Sử dụng phương php duy vật biện chứng v ch nghĩa x hội duy vật lịch sử. Phương php: Liên ngành ân t(d ộc học – văn hoá học), đin dã dân tộc học, tổng hp v hệ thống cc cơng trnh có liên quan ca cc tc giả đi trước, so snh đối chứng với cc ti liệu đin d trên thc địa, từ đ rt ra nhng đim trọng yu, chung v riêng.

6. Đng gp của đề t<b>i </b>

Với đ tài và lòng ham thch nghiên cứu nh sn ca chnh dân tộc mnh, người vit mong sẽ đng gp một phần nh bé vo việc bổ sung nguồn ti liệu v ngôi nh sn ca dân tộc Tày ở huyện Phong Thổ, tnh Lai Châu

</div><span class="text_page_counter">Trang 9</span><div class="page_container" data-page="9">

7. B cục của đề ti Mở đầu Nội dung

Chương 1: Khi qut v điu kiện t nhiên, kinh t, văn ho, x hội ca dân tộc Tày ở huyện Phong Thổ, tnh Lai Châu

Chương 2: Tập qun xây dng v nhng thay đổi v nhà cửa ca dân tộc Tày ở huyện Phong Thổ, tnh Lai Châu

Chương 3: Một số giải php đ bảo tồn tập qun xây dng nhà sàn ca dân tộc Tày ở huyện Phong Thổ, tnh Lai Châu trong bối cảnh hiện nay

</div><span class="text_page_counter">Trang 10</span><div class="page_container" data-page="10">

<b>CHƯƠNG I </b>

KHÁI QUÁT VỀ ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN KINH TẾ, VĂN HOÁ, <b>, </b>

XÃ HỘI CỦA DÂN TỘC <b>TÀY </b>

Ở HUYỆN PHONG THỔ, TỈNH LAI CHÂU

<b>1.1. Điều kiện tự nhiên, xã hội của huyện Phong Th</b>ổ

<b>1.1.1. </b>Đc đi<b>m t nhiên</b>ự

<b>- V tr đ a l : </b>

Lai Châu nằm ở pha Tây Bắc ca Tổ quốc, cch H Nội 450km v hướng Tây Bắc (theo đường bộ)

Phong Thổ l huyện vng cao biên giới, c 98,95km đường biên giới gip với huyện Kim Bnh, tnh Vân Nam, Trung Quốc. L đầu cầu thông thương gia tnh L i Châu v Trung Quốc qua cửa khẩu Ma L a Thàng

Phong Thổ cch tnh lỵ Lai Châu 30km v pha Tây Bắc dọc theo quốc lộ 4D

Phía Đơng v pha Đơng Nam gip tnh Lo Cai, huyện Tam Đường tnh Lai Châu v Thị x Lai Châu.

Phía Tây v Tây Nam gip huyện Sn Hồ

- Đ c đi m đ a hình

Huyện Phong Thổ c đặc đim địa hnh l vng lnh thổ nhiu dy ni v cao nguyên, ph a đông khu vc ny l dy ni Hong Liên Sơn, pha Tây l d y n  i Sông M ( cao 1800m). Gi a hai d y n i s trên  độ    đồ ộ l phần đất thuộc vng ni thấp, tương đối rộng lớn v lưu vc sông Đ c nhiu cao nguyên đ vôi (d i 400km r ng t ộ ừ 1 – 25km, cao t 600 ừ – 1000m) trên 60% di n t ch cệ   độ cao trên 1000m, trên 90% di n tệ ch độ dốc trên 25 độ, bị chia c ch m nh b i d y n i ch ạ ở   ạy theo hướng Tây Bắ – c

</div><span class="text_page_counter">Trang 27</span><div class="page_container" data-page="27">

- M t số kiêng kỵ

Trong việc chọn việc chọn vật liệu đ làm nhà mới, dân tộc Tày tuân th nhng quy định như: không lấy cây bị sét đnh, cây c nhiu dây leo, cụt ngọn, họ cho rằng nhng cây ny đ đưc thần sử dụng hoặc làm hư hng, nu sử dụng chng sẽ mang lại tai hoạ cho gia đnh.

Nhà ch đưc dng khi đ chọn đưc ngy giờ tốt. Ngoi tuổi ch nh th dân tộc Thi cn kiêng cả ngy mất ca ông b cha m…

Đối với ngôi nhà sn ca dân tộc Tày, cây cái nc l vật thiêng, thường đưc lm bằng gỗ nc nc, c nh không tm đưc gỗ đ th phải tìm mua.

<b>- Qu trình l m nh </b>

Qúa trnh dng nh sn thường qua cc bước sau đây: lắp v kèo, x xà dọc, đặt honh mi, đặt li tô, lp mi, rải hon gia, rảih n sàn, vá lm tường vch, lm bp v bn thờ, quây buồng, lm cửa, lm sn ngoi v cầu thang. Dụng cụ lm nh ca dân tộc Tày ở huyện Phong Thổ, tnh Lai Châu kh đầy đ v phong ph như: cưa, ba, đc, dao, ru…Nhng dụng cụ ny do đồng bo t ch hoặc qua trao đổi, mua bn m c. Bộ ru, ba ca dân tộc Tày ở huyện Phong Thổ vẫn đưc lưu gi trong nhiu gia đnh, ru c lưỡi mng hơn ba, dng đ hạ cây, đẽo cột, lm vn. Ru hạ cây ngy cng đưc đồng bo sử dụng rộng ri trong việc khai thc gỗ, pht nương, rẫy. Ru ny gồm một bộ lưỡi sắt.

Với dân tộc Tày ở huyện Phong Thổ, tnh Lai Châu thì kỹ thuật ch tc lắp rp bộ khung l rất quan trọng. Bộ khung nh đưc tạo thnh do s liên kt ca cc v kèo, cột, x l tổ hp kt cấu chịu đưc lc ba chiu: lc mi nh xuống hai chân cột hơi choi ra, lc giăng ngang theo x nối gia hai cột. Ngoi ra cn sử dụng phương php dng lạt buộc v phương php dng mộng.

</div><span class="text_page_counter">Trang 28</span><div class="page_container" data-page="28">

Nh sn ca dân tộc Tày l loại nh c chức năng sử dụng tổng hp, vừa l nh ở, nh kho, chuồng gia sc. C đưc nhng chức năng ny l do cấu tạo ca nh sn gồm c 3 mặt bằng sử dụng chồng lên nhau.

Người Tày đ chuồng gia sc ở cùng nhà vì muốn bảo vệ vật nuôi trước th d v trộm cắp Đối với họ gia sc l ti sản quý gi nhất, nu . bị mất đi sẽ gặp kh khăn trong việc lm ăn. Hơn na họ muốn tận dụng triệt đ nguồn phân ca gia sc đ phục vụ trồng trọt.

Tuy nhiên việc đ gia sc ở cùng nhà sẽ ht sức bất tiện, mất vệ sinh c th gây ra nhiu vấn đ. Nu chuồng gia sc không hp vệ sinh sẽ l mầm mống gây bệnh tật cho cả gia sc v con người.

Mặt dưới cng l nn đất, vch nh đơn giản có th lm bằng tre có vch trt bao quanh. Đây l nơi đ công cụ sản xuất, nhốt trâu, b, g, ln… Hiện nay chuồng gia sc đ đưc nhiu gia đnh dân tộc Tày chuyn ra khi nh ở.

Mặt gia l mặt bằng sinh hoạt: nơi ở, bp đun, nơi đặt bn thờ… Mặt bằng chia thành các khu vc: nơi đặt bn thờ thường nằm ở gian gia, nơi đ tip khch, nơi ng ca khch v đn ông trong nhà. Phía sau bp đun l khu vc sinh hoạt, ch yu ca phụ n, buồng ng ca phụ n đưc n ăn kn bằng gỗg , phên vách...

Mặt bằng sử dụng trên cùng là gác mái, đ l nơi đ thc đồ đạc , lặt vặt.

Trong ngôi nhà ca dân tộc Tày ở huyện Phong Thổ, tnh Lai Châu, bn thờ là nơi tập trung trang tr ca gia đnh v hầu như chim gần trọn một đn hai gian. Nhất l vo dịp tt lễ, rằm th bn thờ đưc dn câu đố, giấy đ… rất nổi bật.

</div><span class="text_page_counter">Trang 29</span><div class="page_container" data-page="29">

<b>- Lễ v o nh mới </b>

Lễ vào nhà mới đưc tổ chức rất long trọng với nhng nghi lễ liên quan đn nông nghiệp. Họ tổ chức lễ vo buổi sng sớm v ch rằng bắt o đầu vo nh mới buổi s ng sớm th mọi việc sẽ gặp nhiu may mắná . Trong ngày vào nh mới ch nh phải nhm lửa v gi ngọn lửa chy , suốt đêm đn sng hôm sau.

Sáng hôm sau vào nhà mới khi g bắt đầu gy, mọi người nhanh chóng tập trung v sân nh mới, ông ch nh đốt pho mừng (vi năm trở lại đây không cn đốt pho na v bị nh nước cấm. Thay th vo đ ông ch nh sẽ ni vi câu trước khi lm lễ vo nh mới). Sau đ đn ông trong gia đnh kê bn thờ vo gian gia, ông ch ch thắp hương cng tổ tiên v cng “ma bảo hộ”, b ch nh sẽ l người đốt ci đ thắp sng và gi ấm nh, cầu mong nh sng sa quanh năm, trong nh lc no cũng vui vẻ, đầy sức sống. Trước bn thờ đặt một ống bương đng đầy nước, trên nc dặt một “cum” la np, ống nước v “cum” lc ny do b ch nh đặt.

Bên ngoi dn giấy đ ở cửa ra vo đ trừ víađộc ca người lạ, trừ ma gi không đưc vo nh.

Ch nh thịt ln đ cầu cng v liên hoan vo nh mới. Trước tiên phải cắt lấy th ln đ cng “ma sn”, sau đ mới cng tổ tiên v ăn mừng nh mới.

Trong ngôi nhà mới, bn thờ đ thờ cng tổ tiên là quan trọng và trang nghiêm nhất. Bn thờ ca dân tộc Tày ở huyện Phong Thổ thường đưc vây kn trong một ci buồng nh, đôi khi cn c cả mi, ch c ch nh l đn ông mới hay lui tới dọn dp, thắp hương trong nhng ngy lễ tt, như vây c th ni rằng dưới mi nh ca người sống cn cc “không gian văn ho” thờ ma, tổ tiên v cc loại ma bảo hộ.

</div>