Vi sinh vật gây bệnh hệ thần kinh

<span class="text_page_counter">Trang 1</span><div class="page_container" data-page="1">

Bài 9: Vi sinh vật gây bệnh trên hệ thần kinh

1. Vi khuẩn...2

2. Virus...2

<i>2.1. Virus bại liệt (Poliovirus)...2</i>

<i>2.2. Virus viêm não Nhật Bản (Japanese Encephalitis virus)...4</i>

<i>2.3. Virus dại (Rabies virus)...6</i>

</div><span class="text_page_counter">Trang 2</span><div class="page_container" data-page="2">

<b>BÀI 9: VI SINH VẬT GÂY BỆNH TRÊN HỆ THẦN KINH1. Vi khuẩn</b>

- Một số vi khuẩn có khả năng gây bệnh hệ thần kinh: - Các vi khuẩn tiêu biểu:

<i> Não mô cầu (Neisseria meningitidis)  Phế cầu (Streptococcus pneumoniae)  Liên cầu lợn (Streptococcus suis)</i>

<i> Tụ cầu vàng (Staphylococcus aureus) Vi khuẩn Hib (Haemophilus </i>

<i>influenzae) </i>

 Một số vi khuẩn khác

<b>2. Virus</b>

<b>2.1.</b> <i><b> Virus bại liệt (Poliovirus)</b></i>

<i>- Là virus đường ruột (Enterovirus), thuộc họ Picornaviridae- Gây bệnh bại liệt (poliomyelitis)</i>

<b>Đặc diểm</b>

Cấu tạo ^{- Virus có hình khối cầu, khơng vỏ, d = 27 nm}- Vỏ capsid hợp thành bởi 32 capsome

<b>- Thành phần di truyền: RNA đơn</b>

Đề kháng

- Tồn tại tốt ở mơi trường bên ngồi, trong nước + T thường: 2 tuần

+ T = 0 – 4<small>o</small>C: nhiều tháng

- Nước clo diệt khuẩn thường dùng không tiêu diệt được - Bị tiêu diệt bởi thuốc tím (KMnO4) ở 56<small>o</small>C/ 30 phút

<b>Khả năng gây bệnh</b>

Cơ chế gây bệnh

Pha nhiễm

trùng ^{+ người bệnh ăn thức ăn, nguồn nước}nhiễm virus Pha tiêu hóa

+ virus nhân lên ở đường tiêu hóa trong thời gian dài

=> thời gian virus bị đào thải qua phân

<i>dài hơn so với các Enterovirus khác</i>

virus máu ^{+ virus vào máu nhưng vẫn có thể trở lại}hệ bạch huyết và đường tiêu hóa Pha thần kinh ^{+ tới các hạch và thần kinh trung ương}+ khiến các tế bào sừng trước tủy sống và

các TBTK vận động của vỏ não bị tê liệt Các thể gây bệnh Thể điển hình - Nung bệnh: 5 – 6 ngày, khơng có triệu

chứng rõ rệt

- Khởi phát: 2 – 3 ngày

Nhiễm khuẩn^{Nhiễm khuẩn}_huyết^{Nhiễm khuẩn dịch}_{não tủy}_{viêm màng não}^{Viêm não,}

</div><span class="text_page_counter">Trang 3</span><div class="page_container" data-page="3">

+ cơ thoái hóa, teo cơ

+ xương nhỏ, khơng phát triển + tàn tật vĩnh viễn

Thể khơng điển hình

- BN chỉ có triệu chứng nhẹ về tiêu hóa, hơ hấp, khơng liệt

- Dịch tễ: nguồn lây khó phát hiện, khó phịng ngừa

- Số người ở thể khơng điển hình có thể gấp 100 lần thể điển hình

Các giai đoạn

Thể ẩn ^{- Thể thường gặp, khơng rõ triệu chứng}_{- Có thể chuyển biến sang thể năng} Thể nhẹ ^{- Sốt, khó ngủ, nhức đầu, buồn nơn, nơn}- Táo bón

- Có thể phục hồi trong vài ngày + sốt, chán ăn, nhức đầu, buồn nôn + đau cơ và các chi, gáy và lưng + dần mất vận động  liệt không đối xứng

+ liệt chi  liệt tủy sống  liệt hành tủy  suy hô hấp và tử vong

+ đường hô hấp: qua giọt nhỏ trong GĐ đầu của bệnh với người tiếp xúc gần

Khối cảm thụ ^{- Trẻ em < 3 tuổi}_{- Giảm dần ở lứa tuổi sắp đi học}

<b>Chẩn đoán</b> Phân lập virus - Bệnh phẩm: phân trực tràng (bằng tăm bông) + lấy càng sớm càng tốt

+ nên lấy vài ngày liên tiếp (tăng % dương tính) - Tử thi: lấy mơ não từ bó tháp

- Nuôi cấy:

+ TB thận khỉ, thận người, TB mang ối người + TB thường trực: Hela, KB

</div><span class="text_page_counter">Trang 4</span><div class="page_container" data-page="4">

dùng của BN = chloramine 1%/ 1 giờ - Đối với đường truyền nhiễm: + ăn chin uông sôi

+ đảm bảo an toàn VS thực phẩm, nguồn nước

+ đảm bảo vệ sinh cá nhân Điều trị ^{- Điều trị triệu chứng}- Điều trị phục hồi di chứng

- Nâng cao thể trạng

<b>2.2.</b> <i><b> Virus viêm não Nhật Bản (Japanese Encephalitis virus)</b></i>

<i>- Là virus thuộc Flavivirus, họ Togaviridae - Gây bệnh viêm não (encephalitis) </i>

<b>Đặc diểm</b>

Cấu tạo ^{- Virus hình cầu, đối xứng khối, có vỏ, d = 40 – 50 nm}<b>_{- Thành phần di truyền: RNA đơn}</b> Nuôi cấy ^{- Trên TB nuôi: thận khỉ, thận lợn, muỗi C6/36}_{(đặc biệt tốt)} Kháng nguyên <i>^{- Có KN chung với các virus nhóm Flavivirus}</i> => có HT ngưng kết chéo với virus cùng nhóm

- ELISA: ít ngưng kết chéo Đề kháng

- Nhạy cảm với các dung mơi hịa tan lipid (ether, formalin)

- Dễ bị phá hủy bởi tia cực tím

- Khơng chịu nhiệt: bất hoạt ở 60<small>o</small>C/30 phút; 100<small>o</small>C/2 phút

<b>Dịch tễ học</b>

Mầm bệnh ^{- Virus viêm não Nhật Bản}- ĐV mẫn cảm: khỉ, chuột bạch, chuột đồng, muỗi, nhiều loài chim

Nguồn bệnh

- Các loài thú, chim hoang dã và gia súc (lợn, ngựa) => virus lưu hành trong các ổ dịch thiên nhiên - Phân bố khắp các môi trường khác nhau + ở VN: phân lập được từ chim liểu điểu

Đường dây ^{- Qua đường máu}_{- Trung gian truyền bệnh: muỗi Culex, Anopheles, Aedes} Cơ thể cảm thụ - Trẻ em (<10 tuổi) dễ mắc hơn, người lớn ít mắc hơn

- Tỷ lệ mắc bệnh:

</div><span class="text_page_counter">Trang 5</span><div class="page_container" data-page="5">

- Virus xâm nhập qua vết đốt  vào máu

- Virus theo máu đến các hạch và hệ TK trung ương => viêm hạch TK, viêm TBTK

=> tổn thương não, viêm quanh mạch

- Biến đổi thường xảy ra ở chất xám (não giữa và não + cứng cổ, thay đổi cảm giác

TK tồn phát ^{- Tỷ lệ tử vong cao (10%)}- Có để lại di chứng: loạn tinh thần, giảm trí tuệ, …

<b>Chẩn đoán</b>

Bệnh phẩm

- Máu: lấy 2-4 ml máu BN vào ngày 1-3 của bệnh. - Dịch não tuỷ: lấy 2-4 ml máu vào ngày 1-3 của bệnh. - Não tử thi: lấy trước 6 giờ kể từ khi BN tử vong

<i>- Vector: bắt 20-40 con muỗi Culex tritaeniorhynchus cho </i>

- Kỹ thuật ngưng kết hồng cầu - Kỹ thuật miễn dịch huỳnh quang - Kỹ thuật ELISA

<b>Phòng bệnhvà điều trị</b>

Phòng bệnh ^{Đặc hiệu}

- Tiêm phòng vaccine viêm não Nhật Bản + áp dụng mọi lứa tuổi

+ ưu tiên trẻ từ 1 – 5 tuổi Không đặc

hiệu ^{- Chống muỗi đốt, diệt muỗi}- Gây miễn dịch cho lợn

Điều trị

- Chưa có thuốc điều trị đặc hiệu - Chủ yếu điều trị triệu chứng: + chống phù nề não

+ hồi sức tim mạch

+ an thần, chống co giật, hạ nhiệt

- Ngăn ngừa bội nhiễm: kháng sinh (cephalosporine TH 3) - Tăng cường dinh dưỡng, chống loét

</div><span class="text_page_counter">Trang 6</span><div class="page_container" data-page="6">

<b>2.3.</b> <i><b> Virus dại (Rabies virus)</b></i>

<i>- Là virus thuộc Lyssavirus, họ Rhabdoviridae </i>

<i>- Gây bệnh dại (rabies) – bệnh truyền nhiễm virus cấp tính của hệ TKTW</i>

<b>Đặc diểm</b>

Cấu tạo ^{- Có hình viên đạn}<b>- Thành phần di truyền: RNA đơn </b>

- Có 2 chủng: virus dại đường phố và virus dại cố định Đề kháng

- Sống được nhiều tháng ở nhiệt độ lạnh - Sống được 1 – 2 tuần ở nhiệt độ thường

<b> => đồ dùng dính nước bọt ĐV hoặc người bị dại rất </b>

từ khơng khí - Hiếm xảy ra

Qua cấy ghép - Cấy giác mạc của người chết bị dại cho _{người nhận}

Cơ chế gây bệnh

- Virus dại xâm nhập từ nước bọt ĐV qua vết cắn, … - Virus sinh sơi tại vùng có vết cắn (lớp mô dưới da hoặc từ cơ bắp)

- Tiến vào các dây TK ngoại biên  tủy sống  não + gây tổn thương cho TBTK ở vùng hành tủy

- Từ TKTW  dây TK  tuyến nước bọt, dịch não tủy, giác mạc, các tuyến nhầy ở mũi và da

Các giai đoạn TK ủ bệnh - Thay đổi:

+ có thể rất ngắn (10 ngày) hoặc rất dài (1 – 2 năm)

+ trung bình: 2 – 8 tuần - Phụ thuộc vào:

</div><span class="text_page_counter">Trang 7</span><div class="page_container" data-page="7">

+ SL virus xâm nhập cơ thể + mức độ tổn thương

+ vị trí tổn thương (k/c đến não bộ) TK khởi phát

- Biểu hiện lo lắng, thay đổi tính tình - Có thể cảm giác ngứa, đau ở nơi bị cắn - Đa phần BN đã quên việc bị chó/ ĐV

=> nhanh chóng hơn mê và tử vong - Co cứng, run rẩy, co giật, co thắt họng - Rối loạn tim mạch và hô hấp, ảo giác - Tiến triển nặng trong 3 – 5 ngày rồi ngừng tim, ngừng thở

<b>Thể liệt</b>

- Thường gặp ở BN đã tiêm vaccine nhưng muộn  virus đã vào đến não gây

Phòng bệnh ^{- Chủ động tiêm vaccine phòng bệnh hiệu quả} + tốt nhất: trước 24h sau khi bị động vật nghi dại cắn - Sử dụng huyết thanh kháng dại SAR: cần được tư vấn Điều trị - Bệnh có tỷ lệ tử vong 100% (khi đã lên cơn dại)

</div>