luận án tiến sĩ nghiên cứu đặc điểm bệnh động kinh tại tỉnh an giang

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (2.3 MB, 162 trang )

Trang 1<div class="page_container" data-page="1">

MAI NHÂT QUANG

NGHIÊN CĆU Đ¾C IM BNH ịNG KINH TắI TõNH AN GIANG

LUN ÁN TI¾N S) Y HỉC

THÀNH PHỉ Hè CHÍ MINH, NM 2023

</div>Trang 2<div class="page_container" data-page="2">

MAI NHÂT QUANG

NGHIÊN CU ắC IM BNH ịNG KINH TắI TõNH AN GIANG

</div>Trang 3<div class="page_container" data-page="3">

LâI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu căa riêng tơi, các kÁt q nghiên cứu đ°ÿc trình bày trong luÁn án là trung thực, khách quan và ch°a tng c cụng bỗ ó bt k nÂi no.

Tác giÁ

Mai NhÁt Quang

</div>Trang 4<div class="page_container" data-page="4">

1.3 C¢ ch cỏc thuỗc iu trỏ ỏng kinh... 9

1.4 Mỏt sỗ phÂng phỏp nghiờn cu ỏng kinh trờn th giòi ... 12

1.5. Các nghiên cứu trong n°ßc ... 14

1.6. Các nghiên cứu ngồi n°ßc ... 16

1.7 Thực tr¿ng qn lý đáng kinh và điÃu trá đáng kinh ... 19

1.8 Phân lo¿i đáng kinh và hái chứng đáng kinh nm 2017... 23

1.9 c im tònh An Giang ... 29

1.10. Cỏc thuỗc iu trá đáng kinh th°áng g¿p ã tßnh An Giang ... 31

CH¯¡NG 2 ĐêI T¯ĀNG VÀ PH¯¡NG PHÁP NGHIÊN CĆU ... 36

2.1. Thit k nghiờn cu: ... 36

2.2 ỗi tng nghiờn cứu: ... 36

2.3 Thái gian và đáa điÅm nghiên cứu ... 37

2.4 Cỡ m¿u nghiên cứu ... 37

2.5 Các biÁn sỗ trong nghiờn cu ... 40

</div>Trang 5<div class="page_container" data-page="5">

2.6 PhÂng phỏp v cụng c o lỏng, thu thp sỗ liáu ... 50

2.7 Quy trình nghiên cứu... 52

2.8 Ph°¢ng pháp phân tích dā liáu ... 54

2.9 Đ¿o đức trong nghiên cứu ... 55

CH¯¡NG 3 K¾T QUÀ NGHIÊN CĆU ... 57

3.1 Tỷ lá hián mÃc đáng kinh t¿i tßnh An Giang nm 2020 ... 58

3.2 Đ¿c điÅm đáng kinh t¿i tßnh An Giang ... 60

3.3 Phân lo¿i đáng kinh theo bÁng phân lo¿i nm 2017 ... 66

3.4. Thực tr¿ng điÃu trá đáng kinh t¿i tßnh An Giang ... 67

3.5 KÁt qu iu trỏ v cỏc yu tỗ liờn quan ... 73

CH¯¡NG 4 BÀN LUÂN ... 78

4.1 Tỷ lá mÃc đáng kinh t¿i cáng đéng dân c° tßnh An Giang ... 78

4.2 Mỏt sỗ c im ỏng kinh ti cỏng đéng dân c° tßnh An Giang ... 90

4.3 Phân lo¿i c¢n đáng kinh theo bÁng phân lo¿i đáng kinh 2017 ... 107

4.4 Thực tr¿ng điÃu trá đáng kinh t¿i tßnh An Giang ... 109

Ph lc 1. Phiu thu thp sỗ liáu

Phā lāc 2. Bá câu håi sàng lãc đáng kinh

Phā lāc 3. Bá câu håi tuân thă điÃu trá đáng kinh Phā lāc 4. Các hình Ánh minh hãa

</div>Trang 6<div class="page_container" data-page="6">

DANH MĂC VI¾T TÄT

HIC High Income Countries Các n°ßc thu nhÁp cao

LEV Levetiracetam

LMIC Lower-middle Income Countries Các n°ßc thu nhÁp trung bình thÃp

LTG Lamotrigine

MEG Magnetoencephalography Ghi từ não

MRI Magnetic Resonance Imaging Hình Ánh cáng h°ãng từ

OXC Oxcarbazepine PB Phenobarbital

PET Positron Emission Tomography Chāp cÃt lßp phát x¿ positron PHT Phenytoin

SPECT Single Photon Emission Computed Tomography

Chp ct lòp phỏt x photon Ân

</div>Trang 7<div class="page_container" data-page="7">

Vi¿t tÅt Ti¿ng Anh Ti¿ng Viát

TBI Traumatic Brain Injury ChÃn th°¢ng sã não

</div>Trang 8<div class="page_container" data-page="8">

DANH MĂC BÀNG

BÁng 2.1 Bng khu vc iu tra dõn sỗ trong nghiờn cứu ... 39

BÁng 3.2 Tỷ lá mÃc đáng kinh theo gißi, nhóm ti, kinh tÁ gia đình bánh nhân đáng kinh, khu vực c° trú ... 58

BÁng 3.3 Mỗi liờn quan gia c im dõn sỗ v tỷ lá hián mÃc đáng kinh .. 59

BÁng 3.4 Lo¿i c¢n đáng kinh theo nhóm ti ... 61

BÁng 3.5 Các nguyên nhân gây đáng kinh ... 62

BÁng 3.6 Các nguyên nhân đáng kinh theo nhóm tuëi ... 62

BÁng 3.7 Nguyên nhân đáng kinh và lo¿i c¢n đáng kinh ... 64

BÁng 3.8 KÁt quÁ đián não ộ vòi loi cÂn ỏng kinh ... 65

Bng 3.9 Mỗi liờn quan gia tuõn th iu trỏ v phÂng cỏch iu trỏ thuỗc 69 Bng 3.10 Mỗi liờn quan giāa tuân thă điÃu trá và gißi ... 69

Bng 3.11 Mỗi liờn quan gia tuõn th iu trỏ v nÂi c trỳ ... 70

Bng 3.12 Mỗi liờn quan giāa tính tuân thă và kinh tÁ ... 70

Bng 3.13 Mỗi liờn quan gia tớnh tuõn th iu trỏ v cÂn ỏng kinh ... 71

Bng 3.14 Mỗi liên quan giāa hãc vÃn và tuân thă điÃu trá ... 71

Bng 3.15 Mỗi liờn quan gia tuõn th điÃu trá và thái gian mÃc bánh ... 72

BÁng 3.16 Các lý do ng°ng điÃu trá (n=344) ... 72

Bng 3.17 Mỗi liờn quan gia kt qu iu trỏ v giòi ... 73

Bng 3.18 Mỗi liờn quan gia kÁt quÁ điÃu trá và nhóm tuëi ... 74

BÁng 3.19 Mỗi liờn quan gia kt qu iu trỏ v tớnh tuõn th iu trỏ ... 74

Bng 3.20 Mỗi liên quan kÁt quÁ điÃu trá và nghÃ nghiáp ... 75

Bng 3.21 Mỗi quan hỏ gia kt qu iu trỏ v nÂi c trỳ ... 75

Bng 3.22 Mỗi liên quan giāa kÁt quÁ điÃu trá và lo¿i c¢n đáng kinh ... 76

</div>Trang 9<div class="page_container" data-page="9">

BÁng 3.23 Mỗi liờn quan gia kt qu iu trỏ v cỏc thuỗc s dng ... 76 Bng 3.24 Mỗi liờn quan giāa kÁt q điÃu trá vßi tình tr¿ng kinh t ... 77 Bng 3.25 Mỗi liờn quan gia kÁt quÁ điÃu trá và thái gian mÃc bánh ... 77

</div>Trang 10<div class="page_container" data-page="10">

DANH MĂC BIÂU Đì

BiÅu đé 3.1 Thái gian mÃc đáng kinh ... 59

BiÅu đé 3.2 Tỷ lá hián mÃc đáng kinh theo nghÃ nghiáp ... 60

BiÅu đé 3.3 Lo¿i c¢n đáng kinh ... 61

BiÅu đé 3.4 Trình đá hãc vÃn bánh nhân đáng kinh ... 63

BiÅu đé 3.5 Tình tr¿ng kinh tÁ gia đình bánh nhân đáng kinh ... 64

BiÅu đé 3.6 Đián não ã bánh nhân đáng kinh ... 65

BiÅu đé 3.7 Lo¿i c¢n đáng kinh cāc bá ... 66

BiÅu đé 3.8 Lo¿i c¢n đáng kinh tồn thÅ ... 67

BiÅu đé 3.9 Đ¢n trá liáu và đa trá liáu trong điÃu trá đáng kinh ... 67

Biu ộ 3.10 Cỏc thuỗc s dng trong iu trá đáng kinh t¿i An Giang ... 68

BiÅu đé 3.11 Tuân thă điÃu trá đáng kinh ... 68

BiÅu đé 3.12 KÁt quÁ điÃu trá đáng kinh t¿i tßnh An Giang ... 73

</div>Trang 11<div class="page_container" data-page="11">

DANH MĂC S¡ Đì

S¢ đé 2.1. L°u đé quy trình nghiên cứu ... 55 S¢ đé 3.1. L°u đé nghiên cứu ... 57

</div>Trang 13<div class="page_container" data-page="13">

Đ¾T VÂN ĐÀ

ỏng kinh l mỏt trong nhng rỗi lon thn kinh mãn tính và phë biÁn trong các bánh lý thÅn kinh, đáng kinh có thÅ Ánh h°ãng đÁn mãi cá nhân ã mãi lứa tuëi1,2,3. Trên thÁ gißi °ßc tính có khng 50 triáu ng°ái mÃc bánh đáng kinh vào nm 20161. Theo báo cáo gánh n¿ng bánh tÁt toàn cÅu nm 2010 căa WHO xÁp ỏng kinh vo rỗi lon thn kinh nng th hai v sỗ nm sỗng c iu chònh theo tỡnh tr¿ng khuyÁt tÁt1,3. Đáng kinh Ánh h°ãng xÃu đÁn cht lng cuỏc sỗng ca cỏ nhõn vỡ s hiỏn dián căa nhāng chÃn th°¢ng thÅ chÃt liên quan đÁn ng°ái mÃc đáng kinh. Bên c¿nh đó, thái gian mÃc đáng kinh kéo dài đã Ánh h°ãng đÁn khÁ nng làm viác ho¿c hãc tÁp, ngồi ra cịn tỏc dng khụng mong muỗn ca cỏc thuỗc iu trá đáng kinh, các bánh lý đi kèm. Các vÃn đÃ trên đã Ánh h°ãng đÁn tâm lý xã hái căa ng°ái bánh, đáng kinh có thÅ phát trin thnh ỏng kinh khỏng thuỗc v t vong sòm1,3,4,5,6.

Trên tồn cÅu, °ßc tính có khng 5 triáu ng°ái đ°ÿc chẩn đốn mÃc bánh đáng kinh mßi nm. õ cỏc quỗc gia cú thu nhp cao, òc tớnh có khng 0,49/1.000 ng°ái đ°ÿc chẩn đốn mÃc đáng kinh mòi nm7. õ cỏc quỗc gia cú thu nhp thp v trung bỡnh, con sỗ ny cú th lên tßi khoÁng 13,9/1.000 ng°ái. Các nghiên cứu gÅn đây cho thÃy có gÅn 80% ng°ái bá đáng kinh sỗng ó cỏc nòc cú thu nhp thp v trung bỡnh7.

Chi phớ kinh t hng nm ỗi vòi nhāng ng°ái mÃc đáng kinh °ßc tính khng 12,5 tỷ đơ la, trong đó 1,7 tỷ đơ la chi phí y tÁ trực tiÁp và 10,8 tỷ đơ la liên quan đÁn viác làm và khÁ nng t¿o thêm thu nhÁp1,4,5. ¯ßc khoÁng 25% nhāng ng°ái đáng kinh thÃt nghiáp vì tình tr¿ng bánh căa hã. Chi phí điÃu trá trung bình hàng nm cho mßi ng°ái bá đáng kinh nm 2019 dao đáng từ 204 ụ la ó cỏc quỗc gia cú thu nhp thp n 11.432 ụ la ó cỏc quỗc gia cú thu nhÁp cao8. NÁu tính tëng chi phí điÃu trá cho nhāng ng°ái đáng kinh, áp dāng cho khoÁng 52,51 triáu ng°ái hián đang mÃc đáng kinh trên tồn thÁ gißi vào

</div>Trang 14<div class="page_container" data-page="14">

khng 119,27 t USD8. Nhng sỗ liỏu trờn cho thy rng ỏng kinh tht s l gỏnh nng to lòn ỗi vßi gia đình và xã hái.

â các n°ßc Đơng Nam trong ú cú Viỏt Nam, vòi dõn sỗ òc tớnh khong 655 triỏu ngỏi, tÂng Âng 8,5% tởng dõn sỗ ton th giòi v ỏng kinh nh hóng n khong 1% dõn sỗ trong khu vc9. Chò cú khong 10 - 20% tởng sỗ ngỏi mÃc bánh đáng kinh đ°ÿc điÃu trá thích hÿp9. Trong sỗ cỏc trỏng hp ỏng kinh òc khong 50% các tr°áng hÿp đáng kinh khãi phát ã trÃ em ho¿c lứa tuëi thanh thiÁu niên và khoÁng 60%-70% ng°ái bá đáng kinh có thÅ sinh ho¿t bình thỏng nu c iu trỏ ỳng cỏch vòi thuỗc chỗng đáng kinh phù hÿp9.

Tr°ßc đây, các nghiên cu v t lỏ mc ỏng kinh trong dõn sỗ đã đ°ÿc nghiên cứu ráng rãi trên thÁ gißi nh°ng kÁt quÁ tỷ lá mÃc đáng kinh khác nhau giāa các khu vực trong cựng mỏt quỗc gia v gia cỏc quỗc gia trên thÁ gißi. â Viát nam, các nghiên cứu vÃ tỷ lá mÃc đáng kinh trong cáng đéng dân c° ch°a nhiÃu, hÅu hÁt các nghiên cứu đ°ÿc thực hián cách nay khá lâu và chă yÁu tÁp trung ã khu vực miÃn BÃc. â n°ßc ta, t lỏ mc ỏng kinh trong dõn sỗ khỏc biát giāa các nghiên cứu dao đáng từ 4,4/1.000 dân đÁn 8,4/1.000 dân10,11.

An Giang là tßnh n¿m ã vùng Tây Nam tở quỗc vòi dõn sỗ khong 1.907.401 ngỏi, mt ỏ dõn sỗ 608 ngỏi/km theo thỗng kờ dõn sỗ nm 201912. Đây là tßnh có mÁt đá dân sỗ ụng nht khu vc ộng bng sụng Cu Long12. Ng°ái mÃc đáng kinh là gánh n¿ng cho gia đình và xã hái do chi phí điÃu trá và các vÃn đÃ liên quan đÁn bánh. NÁu bánh đ°ÿc phát hián sßm, có chiÁn l°ÿc theo dõi và điÃu trá phù hÿp s¿ giúp ng°ái bánh sßm hịa nhÁp cáng đéng. Bên c¿nh đó, đÅ có bức tranh vÃ đáng kinh ã An Giang giúp các nhà quÁn lý có chiÁn l°ÿc ho¿ch đánh kÁ ho¿ch chm sóc sức khåe nhân dõn, chỳng ta cn cú sỗ liỏu v ỏng kinh, cỏc yu tỗ nh hóng n ỏng kinh

</div>Trang 15<div class="page_container" data-page="15">

trong cáng đéng dân c° là nhu cÅu cÃp thiÁt. Vì các lý do trên, chúng tơi tiÁn

hành nghiên cứu đÃ tài <Nghiên cứu đặc điểm bệnh động kinh tại tỉnh An

1. Xác đánh tỷ lá hiỏn mc, mỏt sỗ c điÅm đáng kinh t¿i tßnh An Giang nm 2020.

2. Đánh giá thực tr¿ng qun lý v mỏt sỗ yu tỗ liờn quan iu trá đáng kinh t¿i tßnh An Giang nm 2020.

</div>Trang 16<div class="page_container" data-page="16">

CH¯¡NG 1

TỵNG QUAN TÀI LIàU

1.1 Låch sā bánh đßng kinh

Bánh đáng kinh l mỏt trong sỗ rt ớt bỏnh cú liờn quan đÁn sự chú ý, tranh luÁn và hiÅu lÅm căa y tÁ và xã hái. Nhāng ng°ái bánh mc ỏng kinh, khụng giỗng nh nhng ngỏi mc các bánh lý khác, hã đã bá lo¿i bå mát cách bÃt công khåi y hãc, tôn giáo v xó hỏi, thm chớ hó bỏ truy tỗ v bỏ phõn biỏt ỗi x vỡ bỏ cho rng đáng kinh là do Ánh h°ãng bãi ma thuÁt, ma quỷ ho¿c các nguyên nhân siêu nhiên gây ra13.

B¿ng chứng đÅu tiên ghi nhÁn vÃ đáng kinh đ°ÿc tìm thÃy trong Y hãc Ân Đá cë vào thái kỳ Vá Đà khng 4.500-1.500 tr°ßc Cơng Ngun, nh°ng các mơ tÁ chính vÃ cn bánh này chă u có niên đ¿i từ nm 2.000 tr°ßc Cơng Nguyên đ°ÿc ghi l¿i trong giÃy cói Y tÁ Edwin Smith, mát lo¿i giÃy ph¿u thuÁt từ thái Ai CÁp cë đ¿i vào khng 1.700 tr°ßc Cơng Nguyên. Các mô tÁ vÃ bánh đáng kinh cũng đ°ÿc tìm thÃy trên tÃm bia ã Babylon khoÁng 1.050 TCN trong Y vn Ayurvedic cë Ân Đá và các tác phẩm Hippocrate ã Hy L¿p13. Trong 22 thÁ kỷ tiÁp theo, nhāng ng°ái mÃc bánh đáng kinh v¿n tiÁp tāc là n¿n nhân căa nhāng ý t°ãng sai lÅm, mê tín dá đoan, sự thiÁu hiÅu biÁt ho¿c sự tàn ác từ chính xã hái, tơn giáo, các të chức y tÁ và luÁt pháp đ°¢ng thái13.

Trong vài thÁp kỷ gÅn đây, ng°ái ta bÃt đÅu chú ý nhiÃu hÂn n cht lng cuỏc sỗng v cỏc vn tõm lý xó hỏi ỗi vòi nhng ngỏi bỏ đáng kinh, m¿c dù nhāng tiÁn đá còn chÁm và các dách vā v¿n còn kém ã hÅu hÁt cỏc nÂi trờn th giòi14. Nm 1997, Liờn on Quỗc t Chỗng ỏng kinh v Vn phũng Quỗc tÁ vÃ Đáng kinh đã hÿp tác vßi Të chức Y tÁ ThÁ gißi đÅ thành lÁp ChiÁn dách Ton cu Chỗng ỏng kinh gii quyt cỏc vn đÃ

</div>Trang 17<div class="page_container" data-page="17">

này15. Māc đích căa ChiÁn dách tồn cÅu là giúp cÁi thián viác phịng ngừa, điÃu trá, chm sóc và các dách vā cho ng°ái bá đáng kinh. Nó cũng nh¿m māc đích nâng cao nhÁn thức cáng đéng vÃ đáng kinh. Các quyÃn xã hái và công viác hÿp pháp căa nhāng ng°ái bá đáng kinh hián nay phÅn lßn đã c cụng nhn ó cỏc quỗc gia trờn giòi trong đó có Viát Nam.

Glutamate và axit ´-aminobutyric (GABA) là hai chÃt d¿n truyÃn thÅn kinh đã đ°ÿc nghiên cứu nhiÃu vÃ liên quan đÁn chứng đáng kinh. C hỏ thỗng glutamatergic v GABAergic đÃu đóng vai trị quan trãng trong đáng kinh. Ng°ái ta đã đ°a ra giÁ thuyÁt khÁ nng h°ng phÃn căa tÁ bào thÅn kinh trong bánh đáng kinh là do sự mÃt cân b¿ng giāa kích thích qua trung gian glutamate và ức chÁ qua trung gian GABA16. Glutamate là mát chÃt điÃu hòa d¿n truyÃn thÅn kinh kích thích chính trong não cháu trách nhiám t¿o ra các đián thÁ hÁu synap kích thích b¿ng cách khÿ cực các tÁ bào thÅn kinh17,18.

GABA là chÃt d¿n truyÃn thÅn kinh ức chÁ chính, t¿o ra các đián thÁ ức chÁ tr°ßc synap b¿ng cách siêu phân cực các tÁ bào thn kinh. Hỏ thỗng GABAergic cú vai trò quan trãng trong viác cân b¿ng ng°ÿc l¿i sự kích thích căa tÁ bào thÅn kinh và do đó ngn ch¿n sự phóng đián d¿ng đáng kinh. Có hai lo¿i thā thÅ GABA liên quan đÁn bánh sinh căa bánh đáng kinh, đó là thā thÅ GABA A và GABA B. Các thā thÅ GABA A(kênh ion cëng chÃt gÃn) làm trung gian cho các đián thÁ ức chÁ nhanh chóng tr°ßc synap b¿ng cách tng dòng clorua, và các thā thÅ GABA B là thā thÅ kÁt hÿp vßi protein G làm trung gian cho các đián thÁ ức chÁ chÁm tr°ßc synap b¿ng cách tng đá d¿n đián căa kali và giÁm sự xâm nhÁp căa canxi19.

Các chÃt d¿n truyÃn thÅn kinh khác nh° serotonin, noradrenaline và dopamine cũng có vai trị trong c¢ chÁ đáng kinh. Các thā thÅ có trên tÁ bào thÅn kinh vå não ho¿c héi hÁi mã20.

</div>Trang 18<div class="page_container" data-page="18">

Noradrenaline là mát catecholamine đ°ÿc sÁn xuÃt từ dopamine, đ°ÿc giÁi phóng d°ßi d¿ng hormone từ tăy th°ÿng thÁn ho¿c nh° mát chÃt d¿n truyn thn kinh trong hỏ thỗng thn kinh trung Âng và giao cÁm từ các tÁ bào thÅn kinh noradrenergic21. NhiÃu nghiên cứu chứng minh r¿ng noradrenaline nái sinh có vai trũ chỗng co git trong bỏnh ỏng kinh. Chỳng bao gém suy giÁm noradrenaline làm tng nh¿y cÁm vßi cÁm ứng co giÁt22 và mÃt noradrenaline làm tng tën th°¢ng tÁ bào thÅn kinh ã các vùng limbic khác nhau căa chuát sau khi cÁm ứng co giÁt23. Tác dāng bÁo vá căa noradrenaline c cho l chỗng li s hỡnh thnh và sÿa đëi m¿ch đáng kinh trong viác thay đëi tÁ bào thÅn kinh do đáng kinh gây ra23.

Mát chÃt d¿n truyÃn thÅn kinh catecholamine khác dopamine t¿o ra mát con đ°áng không rõ ràng và phức t¿p trong c¢ chÁ bánh sinh căa bánh đáng kinh. Các nhà nghiên cứu đã phát hián ra r¿ng con đ°áng dopaminergic có liên quan đÁn sinh lý bánh căa hai lo¿i đáng kinh vô cn, tức là đáng kinh thùy trán °u thÁ vÃ đêm vßi giÁm đáng kÅ liên kÁt thā thÅ dopamine D124 và đáng kinh myoclonic ã tuëi vá thành niên vßi giÁm khÁ nng liên kÁt vßi chÃt vÁn chuyÅn dopamine. Tuy nhiên, sự ho¿t hóa căa các hã thā thÅ dopamine khác nhau (D1 và D2) có thÅ to ra cỏc hiỏu ng khỏc nhau ỗi vòi s h°ng phÃn căa tÁ bào thÅn kinh, trong đó thā thÅ D1 và thā thÅ D2 có tác dāng chỗng co git25. Nhng bng chng ny cho thy dopamine có thÅ đóng mát vai trị cā thÅ trong viỏc iu chònh cỏc cÂn co git.

Nhng tiÁn bá gÅn đây trong di truyÃn hãc và sinh hãc phân tÿ đã chứng minh rng mỏt sỗ hỏi chng ỏng kinh c cho l do đát biÁn gen mã hóa protein kênh ion d¿n đÁn tính dß kích thích căa tÁ bào thÅn kinh. Bánh lý kênh là mát thuÁt ngā đ°ÿc s dng mụ t rỗi lon chc nng hoc khiÁm khuyÁt kênh ion26. Kênh ion là các protein t¿o lß dãc theo màng lipid căa tÁ

</div>Trang 19<div class="page_container" data-page="19">

bào cho phép di chuyÅn các ion đã chãn qua màng tÁ bào đÅ duy trì đián thÁ màng nghß âm bên trong tÁ bào26. Có hai lo¿i kênh ion, đó là kênh t¿o đián thÁ đ°ÿc kiÅm soát bãi sự thay đëi đián thÁ màng v kờnh to phỗi t c kớch hot bng liờn kt phỗi t nh° chÃt d¿n truyÃn thÅn kinh GABA và Acetylcholine26. Các kênh ion liên quan đÁn viác t¿o ra dịng đián thơng qua các đián tích ion. Nhìn chung, các kênh cation chă yÁu t¿o ra đián thÁ ho¿t đáng và góp phÅn kích thích tÁ bào thÅn kinh, ng°ÿc l¿i, kênh anion tham gia vào c¢ chÁ ức chÁ quá trình h°ng phÃn tÁ bào thÅn kinh27.

Các bỏnh lý v kờnh l yu tỗ chớnh ca bỏnh sinh ã ng°ái bánh đáng kinh, chă yÁu ã bánh đáng kinh vô cn. Các đát biÁn trong gen biÅu hián các kênh kali, natri, clorua, canxi và các thā thÅ căa Acetylcholine và GABA đã đ°ÿc báo cáo trong bánh đáng kinh vơ cn. Ngồi ra, bánh lý kênh cũng có thÅ là c¢ chÁ bánh sinh ã bánh nhân đáng kinh mÃc phÁi do nhāng thay đëi thứ phát trong kênh ion thông qua c¢ chÁ phiên mã và dách mã28.

M¿t khác, các nghiên cứu gÅn đây đã phát hián ra r¿ng bánh lý kênh liên quan đÁn các kênh kích ho¿t nucleotide chu kỳ siêu phân cực đ°ÿc kích ho¿t có thÅ góp phÅn vào đáng kinh thùy thái d°¢ng và đáng kinh vÃng ý thức29. Kênh kích ho¿t nucleotide chu kỳ là các kênh ion cëng đián thÁ d¿n dịng cation kích ho¿t siêu phân cực, điÃu chßnh đián thÁ nghß căa màng tÁ bào thÅn kinh30. Các kênh kích ho¿t nucleotide chu kỳ đ°ÿc kích ho¿t bãi sự tng phân cực màng v dn n tỏc dng c ch ỗi vòi s h°ng phÃn căa tÁ bào thÅn kinh30.

NhiÃu thay đëi cÃu trúc trong héi hÁi mã có thÅ xÁy ra sau c¢n đáng kinh cÃp tính, bao gém thối hóa tÁ bào hình rng và tÁ bào thÅn kinh hình chóp CA1 - CA3, sự nÁy mÅm bÃt th°áng, sự hình thành synap căa các sÿi

</div>Trang 20<div class="page_container" data-page="20">

rêu và mÃt đi các tÁ bào thÅn kinh đám GABAergic ức chÁ. Sự mãc sÿi trāc căa sÿi rêu liên quan đÁn sự tái të chức l¿i synap căa các sÿi rêu, là nhāng sÿi trāc căa tÁ bào nhân rng đÅ hình thành synap mòi kt nỗi ó mỏt vỏ trớ bt th°áng, lßp phân tÿ thứ ba bên trong căa héi rng ho¿c vùng siêu h¿t31. Sự tái cÃu trúc này có thÅ là do sự lo¿i bå synap do chÁt tÁ bào sÿi rêu là nhāng tÁ bào thÅn kinh kích thích chính ã rôn rng th°áng chiÁu đÁn vùng siêu h¿t32. Là kÁt quÁ căa sự nÁy mÅm sÿi trāc và hình thành synap ã con đ°áng sÿi rêu, m¿ch tÁ bào thÅn kinh mßi hình thành mát m¿ch kích thích l¿p đi l¿p l¿i ã các tÁ bào nhân rng s tng cỏng kớch thớch v cuỗi cựng thỳc y quá trình t¿o đáng kinh32.

Các Cytokine gây viêm có nhāng tác đáng có h¿i lên tÁ bào thÅn kinh thơng qua viác thay đëi tính kích thích căa tÁ bào thÅn kinh, sÁn xuÃt chÃt trung gian đác h¿i và tng tính khơng thÃm căa hàng rào máu não33,. IL-1³ có thÅ gây ra sự ho¿t hóa căa thā thÅ NMDA, do đó tng c°áng dòng canxi ion qua trung gian NMDA vào tÁ bo thn kinh v cuỗi cựng thỳc y kh nng h°ng phÃn căa tÁ bào thÅn kinh34. T°¢ng tự nh IL-1, yu tỗ hoi t u cũng có thÅ gây ra sự h°ng phÃn tÁ bào thÅn kinh thơng qua viác điÃu hịa lên các thā thÅ AMPA, hß trÿ dịng canxi ion vào tÁ bào thÅn kinh và giÁm điÃu hòa các thā thÅ GABA trong đó c°áng đá synap ức chÁ giÁm35. Ngồi tác dāng gây kích thích, các cytokine gây viêm có thÅ góp phÅn gây chÁt tÁ bào thÅn kinh apoptotic, có thÅ do sÁn xuÃt chÃt trung gian gây đác thÅn kinh và gây kích thích glutamatergic qua trung gian NMDA và AMPA34. Bên c¿nh các phÁn ứng viêm có thÅ làm thay đëi tính thẩm thÃu căa hàng rào máu não. Sự phá vỡ hàng rào máu não có thÅ gây ra sự hình thành đáng kinh b¿ng cách hÃp thu albumin huyÁt thanh vào tÁ bào hình sao thơng qua liên kÁt vßi th th yu tỗ tng tróng bin ởi và gây ra các biÁn đëi tiÁp theo góp phÅn

</div>Trang 21<div class="page_container" data-page="21">

vào khÁ nng h°ng phÃn căa t bo thn kinh v cuỗi cựng l hot ỏng d¿ng đáng kinh36.

ChÁt tÁ bào theo lÁp trình là mát quá trình chÁt tÁ bào đ°ÿc lÁp trình trong quá trình sinh tr°ãng và phát triÅn bình th°áng ã các sinh vÁt đa bào đÅ duy trì cân b¿ng nái mơi căa tÁ bào37. Caspases là mát hã các protease cysteine và chă yÁu ho¿t đáng nh° chÃt khãi đÅu quá trình chÁt tÁ bào theo lÁp trình (caspases 2, 8, 9, 10) ho¿c đao phă (caspases 3, 6, 7) trong quá trình chÁt tÁ bào theo lÁp trình38. Các nhà nghiên cứu đã tiÁt lá r¿ng đao phă caspase 3 và 6 đ°ÿc kích ho¿t và biÅu hián tích cực ã vùng hÁi mã39. Bên c¿nh đó, các protein hã Bcl-2 nh° Bax và Bcl-2 cũng tham gia vào c¢ chÁ bánh sinh căa các mơ hình đáng kinh thùy thái d°¢ng ã ng°ái38. Các b¿ng chứng này cho r¿ng con đ°áng apoptotic có thÅ đóng mát vai trị trong c¢ chÁ bánh sinh căa bánh đáng kinh.

1.3 C¢ ch¿ các thuëc điÁu trå đßng kinh

1.3.1 Các thuëc tác đßng trên kênh natri cïng đián đián áp là mát hã các

protein kênh ion xuyên màng. Kênh natri cëng đián áp c phõn bỗ rỏng rói trong cỏc t bo kích thích, là chÃt trung gian chính căa sự khuÁch đ¿i và lan truyÃn tín hiáu đián. Sự bÃt th°áng cÃu trúc và chức nng căa kênh natri cëng đián áp có thÅ thay đëi tính dß bá kích thích căa tÁ bào, d¿n đÁn nhiÃu lo¿i bánh nh° đau mãn tính và đáng kinh40. Hián t¿i, mỏt sỗ thuỗc chn kờnh natri c s dng đÅ điÃu trá nhāng bánh đó. Các kênh natri phā thuác đián áp tham gia vào viác t¿o ra các đián thÁ ho¿t đáng phā thuác natri. Chúng làm cho natri ngo¿i bào có thÅ thâm nhÁp vào tÁ bào, d¿n đÁn khÿ cực và h°ng phÃn t bo thn kinh.

Thuỗc chỗng ỏng kinh lm gim ỏng k tn sỗ ca cỏc t phúng

</div>Trang 22<div class="page_container" data-page="22">

đián l¿p l¿i liên tāc và không Ánh h°ãng đÁn các quá trình sinh lý bình th°áng41. Viác ngừng ho¿t đáng ho¿c đóng các kênh natri có thÅ xÁy ra nhanh chóng, cịn đ°ÿc gãi là bÃt ho¿t nhanh ho¿c theo cách dÅn dÅn liên tāc, còn đ°ÿc gãi là ngừng ho¿t đáng chÁm42. Quá trình bÃt ho¿t chÁm là mát c¢ chÁ quan trãng đÅ điÃu hịa và điÃu chßnh các phóng đián kách phát trong tÁ bào thÅn kinh và sÿi trc43,44. Nhiu loi thuỗc chỗng đáng kinh, bao gém Carbamazepine (CBZ) và các d¿n xuÃt căa nó là Oxcarbazepine (OXC) và Eslicarbazepine acetate, Phenytoin (PHT), Lamotrigine (LTG) và Zonisamide ho¿t đáng vßi khÁ nng ức chÁ các kênh natri phā thuác đián thÁ theo c¢ chÁ bÃt ho¿t nhanh chóng, đéng thái tng sỗ lng cỏc kờnh trong tình tr¿ng khơng ho¿t đáng44.

1.3.2 Các thuëc tác đßng trên kênh canxi:

Sự khÿ cực căa tÁ bào thÅn kinh gây ra sự xâm nhÁp căa Ca2+ vào bên trong tÁ bào thơng qua các kênh canxi tr°ßc synap có liên quan đÁn viác giÁi phóng các chÃt d¿n truyÃn thÅn kinh kích thích, gây ra dịng Ca2+ tiÁp tāc qua các kênh phā thuác sau synap. Ng°ái ta tin r¿ng dịng chÁy lßn căa Ca2+ gây ra ho¿t đáng phóng đián41. Các kênh canxi phā thuác vào đián áp có cÃu trúc phức t¿p vì chúng bao gém các chÃt khác nhau: tiÅu đ¢n vá ³1 t¿o nên lß thÃm ion vßi đá nh¿y đián thÁ v mỏt sỗ tiu Ân vỏ ph 2Ã, , v ´, có tác dāng điÃu chßnh đá thẩm thÃu. Nó đ°ÿc thành lÁp đÅ các tiÅu đ¢n vá bë sung ³2· là māc tiêu căa chức nng điÃu biÁn quan trãng. Các kênh canxi phā thuác vào đián áp đ°ÿc phân lo¿i thành các d¿ng đián áp cao và thÃp dựa trên ng°ỡng khÿ cực căa chúng41.

1.3.3. Các thuëc tác đßng lên thă thÃ glutamate.

Các quá trình h°ng phÃn trong há thÅn kinh dißn ra chă u thơng qua glutamate, có thÅ là thông qua aspartate45. Glutamate là chÃt d¿n truyÃn thÅn

</div>Trang 23<div class="page_container" data-page="23">

kinh kích thích chính trong há thỗng thn kinh trung Âng c kt nỗi vòi nhiÃu vá trí thā thÅ khác nhau vÃ thái gian kích ho¿t và khơng kích ho¿t, tính d¿n đián và tính thÃm ion căa chúng. Các thā thÅ glutamate đ°ÿc phân lo¿i là lo¿i ionotropic và metabotropic. Các thā thÅ glutamate ionotropic là các kênh cation không chãn lãc bÃt đÅu sự khÿ cực nhanh chóng42. Theo quan điÅm vÃ ái lực căa chúng vßi mát sỗ phỗi t nht ỏnh, cỏc th th glutamat cú thÅ đ°ÿc phân lo¿i bë sung nh° sau: Các thā thÅ N-methyl-D-aspartate (NMDA) và các thā thÅ không phÁi NMDA (axit alphaamino-3-hydroxy-5-methylisoxazole-4-propionic (AMPA) - và thā thÅ axit kainic)45.

1.3.4 Các thuëc tác đßng lên Axit gamma aminobutyric (GABA).

GABA là chÃt d¿n truyÃn thÅn kinh ức chÁ chính trong há thÅn kinh trung °¢ng. Ành h°ãng căa sự d¿n truyÃn thÅn kinh GABA-ergic là mát trong nhāng c¢ chÁ ho¿t đáng đ°ÿc biÁt đÁn nhiÃu nhÃt trong điÃu trá đáng kinh41. GABA mã ra các kênh neuron đÅ cho phép do đó các ion kali và clo d¿n đÁn tng phân cực màng tÁ bào thÅn kinh, tức là làm giÁm h°ng phÃn thÅn kinh. Nó đang đ°ÿc tëng hÿp trong các đÅu tÁn cùng thÅn kinh GABA-ergic thông qua q trình khÿ carboxyl hóa glutamate từ enzyme glutamic acid decarboxylase, và đÅ ho¿t đáng, chúng cÅn pyridoxal phosphate đ°ÿc l°u trā thông qua chÃt vÁn chuyÅn GABA. Sau khi đ°ÿc giÁi phóng trong khe tiÁp hÿp, GABA bá phân hăy bãi enzyme GABA-transaminase thành succinic semialdehyde, đ°ÿc chun hóa trong ty thÅ thành ³-ketoglutarate, chính là chÃt nÃn đÅ tëng hÿp L glutamate. Các chÃt chun hóa t¿m thái trong q trình chun hóa GABA là homocarnosine và 2-pyrolidinone cũng có tác dāng chỗng ỏng kinh45. GABA hn chÁ ho¿t đáng đáng kinh trong h¿ch h¿nh nhân, khu vực đ°ÿc cho l cú tm quan tróng ỗi vòi viỏc lan truyÃn ho¿t đáng đáng kinh khu trú. Bên trong não, GABA tác đáng lên hai lo¿i kênh/thā thÅ GABAA sau synap cũng nh° lên các kênh /thā thÅ GABAB sau

</div>Trang 24<div class="page_container" data-page="24">

synap.

1.3.5 Các thuëc ćc ch¿ anhydrase cacbonic:

Sự ức chÁ căa enzym carbonic anhydrase làm tng néng đá căa các ion hydro gian bào. ĐiÃu này d¿n đÁn sự dách chuyÅn căa các ion kali ra không gian ngo¿i bào và tng phân cực41. Zonisamide v opiramax ngn chn mỏt sỗ ộng dng ca enzym carbonic anhydrase có thÅ góp phÅn vào tác dāng chỗng co git ca chỳng 42,45.

1.4 Mòt sở phÂng phỏp nghiờn cu òng kinh trờn th giỏi 1.4.1 Ph°¢ng pháp điÁu tra gõ cāa tÿng nhà

Đây là ph°¢ng pháp có hiáu q cao trong nghiên cứu dách tß do h¿n chÁ viác bå sót bánh nhân. Ph°¢ng pháp này đã và đang đ°ÿc sÿ dāng t¿i cỏc nòc ang phỏt trin, nÂi m hỏ thỗng quÁn lý, l°u trā hé s¢ ch°a ch¿t ch¿46. Ph°¢ng pháp này gém 2 giai đo¿n:

Giai đo¿n thứ nhÃt là giai đo¿n sàng tuyÅn phång vÃn vßi bá cõu hồi sng tuyn phỏt hiỏn nhng ỗi t°ÿng nghi ngá đáng kinh. Giai đo¿n này do các công tác viên đ°ÿc huÃn luyán vÃ bá câu håi sàng tuyÅn thực hián.

Lực l°ÿng sÿ dāng trong giai đo¿n thứ nhÃt có thÅ là ng°ái đáa ph°¢ng, ng°ái làm công tác cáng đéng, sinh viên ngành Y, cán bá y tÁ ph°áng, xã ho¿c có thÅ là các thÅy cơ giáo, nhāng ng°ái có trình ỏ vn húa tỗt nghiỏp phở thụng trung hóc và đ°ÿc huÃn luyán vÃ ph°¢ng pháp, cách khai thác bánh đáng kinh ã cáng đéng.

Trong sàng tuyÅn ỗi tng mc ỏng kinh ti cỏng ộng, bỏ cõu håi đáng kinh đóng vai trị quan trãng. Th°áng thì bá câu håi khơng có khÁ nng phÁn ánh hÁt các biÅu hián căa đáng kinh, tr°áng hÿp nÁu phÁn ánh đ°ÿc toàn bá triáu chứng căa đáng kinh thì cũng khó đáp ứng đ°ÿc u cÅu Ân gin v dò hiu trong nghiờn cu cỏng ộng. Cú mỏt sỗ bỏ cõu hồi ca tở chc y tÁ

</div>Trang 25<div class="page_container" data-page="25">

thÁ gißi đ°ÿc sÿ dāng, tuy nhiên cũng g¿p nhiÃu khó khn trong viác chuyÅn ngā đÅ áp dāng cho cáng đéng vßi cỏc nn vn húa truyn thỗng khỏc nhau ó cỏc quỗc gia. Do vy cn phi kim tra ỏ nh¿y và đá đ¿c hiáu căa bá câu håi khi đ°a vào áp dāng điÃu tra. Đá nh¿y đ°ÿc kiÅm chứng b¿ng cách so sánh nhāng tr°áng hÿp phỏt hiỏn c qua iu tra vòi nhng hộ sÂ bánh án đã có. Đá đ¿c hiáu đ°ÿc kiÅm tra b¿ng cách khám lâm sàng nhāng tr°áng hÿp xác đánh đáng kinh. Trong quá trình điÃu tra, câu håi đ°ÿc đ¿c ra vßi nhāng thành viên trong gia đình trên 15 ti, vßi nhāng trÃ em d°ßi 15 tuëi thông tin đ°ÿc khai thác từ cha mÁ, thÅy cô giáo và nhāng ng°ái gÅn gũi nhÃt vòi ỗi tng c iu tra.

Giai on th hai là giai đo¿n chẩn đoán xác đánh đáng kinh b¿ng thm khám chuyên khoa thÅn kinh đÅ xác ỏnh cỏc ỗi tung nghi ngỏ ỏng kinh. Giai đo¿n này do các chuyên gia vÃ thÅn kinh thực hián.

Lực l°ÿng sÿ dāng trong giai đo¿n này là các bác sĩ chuyên khoa thÅn kinh đÁm nhÁn. Các bác sĩ chuyên khoa thÅn kinh khám trực tip cỏc ỗi tng, phõn tớch và chẩn đốn trên c¢ sã các câu trÁ lỏi ca cỏc ỗi tng c phồng vn.

1.4.2 Ph°¢ng pháp dựa vào há thëng đăng ký

Ph°¢ng pháp da vo hỏ thỗng ng ký c s dng ln đÅu tiên vào nm 1935 t¿i Mỹ. Đây là ph°¢ng pháp đ°ÿc đánh giá khoa hãc, đáng tin cÁy trong nghiên cứu dách tß đáng kinh. Chẩn đốn đáng kinh dựa vào dā liáu từ các bánh vián trong vùng nghiên cứu. Các dā liáu khác dựa trên phång vÃn trực tiÁp ho¿c thông qua đián tho¿i47.

Đây là ph°¢ng pháp đ°ÿc đánh giá là khoa hãc, đáng tin cÁy trong nghiên cứu dách tß đáng kinh t¿i cáng đéng. Dā liáu thu đ°ÿc qua ph°¢ng pháp dựa vào hỏ thỗng ng ký cho chúng ta nhiÃu thông tin phong phú, ngồi trừ viác mÃt thơng tin do bánh nhân không đÁn khám t¿i bánh vián.

</div>Trang 26<div class="page_container" data-page="26">

1.4.3 Ph°¢ng pháp dựa vào hí s¢ bánh án

Ph°¢ng pháp này đ°ÿc sÿ dāng tùy theo māc đích căa nghiên cứu, tùy theo há thỗng chm súc sc khồe ca nÂi nghiờn cu, nhng ph°¢ng tián kỹ tht hián có và trình đá căa các nhà nghiên cứu đ°ÿc đào t¿o. Ph°¢ng pháp chung nhÃt là dựa vào hé s¢, bánh án căa nhāng bánh nhân đ°ÿc chẩn đoán đáng kinh, dựa vào các bÁng đián não đã đ°ÿc ghi, nhāng Ân thuỗc chỗng ỏng kinh c kờ cho bỏnh nhõn, hoc mó sỗ chn oỏn bỏnh ỏng kinh46. Các dā liáu đ°ÿc thu thÁp từ hé s¢ bánh án căa các bác sỹ chuyên khoa thÅn kinh và đa khoa. Tùy theo từng māc đích mà ng°ái nghiên cứu chãn hé s¢ bánh án căa tồn bá vùng dân c° ho¿c chãn m¿u ng¿u nhiên48. Ph°¢ng phỏp ny tuy ớt tỗn kộm nhng cú nhiu sai sỗ la chón bói vỡ nhiu trỏng hp vòi c¢n co giÁt đÅu tiên ho¿c bá đáng kinh không đi khám bác sĩ chuyên khoa ho¿c cỏc thy thuỗc. Hộ sÂ bỏnh ỏn ca cỏc bỏc sĩ đa khoa ho¿c căa các bánh vián đa khoa thỏng khụng chớnh xỏc lm cho sỗ liỏu dò bá sai lách. â các n°ßc đang phát triÅn vòi hỏ thỗng lu tr hộ sÂ cha hon chònh rÃt khó áp dāng ph°¢ng pháp này.

1.4.4 Ph°¢ng pháp phëi hāp

Ph°¢ng pháp này đ°ÿc Brewis, Stanhope sÿ dāng vào nhāng nm 60 căa thÁ kỷ XX49. PhÂng phỏp ny va s dng cỏc sỗ liỏu ca các bánh vián và thực hián điÃu tra gõ cÿa từng nhà vßi cỡ m¿u là mát phÅn dân sỗ ca vựng c nghiờn cu. PhÂng phỏp phỗi hp giỳp chỳng ta cú th so sỏnh c sỗ liáu giāa ph°¢ng pháp điÃu tra đÁn từng nhà và ph°¢ng pháp dựa vào hé s¢ bánh án.

1.5. Các nghiên cću trong n°ác

Nm 1998, nghiên cứu căa tác giÁ Ngô Quang Trúc và cáng sự nhÁn xét bánh nhân đáng kinh điÃu trá ngo¿i trú t¿i tßnh Thái Nguyên, kÁt quÁ cho

</div>Trang 27<div class="page_container" data-page="27">

thy trong sỗ 1.028 bỏnh nhõn iu trỏ ngoi trú t¿i các c¢ sã y tÁ trong tồn tßnh, nhóm ti mÃc đáng kinh cao nhÃt ã trÃ em chiÁm 44,8%, kÁ đÁn là nhóm tuëi 16-30 tuëi chiÁm 39,3%, vÃ thÅ ỏng kinh cÂn lòn chim t lỏ cao nht là 54%, đáng kinh cāc bá chiÁm 45,8%, vÃ nguyên nhân lo¿i vô cn chiÁm tỷ lá 67,3%, tỷ lá mßi mÃc là 8,8/100.000 dân50.

Nm 1999, nghiờn cu ca tỏc gi Lờ Quỗc Nam v cỏng s nhn xột vi yu tỗ dỏch tò v lõm sng cỏc rỗi lon tõm thn trờn bánh nhân đáng kinh đang đ°ÿc quÁn lý trong ch°¢ng trình chm sóc sức khåe ban đÅu vÃ tâm thn ti thnh phỗ Hộ Chớ Minh nm 1999, kt qu cho thy trong tởng sỗ 130 bánh nhân đ°ÿc chãn ng¿u nhiên trên 871 bánh nhân đáng kinh đang đ°ÿc quÁn lý, đáng kinh cÂn lòn chim 71,5%, cÂn cc bỏ chim 23,9%. V điÃu trá có 17,8% bánh nhân điÃu trá khơng đÃu ho¿c bå điÃu trá, có 68,5% bánh nhân biÅu hián chÁm phát triÅn tâm thÅn, có 61,6% bánh nhõn cú rỗi lon nhõn cỏch v rỗi lon tõm thn kt hp v 15,1% cú EEG bÃt th°áng39.

Nm 2003, tác giÁ Nguyßn Vn H°ßng nghiên cứu tỷ lá đáng kinh t¿i cáng đéng dân c° xã Phù Linh, ngo¿i thành Hà Nái, kÁt quÁ nghiên cứu cho thÃy tỷ lá mÃc đáng kinh ã vùng dân c° này là 7,5/1.000 dân51.

Nm 2003, tác giÁ Nguyßn Thúy H°áng nghiên cứu cÃt ngang ã cáng đéng dân c° tßnh Hà Tây, kÁt quÁ nghiên cứu cho thÃy tỷ lá hián mÃc đáng kinh ho¿t đáng t¿i tßnh Hà Tây là 4,9/1.000 dân, tỷ lá mÃc đáng kinh cao nhÃt ã nhóm ti d°ßi 10 và giÁm dÅn cho đÁn 50 tuëi sau đó tng trã l¿i, tỷ lá hián mÃc đáng kinh ã vùng nơng thơn cao h¢n thành thá52.

Nm 2005, tác giÁ Nguyßn Thá Chung nghiên cứu tình hình mÃc đáng kinh t¿i xã Thái Bo, huyỏn Gia Bỡnh, tònh Bc Ninh nÂi cú t lá l°u hành bánh sán lÿn, kÁt quÁ nghiên cứu cho thÃy tỷ lá mÃc đáng kinh ã cáng đéng dân c° này là 10,7/1.000 dân, tỷ lá đáng kinh ho¿t đáng là 7,8/1.000 dân, đáng kinh không ho¿t đáng là 2,8/1.000 dân53.

</div>Trang 28<div class="page_container" data-page="28">

Nm 2005, nghiên cứu căa tác giÁ Phan Thanh HÁi vÃ tỷ lá mÃc đáng kinh ti thnh phỗ Thỏi Bỡnh, kt qu nghiờn cu cho thÃy tỷ lá mÃc đáng kinh trung bình là 4,2/1.000 dân54.

Nm 2006, tác giÁ Nguyßn Vn Doanh nghiên cứu dách tß đáng kinh t¿i cáng đéng dân c° xã Xuân Lai, hun Gia Bình, tßnh BÃc Ninh, kÁt quÁ nghiên cứu cho thÃy tỷ lá mÃc đáng kinh t¿i cáng đéng dân c° này là 8,4/1.000 dân, nhóm tuëi mÃc đáng kinh nhiÃu nhÃt là nhóm có tuëi từ 41 đÁn 50 tuëi, tỷ lá hián mÃc đáng kinh ho¿t đáng ã nam giòi cao hÂn n giòi10.

Nm 2009, tỏc gi DÂng Huy Hồng nghiên cứu dách tß đáng kinh t¿i cáng đéng dân c° tßnh Thái Bình, kÁt q nghiên cứu cho thÃy tỷ lá mÃc đáng kinh chung trong dõn sỗ khu vc dõn c ny l 5,66/1.000 dân, tỷ lá đáng kinh ho¿t đáng là 5,35/1.000 dân, đáng kinh không ho¿t đáng là 3,1/1.000 dân55.

Nm 2010, nghiên cứu căa tác giÁ Nguyßn Anh TuÃn t¿i cáng đéng dân c° huyán Ba Vì, kÁt quÁ nghiên cứu cho thÃy tỷ lá mÃc đáng kinh t¿i cáng đéng dân c° này 4,4/1.000 dân11.

Nm 2018, nghiên cứu căa tác gi Phm Thỏ Kim Liờn ti mỏt sỗ xó, phỏng ó thnh phỗ Thỏi Bỡnh, kt qu nghiờn cu cho thÃy tỷ lá mÃc đáng kinh chung 3,58/1.000 dân, tỷ lá mÃc đáng kinh ã khu vực nái thành 3,19/1.000 dân, tỷ lá mÃc đáng kinh khu vực ngo¿i thành 4,13/1.000 dân56.

1.6. Các nghiên cću ngoài n°ác

Nm 2012, nghiên cứu căa tác giÁ Chang L và cáng sự, kÁt quÁ nghiên cứu cho thÃy tỷ lá đáng kinh chung ã Trung Quỗc dao ỏng t 1,43/1.000 dõn n 8,51/1.000 dõn, và trung bình tỷ lá là 7/1.000 dân57.

Nm 2013, trong phân tích tëng hÿp căa tác giÁ Gu L và cáng sự nh¿m °ßc l°ÿng tỷ lá ỏng kinh ó Trung Quỗc t cỏc nghiờn cu c cụng bỗ tròc ú. Cú tt c 38 nghiên cứu đ°ÿc chãn gém 7.695.961 ng°ái, trong đó

</div>Trang 29<div class="page_container" data-page="29">

có 13.224 ng°ái bá đáng kinh. KÁt quÁ nghiên cứu cho thÃy tỷ lá đáng kinh là 2,89/1.000 dân, tỷ lá nam, nā t°¢ng ứng là 3,83/1.000 dân và 3,45/1.000 dân. Tỷ lá mÃc đáng kinh t°¢ng ứng khu vực đơ thá và nơng thơn là 2,34/1.000 dân và 3,17/1.000 dân. Tỷ lá mÃc đáng kinh căa các nhóm tuëi nh° sau: 0-9 tuëi chiÁm 0,221%, 10-19 tuëi chiÁm 0,323%, 20-29 tuëi chiÁm 0,314%, 30-39 tuëi chiÁm 0,283%, 40-49 tuëi chiÁm 0,296%, 50-59 tuëi chiÁm 0,261%, 60-69 tuëi chiÁm 0,276% và g70 ti chiÁm 0,222%. Trong phân tích phân nhóm theo ngày, tỷ lá mÃc đáng kinh dao đáng từ 0,119% tòi 0,670%. ỗi vòi cỏc loi ỏng kinh, tỷ lá đáng kinh toàn thÅ, đáng kinh cāc bá và đáng kinh khơng phân lo¿i t°¢ng ứng 0,312%, 0,057% và 0,023%. Tác giÁ kÁt luÁn, tỷ lá ỏng kinh khỏc nhau ỗi vòi tng khu vc ó Trung Quỗc v t lỏ mc ỏng kinh cao đ°ÿc tìm thÃy trong phân tích phân nhóm gém gißi nam, c° ngā ã nơng thơn, nhóm ti từ 10-19 và đáng kinh toàn thÅ58.

Nm 2017, nghiên cứu cÃt ngang căa tác giÁ Balal M và cáng s ti trung tõm thnh phỗ Adana Thở Nh K vòi dõn sỗ nghiờn cu 7.052 ngỏi, kt quÁ nghiên cứu cho thÃy tỷ lá hián mÃc đáng kinh là 0,7%59. Nghiên cứu căa tác giÁ Beghi E ã Italy, kÁt quÁ cho thÃy tỷ lá đáng kinh ho¿t đáng là 6,4/1.000 dân và tỷ lá đáng kinh trãn đái là 7,6/1.000 dân. Tỷ lá mÃc đáng kinh có xu h°ßng tng theo đá ti, cao nhÃt là ã các nhóm ng°ái lßn ti và cỏc cỏ nhõn thiu thỗn v mt xó hỏi. Tỷ lá mÃc mßi đáng kinh là 61,4 trên 100.000 ng°ái-nm60.

Nm 2017, trong phân tích tëng hÿp 222 nghiờn cu t cỏc quỗc gia ca tỏc gi Fiest K M và cáng sự phân tích vÃ tỷ lá mÃc đáng kinh từ nghiên cứu căa các quỗc gia nh: Trung Quỗc, Chõu u, M La Tinh và các n°ßc A RÁp, kÁt quÁ nghiên cứu cho thÃy tỷ lá đáng kinh ho¿t đáng là 6,38 trên 1.000

ng°ái (KTC 95%: 5,57-7,30), trong khi tỷ lá mc ỏng kinh suỗt ỏi l 7,60 trờn 1.000 ngỏi (KTC 95%: 6,17-9,38). Tỷ lá mÃc mßi đáng kinh tích lũy

</div>Trang 30<div class="page_container" data-page="30">

hàng nm là 67,77 trên 100.000 ng°ái (KTC 95%: 56,69-81,03), trong khi tỷ

lá mÃc mßi là 61,44 trên 100.000 ng°ái-nm (KTC 95%: 50,75-74,38).

Nghiên cứu này cho thÃy tỷ lá mÃc bánh đáng kinh khơng khác nhau vÃ nhóm ti, gißi tính ho¿c chÃt l°ÿng nghiên cứu4.

Nghiên cứu căa tác giÁ Goel D và cáng sự ã quÁn Dehradun thuác bang Uttarakhand, Ân Đá trong thái gian 3 nm từ tháng 5 nm 2014 đÁn tháng 4 nm 2017 vßi dõn sỗ mu 103.610 ngỏi, kt qu nghiờn cu cho thy t lỏ ỏng kinh khụng cú yu tỗ kích gÿi điÃu chßnh theo ti là 623,63 tr°áng hÿp trên 100.000 ng°ái61. Tỷ lá mÃc mßi đáng kinh đ°ÿc điÃu chßnh theo tuëi là 38,28 trên 100.000 ng°ái và tỷ lá mÃc hàng nm căa các c¢n đáng kinh có triáu chứng cÃp là 14,79 trên 100.000 ng°ái. Tỷ lá mÃc mßi hàng nm căa ỏng kinh l 51,63 trờn 100.000 ngỏi. Cỏc yu tỗ vÃ xã hái hãc, tuëi tác, nghèo đói, chÁ ỏ n uỗng v vỏ sinh cú liờn quan ỏng kÅ đÁn đáng kinh61. Nghiên cứu căa tác giÁ Jeon JY v cỏng s ti Hn Quỗc cụng bỗ nm 2021, kÁt quÁ nghiên cứu cho thÃy tỷ lỏ mc ỏng kinh trong dõn sỗ l 3,54/1.000 dân62.

Theo báo cáo căa vián sức khåe Úc, ng°ái ta °ßc tính r¿ng trong nm 2017–2018, có 0,6% (95% CI: 0,5–0,7) ng°ái Úc, t°¢ng ứng 151.000 ng°ái bỏ ỏng kinh, vòi t lỏ mc ỏng kinh giỗng nhau ã cÁ nam và nā63.

Nm 2019, nghiên cứu căa tác giÁ Trinka E và cáng sự cho thÃy trờn ton cu t lỏ ỏng kinh suỗt ỏi trung bình cao nhÃt ã vùng châu Phi cÁn Sahara 15/1.000 dân và châu Mỹ Latinh 17,8/1.000 dân, trong khi ã châu Á, tỷ lá này t°¢ng tự nh cỏc nòc phÂng Tõy xp xò 6/1.000 dõn64. Tuy nhiên, tỷ lá đáng kinh khác nhau ã mßi khu vc, vòi t lỏ ỏng kinh suỗt ỏi dao đáng từ 1,5 đÁn 14/1.000 ng°ái nm ã châu Á, dao đáng 5,1 đến 57/1.000 ng°ái ‐ nm ã khu vực Mỹ Latinh và dao đáng từ từ 5,2 đến 74,4/1.000 ng°ái ‐ nm ã khu vực châu Phi cÁn Sahara65.

</div>Trang 31<div class="page_container" data-page="31">

Nm 2020, nghiên cứu căa tác giÁ Mohammad Q D và cáng sự t¿i Bangladesh tỷ lá ỏng kinh chung trong dõn sỗ l 8,4% (5,7-11,1), t lá mÃc đáng kinh ã thành thá chiÁm 8% (4,6-11,4%), ã ngo¿i ô chiÁm 8,5% (4,9-12,1) 66.

Nm 2020, trong phân tích tëng hÿp vÃ tỷ lá đáng kinh ho¿t đáng và đáng kinh trãn đái căa tác giÁ Owolabi và cáng sự ã vùng cÁn Saharan, kÁt quÁ nghiên cứu này cho thÃy tỷ lá đáng kinh ho¿t đáng là 9/1.000 ng°ái (KTC 95%: 8-9,9) và tỷ lá đáng kinh trãn đái là 16/1.000 ng°ái (KTC 95%: 12,3-19,7)67.

Nm 2021, nghiên cứu căa tác giÁ Pakdaman H và cáng sự t¿i Iran khi khÁo sát tỷ lá đáng kinh trên 68.035 dân trên toàn quỗc cho thy t lỏ mc ỏng kinh là 9,5/1.000 dân, tỷ lá mÃc đáng kinh cāc bá chiÁm 59,3%, tỷ lá mÃc đáng kinh toàn thÅ chiÁm 38%, đáng kinh không phân lo¿i chiÁm 2,7%68. Nm 2021, nghiên cứu căa tác giÁ Zheng G và cáng sự thực hián ã các vùng nông thôn nhiỏt òi Trung Quỗc vòi 16.676 c dõn, trong ú 8.827 nam chiÁm 52,93% và 7.849 nā chiÁm 47,07%69. Phn lòn cỏc ỗi tng c a vo nghiờn cu l ngỏi Hỏn vòi dõn sỗ 13.145 ngỏi chim 78,83%, cũn li l ngỏi dõn tỏc thiu sỗ Li. KÁt quÁ nghiên cứu cho thÃy tỷ lá mÃc bánh đáng kinh là 2,4 trên 1.000 ng°ái và tỷ lá hián mÃc bánh đáng kinh ho¿t đáng là 2,33 trên 1.000 ng°ái. Tỷ lá mÃc bánh đáng kinh ã dân tác Hán và Li lÅn l°ÿt là 3,27 và 2,27 trên 1.000 ng°ái, tỷ lá này cao h¢n ã nhāng ng°ái tuëi g 60 tuëi69.

1.7 Thực tr¿ng quÁn lý đßng kinh và điÁu trå đßng kinh

1.7.1 Thực tr¿ng quÁn lý và điÁu trồ òng kinh nỏc ta hiỏn nay

Khong trỗng iu trỏ l sỗ ngỏi mc ỏng kinh hot ỏng không đ°ÿc điÃu trá đÅy đă, đ°ÿc biÅu thá bng t lỏ phn trm trờn tởng sỗ ngỏi mc đáng kinh ho¿t đáng70.

</div>Trang 32<div class="page_container" data-page="32">

â n°ßc ta hián nay quÁn lý đáng kinh ã cáng đéng do chuyên ngành tâm thÅn đÁm nhÁn, các bánh nhân đáng kinh sau khi điÃu trá cÃt c¢n đáng kinh đ°ÿc chuyÅn vÃ y tÁ đáa ph°¢ng cho chuyên ngành tâm thÅn quÁn lý71,72. Bánh nhõn ỏng kinh c lónh thuỗc hng thỏng ti trm y t xó (phỏng), thuỗc iu trỏ ch yu l Phenobarbital do chÂng trỡnh chỗng ỏng kinh quỗc gia cÃp.

Hián nay, nhāng bánh nhân đ°ÿc chẩn đốn đáng kinh từ bánh vián tun tßnh tró lờn c cp thuỗc khỏng ỏng kinh Phenobarbital hng tháng theo liÃu điÃu trá đ°ÿc chß đánh ngay t u. Phenobarbital l thuỗc duy nht c cp miòn phớ ti y t cÂ só. Cụng tỏc qun lý và theo dõi điÃu trá đáng kinh hián nay chò Ân thun l phỏt thuỗc ỏng kinh ỏnh kỳ hàng tháng do nhân viên tr¿m y tÁ kiêm nhiám, trong q trình này có mát sỗ bỏnh nhõn khụng n lónh thuỗc. Bánh nhân đáng kinh đ°ÿc cÃp thuỗc, cú uỗng u theo chß đánh hay khơng ch°a đ°ÿc kiÅm sốt, hiáu q điÃu trá ch°a đ°ÿc đánh giá đÅy đă bãi bác sỹ chuyên khoa thÅn kinh ho¿c tâm thÅn. Các bánh nhân đáng kinh không đ°ÿc bác sĩ chuyên khoa khám đánh kỳ do đó liÃu điÃu trá lúc khãi đÅu có kiÅm sốt đ°ÿc c¢n hay khơng khơng đ°ÿc điÃu chßnh. Trong q trình điÃu trá tỏc dng ph ca thuỗc khụng c phỏt hiỏn sòm đÅ có h°ßng xÿ trí káp thái.

â Viát Nam, khong trỗng iu trỏ ỏng kinh dao ỏng khỏ lßn từ 43% trong nghiên cứu căa tác Nguyßn Thúy H°áng t¿i cáng đéng dân c° tßnh Hà Tây cho đÁn 84,7% trong nghiên cứu căa tác giÁ Nguyßn Anh TuÃn t¿i cáng đéng dân c° huyán Ba Vì11,52.

Nm 2006, nghiên cứu căa tác giÁ Nguyßn Vn Doanh ã cáng đéng dân c° xã Xn Lai, hun Gia Bình, tßnh BÃc Ninh, khng trỗng iu trỏ ỏng kinh ó cỏng ộng dõn c° này lên đÁn 59,4%10.

</div>Trang 33<div class="page_container" data-page="33">

Nm 2022, nghiên cứu cÃt ngang căa tác giÁ TrÅn Vn Trí ã hun Må Cày tßnh BÁn Tre khÁo sát trên 210 bánh nhân đáng kinh, kÁt quÁ nghiên cứu cho thÃy tỷ lá bánh nhân đáng kinh tuõn th tỗt iu trỏ chim 14,3%, tuõn th trung bình điÃu trá chiÁm 28,6%, tuân thă kém iu trỏ chim 57,1%73.

a sỗ cỏc nghiờn cu v khong trỗng điÃu trá đáng kinh ã n°ßc ta đ°ÿc thực hián cách đây khá lâu và các nghiên cứu ch°a có cơng cā đánh giá sự tuân thă điÃu trá ã bánh nhân đáng kinh.

1.7.2 Thực tr¿ng quÁn lý và điÁu trå đßng kinh ở n°ác ngồi

â các n°ßc có thu nhÁp thÃp, tác giÁ Patterson V và cáng sự đÃ xuÃt quÁn lý bánh nhân đáng kinh ã cáng đéng dân c° b¿ng đián tho¿i thông minh74. Theo báo cáo căa ch°¢ng trình đáng kinh c nm 2022 ngoi iu trỏ bng thuỗc v ph¿u tht, nhāng bánh nhân đáng kinh cịn có thÅ đ°ÿc hß trÿ bãi các chun gia chm sóc sức khåe chuyên vÃ bánh đáng kinh bao gém các bác sĩ thÅn kinh và bác sĩ chuyên vÃ đáng kinh, y tá, nhân viên xã hái, vÁt lý trá liáu và tâm lý hãc63.

Theo báo cáo căa tác giÁ Cross JH và cáng sự nm 2011, khong trỗng iu trỏ ỏng kinh ó cỏc nòc Châu Âu dao đáng từ 9,7% đÁn 22%75.

Cỏc bỏo cỏo v khong trỗng iu trỏ ỏng kinh dao ỏng lòn gia cỏc quỗc gia trờn th gißi từ 5,6% ã Na Uy đÁn gÅn 100% ã các vùng căa Tây T¿ng, Togo và Uganda. Sự khỏc biỏt ny cú nguộn gỗc a yu tỗ bao gém sự khác biát vÃ tính sẵn có căa thuỗc chỗng ỏng kinh, v viỏc s dng cỏc dỏch vā chm sóc sức khåe giāa các quÅn thÅ nghiên cứu và sự khác biát vÃ ph°¢ng pháp lÃy m¿u và xác đánh các tr°áng hÿp đáng kinh đ¿i dián trong quÅn thÅ76.

Nm 2020, nghiên cứu căa tác giÁ Boumediene F và cáng sự t¿i cáng hòa dân chă nhân dân Lào và Campuchia trong mát nghiên cứu đoàn há tiÁn

</div>Trang 34<div class="page_container" data-page="34">

cứu, kÁt quÁ nghiên cu cho thy khong trỗng iu trỏ ỏng kinh ó nghiên cứu này lÅn l°ÿt là 89,55% và 65,1%77.

Nm 2020, nghiên cứu căa tác giÁ Wagner RG và cáng sự thực hián ã vùng ngo¿i ô Nam Phi vòi dõn sỗ nghiờn cu 311 bỏnh nhõn đáng kinh, kÁt quÁ nghiên cứu cho thÃy khoÁng trỗng iu trỏ trong nghiờn cu ny l 63%78. Nm 2020, nghiên cứu căa tác giÁ Mogal Z v cỏng s ti thnh phỗ Karachi, Pakistan kÁt quÁ nghiên cứu cho thy khong trỗng iu trỏ đáng kinh ã đây 98,1% ã nông thôn và 72,5% ã thành thá79.

Nghiên cứu căa tác giÁ Hunter E và cáng sự ã vùng nông thôn Tanzania trên 291 bánh nhân đáng kinh ã ng°ái lßn, kÁt quÁ cho thÃy khoÁng trỗng iu trỏ ỏng kinh trong nghiờn cu ny l 40,5%80.

Nghiên cứu cÃt ngang căa tác giÁ Ding X và cáng sự ã vùng đông Trung Quỗc nm 2017 vòi dõn sỗ nghiờn cu 54.976 ng°ái, kÁt quÁ nghiên cứu cho thÃy khoÁng trỗng iu trỏ 58,5%81. Nghiờn cu ca tỏc gi Verma A và cáng sự thực hián từ tháng 11 nm 2016 đÁn tháng 3 nm 2018 ã cáng đéng dân c° nơng thơn phía bÃc Ân Đá vßi 385 bánh nhân đáng kinh, kÁt quÁ nghiên cứu cho thÃy tỷ lá không tuân thă điÃu trá chiÁm 58,8%82.

Nghiên cứu cÃt ngang căa tác giÁ Kumar S và cáng sự ã vián khoa hãc sức khồe New Delhi, n ỏ cụng bỗ nm 2021 vòi cỡ m¿u 268 bánh nhân đáng kinh tuëi g 18, kÁt quÁ nghiên cứu tỷ lá không tuân thă iu trỏ chim 30%, cỏc yu tỗ liờn quan đÁn không tuân thă điÃu trá là: đa trá liáu, tỏc dng ph liờn quan n thuỗc v thỏi gian điÃu trá kéo dài h¢n 3 nm83.

Nghiên cứu cÃt ngang căa tác giÁ Das AM và cáng sự nm 2020 vßi cỡ m¿u 100 bánh nhân đáng kinh ã Ân Đá, kÁt quÁ cho thÃy tỷ lá không tuân thă điÃu trá trong nghiên cứu này là 71%84.

</div>Trang 35<div class="page_container" data-page="35">

Nghiên cứu cÃt ngang căa tác giÁ Gurumurthy R và cáng sự nm 2017 vßi 451 bánh nhân đáng kinh ã Singapore, kÁt quÁ cho thÃy tỷ lá không thă điÃu trỏ chim 28%85.

Cỏc nghiờn cu v khong trỗng iu trá có sự khác biát lßn vÃ kÁt q khong trỗng iu trỏ gia cỏc nghiờn cu cú th do tiêu chuẩn đánh giá khác nhau vÃ tiêu chuẩn điÃu trá cũng nh° sự khác biát vÃ vn húa gia cỏc quỗc gia trờn th gißi. â tßnh An Giang hiỏn nay cha cú sỗ liỏu thỗng kờ v khong trỗng iu trỏ v t lỏ iu trỏ khồi ó ng°ái bánh mÃc đáng kinh.

C¢n khởi phát căc bß

Đáng kinh cāc bá vßi triáu chứng vÁn đáng bao gém các kiÅu sau: MÃt tr°¢ng lực (mÃt tr°¢ng lực cāc bá), co cứng (cứng co cāc bá liên tāc), co giÁt (co giÁt cāc bá), giÁt c¢ (giÁt c¢ từng nháp ngÃn, khơng đÃu, cāc bá), co thÃt (gÃp ho¿c dußi cāc bá chi trên và gÁp thân)86.

Nhāng biÅu hián vÁn đáng ít rõ ràng h¢n bao gém các vÁn đáng tng đáng và các vÁn đáng tự đáng. VÁn đáng tự đáng là nhāng cÿ đáng có të chức ho¿c khơng, l¿p đi l¿p l¿i khơng có māc đích.

C¢n ng°ng hành vi: BiÅu hián bánh nhân ng°ng các ho¿t đáng đang làm và mÃt phÁn ứng vßi xung quanh.

C¢n cāc bá thÅn kinh tự chă: BiÅu hián b¿ng cÁm giác d¿ dày ruát, cÁm giác nóng hay l¿nh, đå bừng m¿t, cÁm giác dựng lông/nëi da gà, ỏnh trỗng ngc, cm giỏc ham muỗn tỡnh dc, thay đëi hô hÃp, ho¿c nhāng biÅu hián khác căa thÅn kinh tự chă.

C¢n cāc bá nhÁn thức: Có thÅ nhÁn ra đ°ÿc do bánh nhân kÅ l¿i hoc biu hiỏn rỗi lon ngụn ng, suy ngh hay nhng rỗi lon chc nng vồ nóo cao cÃp.

</div>Trang 36<div class="page_container" data-page="36">

C¢n cāc bá cÁm xúc: BiÅu hián nhāng thay đëi vÃ cÁm xúc bao gém sÿ hãi, lo lÃng, kích đáng, giÁn dā, c°ái, ho¿c khóc.

C¢n cāc bá cÁm giác có thÅ biÅu hián cÁm giác bÁn thÅ, khứu giác, thá giác, thính giác, vá giác, cÁm giác nóng-l¿nh, ho¿c cÁm giác tiÃn đình.

C¢n khởi phát tồn thÃ

C¢n khãi phát toàn thÅ đ°ÿc đánh nghĩa <khói phỏt t mỏt sỗ im, nhanh chóng lan ráng tồn bá hai bán cÅu=86.

C¢n khãi phát tồn thÅ đ°ÿc chia làm kiÅu c¢n vÁn đáng hay không vÁn đáng (vÃng ý thức). Mức đá ý thức không phÁi là mát đ¿c điÅm đÅ phõn loi trong nhúm ny, vỡ a sỗ (khụng phÁi tồn bá) các c¢n khãi phát tồn thÅ thì ý thức bánh nhân đÃu suy giÁm.

C¢n co giÁt tồn thÅ biÅu hián khãi đÅu, tiÁp dißn và kÁt thúc b¿ng các cÿ đáng giÁt có nháp căa các chi ã hai bên c¢ thÅ và có thÅ liên quan đÁn đÅu, cë, m¿t và thân. C¢n co giÁt tồn thÅ ít g¿p h¢n nhiÃu so vòi cÂn co cng co git, thỏng xy ra ã trÃ nhũ nhi.

C¢n co cứng toàn thÅ biÅu hián co cứng c¢ hai bên th°áng kèm co cứng cë. Phân lo¿i c¢n này khi theo sau co cứng khơng có cÿ đáng co giÁt. Bánh nhân có thÅ duy trì co cứng trong mát t° thÁ, có thÅ gÁp hay dußi, th°áng đi kèm run các chi.

C¢n co cứng-co giÁt: Bao gém các c¢n co cứng và theo sau là c¢n co giÁt vòi git cÂ ton thõn vòi cỏng ỏ v tn sỗ tng dn sau ú gim dn.

CÂn git c¢ tồn thÅ: BiÅu hián b¿ng nhāng cÿ đáng giÁt c¢ ngÃn, khơng nháp nhàng, th°áng xt hián hai bên. Ng°ái bánh không mÃt ý thức trong c¢n.

C¢n giÁt c¢-co cứng-co giÁt tồn thÅ bÃt u vòi nhng c ỏng git cÂ theo sau là triáu chứng co cứng co giÁt. Nhāng c¢n này hay g¿p ã bánh nhân

</div>Trang 37<div class="page_container" data-page="37">

bá hái chứng đáng kinh giÁt c¢ thiÁu niên và có thÅ các đáng kinh tồn thÅ khác.

C¢n giÁt c¢-mÃt tr°¢ng lực biÅu hián nhāng cÿ đáng giÁt c¢ ngÃn căa chi và thân, theo sau là mÃt trÂng lc chi. Nhng cÂn kiu ny, tròc õy đ°ÿc gãi là giÁt c¢ mÃt đứng, th°áng g¿p nhÃt trong hái chứng Doose, nh°ng cũng có thÅ có trong hái chứng Lennox-Gastaut và các hái chứng khác.

C¢n mÃt tr°¢ng lực nghĩa là mÃt tr°¢ng lực c¢. Khi chân mÃt tr°¢ng lực trong c¢n mÃt tr°¢ng lực ton th, bỏnh nhõn s tộ p mụng xuỗng hoc thònh thong tộ ra tròc dp gỗi v mt xuỗng sn. Hội phc chò trong vi giõy.

CÂn ỏng kinh co tht vòi biu hiỏn ca cÂn là đát ngát gÁp, dußi, ho¿c gÁp dußi căa cÂ trc v gỗc chi l ch yu. Chỳng thỏng xuÃt hián thành cām c¢n và hay g¿p nhÃt ã trÃ nhũ nhi.

C¢n vÃng ý thức biÅu hián b¿ng sự ng°ng đát ngát ho¿t đáng đang làm và ý thức căa bánh nhân. C¢n vÃng ý thức th°áng xÁy ra ã nhóm tuëi trÃ, bÃt đÅu và kÁt thúc c¢n đát ngát và bánh nhân có thÅ có ít cÿ đáng tự đáng nh° chßp mÃt, nhép miáng.

C¢n vÃng ý thức giÁt c¢ là mỏt loi cÂn vng vòi cỏc c ỏng git cÂ đÃu đ¿n 3 chu kỳ/giây, gây ra cÿ đáng d¿ng nháp nhàng căa chi trên khiÁn cho cánh tay nâng lên từ từ và kèm vßi gai sóng 3 chu kỳ/giây tồn thÅ. Đá dài c¢n th°áng 10-60 giây. Suy giÁm ý thức có thÅ khơng rõ rng trong cÂn ny.

CÂn òng kinh khụng rừ khi phát

Có thÅ phân lo¿i thành kiÅu vÁn đáng bao gém co cứng-co giÁt, kiÅu không vÁn đáng hay khụng phõn loi c. Nu cú thờm mỏt sỗ thụng tin ho¿c nhìn thÃy đ°ÿc nhāng c¢n khác căa bánh nhân, có thÅ tái phân lo¿i mát c¢n không rõ khãi phát thành c¢n khãi phát cāc bá hay tồn thÅ. Do đó, không rõ khãi phát không phÁi là mát đ¿c im xỏc ỏnh ca cÂn m chò l

</div>Trang 38<div class="page_container" data-page="38">

mát tên t¿m gãi khi tiÁp cÁn ban đÅu86.

Phân lo¿i hßi chćng đßng kinh

Giai đoạn sơ sinh

Đáng kinh s¢ sinh có tính gia đình lành tớnh. Bỏnh nóo git cÂ sòm.

Hỏi chng Ohtohara.

Giai đoạn nhũ nhi

Đáng kinh ã trÃ nhũ nhi vòi cỏc cÂn cc bỏ di truyn.

ỏng kinh vòi các c¢n mÃt tr°¢ng lực giÁt c¢.

Đáng kinh lành tớnh vòi cỏc súng gai trung tõm thỏi dÂng.

ỏng kinh thùy trán vÃ đêm di truyÃn theo nhißm sÃc thÅ th°áng. Đáng kinh thùy chẩm ã trÃ nhå khói phỏt muỏn.

ỏng kinh vòi cỏc cÂn vng ý thức giÁt c¢. Hái chứng Lennox-Gastaut.

Bánh não do đáng kinh vßi gai sóng liên tāc trong giÃc ngă.

</div>Trang 39<div class="page_container" data-page="39">

Hái chứng Landau-Klefner. Đáng kinh vÃng ý thức ã trÃ nhå.

Thiếu niên-người lớn

Đáng kinh vÃng ý thức ã thiÁu niên. Đáng kinh git cÂ ó thiu niờn.

ỏng kinh chò vòi cỏc c¢n co cứng-co giÁt tồn thÅ. Bánh não giÁt cÂ tin trin.

ỏng kinh di truyn trỏi theo nhiòm sÃc thÅ th°áng vßi các đ¿c điÅm thính giác.

Các hái chứng đáng kinh thùy thái d°¢ng có tính gia đình khác.

Liên quan ít đặc hiệu với tuổi

Đáng kinh cāc bá có tính gi đình vßi các ë đáng kinh khác nhau. Các hái chứng đáng kinh phÁn x¿.

Nhóm khác biệt

Đáng kinh thùy thái dÂng trong vòi xÂ hội hi mó. Hỏi chng Rasmussen.

Cỏc cÂn cỏi vòi Hamartoma vựng h ội.

Hỏi chứng đáng kinh co giÁt nÿa ng°ái-liát nÿa ng°ái.

Các hái chứng đáng kinh khơng thích hÿp vßi các chẩn đoán trên. Đáng kinh do các nguyên nhân cÃu trúc-chun hóa.

Các hội chứng động kinh khơng rõ ngun nhân

Phân loại nguyên nhân: Theo phân lo¿i căa ILAE nm 2017, nguyên nhân

</div>Trang 40<div class="page_container" data-page="40">

đáng kinh đ°ÿc chia thành 5 nhóm: cÃu trúc, cn nguyên gen, nhißm trùng, chun hóa, mißn dách và khơng rõ. Mát bánh nhân đáng kinh có thÅ đ°ÿc phân lo¿i vào mát hay nhiÃu nguyên nhân86.

Căn nguyên cấu trúc: Nhāng bÃt th°áng vÃ cÃu trúc phát hián trên hình Ánh

hãc sã não và phù hÿp vßi triáu chứng đián-lâm sàng đ°ÿc xÁp vào nhóm nguyên nhõn cu trỳc. Mỏt sỗ nguyờn nhõn cu trỳc thỏng g¿p86.

BÃt th°áng phát triÅn võ não, lo¿n sÁn vå não, tÁt đa héi não,& X¢ hÁi mã.

Đát quỵ não.

ChÃn th°¢ng sã não.

Căn nguyên gen: Đáng kinh do cn nguyên gen đ°ÿc chẩn đoán kinh đát bin

gen gõy ra cỏc rỗi lon trong cÂ th mà đáng kinh là triáu chứng nëi bÁt nhÃt. Hián nay nhóm nguyên nhân này đang đ°ÿc mã ráng vì ngày càng có nhiÃu đát biÁn gen đ°ÿc phỏt hiỏn86.

Mỏt sỗ ỏng kinh thỏng gp do cn nguyên gen. Đáng kinh vÃng ý thức trÃ em.

Đáng kinh giÁt c¢ thiÁu niên. Hái chứng Dravet.

Đáng kinh giÁt c¢ s¢ sinh lành tính.

Căn nguyên nhiễm trùng: Là nguyên nhân th°áng g¿p nhÃt trên thÁ gißi.

Nguyên nhân nhißm trùng th°áng liên quan đÁn giai đo¿n hÁu nhißm và gây ra đáng kinh, nờn cn phõn biỏt vòi cÂn ỏng kinh triỏu chứng cÃp trong giai đo¿n cÃp tính nh° viêm mng nóo hay viờm nóo. Mỏt sỗ trỏng hp nhiòm trùng cũng có thÅ gây ra tën th°¢ng cÃu trúc86.

Một số bệnh lý nhiễm trùng thường gặp: Neurocysticercosis, lao, HIV,

</div>