KHÓC THẦM 1 - KHÁCH LẠ N NHÀ, ẪM EM XI, EM HU Ŷ VÈ LỜI BA NGÂY TRƯỚ BÔNG HỠT, THI ỸP RA ĐÂY COI CHI, EM 10 ĐIỂM

<span class="text_page_counter">Trang 1</span><div class="page_container" data-page="1">

Khóc th m

Bi u Chánh

<b>I - Khách ln nhà</b>

Em i, em! Hu v i lài b a nay tr bông h t, thi t là p ra ây coi ch i, em! y là m y l i c a m t cô m n , m i m i chín tu i tên là Ðồn Thu Hà, l i n gi chi u, ng gi a v n hoa tr c nhà, kêu mà nói v i em trai Ðồn Cơng

Cơng C n ã c m i l m tu i r i, nh ng vì trị nh x ng, nh vóc nên ng i khơng quen bi t, ai th y trò c ng t ng trò ch ng l i m i ba tu i mà thơi. Trị ch ng tay ng d a lan can tr c c a, ng nh p chân hút gió, b ng nghe ch kêu, li n day qua ngó ch mà c i, r i th ng th ng b c xu ng th m i ra sân.

Thu Hà v i Công C n là con c a th y H i ng Ðồn Cơng Chánh M Th nh, nhà c t d a ng Th t N t i Long Xuyên, Thu Hà h c tr ng N h c

ng trên Sài Gịn, hơm tháng tr c thi u luôn hai khoa, l y <i>c Diplôme và</i>

<i>Brevet Élémentaire. Cịn Cơng C n thì h c tr ng Chasseloup Laubat, ã </i> c m t n m th nh t r i. Vì ch ã thi u r i, em l i g p d p bãi tr ng nên ch em d t nhau v nhà m y tu n nay mà vui ch i v i cha m .

Tr i chi u man mác, ng n gió lao rao. Trong v n hoa, u này bông ph n khoe màu nâu, u kia lài khoe màu tr ng, bông nâu coi thi t p mà bông tr ng coi càng xinh. Ðã v y mà t i c a ngõ có x hai bên hai cái ng nh ch y dài vô sân r i giáp nhau tr c th m nhà. D c theo hai ng y, m t mé thì tr ng lan, m t mé thì tr ng hu u tr bơng, nên ng i trong nhà ngó ra thì th y m i bên m t l n lòm i v i m t l n tr ng nõn.

Tuy cái sân c a th y H i ng Chánh kêu là v n hoa, nh ng mà v n hoa khác trong Nam Vi t, ngh a là có tr ng bơng, mà c ng có tr ng cây trái nhi u th

a. Tr c th m nhà có hai hàng ơn<small>1</small> trên m i cái u có m t ch u ki ng, kim quýt, s n tùng, c n l ng, bùm s m, b i thì u n nhánh k khơi, b i thì t a lá y u u. Hai bên thì cam m t, quýt ng tr ng ngay hàng, nhánh lá sum sê, mà bơng trái ch a tr . Phía ngồi thì lý tr ng xen v i m n dày b t, l i thêm tr ng m t hàng rào ngbơng l ng èn<small>2</small>, nên h óng ch t c a ngõ r i, thì ng i i ngồi ng khơng th y trong v n c.

Thu Hà mình m c áo tím qu n tr ng, ch n mang giày nhung xanh, tay trái eo m t chi c huy n<small>3</small>, tay m t eo m t chi c vàng h t xoàn, tai eo m t ôi bông ng nh n h t xoàn, c eo m t s i dây chuy n nh , tuy khơng có trang m nh

y con gái nhà giàu có h c kia, nh ng cơ v a có s c v a có c, l i thêm có v thi n ch n, nên g ng m t coi v a nghiêm trang v a thanh l ch, ít cơ gái nào bì k p.

<small>1</small><i><small>gh làm b ng g m không ch d a, dùng ng i hay kê nh ng ch u ki ng</small></i>

<small>2</small><i><small>cịn g i là bơng b p</small></i>

<small>3</small><i><small>vịng tay b ng á en</small></i>

</div><span class="text_page_counter">Trang 2</span><div class="page_container" data-page="2">

Cô n m chùm bông hu r i cô cúi xu ng, kê m t vô mà h i, bàn tay cô d u nhi u, da m t cô tr ng ng n. Bông k m t cô bông lúc l c o t ịa, cịn cơ h i bơng r i, cơ v a lịng nên cơ c i chúm chím. Cơ th y Cơng C n ra g n t i, cơ bng chùm

- Em nói ó có l ph i a. Thu nay ch th ng bông l m, h bãi tr ng nhà ch vô phân t i n c cho nó hồi, nay ch thi u t nhiên nó ph i

ng ch ch .

Thu Hà nói và c i, núng hai bên gò má hai ng ti n, bày hai hàm r ng tr ng trong và khít r t, m t ngó thi t là có c, mi ng nói thi t là có duyên. Ðã v y mà l i thêm gió ph t cái áo tím m ng c a cơ bó sát trong mình, làm cho th y rõ cái vóc c a cơ y u u thanh tao, r i bay hai lai qu n lên, làm cho lòi hai bàn ch n no vun, bày hai c m ch n tròn no và tr ng nõn.

Vì Cơng C n là em, nên trị không th y dung nhan tu n tú c a ch , l i trò còn kh , nghe ch nói ch i nh v y, trị khơng bi t l i chi mà i áp, trị m i l a m t chùm bơng hu n u, trò n m mà h i r i b i t i. Thu Hà i theo sau, gió ph t mái tóc làm cho n m ba s i ph xu ng m t, cô l y tay mà vén, ngón tay d u dàng,

u tóc en m t.

Hai ch em i t i ám bông lài, bèn ng l i mà tr m tr . Công C n v i tay ng t m t bông. Thu Hà la lên r ng:

- Ý! Ð ng có hái, em. Ð ng có hái, hái chi v y? U ng q.

Cơng C n h i bông r i trao l i cho ch , Thu Hà l y bông l i c m mà coi, s c t bu n hiu, mà nét bu n coi còn xinh p h n h i nãy n a. Cơ ngó cái bơng r i trách em r ng:

- Bông t t nh v y mà em hái chi v y. Ch ti c quá. Ð ng có hái n a nghe hôn em.

Công C n g t u c i và nói r ng:

- Ch khơng cho tơi hái bông, tôi ki m trái lý n ch i.

Trị nói d t l i thì b n b i t i m y cây lý. Thu Hà th ng th ng i theo em. Cô ngoái l i trong nhà r i kêu em mà nói:

- Có ba v i má kia, em. Em hái ng có làm gãy nhánh ba r y a.

V a lúc y hai v ch ng th y H i ng Chánh ng b c xu ng th m mà ra sân. Ông H ng ch Lung là chú ru t c a th y H i ng, nhà d i phía Bị Ĩt, ơng lên th m h i tr a, vì v ch ng th y H i ng c m quá, nên ông ph i l i ch i

i cháu, ông c ng i theo ra tr c th m mà h ng mát.

Th y H i ng Ðồn Cơng Chánh n m nay ã c b n m i l m tu i. Th y c gác M Th nh, cha m khu t h t, trong thân t c duy cịn có m t ng i chú là ông H ng ch Lung ó mà thơi. Cịn v là cơ Lý Th C , nh h n th y hai tu i, v n là con c a m t bà Cai t ng c u d i Ơ Mơn thu c t nh C n Th .

</div><span class="text_page_counter">Trang 3</span><div class="page_container" data-page="3">

Hai v ch ng có danh giàu có và nh n c mi t Cái Sao, Cái S n. Cái danh y không ph i là danh gi , b i vì th y H i ng ng b h n n m tr m m u n ng nh t, m i n m th y thâu huê l i g n hai ch c ngàn gi lúa, mà v ch ng th y ng rãi, tá n, tá th a nào túng ti n ho c là túng lúa thì th y cho m n ch ch ng h th y ch u cho vay, còn trong làng trong xóm ai g p ho n n n thì th y c u giúp cho h t th y.

Th y H i ng Chánh không bi t ch Tây, mà th y thông ch Tàu; nh ng sách Tàu g i là tân th , thì ch ng có b nào trong nhà th y khơng có. L i các th t p chí, nh t báo qu c âm, th y mua h t, th hay c ng mua mà th d c ng mua; th y nói r ng n u ng i ta ngh lu n úng thì mình ph i bi t mà khen, còn n u ng i ta ngh lu n sai thì mình c ng ph i bi t mà cãi ch mình chê d mà khơng

c, thì mình có bi t d ch nào mà tránh.

Vì th y c tân th và nh t báo nhi u, nên tuy th y không h c ch Tây, song ki n th c c a th y c ng r ng rãi nh ng i có h c. Thi t th y khơng ch u can d

n qu c s , nh ng mà th y tôn tr ng quê h ng, th y yêu m n ng ch ng, l i th y hay ch m nom nh ng v n thu c v khai thơng dân trí, ho c b o th l i quy n cho ng i Vi t Nam. H i nào l p ra c ng có th y hùn h t th y. Có h i b l , nên tan rã, th y m t h t v n hùn mà th y khơng gi n, l i nói r ng: n s kh i u nan; m i t p i thì ph i v p té nhi u l n, r i m i i v ng c ch

Th y ã bi t lo giúp , mà may l i c g p m t ng i v hi n. M y n m sau ây, th C mang l y b nh ho, th y thu c c m lo n vi c nhà, ch ng làm chi; h i tr c cơ cịn m nh m , cơ th cho ch ng mà xem xét trong nhà ra n ngoài ru ng i a, mà ch ng làm vi c chi, d u t n hao bao nhiêu cơ c ng ch ng có m t l i phi n trách. Cô H i ng thu c v h ng àn bà bi t kính tr ng ch ng, bi ttr ng chí<small>4</small> cho ch ng, nên ch ng h khi nào có ng n tr vi c c a ch ng làm. Mà th y H i ng thu c v h ng àn ông th ng yêu v , bi t lo vi c nhà, nên ch ng h bao gi th y làm cho v bu n, mà c ng ch ng h khi nào th y ph m danh giá.

V ch ng sanh có m t a con trai v i m t a con gái ó mà thơi. Lúc con cịn nh thì v ch ng ã c nguy n cho chúng nó n h c cho n cùng, ng chúng nó t cách, trí th c mà m ng v i th cu c. Ph n Thu Hà là gái nên h c trong n c c ng r i, còn ph n Công C n là trai ph i h c cho cao m i c. N m ngối Cơng C n thi l y b ng s h c xong r i thì th y H i ng Chánh mu n cho trò qua Tây mà h c. Vì b i th C than cơ b nh ho n, l i con còn nh quá, nên th y H i ng s v bu n, mà ph i d n lòng cho con h c t p theo trí th c h l i nh ng i. Mà cha m bi t lo l ng cho con, l i g p con c ng bi t làm v a lòng cha m . Thu Hà thu nay n c <small>5</small> l m, nên bây gi m i thi u l y luôn hai b ng c p trong

th ng n m cu n sách t t.

V s n h c thì hai tr ã làm cho cha m vui lòng r i, mà v s n thì chúng nó c ng làm v a ý cha m l m. Cơng C n cịn nh nên v nhà c lo ch i mà thơi, song cách ch i c a trị th ng êm th m, th y ngu i l n bi t cung kính, th y k

<small>4</small><i><small>khuy n khích làm cho ý chí l n lên</small></i>

<small>5</small><i><small>siêng n ng và ch u khó</small></i>

</div><span class="text_page_counter">Trang 4</span><div class="page_container" data-page="4">

nghèo bi t th ng yêu ch không ph ivúc v c<small>6</small> ngang tàng nh con nhà giàu khác. Còn Thu Hà, cô ã n m chút nh mùi tân h c, mà cô không ch u làm theo nh ng thói tân n nhi. Cơ ghét nh ng gái h t tóc c t, i giày cao gót, m c y ph c theo m, cơ chê nh ng gái c o ch n mày, môi thoa son lịm, tay xách bóp nh ng nh nh. Thu nay h bãi tr ng thì cơ v nhà, lo coi sóc mi ng n mi ng u ng cho cha m , cô t l a may áo may qu n cho em. Cơ ch ng h nói n ng ti ng v i tr trong nhà, cô th ng hay cho ti n nh ng con nít nghèo trong xóm. Cơ có m t t t mà thơi, cái t t y là cái t t khinh b nh ng k m u l i c u danh,chi t báng<small>7</small> nh ng ng i n nh hót gi

i. Th y H i ng th ng nói v i con:

- Cái t t c a con ó khơng ph i là x u, song khơng thích h p v i th i th . Ba coi i bây gi , ai gi d i n nh hót thì m i sang, ai gi i m u l i c u danh thì ng i ta cho là trí. N u con ngh ch nh ng ng i y thì cịn ai âu mà con a?

Thu Hà nghe cha nói v y, thì c i và áp:

- Khơng cịn ai thì thơi, ch th gi d i n nh hót, th hi p cô, bi u con a sao cho c.

Chi u hôm y, hai ch em Thu Hà d t nhau ra ngoài c a ngõ, ch xem bông, em hái trái. Th y H i ông xu ng th m r i kêu tr nh c gh ra, ng th y ng i ch i v i ông H ng ch Lung. Chú cháu nói chuy n cây trái m t h i, r i ông H ng ch Lung h i:

- Con Thu Hà nó thi u r i, thôi, v ch ng bây coi ch nào ph i g ph t nó i. Con gái i nay nó l n tu i quá không nên.

Th y H i ng c i và áp:

- ch ng cháu c ng tính có ch nào ph i thì g , ch làm chi, ông Huy n hàm H , Lai Vung, ng có c y ng i ta nói ó, mà th ng th ng ít b a r i h i d ý nó coi.

Ơng H ng ch l y cái kh n r n<small>8</small> v t trên vai xu ng mà lau mi ng, vu t râu r i nói:

- ng là ai, ch ông Huy n hàm H tao bi t. Ông là ng i giàu có mà nh n c. M y làm sui v i ng thì x ng l m. Nh ng có c y nói con Thu Hà cho con ng, thơi thì g i.

Th y H i ng làm l khơng nói n a, mà coi s c m t thì bi t th y suy ngh trong trí l m. Cô H i ng nh tr u qu ng d i g c cây, r i cơ nói:

- i hơm tơi có nói v i nó chuy n ó, nó nghe th ng n có b ng c p s h c mà thơi, cịn ơng già nó làm Huy n hàm, thì nó c i ng t. Tơi coi ý nó chê th ng n h c ít, mà nh t là nó ng o ch c Huy n hàm l m.

- Ng i ta làm Huy n hàm, sao l i ng o ng i ta?

Ông h i ch a d t l i, b ng nghe ti ng xe h i ng ng ngoài c a ngõ. Hai v ch ng th y H i ng ngó ra, thì th y hai ng i b n Tây b c vô, ng i i tr c,

<i>c qu n áo tussor, là th y T Bá H , ch hãng s a xe h i C n Th , kêu cô H i</i>

<small>6</small> <i><small> m t nghiêng qua nghiêng l i, múa tay múa ch n</small></i>

<small>7</small><i><small>phán oán nghiêm ngh</small></i>

<small>8</small><i><small> l ai kh n s c mà nông dân vùng Châu th sông C u Long hay dùng</small></i>

</div><span class="text_page_counter">Trang 5</span><div class="page_container" data-page="5">

ng b ng dì, cịn ng i i sau, m c qu n tr ng áo n x m, tay có tang, i giày en, i k t r n, tr c ch ng hai m i l m tu i, g ng m t sáng s a, t ng i khoan thai, thì l ho c khơng bi t là ai. Bá H vô kh i c a ngõ r i, th y hai ch em Thu Hà ng

a cây lý bên phía tay m t thì gi nón mà chào và nói:

- Nghe em thi u, nên có d p i Long Xuyên qua ghé m ng cho em.

- Cám n anh Hai. Ch Hai m nh ph i hôn anh Hai? Sao anh không cho ch Hai i v i?

Bá H nói:

- Qua i thình lình, khi khác r i qua d t ch Hai em lên th m.

Bá H d t ng i l y i vòng theo cái ng bên t mà vô nhà. Hai ch em Thu Hà h n b c noi cái ng bên h u mà vô. T i th m Bá H chào m ng ơng ch v i dì và d ng, r i trình n ng i i theo mà nói:

- Ng i b n cháu ây làMông x <small>9</small> Lê V nh Thái du h c bên Tây, thi u tú tài ã hai khoa r i, m i v ch ng m t tháng nay.

Th y H i ng Chánh b t tay V nh Thái và nói:

- Tơi l y làm may m n mà c c u Tú tài n nhà, v y tôi xin th nh c u vô. V nh Thái cúi u m t cái r t thanh nhã, r i ch n b c lên th m, mi ng chúm chím c i mà áp r ng:

- Cháu c bi t ông, cháu c ng vinh h nh l m. Cháu n làm r n cho ông bà, xin ông bà tha l i.

Th y H i ng l t t nói:

- Khơng, khơng, tơi vui l m ch ! Có r n chi âu.

Hai ng i khách theo ch nhà mà vô c a, ông H ng ch v i cô H i ng ng th ng th ng theo sau. Cịn Thu Hà và Cơng C n thì d t nhau i bét qua góc

a lúa, r i vơ nhà c u, Thu Hà cịn gi t cái bơng lài trên u tóc.

<small>9</small><i><small> (Monsieur), ơng</small></i>

</div><span class="text_page_counter">Trang 6</span><div class="page_container" data-page="6">

<b>II - Lu n àm th s</b>

Nhà c a c a th y Ðồn Cơng Chánh c t theo ki u kim th i, nên b ngồi coi có v thanh bai, cịn b trong d n có nghi ti t. Phía trong th y t ba bàn th c n c xa c , lau chùi bóng láng, l ch n èn ng tr ng ánh d u sáng ng i. Phía ngồi, mà chánh gi a th y m t b gh xa lơng<small>10</small>, cịn hai bên th y lót hai b ván gõ<small>11</small> . u trên th y d n hai cái phòng khách, còn u d i th y làm phòng n có t

<i>buffet ch ng r u th .</i>

Cách ch ng d n trong nhà n a theo tân, n a theo c u, nên khách l b c vô, ai ng bi t ch nhà n theo nay, mà tánh ý theo x a.

Th y H i ng d t Bá H v i V nh Thái th ng vô b xa lông m i khách ng i. Bá , V nh Thái ng i m t bên, th y ng i m t bên, cịn ơng H ng ch thì n m ng a trên cái gh xít- u, phía ngồi mà a lúc l c.

Th y H i ng kêu th ng Tùng, là a mà bi u l y ly khui r usâm banh<small>12</small>, Bá ng d y nói:

- Th a d ng, ng bi u khui r u. Cháu không dám u ng âu. Hai anh em cháu i ch i, cháu c m bánh xe, ch khơng có em s p ph theo. U ng

u ây r i cháu say và cháu táng b y vô cây mang kh n.

Th y H i ng không thèm nghe, th y c bi u khui r u b n ly. Th y b c ra i chú, thì ơng H ng ch l c u nói:

- Cháu u ng v i hai c u i. Tao không a r u Tây.

Cô H i ng ng i bên ván th y chú không ch u u ng r u, cô l t t têm mi ng tr u r i bi u con Khéo, là a b h , em cho chú n.

Th y H i ng m i khách u ng r u r i b o Bá H : - Hãng s a xe c a cháu lúc này khá hôn?

ng này ch i. H có xe a thì ch c là cháu lên trên này th ng. Th y H i ng li c m t ngó V nh Thái r i h i:

- Còn c u Tú v th m nhà r i c u tr qua h c n a hay là thôi?

- Th a ơng, h i cháu ra i, thì cháu tính l y c cái b ng c p T n s v n ch ng r i cháu s v . R i quá, cháu m i thi u hai khóa Tú tài, k ông thân cháu m t, bà thân cháu ánh dây thép bi u cháu v . Cháu v h m nay, bà thân cháu b n b u quá, nên ch c là không cho cháu i n a.

- Th a, b n n m.

- u bi t h c sanh Vi t Nam bây gi b n c ch ng bao nhiêu? - Th a, ch ng ba b n tr m.

- Ch , c ng b n há! Thu nay tôi th ng nói hồi, thanh niên là hy v ng c a c nhà. Dân t c ta sau n y có m mang c, là nh m y c u h c sanh

<small>10</small><i><small> (salon), gh bành</small></i>

<small>11</small><i><small>ván ng a b ng cây gõ</small></i>

<small>12</small> <i><small>u b t n i ti ng c a Pháp, s n xu t vùng Champagne</small></i>

</div><span class="text_page_counter">Trang 7</span><div class="page_container" data-page="7">

du h c bên Âu M . Ngày nay s h c sanh y ã c ba b n tr m, th thì trong n m b y n m n a, dân t c mình có l m m t c chút ít.

- Th a ơng, l i ơng nói khơng l cháu dám cãi, ch theo ý cháu thì h c sanh a các n c thi t là hy v ng c a qu c gia, còn h c sanh c a mình là hy

ng c a t u m trà ình, ch khơng có ích l i chi cho xã h i. - Sao v y?

- Cháu ây là h c sanh, nên cháu th y tình hình rõ h t. Nh ng h c sanh c a mình hi n ng bên Pháp bây gi ây, có m t ph n c n c lo h c, còn hai ph n thì ch n ch i, phá ti n c a cha m , ch có h c hành chi âu. Mà cái b n qua Pháp ng n ch i ó thì vơ ích cho xã h i ta ã ành r i, cịn i lo h c ó c ng khơng ích chi h t. Nói ra thì h ghét, ch thi t cháu ngh

n m ng v n c a ch ng t c mình ch ng nào cháu càng bu n thêm ch ng y. Mình làm h c sanh, xu t thân i ngo i qu c mà du h c, mình ph i ghi c trong trí r ng, i v i quê h ng, i v i ng ch ng, mình ph i rèn p t cách, ng ch ng mình tr v mình tơ m cho q h ng, mình mang cho ng ch ng m i ph i. Có lý nào qua Pháp r i, l i s m áo qu n cho t t, r i khi thì tìm n ch n phi n ba<small>13</small> mà n ch i, khi thì ra ngồi m y bãi bi n mà h ng gió. Cịn cái b n lo h c thì h c th nào kia, ch h c mà ch trông mong l y b ng c p cho l n, r i c i v m, vô dân Pháp, ng tr v gõ trên u b n dân ngu nhà n a, ông ngh th coi,

Th y H i ng là ng i có chí lo cho i, nay th y g p V nh Thái còn tr mà có tâm huy t thì hi p ý th y l m, nên th y rót r u ép m i u ng n a. Bá H v i V nh Thái ng ch i t không dám u ng nhi u. Th y H i ng ng h ng chí, th y s khách v g p, nên th y kêu v mà nói r ng:

</div><span class="text_page_counter">Trang 8</span><div class="page_container" data-page="8">

- ng xa, v t i khó l m.

- Khó cái gì? Tr i có tr ng, mà xe h i có èn n a, i ban êm mát, ch có sao âu mà s . Không m y thu g p c u Tú, ch i ng c u Tú n c m

i d ng m t b a.

- Th a d ng d y nh v y, cháu ph i v ng. nh Thái ngó th y H i ng và c i và nói r ng:

- Cháu m i n nhà th m ông bà m t l n u, mà ông bà h u ãi quá. N u cháu t thì mang l i v i ơng bà, cịn n u cháu v ng thì s e th t l .

- n c m ch i, v ch ng tơi m ng l m, có chi âu mà s th t l . C u nói chuy n nãy gi ó, tơi bi t c u là ng i ý v m ng v n c a n c nhà. Theo i này, nh ng ng i có h c th c, ai c ng lo tranh danh tr c l i, ch ít ai bi t lo cho quê h ng xã h i. N u b n h c sanh ta mà có chí nh c u

y h t th y, thì n c ta may m n bi t ch ng nào.

- Th a ông, l i ông m i nói ó cháu kính ph c l m. Ð i này ai c ng ham u danh l i, ch không ai lo tô m quê h ng. Ngó quanh qu t ch th y ng i lo làm quan, k lo làm giàu, th m chí nh ng ng i x ng mình là có trách nhi m v c n c binh dân, mà h c ng lo danh l i cho h , ch nào th y h binh v c ai âu. Mà làm quan, mà mua ch c hàm cho l n, mua

ay<small>15</small> cho nhi u. Ch ph i làm quan ng d y dân cho khôn ngoan, làm giàu ng c u dân h t cùng kh , thì mình sùng bái, ch mình âu dám kích bác h .

- u lu n tình hình xã h i thi t là úng. Trí não c a ng i bây gi th i v y ó. M y n m nay tơi dịm th y nh v y tơi c ng bu n. Mà bu n thì bu n, ch bi t làm sao?

- Th a ông, xã h i ta bây gi nh ng i có b nh n ng. V y thì ph i lo ch y thu c, ch ng i khoanh tay mà r u hồi thì ng i b nh ch t cịn gì.

- Ph i có ơng th y hay m i c. - Bi t th y hay âu mà tìm bây gi .

- Th a, th y nào c ng hay h t th y, mi n là ông th y ph i cho h t lòng mà

- Theo ý c u, bây gi ph i cho thu c cách nào?

- Th a ơng, cháu cịn th u, cháu âu dám lãnh thu c cho xã h i. Cháu có cái lịng nhi t thành mà thơi, ch có tài trí gì âu mà dám khoe khoang. - Khơng. Mình lu n nghe ch i, có h i gì.

- Theo ý cháu, n u mu n khai hoá cho quê h ng, thì ph i l p m t cái ch ng trình cho rành r , r i noi theo ó mà thi hành. Cái ch ng trình y ph i phân ra làm ba n:

<small>15</small><i><small> (medaille), huy ch ng</small></i>

</div><span class="text_page_counter">Trang 9</span><div class="page_container" data-page="9">

<i> l. Khai hoá tri th c. 2. Ch n h ng kinh t . 3. Tài b i o c.</i>

V n khai hố tri th c, thì ph i l p tr ng trung ng, cao ng cho giai c p, c ng nh các n c v n minh v y, ng ào t o nh n tài mà dùng. Ph i l p

n quán, th quán r i d ch sách v n ch ng tri t lý, khoa h c l ch s , ti u thuy t mà truy n bá t t ng hay, tài ngh gi i c a Âu M cho ng i mình hi u.

V n ch n h ng kinh t , thì ph i l p hãng l n góp mua n i hố mà xu t c ng bán cho ngo i qu c, tr th hàng ngo i qu c, mà bán cho dân mình dùng. Ph i l p lị cơng ngh ch t o v t li u c khí. R i c ng ph i l p ngân hàng cho l n giúp v n cho nhà i th ng và nhà cơng ngh c a mình.

V n tài b i o c, thì ph i ch n m t tôn giáo làm o chung c a dân mình, r i v n ng làm cho m i ng i u tín ng ng, u sùng bái o ó, ng cho dân trong n c m t b ng m t lịng, h t xích mích gi n h n nhau n a.

V nh Thái ng i àm lu n, l i nói khi tr m khi phù<small>16</small>, có h ng có ch n<small>17</small>, n ch gi n tr n m t n m tay, n ch bu n th ra ch c l i. Ðã v y mà c u nói l i nào nghe c ng có lý, c u tính vi c nào coi c ng cao xa, rõ ràng là m t ng thanh niên tân h c, ã có lòng nhi t thành v i qu c dân mà l i có tài t ch c cu c khai hoá n a. Th y H i ng ng i nghe, th y mê m n, không nháy m t, không c c c a. Ch ng V nh Thái nói d t r i th y m i nói r ng:

- i c u lu n ó v a ý tôi l m. Thanh niên Nam Vi t nh v y m i ph i, ch th i ánh dóc ng xin ti n ó mà thanh niên gì?

Cơ H i ng b c l i g n ch ng mà nói nh cho ch ng hay r ng c m ã d n xong r i. Th y H i ng li n ng d y b c ra m i chú r i m i Bá H v i V nh Thái n c m. Ch khách i qua phòng n. Bá H th y cô H i ng v i Thu Hà l ng x ng coi tr b ng d n mà không ch u ng i n, thì nói:

- Th a, anh Hai dùng i em coi b y tr nó d n r i lát n a em s n.

V nh Thái li c m t ngó Thu Hà, r i kéo gh mà ng i, b nghiêm trang t ch nh

</div><span class="text_page_counter">Trang 10</span><div class="page_container" data-page="10">

- t mình c u mà c u làm sao cho xi t?

- Cháu có tài gì âu mà làm c. Cháu v ra ó cho b c cao minh ki n th c hi p nhau mà làm l y ch .

- u nói ph i. Trong cu c khai hố, ph i có ơng ng i, ch m t mình thì làm không n i. Mà bây gi c u nói th nghe ch i, nh c u không i h c

a, c u nhà r i c u làm gì mà giúp ích cho ng bào?

Thu Hà ng m t r u mà l y thêm m t chai r u chát, cô nghe cha h i nh v y, thì cơ kh ng l i, lóng tai nghe coi khách tr l i làm sao. V nh Thái suy ngh

t chút r i áp r ng:

- Cháu có làm thì cháu lãnh cái n khai hố trí th c mà thơi, ch hai n kia cháu không c th o cho l m.

- Mà c u lãnh cái n ó c u tính l p h c hi u hay là l p n quán? - u cháu có ti n nhi u thì cháu v a l p h c hi u v a l p n quán. Bá H tr n m t nói r ng:

- Toa mu n làm h t, không ng. Làm th nào thì làm m t th mà thơi, ch làm nhi u vi c r i toa coi sao xi t.

- Cái ó có h i gì. Mình t ch c ra r i vi c nào mình c ng t ng i coi sóc riêng, mình ki m d t v y thôi, ch ph i mình ng i d y h c hay là mình ng quay máy in hay sao mà s m t mình khơng xi t. Tr c h t c n l p t cái n quán cho l n r i l p nh t báo c ng khuy n khích ng bào. Ph i kích bác cái b n gi d i n nh hót, th quy n. Ph i ánh thói h t t x u, ngh a là ph i g mà qu ng nh ng m t gh c a xã h i i r i

c thu c thì b nh m i lành c.

- Toa ch c ong nó áp nó ánh toa ch t ch .

- Ch t l i s sao? Ch t vì n c, ch t vì dân, tơi vui mà ch t l m.

V nh Thái nói câu y mà khí s c coi hùng hào, gi ng nói nghe mãnh li t, làm cho Thu Hà ng ngó trân trân, th y H i ng ng i c i chúm chím, coi b cha con thêm có lịng nhi t thành v i cơng ích n a. Ng i nh v y khó ki m l m. Cô H i ng v i Thu Hà c ng hi p ý v i th y H i ng nên nghe nói nh v y

con u g t u c i.

Ông H ng ch Lung ng i bên kia, ông vùng ng d y nói r ng: - y ng i nói nhi u q ó khơng t t.

Th y H i ng ch ng h ng, th y ng ngó chú mà áp r ng: - u Tú nói nhi u mà c u nói hay l m, ch ph i nói b y hay sao.

- Hay gi ng gì? Làm c kia m i gi i, ch nói, ai nói l i khơng c? Tao coi t ng c u Tú ó khơng c ch n ch t.

</div><span class="text_page_counter">Trang 11</span><div class="page_container" data-page="11">

- Ng i h c Tây thì b t ng h nh v y h t th y, nh t là c u có bên Pháp, cách i ng àm lu n gi ng theo ng i Pháp nên chú coi không

p con m t chú ch .

Ông H ng ch b c ra ngồi, ơng khơng cãi n a, mà coi b ông không ch u cho l i c a th y H i ng là ph i. Thu Hà ng i bu n hiu, cô ngó s ng ng n èn m t i, r i cơ i m t mình ra sân mà ch i. Ð ng h ã gõ m i gi mà cơ c ng cịn th th n trong v n hoa, lúc ng ngó m t tr ng, lúc cúi h i bông hu .

</div><span class="text_page_counter">Trang 12</span><div class="page_container" data-page="12">

<b>III - G con l y ch ng</b>

Làm cha làm m có con gái, h con l n r i thì lo s l m, ã lo d y cho con nó có n t na, mà l i còn s m i hai b n n c không bi t con g p b n trong hay là b n

Ðã bi t Thu Hà là gái có s n n t na, bi t tr ng danh ti t nên v ch ng th y H i ng Chánh ít lo v phía ó. Nh ng mà Thu Hà n m nay ã m i chín tu i r i, con nhà giàu n tu i ó, ai c ng ã có ch ng có con r i h t, duy có m t mình cơ c lo c hoài, h c gi i ch ng nào l i càng ph i kén ch ng x ng áng ch ng n y, th thì cha m khơng lo sao c.

T b a nghe tin con thi u hai cái b ng c p n nay, thì v ch ng H i ng Chánh th ng bàn tính v i nhau v s g con l y ch ng. Ông Huy n hàm H là ng i giàu có hi n lành mà làm có ch c ph n, làm sui v i ơng thì x ng áng, khơng ch nào mà chê c, ng t vì con trai ơng ít h c q. Thu Hà khơng b ng lòng, n u ép mà g l m, ch ng c i r i nó khinh b ch ng thì n v i nhau sao c. Mà i này ai n ép duyên con, hu ng chi con có h c, ép nó khơng ph i d .

V ch ng bàn tính kén ch n h t s c, r i m i hi p ý nhau ki m m t chàng r cho có tài h c x ng v i con gái mình, giàu nghèo không c n, mi n là bi t l ngh a, có chí khí, th o vi c i thì thơi. Nhà mình giàu có, n u g p r nghèo thì mình giúp cho nó làm n, có h i chi âu mà s . Ng i khôn ngoan l ngh a m i quý, ch b c ti n ru ng t xá gì, b i vì v ch ng th y H i ng Chánh tính nh v y, nên th y ông ng ch Lung xúi làm sui v i ông Huy n hàm H , th y H i ng Chánh m i làm , cho v t ý Thu Hà không ch u cho chú hi u.

Sáng b a sau, ông H ng ch Lung v , th y H i ng Chánh nói chuy n ch i i v con, thì th y nh c nh khen ng i V nh Thái hồi, th y c nói V nh Thái áng t con trai Nam Vi t, ki n th c r ng, h c h i cao, lu n bi n nay, khí phách c ng, mà l i có lịng nhi t thành v i n c v i dân n a.

Tuy trong lúc khách t i nhà, Thu Hà gi l không dám ch ng m t ra mà nghe nói chuy n, song cơ l c c trong cô nghe h t, khơng sót m t l i. Cơ c ng khen cách u àm lu n, cô c ng ph c tâm chí nhi t thành c a V nh Thái l m. B i

y hôm nay cô nghe cha nói t i c u, thì cơ nói r ng:

- u Tú lu n vi c i thi t là úng n. Ba nói ph i l m, ng i nh v y i áng g i là trai Nam Vi t

Cô H i ng nghe con khen V nh Thái, thì li c m t ngó ch ng mà c i r i nói i con r ng:

- u Tú có úng n thì àn ơng con trai ng i ta khen, ch ph n con gái con nói làm chi?

Thu Hà nghe m qu , cô h i tâm r i cô h th n, nên cô ng i cúi m t khơng

</div><span class="text_page_counter">Trang 13</span><div class="page_container" data-page="13">

- ng có nói b y né.

R i cơ b i vô trong bu ng. V ch ng th y H i ng ngó theo Thu Hà r i ngó nhau mà c i chúm chím.

Th y H i ng Chánh ái m tài n ng, tâm chí c a V nh Thái l m, tuy th y ch a nói ra ch trong b ng th y ã có ý mu n g con gái cho V nh Thái r i. Hơm nay thình lình Cơng C n nói b t t , mà Thu Hà m c c , ch không ph i kháng c , i v y th y l y làm vui lịng. Ðêm y, th y bàn tính v i v th y h i d coi V nh Thái là con c a ai, g c gác âu, có v hay ch a. N u c u ch a có v , mà c u c ng

ành Thu Hà, thì th y s bi u c u c y mai n nói.

Cách vài ngày, th y H i ng Chánh i C n Th . Th y ghé hãng s a xe h i mà th m cháu là Bá H . Bá H th y d ng thì m ng r h i th m l ng x ng, th y H i

ng nói chuy n dông dài m t h i r i h i:

- u Tú tài cháu d t lên ch i b a h m ó là con c a ai, âu v y? - Th a, con c a th y thông Ti n, h i tr c làm vi c tịa.

- Hơm tr c c u nói ông già c u khu t r i, v y ch bây gi bà già c u làm gi ng gì âu?

- Th a, bà già c u v quê quán trong Cái R ng. - u có v con r i hay ch a?

- Th a ch a. T nh chí l n c u i h c, c u bên Tây m i v ch ng m t tháng nay, v âu mà c i g p nh v y c. D ng h i th m chi v y? - Ch ng gi u cháu làm chi, con Thu Hà h c ã xong, mà nó c ng ã l n r i.

Dì v i d ng mu n ki m ch có h c th c khá khá mà g nó. Hơm n dì i d ng th y c u Tú tài V nh Thái thì dì v i d ng ng l m. D ng xu ng ây là xu ng h i th m cháu coi c u Tú ó ra th nào, có áng g em a cháu hay khơng? Nh nên g , thì cháu bi u c u c y mai lên nói, dì v i

ng s g cho.

Bá H ng i châu mày suy ngh m t h i r i m i áp r ng:

- Th a d ng, vi c này quan h l m, cháu không bi t sao mà dám nói. H i nh h c t i tr ng t nh C n Th , thì Mông X V nh Thái h c m t l p v i cháu. Ð n sau cháu lên tr ng Tabert, còn c u lên tr ng Chasseloup, c u c bao lâu ó khơng bi t r i c u i Tây. Cháu bi t c u là bi t h i nh , c u bên Tây v h m nay, cháu g p c u có vài ba l n gì ó, nên cháu khơng hi u tánh tình c a c u ra th nào, mà dám nói ch c.

- u nói chuy n nghe ph i l m mà.

- Th a ph i, c u h c khá, nói chuy n hay c u có b ng c p tú tài thi t. - y thì c ng r i. Còn bà thân c a c u là ng i th nào, cháu bi t hơn? - Th a, cái ó cháu khơng hi u. Cháu có nghe nói nh v y. V ch ng th y

thơng Ti n sanh có m t mình c u ó mà thơi. H i tr c th y thông Ti n làm vi c Tịa, th y có chuy n lơi thơi sao ó, quan trên ng ng ch c th y t m t lúc, r i th y xin thôi, v c t nhà trong Cái R ng. M y n m nay, th y không, ki m d t m i th y ki n. Th y ch i bài b c lung l m, th khi th y m c n nhi u, nên th y ch t r i, ch n ó lên ki n, thi hành phát mãi y ch c m u t c a th y h t. V th y h t ti n, không th c u Tú bên

</div><span class="text_page_counter">Trang 14</span><div class="page_container" data-page="14">

Tây n a c, nên m i kêu v ó. Bây gi hai m con m t cái nhà lá nh trong Cái R ng.

- nghèo giàu d ng không c n, mi n là ng i ph i thì thơi. Cháu c ng bi t, s nghi p c a d ng tuy không l n, song c ng mà nuôi con. ng mu n ki m r có h c th c, có tâm chí, ch ki m ng i nhi u ti n nhi u ru ng mà làm gì?

- ng ngh nh v y thì ph i l m. Con hai có h c gi i, n u có ch ng Tú tài thì m i x ng v i nó. C u V nh Thái b ngồi coi c r i cịn b trong khơng bi t th nào, vì v y cho nên cháu d d m t chút.

- Cách c u nói chuy n ó thì bi t c u có tâm chí r i, cháu cịn nghi gi ng gì n a?

- Th a d ng, i này thiên h h x o quy t l m. Cháu th y có nhi u ng i hay móc m i b ng c p mà c u v giàu l i cịn có nhi u c u hai ti ng ái qu c n i chót l i mà nh b c gi y. Chán ngán quá, nên cháu nhác tin

ng h l m.

- Cháu d t V nh Thái lên nhà d ng ch i mà cháu có nói tr c cho d ng có con gái hay khơng.

- Th a khơng.

- u v y thì c u âu có dè mà c u s p t tr c ng làm cho d ng mê u.

- Tuy cháu khơng nói tr c, mà h i vơ t i c a ngõ, cháu có g p con Hai, cháu m ng nó thi u, c u th y nó, c u nghe cháu m ng nó, thì t nhiên bi t r i.

Th y H i ng ng i l ng thinh ng m ngh coi b th y d d , không bi t ph i nh t nh l nào.

Bá H rót n c m i d ng u ng, r i nói r ng:

- Nãy gi cháu nói chuy n v i d ng v s c u V nh Thái ó, là cháu nghi ng i v y thôi, ch không ph i cháu nói c u là ng i x u. C u v nhà h m nay, cháu khơng có nghe c u làm vi c gì qu y. Khơng bi t ch ng tánh tình tâm chí c u t t, không ph i nh m y ng i khác. V y xin d ng li u l y, cháu không dám c mà c ng không dám c n.

- Có con gái, mu n g nó, thi t là khó li u! Bi t sao mà l a ch n. Con c a mình , mình ni nó trong nhà t nh chí l n, mà mình c ng ch a bi t

ng nó thay, hu ng chi là con c a ng i ta, mình làm sao mà dám ch c. - Vi c c i g thì nh m m t ánh may r i v i Tr i, ch bi t sao c

- Cháu c ng bi t, thu nay d ng ham lo vi c cơng ích l m. D ng coi tánh ý con Thu Hà, nó c ng gi ng d ng; nó tr ng vi c cơng h n là vi c t . y n m nay, dì v i d ng tính ki m m t a h c gi i, có tâm chí, bi t lo vi c i, mà g nó, ch d ng không mu n g cho th con nhà giàu mà trí não hèn h , c lo c u danh c u l i. Có ông Huy n hàm H bên Lai Vung y nói mà c i cho con ng ó, mà nó khơng ng, dì v i d ng c ng không ch u. Nay d ng th y b c u Tú tài n y c, nên d ng m i tính

</div><span class="text_page_counter">Trang 15</span><div class="page_container" data-page="15">

nó ó. Mà d ng dịm coi ý con Thu Hà nó c ng ành n a. Cháu ngh coi có nên g hay khơng''

- ng mu n g c ng c. V ch ng nh v y thì x ng nhau r i, ng t có t u là V nh Thái nghèo mà thơi.

- Nghèo khơng ng i gì. Con Thu Hà nó khơng k cái ó âu. - u em nó khơng chê nghèo thì c r i.

- Ðâu b a nào cháu g p c u V nh Thái, cháu nói mí th coi c u ch u không. - u l y ch , sao l i không ch u. D ng cháu h i r i cháu s vi t th cho

- c. Nh c u ch u thì cháu nói cho c u bi t, d ng khơng ịi l v t gì âu mà s . D ng cho i nói, r i ch ng nào c i c ng c, khơng c n l gì n a h t. Song d ng giao m t u này. Dì v i d ng ít con l m. Th ng Công C n m c i h c, n u g con Thu Hà i xa, thì trong nhà qu nh hiu. Ðã v y mà dì c a cháu b nh ho n, c n ph i có con Thu Hà giúp coi sóc vi c

- Cháu nói r i, thì cháu vi t th li n cho d ng bi t nghe.

Th y H i ng v nhà, th a lúc canh khuya v ng v m i thu t vi c mình tính i Bá H l i cho v nghe.

Cô H i ng c ng ng tình hi p ý v i ch ng nên cô nghe r i cơ nói r ng: - coi nh d i h ch u thì tơi s d ý con nh . Tôi ch c h mình g ch

y thì nó ng.

Cách n m ngày, Bá H i v i v lên th m dì d ng. Trong lúc v Bá H nói chuy n ch i v i Thu Hà phía àng sau, thì Bá H nói riêng v i th y H i ng r ng:

- i s m mai hôm qua, cháu g p V nh Thái cháu t ý mu n làm mai em Thu Hà cho c u. C u d c d c coi b không quy t nh. Mà c u d c d c ó, khơng ph i là c u chê em Thu Hà, y là t i c u xét ph n c u nghèo, s i nói mà d ng khơng g thì x u h . Cháu b o lãnh nói dùm tr c, nh dì i d ng ch u r i s b c t i. C u ch u, song c u xin c u v th a l i i bà thân r i m i tr l i. Chi u hôm qua c u tr ra, l i có bà thân c u i theo n a. Coi b cô thông Ti n m ng l m, cô c y cháu làm mai dùm. Cháu có t các ý c a d ng cho cơ nghe, thì cơ ch u h t th y, song cô nài cho phép cô n nhà ng th y m t em Thu Hà và bi t dì d ng m t l n. Th y H i ng ng i ch m ch mà nghe, ch ng Bá H nói d t l i thì th y c i và h i r ng:

- Cháu có giao t s d ng tính b t r ó hơn?

- Th a có ch , cơ thông Ti n ch u, mà V nh Thái c ng ch u n a.

V nh Thái l i nói r ng c u là ngu i có chí lo cho n c nhà. N u may mà g p c cha v v i v c ng có chí ó thì c u ph nguy n, khơng cịn vui gì b ng.

</div><span class="text_page_counter">Trang 16</span><div class="page_container" data-page="16">

Th y H i ng c ý, li n bi u Bá H d t cô thông Ti n v i V nh Thái lên coi Thu Hà, lên b a nào c ng c mi n là ánh dây thép cho hay tr c m t b a ng th y s a so n c m n c mà ãi khách.

Bá H v có hai b a thì ánh dây thép nh ngày chàng d t cô thông Ti n v i nh Thái lên. Vì cơ H i ng ã có nói tr c v i con r i nên Thu Hà trang m ra chào cô thông Ti n, l i têm tr u rót n c m i cơ.

Hai bên u thu n ng h t th y, nên vi c g c i tính d nh ch i. Cô thông Ti n n c m, cô th a d p v ch ng th y H i ng s n lịng cơ li n nói i mà xin phép b c t i. Th y H i ng ch u l i. Th y nh cho b a nay là l h i, v y h ch n ngày nào tháng nào t t thì làm l c i, ch kh i có l chi n a. Luôn d p cô thông Ti n nói r ng nhà cơ có tang nên cơ xin làm phịng bên gái ch cơ khơng r c dâu,

i ba b a v ch ng V nh Thái s d t nhau v cúng ông bà. V ch ng th y H i ng c ng b ng lòng nh v y.

Thu Hà thu nay lo n h c, ch ch ng h khi nào tính t i s l y ch ng. Thi u v a m i v nhà thì nghe m th th nói vi c con c a ơng Huy n hàm H mu n m ghé. Cái ái tình c a cơ cịn trong ng n nh n c lóng, cịn tr ng nõn nh bơng lài, b i v y m i nghe nói l y ch ng thì cơ gi t mình, ch a th y m t, ch a bi t nhà a ch ng là th nào, mà cô ã kháng c . Nh ng l i cô t v i m mà chê con ông Huy n hàm h c d , chê ông Huy n Hàm tham danh, tuy b ngoài nghe h u lý nh ng mà b trong thi t cô vì tr ng cái ti t c a cơ nên cô chê, ch không ph i cô ch c gì con ơng Huy n Hàm là b , ơng Huy n Hàm là n nh hót.

Ng i nào có bi t tâm lý ph n chút nh, thì c ng oán ch c r ng trong lúc cô Thu Hà thi u m i v ó, d u ai mu n nói mà c i cơ, thì cơ c ng chê h t th y, ch không ph i cơ chê m t mình con ơng Huy n hàm ó mà thơi. Ð i v i con ông Huy n hàm thì cô chê h c d , cịn i v i trai khác thì cơ c ng s có c khác mà chê

Mà tuy là cô chê ch ng, song cái v n l y ch ng nó ã ch m vào trí c a cơ i, nó làm cho cơ d u ra v n hoa th th n, d u n m phịng kín m màng, ch ng có lúc nào mà cơ qn nó c.

Cơ ng c m xúc v s l y ch ng, thình lình c u Tú tài V nh Thái t i nhà. u p trai, c u h c gi i, b t ng c ng c i, v n nói hùng hào mà c u l i có tâm chí mu n giúp n c giúp dân n a. Rõ ràng là m t ng i ch ng h m nay Thu Hà ng ng t ng trong trí. B i v y cơ thơng Ti n v i V nh Thái v r i, t i l i v ch ng th y H i ng Chánh h i d ý con, thì Thu Hà ch u li n, khơng chê bai bác b ch nào h t.

T ó cho t i ngày c i, thì Thu Hà m t mày t i t n, trí não tiêu diêu. Chi u mát cô i d o v n hoa, thì cơ th m t ng trong ít ngày n a mình s có m t ngu i ch ng úng n, lúc tr ng t nh c gh ra ây ng i mà bàn tính vi c cơng ích v i mình. Canh khuya cơ th c chong èn trong phịng thì cơ tính tốn coi ph n s c a mình làm th nào mà tr ng cái chí ái qu c c a ch ng, ho c giúp cho ch ng khai hoá dân chúng.

Thu Hà thì ngày êm tiêu diêu mãn ý v s l y ch ng. Cịn th y H i ng thì lo mua m t cái xe h i, lo s n ph t nhà c a ng r c chàng r . C nhà u vui v , th m chí l i xóm c ng m ng cho Thu Hà.

</div><span class="text_page_counter">Trang 17</span><div class="page_container" data-page="17">

<b>IV . V ch ng trái ý</b>

Ðám c i nh m ngày m i sáu tháng tám âm l ch. Thu Hà ã có h c th c, mà i vui ch vu quy, nên cô không l y s có ch ng mà h th n nh gái khác. Cô ra ti p khách, chuy n vãn n u ng nh th ng. Ch ng r i ám hai h v h t, cô l ng x ng ph v i cha m mà coi cho tá n, tá th d n d p c. V nh Thái c ng x r coi sóc, ch vi c n y bi u vi c kia. Thu Hà th y ch ng, cô không ái ng i chi h t; có lúc cơ ng g n m t bên ch ng, có chuy n cơ ph i nói chuy n v i ch ng, mà d u ng g n hay là nói chuy n cô c ng gi t cách t nhiên, cô ch ng h ké né b ng .

Ð n chi u hai v ch ng th y H i ng l y c khơng ói b ng nên không ch u n c m, l i ép v ch ng V nh Thái ph i n v i Công C n. Thu Hà m i ng i n chung i ch ng m t l n u, nên cô e l chút nh, song cái e l y nó có pha cái v vui

ng ch không ph i e l r i ng i c ng , khơng dám n, khơng dám nói.

N i nhà ai dòm ý t c a Thu Hà, thì c ng u bi t cơ vui mà l y ch ng l m. Ch ng hi u vì c nào qua ngày sau s vui c a cô trong m i ph n b t h t n m ph n, mà ngày ó ã v y r i qua ngày sau n a c ng v y, cô c l c th c phía trong,

ng nh cơ s ra ngoài tr c g p ch ng, g p cha, ho c th y lan th y hu .

i v Cái R ng mà làm l ông bà. Khi lên xe h i mà i, thì coi s c m t Thu Hà khơng c vui, mà n chi u tr v s c m t c ng không i.

T i l i, v ch ng th y H i ng ra ng i t i b gh xa lông gi a nhà. Th y H i ng kêu con và r ra ng hai bên, r i th y móc trong túi ra m t ngàn ng b c mà a cho V nh Thái và nói r ng:

- Ngày nay hai con ã thành hôn r i. Thu nay hai con m c lo h c hành, không ch i b i c. V y nay ba v i má cho phép hai con i ch i m t tháng, mu n i âu tu ý hai con. Cái xe h i ba mua ó là mua cho hai con i ch i. V y hai con l y xe ó mà i. Cịn m t ngàn ng b c này hai con dùng mà làm l phí. Nh i n âu mà r i h t ti n thì ánh dây thép v , ba s g i ti n thêm cho. Hai con mu n d t nhau i Thiên Ð Thích<small>18</small> hay là i Phan Thi t, Phan Rang gì thì i. Mu n sáng mai i c ng c. Ði

- Con không mu n i Ð Thiên hay sao?

- Th a, i thì i... Con xin ba má cho phép con d t em con i v i con.

- c. Hai con d t em nó i cho vui. Thơi, ngày mai lo s a so n c i sáng m t i cho s m.

<i><small>18 Di tích l ch s Cao Miên (Campuchea)</small></i>

<small>19</small><i><small>(cent), m t tr m</small></i>

</div><span class="text_page_counter">Trang 18</span><div class="page_container" data-page="18">

V nh Thái nghe v òi d t em theo, chàng không c n tr , nh ng mà chàng nhíu ch n mày, coi b khơng c vui.

Qua ngày sau, cô H i ng th y Thu Hà m t mày không t i t n nh khi tr c n a, cô l y làm l , nên kêu con l i ng i g n m t bên, cô gi coi th t inh áo khéo hay là v ng, r i cô h i nh con r ng:

- i sao h m nay con bu n v y con.

Tâm s c a Thu Hà tràn tr không th k xi t. T ng l y ch ng, là k t b n v i t ng i nam t ng tài, ng chí, khinh l i, khinh danh, ng chung trí, hi p l c mà dìu t ng bào t n b . Nào dè t ng t ng là gi c chiêm bao, ng i ch ng h c gi i nói hay ó c ng nh ng i khác. M i m t b a u thì ã hi u l y ch ng ng cho ng i ta ôm p, mà thêm m t b a sau n a, l i thêm hi u ng i ta c i mình là vì t i cha m mình nhi u ti n nhi u ru ng, ch không ph i là t i tâm, t i chí, t i ngh a, t i tình gì h t. Thu Hà ng ng n ngang trong lòng, ng não n trong trí, ng nghe m h i, thì cơ l y làm c m xúc, cô mu n t tâm s cho m hi u, ng t vì cơ li c ngó m , cơ nh m b nh ho n, không n làm cho m bu n, nên cô c i mà áp

- Con có bu n vi c chi âu.

Cơ v a nói v a c i, mà cô a n c m t, nên day m t ch khác, khơng dám nhìn m .

Ð hành lý s a so n xong r i, v ch ng V nh Thái v i Công C n bèn t giã cha m mà i du l ch. Khi lên xe Thu Hà mu n Công C n ng i phía sau v i mình. V nh Thái x m t nói r ng:

- em ng i phía tr c v i s p ph c mà. Ng i sau ba ng i ch t quá, ai ch u cho c.

Thu Hà v n bi t xe t i b y ch ng i, b ngang r ng l n, d u Công C n ng i sau c ng khơng ch t gì, mà vì nghe ch ng nói nh v y, l i th y s c ch ng không vui nên cô nín khe, cho em leo lên phía tr c.

Xe qua kh i ch Long Xuyên r i ch y th ng lên Châu Ð c. Bu i s m mai, tr i thanh b ch, gió mát m . Lên t i M c C n D ng, ngó qua phía tay trái thì th y ng ng m t dãy minh mông, lúa s <small>20</small> m t màu xanh lét. xa xa thì m y hịn núi Th t

- Anh Hai, ch Hai, núi coi t t quá hén?

Thu Hà g t u c i vì em, cịn V nh Thái ng i d a ng a l ng thinh, không thèm h .

Thu Hà là gái a tình, trí cơ hay c m, lịng cơ hay ng. Ðã v y mà tánh ý cô l i hi n hịa, cơ khơng bi t gi n h n ai. Cô ng m c nh r i cô c ng c m h ng, nên day ngó ch ng mà nói r ng:

<small>20</small><i><small>lo i lúa thích ng cho nh ng n i có m c n c cao th p khơng ch ng</small></i>

</div><span class="text_page_counter">Trang 19</span><div class="page_container" data-page="19">

- có c nh p t nhiên ph i có v n nh n, ph i có thi s . Quê h ng ta có nh xinh p nh v y, không bi t t i làm sao mà qu c dân l i h b i quá.

- nh này coi là p l m r i, cịn gì n a.

Thu Hà mu n nói chuy n v i ch ng, gi ng nói ã thanh bai, ý t l i cao th ng, mà V nh Thái tr l i r t th p th i, l i ng i khít l i g n r i chồng tay qua sau vai v , làm cho Thu Hà th t v ng, tuy cô không trái ý ch ng, song cơ bu n b c, nên

- Mình vơ nó cho n b y b , mà nó chém ba ng i ít n a là n m sáu ng b c. Ð i mua ít bánh mì, vài h p cá mịi, em lên xe mình n, r i chi u lên Nam Vang s n c m.

V nh Thái b c xu ng xe và bi u v i theo. Thu Hà móc túi a s p ph m t ng b c và nói r ng:

- Anh i n c m cháo cho no i, r i còn i n a. Ð ng xa l m anh ph i lo

S p ph l y ti n r i i vô ti m cháo. V nh Thái d t v v i em i ki m bánh mì mà mua. Ði kh i xe r i, chàng nói v i v r ng:

- p ph nó v i mình, n l ng m t tháng t i ba m i l m ng. Ði xe thì nó ph i em ti n theo mà xài, ch cho n i gì?

Thú Hà c i và áp r ng:

- Nó nghèo nó i v i mình, thì mình ph i cho nó n ch .

- Có cho thì cho nó m t hai c c n c m, cho gì t i m t ng b c l n. - Th y nó nghèo, cho nó nh v y nó vui lịng.

- Cách mình v i tơi t nh v y ó, nó l t da mình kh i.

Thu Hà khơng mu n cãi l y vi c n y n a, mà c ng may lúc y V nh Thái th y bánh mì, m c l t t ghé vô mà mua, nên thôi c n r n s v lãng phí. Chàng l a ba bánh mì l n r i h i cơ v ch t ng i bán ó r ng:

- Bánh mì n y ch bán bao nhiêu m t v y ch ? - Th ó m t c c th y.

- Gi ng gì mà m c d v y. Tám xu c hôn? Nh bán tôi mua cho ba . - Không c âu, th y. Tơi m trong lị chín xu m t , bán cho th y tám

xu sao c. Bán m t l i có m t xu nh ch nhi u n i gì. - Thơi ba hai c c tám c hôn?

- H ng c, th y. Ba c c. - H ng bán thì thơi.

i ng i bán bánh, b c mình mà l i h th n, nên day m t ch khác khơng ngó. nh Thái tr ra nói v i v r ng:

</div><span class="text_page_counter">Trang 20</span><div class="page_container" data-page="20">

- Ði ki m ch khác mua. Bên mình bán bánh mì ngang tàng q, bán khơng có cân l ng gì h t, l i nó mu n bán giá nào nó bán. Bên Tây làm nh v y có c âu, tù ch t.

Thu Hà l ng thinh, riu ríu i theo ch ng, mà s c m t coi bu n nghi n. Mua có ba bánh, hai h p cá mà V nh Thái d t v v i em i giáp ch , v i t i ba b n ti m mua m i c. Ch ng lên xe Thu Hà h i r ng:

- Cha ch ! Khơng có em a theo làm sao mà n cá mòi ây?

- Chùi b y b r i lên Nam Vang r a.

Xe ch y t Nhà Bàn vô T nh Biên, Thu Hà th y nhi u cái c nh thi t là p, nh ng vì cơ s nói ra khơng hi p ý ch ng r i ch ng cãi n a, nên cơ ng i nín thinh mà ngó, khơng dám th l cái tình c m h ng c a cô.

a t i T nh Biên thì g p m t ám m a l n, n c ào ào, gió th i v t v t. i ây có m t chi c ò ch xe qua kinh V nh T . Khi xe t i b n ị, Thu Hà th y giơng n a, nên bi u s p ph u xe mà ngh , i h t m a r i s qua sông. V nh Thái nh n d p y m i khui cá mòi r i bi u v v i em n. Công C n ói b ng quá nên l t t b bánh mì r i bóc cá mịi mà n ng m ngoàm v i V nh Thái. Cịn Thu Hà tuy cơ ng ói, nh ng mà cơ khơng quen thói bóc h t, nên cơ n bánh mì l t mà ch u ch khơng n cá mịi. V nh Thái th y v y bèn nói v i v r ng:

- n ch , cá mòi ngon l m mà. n th coi. Thu Hà c i mà áp r ng:

- Mình n i, tơi nhai b y bánh mì ch i, ch tơi khơng ói. nh Thái thị tay bóc m t con cá c m mà c n, và nói ràng: - Làm cách thì s ch ru t. Khơng n thì hai anh em ta no b ng.

Cách m t h i d u m a l ng gió. V nh Thái n r i bi u s p ph kêu cu li s a so n ò mà a xe qua sông. B n tên cu li i<small>23</small> áo b trong nhà r i i nón lá d m a ch y ra mà kéo ò cho xe xu ng. Thu Hà th y m y ng i cu li ch ng ị trong lúc m a gió l nh l o cô m i l y m t ng b c mà cho. V nh Thái tr n m t nói r ng:

- Cho cái gì? Chúng nó làm ây có n l ng c a nhà n c, ch ph i làm không hay sao mà mình tr ti n cơng.

Thu Hà áp r ng:

- Tr i m a gió, h c c kh t i nghi p, th y h , cho h chút nh h vui lịng. - Ví nh h khơng vui r i sao? B khi mình là thiên h hay sao, nên g p ai

ng cho ti n h t th y?

- Cho ng i nghèo chút nh mà h i gì. Thu nay tánh tơi quen nh v y ó ai có cơng giúp tơi thì tơi n n cho h .

<small>21</small><i><small> (saucisse), d i</small></i>

<small>22</small><i><small> (jambon), th t lu c chín</small></i>

<i><small>23 c i</small></i>

</div><span class="text_page_counter">Trang 21</span><div class="page_container" data-page="21">

- Nhà n c s m chúng nó cho mình dùng thì chúng nó ph i ch ng ị mà a mình, ch n gì. Bên Tây nhà giàu h xài ti n úng l m, nh m chuy n bao nhiêu h c ng khơng ti c, cịn khơng nh m chuy n, d u m t ng m t

u h c ng không l i, ch khơng ph i h xài nh mình v y âu.

- Bên Tây khác, bên mình khác, phân bì sao c. C ng m t lo i v i nhau, ng i có ti n ph i th ng ng i khơng có ti n ch .

- Ph i, mà sao mình bi t m y a này khơng ti n. Ai nói v i mình ó?

Khơng ph i Thu Hà khơng l i mà cãi v i ch ng, nh ng vì cô th y cô m t ý, ch ng m t ý, d u cãi n ch ng i n a c ng khơng ích l i gì, b i v y cho nên cô nh n d p s p ph ng r x ng, sang s cho xe lên b , cô m i ch m t i mà d n s p ph c n th n, cơ khơng thèm nói v i ch ng n a.

n x , lên t i Nam Vang, V nh Thái bi u s p ph ch y trong vòng Châu thành mà ki m khách s n.

Xe v a m i ng ng, thì có m t bà già u b c tr ng, vóc m teo, qu n áo lang thang m t mày nh n nhín, tay c m cáiqu u<small>24</small>nh , tay ch ng cây g y tre l n b c l i

ng m t bên xe r i a cái qu u nh mà nói r ng: - u m làm ph c cho ít ng xu mua c m n.

Thu Hà th y ng i già y u ói rách, cơ ng lịng, nh ng vì t h i s m mai cho t i bây gi cô cho ng i ta ti n hai l n, u b ch ngtr tr o<small>25</small>, cô s cho n a b ch ng r y, nên cơ day qua ngó V nh Thái, có ý ch coi V nh Thái có vui lịng c u giúp bà nhi u ít gì khơng.

V nh Thái ngó bà già r i châu mày n t r ng:

- Ê? Bà già này làm l n x n r i trí ng i ta. Ði ch khác mà xin.

Bà già ríu ríu b c dang ra. V nh Thái l m l m ngó theo mà nói r ng:

- mình sao có nhi u ng i làm ngh n mày quá! Bên Tây ai i xin ti n nh v y, h lính g p thì kéo c em v bót r i gi i tòa b tù m t ki p. Thu Hà nghe m y l i b t nh n c a ch ng thì cơ l y làm b t bình nh ng mà cơ n lịng nói êm ái r ng:

- Ng i ta già y u t t nguy n, làm công vi c không n i n a, nên ng i ta i i xin ch .

- Già y u t t nguy n thì ki m vi c nh mà làm, ai l i cho phép i xin. Ð ng có th ng qn ó, khơng bi t ch ng ki p tr c h ác l m, nên tr i ph t

a. N u mình cho h ti n thì mang l i v i tr i t bi t hôn! nh Thái v a nói v a m c a xe mà leo xu ng.

Công C n ã xu ng tr c r i, trị móc túi a cho bà già m t c c b c. Bà già xá trò mà t n r i ch ng g y l n i. V nh Thái th y Công C n cãi l i mà cho n mày ti n, thì chàng t c gi n, nên ngó em trân trân, coi ý nh chàng mu n nh y l i mà b p

</div><span class="text_page_counter">Trang 22</span><div class="page_container" data-page="22">

làm thích ý, nên l t t thay i qu n áo ng i ch i. Còn Thu Hà ng i bu n xo trong lòng h t bi t vi c gì là vui n a. V nh Thái thôi thúc cô s a so n. Cô th ra mà

- ý. Thôi tôi i ng tôi ki m mua em theo xe ngày mai mà n. nh Thái d t Công C n xu ng thang l u mà i. Thu Hà n m dàu dàu, khơng tính n u ng chi h t, mà trong êm y cô ng c ng ch ng c.

Sáng b a sau, Thu Hà than trong mình khơng c gi i, nên khun ch ng tr v . V nh Thái t ng v au thi t, nên nghe l i v mà v . Công C n không c th y Ð Thiên Ð Thích, trị ti c quá nên c n r n hoài.

ch ng th y H i ng Chánh th y con v s m thì l y làm l , ch ng nghe nói Thu Hà trong mình khơng c gi i thì có b ng lo, té ra v nhà r i thì Thu Hà ra vơ n ng nh th ng, ch ng th y b nh chi h t.

Cách ít b a th y H i ng bi u i ch i n a. Thu Hà nói r ng:

- Con ng i xe h i i ng sao hay chóng m t q con khơng dám i n a. Th y H i ng t ng thi t nên không ép, mà V nh Thái h , nên chàng c ng không khuyên m i.

</div><span class="text_page_counter">Trang 23</span><div class="page_container" data-page="23">

<b>V - CỊN TOAN KHAI HỐ</b>

t bu i chi u, n c m r i mà m t tr i ch a l n. V ch ng th y H i ng Chánh l c c phía sau, cịn V nh Thái v i Cơng C n thì d t nhau i ch i theo b

Thu Hà xách m t cái gh mây em d a m y b i bông lài r i ng i ng m c cây c nh v t trong v n ch i. Bông hu v i bông lài c ng còn ua n , mùi th m bát ngát, cây cam v i cây lý c ng còn giành t i, m lá xanh d n. Bông hoa cây c

ng n<small>26</small> p nh lóng tr c, nh ng mà Thu Hà nhìn xem thì trong lịng khơng vui v nh khi thi u m i v . Cô ng i t i ây mà trí cơ t ng vi c âu, cô suy ngh m t h i r i cô c cúi m t xu ng t hồi, n n i gió qu t nhánh lài chùm bông

ng tay cô mà cô c ng không thèm day l i.

Cô ng i ch a c bao lâu thì th y V nh Thái v i Công C n i ch i v , hai chàng b c vô c a ngõ, nói chuy n om sịm. V nh Thái i l i ch cô ng i, r i h i

- Mình ng i suy ngh vi c gì ó? Thu Hà chúm chím c i mà áp r ng: - Suy ngh vi c i ch i, ch có chi âu.

nh Thái th y Công C n i th ng vô nhà, chàng c ng i theo, song vô t i nhà i chàng l i xách m t cái gh tr ra, g n m t bên v và ng i v n vai v mà h i ng:

- Mình suy ngh vi c i là vi c gì âu, mình nói cho tơi nghe th coi.

Thu Hà tay kéo v t áo, m t ngó xu ng t, cô d d m t chút r i m i áp ng:

- Tơi tính coi bây gi làm vi c chi cho có ích, ch khơng mà ch i hồi hay sao.

- Làm vi c gì bây gi ?

- Làm vi c gì c ng c, mi n có làm m i vui ch khơng mà ch i hồi thì vơ ích cho i, coi bu n quá.

- Ph i. Mình ngh nh v y thì l m l m. Ph i lo làm n ch không mà xài a cha m hoài hay sao.

Thu Hà nghe m y l i, bi t ch ng không th u hi u ý c a cô, nên cô châu mày ngó ch ng mà áp r ng:

- Mình t ng trí tơi ê ti n n n i s mình khơng, n xài hao t n c a cha tôi hay sao, nên mình nói v y? N u mình t ng nh v y thì mình l m nhi u l m. V ch ng mình u có h c th c. Tơi nói mình ph i lo làm là làm nh ng vi c gì có ích cho nhà n c, có ích cho xã h i kia ch . Sánh v i dân các n c, thì ng i Vi t Nam mình thua sút ng i ta h t th y m i b , ph ng di n tri th c c ng thua, v ph ng di n tài ngh c ng thua, mà ph ng di n kinh t c ng thua. V y b n tân h c ph i lo làm sao mà dìu t ngu i mình lên ng t n hoá ng i cho k p ng i ta. Ch n u

<small>26</small> <i><small>t t a v n v nh s n tóc</small></i>

</div><span class="text_page_counter">Trang 24</span><div class="page_container" data-page="24">

mang cái danh tân h c mà c lo sung s ng t m thân, không thèm lo khai hố dân t c, thì i v i mình có t i nhi u l m.

nh Thái c i ng t r i ngó v mà nói gi ng pha l ng r ng:

- Chà chà, àn bà con gái Vi t Nam bây gi c ng bi t lo vi c i, c ng bi t nói khai hố ó n a há!

- Ðàn bà con gái Vi t lo vi c i, lo khai hoá, làm nh v y là b y l m hay sao mà mình c i?

- Vi c ó là vi c àn ơng con trai ng i ta lo, àn bà con gái bi t gì mà nói. - Ph i, m mang trí th c cho dân t c, binh v c l i quy n cho n c nhà, y là

ph n s c a àn ông con trai. Vi c y tôi c ng bi t nh v y, tơi có cãi bao gi âu. Ch chi àn ông con trai, h có tri th c ít nhi u m i ng i u bi t lo làm cho trịn ph n s thì àn bà con gái c ng nên chui trong b p mà u c m, c ng nên th t trong bu ng mà cho con bú, có lý nào dám ch ng t ra ngồi mà nói chuy n khai hố. Ng t vì àn ơng con trai c a mình bây gi coi t quá. Có l mình c ng ngó th y ch , ph n nhi u h ch c u danh ham l i ch có m y ng i lo cơng ích âu. N u àn bà con gái không can d vào ng giúp v i m y ng i àn ông bi t lo ó, thì ng bào ta bi t i nào m i m m t.

V nh Thái nghe v nói nh v y thì ng i l ng thinh mà suy ngh . Chàng thị tay ng t m t cái bơng lài mà h i r i m i nói r ng:

- Mình nói ph i l m. Ðàn ơng con trai c a n c mình là b c . Ch ng k chi m y ng i h c tham lam bên này, th m chí h i du h c bên Pháp

, ph n nhi u c ng khơng ra cóc rác gì h t. Tôi th y i nh v y thi t tơi ngán q, nên h t mu n tính vi c gì n a.

- Sao mà ngán ? Ð i t thì mình ph i lo s a l i, ch ngán n i gì?

- Thiên h h u tranh giàu sang, n u mình ch m lo làm cơng ích thì mình i h n h q.

- Mình nói nh v y sao ph i. Ai có thói ê ti n, ham giàu sang m c ai. Mình ph i gi cái tánh cao th ng, c lo giúp ích cho ng bào. B n ê ti n y u có c giàu sang cho m y i n a, th y mình chúng c ng h th n, ch âu dám chê mình d i.

- i! Ð i này h k gì là ph i qu y, h giàu sang là cao, cịn nghèo hèn thì th p. Dân cịn ngu quá, h có hi u ai là ng i giúp ích cho h , ai là ng i hãm h i h âu. Mình làm ph i v i h cho m y i n a, h c ng không bi t công n, mà s e h còn khinh b mình n a ch .

- Phong t c t i t , thì mình n cho cao th ng, ng làm g ng t t cho ng i ta b t ch c mà làm theo. Dân trí cịn u ám, thì mình ph i khai hoá

ng cho ng i ta bi t ng ngay mà theo, n o d i mà ch a.

- a phong t c, khai dân trí, là hai u khó l m, m t mình lo sao n i. - mình x ng lên thì t có ng i khác giúp v i mình ch .

- Theo ý mình bây gi ph i làm th nào âu, mình nói cho tơi nghe th coi. - Mình h c gi i, mà mình là àn ơng n a, vi c y mình thơng th o nhi u, tơi

trí th c bao nhiêu mà dám nói.

</div><span class="text_page_counter">Trang 25</span><div class="page_container" data-page="25">

- y, gi ị nh tơi là th ng ch ng ngu, không bi t vi c chi h t. Bây gi mình d y cho tơi bi t cách giúp ích cho i v y mà.

y l i nói y, ý thì khiêm, mà gi ng thì ng o, b i v y Thu Hà nghe r i cô c c , cúi u l ng thinh.

nh Thái c i và nói r ng:

- Nãy gi tơi mu n cãi v i mình ch i, ch ph i tôi là th ng vô d ng nh b n tân h c bây gi ó âu. Tơi lo giúp ích cho i t h i tơi cịn nh kia. Vì tơi mu n giúp ích cho i nên tơi m i i du h c. bên Pháp m y n m tơi lo tính h t s c, tơi quy t chí h h c thành tài tr v q h ng, thì tơi s hy sinh cái thân c a tôi cho xã h i mà lo khai hoá ng bào. Mà v t i x s

y tháng nay, tơi dịm th y cơng cu c trong n c, tơi thám dị thái a ng i mình, thì tơi b t ngao ngán trong lịng khơng bi t ch ng nào. Tôi v ng m t m y n m t ng là trình h c th c c a ng i mình nhà ã c nh c lên cao chút ít, té ra trình c ng v n nh c , mà tâm c coi ra l i còn s t th p h n x a. Cái óc dân t c mình h r i, khó mà s a cho nên l i c. M y tháng nay tơi tính g n nát trí khơn, mà c ng ch a tìm c cái ph ng châm nào có th giúp cho ng i mình t n hố c. Nên ch i thì ch i tôi bu n l m. Tôi t c q. Ch chi tơi giàu, có m t hai tri u

ng b c, tôi s làm cho h coi.

Thu Hà nghe ch ng nói v y, t ng ch ng thi t có lịng nhi t thành, nh ng gi n th tình ám mu i nên thán ốn, b i v y cơ ngó ch ng r i h i r ng:

- Làm sao mà có n m t hai tri u cho c?

- y ch mu n làm vi c công ích mà khơng có ti n, thì làm sao c? - cu c khai hố khơng ph i s c m t ng i mà lo cho n i, mà c ng không

ph i làm m t ngày mà r i h t c. Nh ng ng i có lịng lo vi c cơng ích, ai tu theo s c n y mà làm. M t ng i lo m t vi c, m t ngày làm m t chút, nh s c ông ng i, nh công nhi u ng i, m i mong thành t u c. y y, cu c khai hố mình ph i thong th mà làm, song làm thì ph i làm cho có tu n có t , h t t c l m c ng khơng nên. Bây gi mình ph i li u s c mình và coi ch nào c n ích g p h n h t thì làm tr c, ch th y cu c i i chán ngán khơng ch u làm, thì ai g i mình là ng i có chí, cịn làm h t c q thì khơng thành t u c, mình ã th t cơng l i vơ ích n a.

- Bây gi mình mu n cho tơi làm vi c gì?

- x a tơi lén tơi nghe mình t cái ch ng trình khai hố v i ba, thi t tơi ph c quá. N u mình do theo cái ch ng trình ó thì hay bi t ch ng nào. - , nói nghe mà ch i thì d , ch x ng ra mà làm, thì có d gì sao? K

a, tơi nói cái ch ng trình khai hố chia ra làm ba n ph i hơn? Bây gi ph i làm n nào? Ph i lo khai hố trí th c, hay ph i lo ch n h ng kinh t , hay là ph i lo tài b i o c?

- Theo ý tôi bây gi c n ph i lo qu ng khai dân trí. - Qu ng khai dân trí ph i làm sao?

- Cái ó t ý mình li u, mình mu n l p h c ng hay m nh t báo, hay là p n quán gì c ng c.

nh Thái l c u, nh m m t tr mơi mà nói r ng:

</div><span class="text_page_counter">Trang 26</span><div class="page_container" data-page="26">

- N u có làm thì ph i làm cho h n hoi, ch làm lôi thôi ai thèm. N m m i ngàn ng b c mà làm cái gì, l p tr ng d y con nít trong xóm h c A B ph i hơn? Hay là l p nhà in in gi y ti n? Thơi ng có nói chuy n khai hố, ng có tính vi c cơng ích n a, nghe ghét l m. Ph i lo làm cho có ti n ã r i s hay.

nh Thái nói ch a d t l i thì chàng ng d y, r i ch p tay sau ít, hu n ãi i vịng trong v n bông. Tr i ã ch ng v ng t i, mà l i mây gi ng mù m t trên nhành lá cây l t s c, trong v n hoa qu phai màu. Thu Hà ng i ngó theo ch ng mà th dài, r i cô ng d y xách hai cái gh i vô nhà, m t bu n xo, m t a l y.

Thu Hà g n ch ng có m y b a thì th y tánh ý ch ng trái h n v i tánh ý c a cô. Hôm nay ng i àm lu n vi c cơng ích v i nhau, l i thêm th y khí phách c a ch ng khơng gi ng khí phách c a c u Tú tài n nhà cô h i tháng tr c. Tuy cơ bu n nh ng mà có Cơng C n nhà, t i ngày cơ theo nói chuy n ch i v i em, nên s bu n c a cơ cịn có khy l ng c chút nh.

Cách ít b a sau, t i khai tr ng Công C n i h c r i, Thu Hà khơng cịn ng i thân thi t mà h h n a, t nhiên ph i nói chuy n v i ch ng. Cơ g n g i ch ng ch ng nào, cô bu n duyên t i ph n ch ng n y. V thì n m ch t lịng thành thi t, ch ng thì chu t ngót ti ng ph nh ph , v thì n t i<small>27</small> nói m t l i, ch ng thì nói t ng tính m t ngã. V ch ng d ng y, làm sao mà g i là loan ph ng hịa minh.

Cơ Thu Hà l y làm b c b i trong lòng, nh ng mà cô không bi t t v i ai c. Ðã bi t trong nhà có cha m , mà n u mình than th v i cha m , thì làm cha m bu n c nh mình n a ch khơng ích gì. Mà mình than th làm chi? Mình than th r i a tánh ý ch ng mình l i c hay sao mà than th ? Ôi thôi! mà h ng nhan b c

ng, c n s vơ dun thì ch u, than th làm gì.

Thu Hà t i ph n ch a ngi, thì k r u n i m n a. V a qua mùa ông b nh ho c a cô H i ng Chánh ph c phát, cô th huy t luôn ba b n b a r i cô n m li t không d y n i. Th y H i ng r c th th y ch y th thu c, mà b nh c ng không th y gi m. Thu Hà tuy m c lo s n sóc m , song khơng qn bu n n i ch ng, i s u c a cô l i càng r i lên, b i v y cô n ng không c, thân th g y mòn, nhan s c m i ph n gi m h t ba b n.

Cô H i ng nh th y hay thu c t t, nên níu s s ng c a cơ l i c ít ngày. Nh ng mà cô mang ch ng b nh hi m nghèo, d u thu c tiên c ng khó mà c u c, i v y qua tháng m i m t cô không th ch u n i nên ph i nh m m t t bi t ch ng con mà v âm c nh.

Thu Hà v i Cơng C n khóc than khơng ráo n c m t, còn th y H i ng Chánh au lịng r i trí nên l l ng nh k không h n. Trong ám tang nh có

<small>27</small> <i><small>t chén</small></i>

</div><span class="text_page_counter">Trang 27</span><div class="page_container" data-page="27">

ng ch Lung v i V nh Thái coi sóc s p t, ch cha con th y H i ng Chánh không bi t t i s vi c chi h t.

Cu c s ng chung yên r i, Công C n tr lên tr ng mà h c l i. Th y H i ng bu n r u h t mu n lo vi c trong nhà nên giao cho r coi thâu góp lúa ru ng.

n ngày làm tu n bá nh t cho v , có bà con t u m t, th y H i ng nh n p y bèn giao h t s s n cho con r cai qu n ng th y i ch i. Ông H ng ch Lung th y cháu tính nh v y thì nhíu ch n mày mà nói r ng:

- ch ng con Thu Hà là con nít, cháu giao h t cho chúng nó coi nh v y sao c. Cháu bu n thì i ch i n m m i b a r i v , ch b phú vi c nhà nh v y không nên.

Th y H i ng áp r ng:

- Cháu bu n quá nên tính i du l ch ngoài Trung K , B c K ch i ít tháng, i sau cháu qua H ng C ng, Th ng H i n a. Không h i gì, v ch ng nó ã l n r i, th coi nhà coi ru ng có khó gì âu mà s .

Ơng H ng ch Lung l ng thinh, không c n n a, song coi b ông không vui. Cúng tu n cho v xong r i, th y H i ng Chánh l y n m ngàn ng b c b vào

ng r i t giã con gái và con r mà i du l ch.

Th y H i ng m i i h i s m mai, k chi u l i V nh Thái kêu v bi u a chìa khóa t s t cho chàng gi . Thu Hà l y làm b t bình, nh ng vì cơ s trái ý ch ng, nên riu ríu móc túi, l y xâu chìa khóa mà a.

V nh Thái ngó v c i mà nói r ng:

- Bây gi ba giao cho tôi cai qu n s nghi p, v y tôi làm công chuy n ch i.

- Làm cơng chuy n gì?

- Tơi thi hành ch ng trình khai hoá.

- c coi nhà ây, i âu c mà khai hoá.

- a, nhà l i làm không c hay sao? Ð tơi ch n h ng kinh t cho mình coi.

Thu Hà ngó quay m t ch ng r i xây l ng i xu ng nhà sau, không nói n a.

</div><span class="text_page_counter">Trang 28</span><div class="page_container" data-page="28">

<b>VI V a l tánh tình</b>

V nh Thái nói thì làm li n, ch không ch u lâu nh ng i khác. Sáng b a sau, v a m i th c d y thì chàng sai th ng Tùng là a trong nhà, xu ng kêu

ng hào Ði u lên cho chàng h i th m cơng vi c.

ng hào Ði u có bà con xa xa v i th y H i ng Chánh nên kêu th y b ng chú. Khi anh ta m i c m i l m tu i thì cha m u khu t h t. Th y H i ng th y b m m m ng thi t thà, nên em v mà nuôi ng b ng m s n sóc Cơng C n. Anh ta càng khôn l n, tánh anh càng trung h u.

ch ng th y H i ng em lòng th ng nên ch ng anh ta c hai m i tu i, m i ng c i th Sen là con gái c a bà H ng giáo Phi n cho anh ta, r i c t cho m t cái nhà lá ba c n, c a ván, c t vng, phía d i u xóm mà cho ra riêng, l i giúp cho m t tr m ng b c và n m ch c công t mà làm n. Tuy th Sen húng hính a l c c trong nhà mà trang m, ít ch u b n ch i v i ch ng ngoài ng, nh ng mà nh Ði u siêng n ng, m nh m , sóc vác, nên n m nào n xài

i trong nhà c ng cịn d c ơi bathiên<small>28</small> lúa.

Th y H i ng th y Ði u bi t lo làm n, l i càng thêm th ng, nên cách ít m sau th y u cho làm h ng hào, r i t khi cơ H i ng có b nh thì th y l i y ho c ph lo góp lúa, ho c lo coi thâu ti n t giùm cho th y n a. H ng hào Ði u là ng i bi t n ngh a, giúp vi c cho th y H i ng thì anh ta t n tâm c ng nh làm vi c c a anh ta, mà th y H i ng c ng là ng i có con ng i, nên phú thác vi c gì cho H ng hào Ði u thì th y khơng nghi ng chút nào h t. Tình bà con c a hai ng i thi t là xa, mà cách i ãi v i nhau coi ch ng khác nào chú cháu ru t.

m nay H ng hào Ði u c ba ch c tu i, c i v ã tám n m r i mà sanh có m t a con trai n m tu i t tên là th ng Ð ng. Anh ta cao l n v m v , b thì nh d n, mà tánh thì ơn hịa, l i có t t th ng v c ng con, c b t v nhà nuôi con, không cho i làm vi c chi h t.

Anh ta i th m ru ng m i v , qu n còn t mem, ng ôm con mà n ng, k th ng Tùng xu ng kêu. Anh ta thay m c m t cái qu n lãnh, m t cái áo bà ba l a

en, u b t kh n xéo tr ng r i l t t i v i th ng Tùng.

V nh Thái ng ng i t i bàn vi t, ch ng th y H ng hào Ði u b c vô nhà, bèn kêu l i r i bi u ng i cái gh g n ó và nói r ng:

- Ba tôi i ch i, giao h t ru ng t cho tôi coi mà cho m n. Tơi dị trong s thì bi t ng i nào m n bao nhiêu, s lúa ru ng là bao nhiêu, song tôi không hi u ai làm s nào. Tôi mu n i t i m y s ru ng h t th y, ng coi nào t t, s nào x u. Tôi c ng mu n i coi h t m y s th tr ch cho bi t a. Tơi nghe nói anh bi t ranh r p ru ng t c a ba tôi h t th y, xin anh làm n d t tôi i coi ch i c hay không?

</div><span class="text_page_counter">Trang 29</span><div class="page_container" data-page="29">

- Ph i i xu ng nh m i c. - Ði xu ng thì i, h i gì.

- Nh d ng ch u c c c thì i. D ng mu n b a nào i? - Kh i s i b a nay. n c m r i i. B a nay anh r nh hay khơng?

- Lúc này lúa thóc làm r i h t, tơi khơng có làm vi c gì âu mà khơng

- Thơi, anh ó ch i, i c m chín r i n c m v i tôi, tôi s a so n cây súng ng em theo, nh g p chim cị mình b n chim.

- Khá khá ch khơng gi i gì l m.

- Cha ch , cây súng ó chú H i ng c ng l m, không bao gi chú ch u cho ai b n, d ng ng t i ây tôi s chú v chú hay chú r y.

n c m r i, V nh Thái b n m t b Tây b ng b xám r i mang súng i v i ng hào Ði u. Chàng khơng thèm nói cho v bi t mình mu n i âu, mà Thu Hà th y ch ng i, cô c ng không thèm h i.

Xu ng t i nhà H ng hào Ði u, th Sen l t t ra chào V nh Thái, còn th ng ng nó th y V nh Thái nó s nên nó n m v t áo má nó và ng nép m t bên.

ng hào Ði u m c l ng x ng lo tát n c chi c xu ng và ôm chi u xu ng mà tr i. V nh Thái ng trong nhà mà ch , chàng ngó quanh qu t m t h i r i b c

i v m t th ng Ð ng và nhìn th Sen mà nói r ng: - Ch n y ch th ng con ng quá.

Th Sen m c c nên cúi m t xu ng chúm chím c i.

ng hào Ði u d n xu ng r i m i m i V nh Thái xu ng i. Th Sen d t con xu ng b n ngó theo. V nh Thái a tay ngo c th ng Ð ng, mà th Sen m c c nên day m t ch khác.

nh Thái i coi ru ng t luôn hai ngày, b a nào c ng n n a chi u m i v . a sau chàng v t i nhà t m r a thay v a r i, thì nghe xe h i ng ng ngoài c a ngõ. Chàng b c ra mà dịm, cịn Thu Hà phía sau c ng b c ra mà ngó.

Có hai ng i m c Tây b c vô sân, m i ng i u có mang m t c p m t ki ng i m i, tay có ơm m t cái c p ng gi y t y nhóc. V nh Thái th y khách l nên tr vô gh mà ng i. Hai ng i khách b c lên th m r i gõ c a. V nh Thái ng

y b c ra. M t ng i khách cúi u chào và nói r ng: - Tơi là Lê H ng Nh n ch bút Qu c Dân báo. Ng i khách th nhì li n ti p mà nói r ng:

- Cịn tơi là Tr n Công Ngh a ch nhà máy xay lúa hi u Nam Phát Ch n. Hai anh em tôi ghé th m th y H i ng.

nh Thái n m tay chào khách và nói r ng:

</div><span class="text_page_counter">Trang 30</span><div class="page_container" data-page="30">

- Tôi c ti p hai ông thi t tôi l y làm may, mà hai ông n th m ba tôi thì hai ông l y làm r i q, vì ba tơi i du l ch khơng có nhà.

- <i>Tơi m i hi p v i m y ông b n ng chí mà l p t Qu c Dân báo. Vì tơn ch</i>

báo chúng tơi là khai thơng trí th c, b o th l i quy n, k t gi i ng tâm ch n ch nh phong hoá cho qu c dân. B i v y báo xu t b n m i có m y s mà c cơng chúng hoan nghinh t Nam chí B c. Mà c u c ng bi t t báo

c ông ng i c ch ng nào thì th l c chúng tơi càng thêm m nh, c ích c a chúng tôi càng mau t ch ng n y, nên chi chúng tôi ráng c ng thêm hồi, chúng tơi quy t làm th nào cho t báo chúng tôi vô cho n t n trong làng trong xóm, các h ng ng i trong ba k , u c xét nh ng l i ngh lu n c a chúng tôi; có nh v y thì cu c khai hố quê ng, là ch h ng c a chúng tôi, m i mau k t qu c. B i ý ó, nên tơi n c y th y H i ng và c y c u mua giùm m t n m t Qu c Dân báo; l i c y làm n c ng cho anh em m y làng xung quanh ây mua giùm n a. C u giúp cho chúng tôi, ch ng nh ng là chúng tôi mang n mà

u l i cịn có cơng v i Vi t Nam xã h i n a.

nh Thái ng i chim b m mà nghe, ch ng Lê H ng Nh n nói d t r i, chàng áp r ng:

- Ơng nói nghe hay l m, mà theo s ki n c a tơi, thì nh t trình qu c ng in ng gi y m c c m t ngày gi ch khơng có ích chi h t.

- u nói nh v y tôi xin l i c u. Nh t báo c ng có nhi u th , ch nào ph i h t th y là gi y gói âu.

- Tơi ch a th y t báo nào h u ích, h t th y l p ra u m ng l n v i nhau, ho c xoi bói nói x u chuy n riêng c a thiên h ch ích gì?

- u ch g p nh v y thì c quá. Ðâu c u mua th Qu c Dân báo m t n m i c u c coi h u ích hay là vơ ích.

- h i nào cho n bây gi tôi nh t nh không thèm c nh t trình qu c ng . Ð c ã th t cơng, mà cịn phát gi n n a. Ð thì gi lo làm vi c khác có ích h n nhi u.

- u lo làm vi c gì mà g i là có ích h n? Trong th i k này ng i Vi t Nam ai có chút tâm huy t, ai có chút h c th c, c ng u ch m nom khai hoá c nhà. C u thu c trong b c thanh niên tân h c mà sao c u khơng ý vào vi c cơng ích chút nào h t v y?

- Ơng ng có nói nh ng ti ng khai hố và cơng ích. Tơi i du h c bên Pháp tôi v , mà tơi ch a dám nói khai hố, tơi quy t chí hy sinh tánh m ng tơi cho xã h i, mà tơi ch a dám nói cơng ích. Tôi t ng ph i lo làm là t t h n

n l i mà nói. Nói khơng c thì nói làm chi. - Té ra c u i h c bên Pháp m i v sao?

- Ph i.

</div><span class="text_page_counter">Trang 31</span><div class="page_container" data-page="31">

- ng là c u h c lôi thôi, nên c u không bi t lo khai hoá n c nhà, ch u ã có xu t d ng du h c, thì cái trách nhi m c a c u i v i xã h i còn

ng h n c a anh em chúng tôi nhi u l m. C u ch ng nên cơng kích báo qu c âm, c u ph i giúp v i chúng tôi, c u ph i u c t âu l ng v i chúng tơi mà dìu d t ng bào lên con ng t n hố.

- Xin ơng ng có t ng nhà so n báo c c quy n khai hoá, ph i làm ch bút m i lo khai hoá ng bào c, cịn làm ngh khác thì khơng c phép. Khai hoá là cái ngh a v chung c a b n có h c th c, ch không ph i là cái trách nhi m riêng c a m y nhà so n báo âu. B n có h c th c m i ng i u tu ch c nghi p c a mình mà lo. Ơng làm ch bút thì ơng lo khai thơng dân trí, ơng n y làm ch nhà máy thì lo ru ng m ng kinh , tơi làm ru ng thì lo c i l ng ngh nông, ng i khác làm quan thì lo y d dân cho chúng nó h t ngu, ng i khác n a làm th y giáo thì lo rèn úc tánh tình tr em ng ngày sau chúng nó tr nên ng i ng n. Ai có ph n s n y. Sao ông l i bu c m i ng i u ph i giúp cho ông. Ông ng hai m i tri u ng bào ta c mua nh t trình mà c, ng thèm làm chi h t, s tr nên v n minh c hay sao?

- u lu n nghe k q! Tơi có nói m t mình chúng tơi m i c lo khai hoá âu mà c u cãi. Tuy v y mà t báo là c quan c a cu c khai hoá, t báo là cây th c o lịng dân nóng ngu i c bao nhiêu, t báo là cây c soi ng cho qu c dân t n b . Trong hoàn c u ai mà ch ng tr ng báo gi i, ai mà ch ng công nh n s ích l i c a báo gi i. Ph i, c u nói ph i l m. n có h c th c ph i tu ch c nghi p c a mình mà lo làm nh ng vi c cơng ích. Nh ng d u làm vi c gì c ng ph i ni t báo c a mình, ng cho t báo có th l c mà bênh quy n l i c a mình, mà khai ng d n l i cho ng i mình ch khơng ch u ph giúp cho t báo ch t thì c ng nh mình d p t t cây c r i còn th y ng âu mà i t i.

- ! Báo qu c âm mà kêu là cây c v n minh sao c. Tôi cãi n a s e mích lịng ơng. Tơi xin t v i ơng m t l i này: ơng nói t báo c a ơng là i u ích cho qu c dân. V y ông thong th cho qu c dân xét, nh thi t có ích thì ng i ta mua, ch ng c n ph i khuyên m i ép u ng.

- Ph i mua mà c th r i m i bi t h u ích hay vơ ích, ch khơng mua mà c thì làm sao bi t c?

- c mà làm gì! Ch chi c báo r i khôn ngoan kh i h c, c báo r i giàu có kh i làm, c báo r i r ng r m hoá ra l ng n, c báo r i ti m c a

khách trú<small>29</small> hoá ra ti m c a ng i Vi t c h t thì tơi mua li n, ch ng c n gì i ông n nhà mà m i.

Lê H ng Nh n rùng vai r i day m t ngó ra sân, coi b b t bình l m. V nh Thái i mà nói r ng:

- Xin l i ông, nãy gi tôi mu n cãi v i ông cho ra ch n lý mà thôi, ch tôi không ph i phi n trách vi c chi, nên ki m l i kích bác ơng. Tơi nói thi t v i ơng, tơi ây là ng i có nhi t tâm v s khai hố l m. Nh ng mà tơi bên

<small>29</small><i><small>ng i Tàu Vi t Nam, còn c g i là « các chú »</small></i>

</div><span class="text_page_counter">Trang 32</span><div class="page_container" data-page="32">

Pháp tr v m y tháng nay tôi ch tâm v cu c ch n h ng kinh t cho ng bào, trí tơi ch m lo s y mà thơi, khơng thèm tính t i vi c gì khác. Ơng l p nh t báo, ý tơi quy t khai thơng dân trí, tôi lo ru ng v n, ý tôi quy t ch n h ng lý tài. Tuy chúng ta m i ng i i m t ng, m i ng i lo m t vi c, nh ng mà m c ích c a chúng ta c ng nh nhau. Chúng ta ch lo khai hố ng bào, ch khơng ph i tranh danh tr c l i chi ó. V y tôi chúc cho ông v i tôi u c thành công, ngõ kh i h th n v i n c non, ngõ c v n toàn ph n s .

Lê H ng Nh n v a mu n tr l i thì k Tr n Công Ngh a a tay mà c n và nói r ng:

- Ơng ch bút khơng nên ép c u mua nh t báo. C u là m t nhà tân h c a n qu ng ki n, c nh t báo qu c âm có b ích cho c u ch nào âu. Hu ng chi c u ã nói trí c u m c ch m lo h ng ch n kinh t thì c u có thong th âu mà c y c u giúp khai thơng dân trí.

Tr n Cơng Ngh a ng ng l i mà t ng h ng, r i ngó V nh Thái mà nói r ng: - u nói c u lo ch n h ng kinh t thì c u ng chí v i tơi. V y tôi bàn

- y, th ng th ng r i tơi nói cho c u nghe mà, c u g p quá. Tôi chen vào i th ng tr ng mà c nh tranh quy n l i v i khách ngo i bang m y m nay, tơi dịm th y có nhi u ch ng i mình b è b ép, thi t tôi t c m. C u d bi t, lúa g o là th s n nhi u nh t c a x Nam Vi t ta. Lúa o y c a ng i mình làm ra, mà ch ng bán thì h h nh giá nào thì bán giá n y, ch mình khơng có quy n nh giá. H mua lúa c a mình thì , h xay ra g o r i h bán cho ngo i qu c và cho mình thì m c, té ra mình làm m hơi xót con m t, mà cái l i thì h chi m ph n nhi u. Tơi có nhà máy xay lúa m y n m nay, tôi m i th y ch c ó c b i v y tơi tính r ng i mình hi p nhau mà l p m t công ty cho l n, v n ch ng n m ch c muôn, ng l p nhà máy l n r i mua lúa xay ra g o mà bán th ng cho ngo i qu c. Tôi nh v n n m ch c muôn là nh ng làm th , n u trong ít n m mà th y khá thì kêu hùn thêm mà làm l n h n n a. Tơi tính r n ch l c t nh hùn vô h t th y, ng lúa c a mình thì bán cho cơng ty c a

</div><span class="text_page_counter">Trang 33</span><div class="page_container" data-page="33">

- Nói gi i sao c! Khách trú h th o b ng m i mình, mà nhà máy h trên Ch L n cịn b khánh t n hồi ó, ơng khơng th y hay sao?

- Cái ó là t i h mu n gi t, ch có ph i l i mà s p nhà máy âu.

- u nói h gi t, cịn ng i mình ra làm l i ch c mình khơng gi t hay sao? - Ðâu ó có s sách h n hịi, gi t sao c.

- sách, s sách ! Ch ng mu n gi t s sách l i c n c hay sao? Thu nay tôi ghét hùn hi p l m. Làm vi c gì thì làm m t mình d h n.

- u mu n ch n h ng kinh t , mà c u khơng ch u k t ồn th , c u tính làm m t mình, th thì c u s c mà kinh doanh cho l n c âu, cịn

- u nói nh v y, thôi tôi l i ây cho c u m t m u l v i m t m t cáo ng c u coi. C u có g p ơng n ch nào, xin c u làm n ch giùm cho h coi v i. C u kh o c u i, trong ít ngày r i tôi s tr l i. Tôi ch c c u coi r i c u ng hùn l m.

Tr n Công Ngh a m t m gi y in trên bàn, V nh Thái ngó l , coi b khơng chú ý n. Hai ng i khách ôm c p ng d y cáo t mà i. V nh Thái a ra c a. Lúc b t tay t giã, Lê H ng Nh n c i mà nói r ng:

- Tơi ti c quá, không g p c th y H i ng.

- Sao mình khơng mua giùm m t n m nh t trình cho ng i ta? - Mua làm gì? Ti n âu mà mua t m b y nh v y?

- Cu c khai thơng dân trí mình làm khơng c, ng i ta ra ng i ta gánh

- Mình ng có bi s , tơi ch n h ng kinh t cho mình coi mà.

- Mình nói mình lo ch n h ng kinh t , sao h i nãy mình khơng ch u hùn ng l p nhà máy xay lúa?

- Hùn ng cho nó n.

- Có lý nào, vi c hùn hi p thì có s sách, h n gian thì h tù ch .

</div><span class="text_page_counter">Trang 34</span><div class="page_container" data-page="34">

- Tr c khi lo ích l i chung, thì mình ph i lo l i riêng cho mình ã. N u mình khơng lo cho mình tr c, thì ch t ói r i làm sao lo cho thiên h

- Hơm tr c mình cãi v i tơi, mình nói n u mu n thi hành ch ng trình khai hố thì ph i có v n cho l n mình m i làm c. B a nay ng i ta n

mình hùn ng có v n cho l n, sao mình l i khơng hùn?

- mình lo làm cho có ti n nhi u ã, r i s tính t i vi c khai hố, bi t hơn? Thu Hà v a mu n áp n a, thì k H ng hào Ði u b c vô. V nh Thái th y t H ng hào Ði u li n nói r ng:

- Anh ph i nh nghe hơn, anh H ng hào? Nh kêu tá n, tá th , tr a m t u l i ây cho m t, ng sót ng i nào. Cịn mai n y anh bi u th ng Mau v i th ng Tùng c m dây cho anh o m y mi ng t th c h t th y. Ng i nào vuông v c bao nhiêu anh biên cho rành, theo nh l i tơi n anh h i tr a ó, nghe hôn? , nh kêu bà con m y cái m ó n a nghe.

Thu Hà nghe ch ng d n H ng hào Ði u l ng x ng, khơng hi u ý ch ng tính vi c gì, nên ng i ngó trân trân.

</div><span class="text_page_counter">Trang 35</span><div class="page_container" data-page="35">

<b>VII Th y rõ tâm chí</b>

Y l i d n tr c, n b a òi tá n tá th thì H ng Hào Ði u bi u v n u m n s m r i x m x m lên nhà th y H i ng Chánh ng coi h có t i hay khơng. Anh ta b c vô th y th ng Mau ng chùi lau bàn gh , anh ta m i h i th m coi V nh Thái i âu. Th ng Mau nói V nh Thái ng thay áo qu n trong bu ng.

ng hào Ði u bèn i th ng xu ng nhà sau.

a xu ng t i nhà c u H ng hào Ði u g p Thu Hà d i nhà b p b c lên. Thu Hà ng l i mà h i r ng:

- nhà tôi<small>30</small> bi u anh kêu tá n tá th t u l i làm chi v y?

ng hào Ði u l c u nói khơng bi t. Thu Hà châu mày ng ng m ngh t h i r i h i r ng:

- y ch nhà tôi bi u anh d t i âu, mà i tr n hai ngày ó?

- ng Tú bi u tơi d t i ng ch h t m y s ru ng, m y mi ng t cho ng coi.

- nhà tơi khơng có nói v i anh chuy n gì hay sao?

- Khơng. D ng có nói chi âu. D ng bi u tơi òi tá n tá th , bi u tôi o cho k m y cu c trong mi ng t th tr ch; d ng bi u tôi v y tôi hay

y, ch tơi có bi t chi âu.

Hai ng i nói chuy n t i ó, k V nh Thái trên nhà trên b c xu ng, m c Tây coi àng hoàng, v a th y H ng hào Ði u thì h i r ng:

- Anh biên m y cu c c a tá th âu, anh a tôi coi. ng hào Ði u l t t rút x p gi y trong túi mà a.

nh Thái li n tr lên nhà trên, l i ng i n i bàn vi t, r i l y gi y vi t ra mà vi t. Chàng ng i biên chép hoài cho t i ch ng c m d n r i, th ng Tùng lên m i, mà ý chàng c ng ch a mu n i n.

Lúc ng i n c m, trong trí chàng m c lo tính chuy n gì khơng bi t, nên l l ng l ng khơng mu n nói chuy n v i v .

Tá n, tá th r i rác kéo t i nhà, ng i nào c ng b c vô xá v ch ng V nh Thái r i ng x r d a xó c a. Thu Hà th y ai c ng chào h i, m i ng i r i h i m y a l y tr u n. Cịn V nh Thái thì ng i nghiêm ngh , ai xá thì g t u mà thơi, khơng thèm nói chi h t.

n c m r i V nh Thái d n H ng hào Ði u coi ch ng nh ai n y có t i thì cho mình hay, r i chàng b i lên bàn vi t mà ng i n a.

</div><span class="text_page_counter">Trang 36</span><div class="page_container" data-page="36">

- Mùa r i ây chú ong lúa ru ng còn thi u n m ch c gi ph i hôn? - Th a d ng, ph i.

- Tôi k cho chú trong ba ngày chú ph i em mà ong cho t t. N u chú không v ng l i thì tơi lên tịa óng b c vào n mà ki n r i tôi phát mãi

c h t, l i tôi b t mà giam thân chú n a a, nói cho chú bi t.

- Th a d ng, hơm tr c tơi có b m v i th y H i, tôi xin mùa t i tôi s ong. Th y H i b ng lòng r i. Bây gi d ng bi u tơi ong, tơi cịn có vài ch c gi n, có lúa âu mà ong.

- Khơng c. Ba tơi khơng có nói v i tơi chuy n ó. Tơi th y trong s ba tơi ghi chú cịn thi u n m ch c gi thì chú ph i ong. N u chú c ng nh, tôi b tù chú, mà tôi l y ru ng l i cho ng i khác m n, không cho chú làm n a.

- Th a d ng, t i nghi p tôi quá!

- i nghi p cái gì? Chú mu n gi t nên chú khơng ch u ong cho ch . Tá n g n m t tr m ng i ai c ng ong h t, duy có m t mình chú nghinh ngang, chú khơng ch u ong, tôi làm cho chú coi tôi.

- Th a d ng, d ng h i h t th y bà con ây coi. Mùa r i ru ng c a ai ng trúng h t, có m t mình tơi b chu t c n phá nên tơi th t q, khơng có mà ong lúa ru ng, ch ph i tôi dám c ng nh hay sao. Thu nay tôi nh th y H i ng mà no c m m áo, có l nào tôi dám nh v y. Tôi làm ru ng c a th y h n m i n m r i, m i có n m nay r i th t q nên tơi

i thi u ó.

- i làm t tá, chú có giao h lúa b chu t c n thì ch n ph i b t lúa ru ng hay không?

- Th a khơng.

- À cịn nh mùa r i ru ng chú trúng quá, ch n có bu c chú ong thêm lúa ru ng hay không?

- Th a không.

- À, phàm làm ru ng h trúng thì nh , cịn r i th t mùa thì ch u, ch ch i cãi cái gì. Khơng bi t, chú làm sao thì làm, tơi k cho chú trong ba b a ph i em n m ch c gi lúa mà ong cho . N u tr m t ngày tôi c ng b tù và l y ru ng l i n a.

- Th a d ng, xin d ng th ng tôi. Thi t tôi có bi t làm sao cho có n m ch c gi lúa ong bây gi .

- Thì chú bán nhà bán c a, bán bán c, làm sao chú làm, tôi bi t âu. Phó lý Thâu a n c m t, ng nín khe m t h i r i than r ng:

- Bán nhà r i nhà âu mà . Cịn c trong nhà có món nào x ng áng

</div><span class="text_page_counter">Trang 37</span><div class="page_container" data-page="37">

Ai n y u nín khe, khơng ai ch u m n. V nh Thái tr m ngâm m t h i r i nói i Phó lý Thâu r ng:

- Thôi chú em con chú lên v i tôi mà làm công vi c nhà. Ch ng nào chú có n m ch c gi lúa em ong r i tôi s cho nó v .

- m mai chú ph i d t nó lên ây a, nghe hơn?

V nh Thái ng i d a ng a lên gh , li c m t ngó tá n r i ch m rãi nói r ng: - a nay tôi kêu m y ng i t u l i ây là vì tơi có chuy n mu n nói v i

y ng i. M y ng i c ng bi t, thu nay ba tôi v i m y ng i t t m. Bây gi ba tôi bu n, ba tôi không mu n bi t t i vi c ru ng t n a, ba tôi giao h t cho tơi coi. Tơi mu n k chí c a ba tơi, nên tơi c ng l y lịng nh n c mà v i m y ng i. Mùa này tôi mu n kh i s thí m t cái n cho m y ng i ch i.

Tơi nghe nói thu nay, n m nào c ng v y, m y ng i h t ti n lúa ch y p ch y ng a, vay u n y h i u kia, b ng i ta bó bu c n l i c t ng. Tôi làm ch n mà cho tá n tôi i vay c a ng i khác nh y thì t i nghi p cho h mà c ng h danh giá c a tôi n a. y v y tôi mu n m y ng i l y b c l y lúa c a tôi mà xây d ng, ch ng i h i c a ng i ngoài h c i tôi. Tôi nh t nh h ai m n m t tr m cơng t thì tôi giúp cho ho c n m ch c ng b c ho c n m ch c gi lúa, tu ý ai mu n y b c thì l y, ai mu n l y lúa thì l y. Nh ai m n hai tr m cơng thì tơi giúp s b ng hai, ai m n ba tr m cơng thì giúp s b ng ba.

M y ng i c ng ngh cho tôi, không l tôi giúp v n cho m y ng i làm n, mà m y ng i không tr ti n l i cho tôi chút nh. mi t này ch n cho tá n vay, thì ai c ng n l i quá l h t th y, cho m t gi lúa t i ngày òi hai gi , cho m t ng t i ngày h ịi hai ng. Tơi nh n c, tôi không ành c t c m y ng i quá nh v y âu. Tôi nh cho n m ch c gi lúa, t i ngày m y ng i ong v n và l i tám ch c gi mà thôi, b c c ng

y, h n m ch c ng thì t i ngày v n và l i tám ch c ng. V y h u mùa m a thì m y ng i ph i thay t tá h t th y. Lúa ru ng thì tơi y s

, ch tôi không t ng. Nh ng h làm t tá thì ph i làm ln cái gi y h i c ho c h i lúa, ai m n t nhi u thì h i nhi u, ai m n t ít thì h i ít, tu theo s t mà làm t tá, và mu n l y b c hay là l y lúa tu ý mình, cái

ó tôi không ép. M y ng i hi u hay khơng'?

y ng i tá n d rân. Có ông c u H ng s Nhân râu le the, tóc b c hoa râm, m c qu n lãnh en, áo quãng ông l c so n tam cơng, ơng b c ra nói r ng:

- ng v i tá n nh v y thì t t thi t. Nh ng mà ai có thi u th n ho c lúa n, ho c b c xài, thì m i l y, cịn ai khơng c n dùng thì thôi, ch

ng bu c ai c ng ph i h i b c ho c h i lúa h t hay sao? - t th y, ai c ng ph i l y.

- Nh tôi không c n dùng, tôi l y làm chi mà ph i ch u s l i. - Sao l i không c n dùng? Ph i l y m i c.

</div>