Báo cáo khoa học: Đánh giá đặc điểm hình thái các mẫu giống khế (Averrhoa carambola) Morphological characterization of star fruit (Averrhoa carambola) accessions doc

Báo cáo khoa học:
Đánh giá đặc điểm hình thái các mẫu giống khế
(Averrhoa carambola) Morphological
characterization of star fruit (Averrhoa carambola)
accessions






Tạp chí KHKT Nông nghiệp, Tập 2 số 1/2004

đánh giá đặc điểm hình thái các mẫu giống khế (Averrhoa carambola)
Morphological characterization of star fruit (Averrhoa carambola) accessions

Cao Quốc Chánh, Nguyễn Văn Hoan, Đinh Văn Hội, Nguyễn Hồng Hạnh

Summary

20 star fruit (Averrhoa carambola) accessions collected from different regions and
planted at the VAC Research and Training Center of Hanoi Agricultural Universityw and
Tu Liem district were morphologically characterized. Thre have been great variations in
leaves, flowers and fruits in terms of structure and size. The variable morphological
characteristics can be used for classification of the star fruit accessions.

Keywords : Star fruit (Averrhoa carambola), morphological characterization

1. Đặt vấn đề
Cây khế đã đợc trồng để sản xuất hàng
hoá tại nhiều quốc gia trên thế giới (Mỹ,
Đài Loan, Malaixia, Nam Mỹ và vùng
Caribê ) (Henry, 1999; Morton, 1987).
Quả khế có thể sử dụng vào các mục đích
nh: ăn quả tơi, làm rau và đặc biệt là làm
nguyên liệu phục vụ công nghiệp chế biến
(Tôn Thất Trình, 2000; Henry, 1999;
Morton, 1987). ở Việt Nam, cây khế đợc
trồng rải rác khắp mọi nơi từ Nam ra Bắc, từ
miền núi tới đồng bằng; tuy nhiên, giá trị sử
dụng của chúng cha cao (Vũ Công Hậu,
2000).
Với mục đích chọn lọc, cải thiện các
giống địa phơng để đáp ứng nhu cầu đa
dạng của ngời tiêu dùng và công nghiệp
chế biến, chúng tôi đã tiến hành nghiên cứu,
khảo sát và đánh giá nguồn vật liệu khởi
đầu su tập từ nhiều địa phơng. Sự đa dạng
về mặt hình thái, cấu trúc (hoa, lá, quả) của
các mẫu giống khế sẽ đợc tổng hợp nhằm
phân lập nguồn vật liệu su tập thành những
nhóm có nhiều điểm chung làm cơ sở cho
việc đánh giá các mẫu giống trong công tác
chọn tạo giống khế sau này.

2. Vật liệu và phơng pháp

nghiên cứu
1
2.1. Vật liệu nghiên cứu
Gồm 20 mẫu giống khế su tập từ nhiều
nguồn đợc nhân giống vô tính bằng


phơng pháp ghép trong đó 6 mẫu giống
(HX1, HX2, HX3, HX4, HX5, HX6) lấy từ
huyện Từ Liêm, Hà Nội với tuổi cây lấy
mẫu là 5 năm và 14 mẫu giống (QS1, QS2,
QS3, QS4, QS5, QS6, QS7, QS9, QS14,
QS15, QS16, QS17, QS18, QS19) lấy từ
trung tâm VAC - Trờng ĐHNN I với tuổi
cây lấy mẫu là 1,5 tuổi.
Thí nghiệm đợc theo dõi từ tháng
7/2002 đến tháng 6/2003.
2.2. Phơng pháp nghiên cứu
Khảo sát, đo đếm và mô tả các đặc điểm
thực vật học dựa theo phơng pháp đánh giá
của Viện Tài nguyên Di truyền thực vật
quốc tế (IBPGR, 1998).
Các chỉ tiêu theo dõi chính :
Lá: Chiều dài lá kép, số đôi lá chét, kích
thớc lá chét và một số đặc điểm khác;
Hoa: Màu sắc hoa, số cánh hoa, đờng
kính hoa, chiều dài cánh hoa, chiều rộng
cánh hoa, chiều dài bầu nhụy, chiều dài nhị,
đờng kính bầu nhụy và khoảng cách giữa
nhị và nhụy.

Quả: Màu sắc quả, khối lợng quả, chiều
dầy múi, độ sâu múi, tỷ lệ thịt quả, số hạt

3. kết quả nghiên cứu
3.1. Đặc điểm hình thái lá
Cấu trúc lá kép: Qua bảng 1, có thể
phân các mẫu giống ra làm hai nhóm:
nhóm lá kép lông chim mọc cách bao gồm
các giống HX1, HX5, HX6, QS5, QS6,
QS9, QS14, QS15, QS16, QS17, QS18,
QS19 và nhóm lá kép lông chim mọc đối

30





bao gồm các giống HX2, HX3, HX4, QS1,
QS2, QS3, QS7.
Màu sắc lá: Màu sắc lá non biến đổi từ
màu đồng nhạt đến màu đồng đỏ. ở các
mẫu giống khế QS7, QS15 lá non có màu
đồng. Còn ở các mẫu giống HX6, QS9,
QS18 có màu đồng đỏ; ở các mẫu giống
còn lại có màu đồng nhạt. Màu sắc lá
trởng thành cũng dao động từ màu xanh
đậm đến xanh vàng. Chỉ có bốn mẫu giống
HX1, QS2, QS3, QS14 có màu xanh hơi
vàng, còn các giống khác có màu xanh

đậm. Riêng ở mẫu giống QS19 lá trởng
thành có màu xanh nhạt.
Hình dạng lá chét: Hình dạng lá là một
chỉ tiêu quan trọng để phân biệt các giống,
gồm hình dạng của lá chét phía trên và hình
dạng của lá chét phía dới.
Hình dạng lá chét phía trên: đa số các
mẫu giống có hình dạng lá chét phía trên là
hình trứng nhọn; chỉ có bốn mẫu giống có
lá chét phía trên hình elíp là giống QS1,
QS5, QS7, QS15.
Hình dạng lá chét phía dới: Các mẫu
giống QS5, QS9, QS16, QS17, QS18, HX6
có dạng hình tim, các mẫu giống QS14,
QS7, QS3, QS2, QS1, HX1, HX2, HX3,
HX4, HX5 có dạng hình tim lệch; chỉ ở
mẫu giống QS15 lá chét phía dới có dạng
hình tim dài.
Kích thớc lá chét: Mỗi một mẫu giống
khác nhau có kích thớc lá khác nhau.
Kích thớc lá chét phía trên: Chiều dài
x chiều rộng của lá chét phía trên của các
mẫu giống dao động trong khoảng 5,21 -
8,85cm x 2,21 - 3,91cm . Mẫu giống có
kích thớc lá bé nhất là QS1, còn mẫu
giống có kích thớc lá lớn nhất là HX3.
Một vài mẫu giống khác thuộc nhóm
trung bình nh HX1: 6,67cm x2,86cm,
QS16: 7,09cm x 3,22cm; QS17: 8,01cm x
3,35cm.

Kích thớc lá chét phía dới: Chiều
dài x chiều rộng lá chét phía dới kích
thớc các mẫu giống dao động từ 2,14 -
4,31cm x 1,69 - 3,14cm. Mẫu giống có
kích thớc bé nhất là QS1, mẫu giống lớn
nhất là HX3. Một vài mẫu giống khác nh
HX2: 3,71cm x 2,43cm; HX4: 4,31cm x
2,67cm ; QS9: 3,61cm x 2,28cm thuộc
nhóm trung bình.
Chiều dài lá kép: mẫu giống HX3 có
chiều dài lá kép lớn nhất là 26,80cm, còn
mẫu giống QS1 có kích thớc bé nhất là
16,00cm. Một số mẫu giống khác có kích
thớc lá trung bình là QS2: 20,15cm; QS14:
23,02cm; QS15: 17,52cm; HX2: 24,40cm;
HX6: 20,81cm.
Số đôi lá chét nhiều nhất là mẫu giống
QS 19 (7,7 đôi) và HX5 (6,10 đôi), sau đó
đến các mẫu giống HX1, HX2, HX3, HX4,
HX6, QS1, QS7, QS17 (có 5 đôi) và thấp
nhất là mẫu giống QS15 (có 4 đôi).
Mỗi mẫu giống khế có đặc điểm về
hình thái và kích thớc lá đặc trng. Qua
kết quả ở bảng trên ta thấy mẫu giống
HX3 có kích thớc lá lớn nhất, mẫu giống
QS1 có kích thớc bé nhất. Các mẫu giống
khế chua thờng có diện tích lá lớn hơn,
số đôi lá chét nhiều hơn, màu sắc lá đậm
hơn.
Tóm lại : Dựa vào màu sắc ta khó có

thể phân biệt đợc các mẫu giống một cách
chính xác. Đặc điểm hình thái lá của các
mẫu giống hoặc nhóm các mẫu giống có
những đặc điểm riêng
biệt có thể phân lập
theo các nhóm nh : lá kép mọc đối hoặc
mọc cách, lá to hoặc lá nhỏ, hình trứng
nhọn hoặc elip dài.
3.2. Đặc điểm hình thái hoa
Hoa khế mọc thành chùm, thuộc hoa
tự xim, lỡng tính, tự thụ phấn hoặc giao
phấn nhờ côn trùng.

Cấu trúc hoa: Qua bảng 2 ta có thể
phân các mẫu giống ra làm ba nhóm là:
- Nhóm 1 có cấu tạo nhị hoa cao hơn
bầu nhụy gồm các mẫu giống HX2, HX3,
HX4, HX5, HX6, QS2, QS5, QS9, QS16.
- Nhóm 2 có cấu tạo bầu nhụy cao hơn
nhị gồm các mẫu giống HX1, QS3, QS14,
QS17.

32

3
1

Tạp chí KHKT Nông nghiệp, Tập 2 số 1/2004


Bảng 1. Đặc điểm hình thái lá
Màu sắc lá
Hình dạng lá chét

Kích thớc lá
chét phía dới
(cm)
Kích thớc lá
chét phía trên
(cm)

Mẫu
giống
Cấu tạo lá
kép
lá non
trởng
thành
Phía trên Phía dới
chiều
dài
chiều
rộng
Chiều
dài

Chiều
rộng
Chiều
dài lá
kép
(cm)
Số đôi
lá chét

HX1 Mọc đối Đồng nhạt Xanh vàng Trứng nhọn Tim lệch 3,22 2,02 6,72 2,86 21,20 5
HX2 Mọc cách Đồng nhạt Xanh đậm Trứng nhọn Tim lệch 3,71 2,43 7,53 3,08 24,40 5
HX3 Mọc cách Đồng nhạt Xanh đậm Trứng nhọn Tim lệch 4,51 3,14 8,85

3,91 26,80 5
HX4 Mọc cách Đồng nhạt Xanh đậm Trứng nhọn Tim lệch 4,31 2,67 7,39 3,13 22,65 5
HX5 Mọc đối Đồng nhạt Xanh đậm Trứng nhọn Tim lệch 6,10 2,26 5,30 3,49 22,25 6,6

HX6 Mọc đối Đồng đỏ Xanh đậm Trứng nhọn Tim 2,84 2,17 6,31 3,03 20,81 5
QS1 Mọc cách Đồng nhạt Xanh đậm Elíp Tim lệch 2,14 1,69 5,21 2,21 16,00 5
QS2 Mọc cách Đồng nhạt Xanh vàng Trứng nhọn Tim lệch 3,18 2,54 6,81 3,39 20,15 4,6
QS3 Mọc cách Đồng nhạt Xanh vàng Trứng nhọn Tim lệch 3,22 2,22 7,37 3,40 20,69 5,2
QS5 Mọc cách Đồng đỏ Xanh đậm Elip Tim 8,60 4,10 3,60 2,80 25,20 4,9
QS6 Mọc cách Đồng đỏ Xanh vàng Trứng dài Tim lệch 7,70 3,70 3,40 2,60 22,60 4,7
QS7 Mọc cách Đồng Xanh đậm Elíp Tim lệch 3,25 2,26 6,49 2,91 19,47 5,0
QS9 Mọc đối Đồng đỏ Xanh đậm Trứng nhọn Tim 3,61 2,28 6,93 2,90 19,68 4,9
QS14 Mọc đối Đồng nhạt Xanh vàng Trứng nhọn Tim lệch 3,35 2,17 6,84 2,61 23,02 5,6
QS15 Mọc đối Đồng Xanh đậm Elíp Tim dài 2,46 1,76 6,51 2,79 17,52 4,0
QS16 Mọc đối Đồng nhạt Xanh đậm Trứng nhọn Tim 3,32 2,46 7,09 3,22 21,17 4,9
QS17 Mọc đối Đồng nhạt Xanh đậm Trứng nhọn Tim 3,43 2,34 8,01 3,35 22,67 5,0
QS 18 Mọc cách Đồng đỏ Xanh đậm Trứng dài Tim 7,20 3,70 3,90 2,90 24,20 4,9

QS 19 Mọc cách Đồng nhạt Xanh nhạt Trứng dài Tim lệch 6,10 2,60 2,60 1,90 24,00 7,7

- Nhóm 3 có nhị hoa và bầu nhụy bằng
nhau là mẫu giống QS4.
Số cánh hoa giữa các giống không có
khác biệt và gồm 5 cánh hoa.
Khoảng cách giữa bầu nhụy và nhị càng
nhỏ thì khả năng thụ phấn càng cao. Qua số
liệu ở bảng 2 ta thấy mẫu giống HX1 có
khoảng cách nhị và nhụy nhỏ nhất là
1,34mm; mẫu giống có khoảng cách này
lớn nhất là QS5 2,94 mm. ở các mẫu giống
khác, khoảng cách nhị và nhụy dao động từ
1,4 - 2,8 mm.
Màu sắc hoa: màu sắc hoa của các mẫu
giống khế biến đổi từ tím hồng đến tím.
Với mẫu giống HX5, QS4, Q17 hoa có
màu tím hồng, các mẫu giống còn lại hoa
có màu tím.
Kích thớc hoa: Đờng kính hoa dao động
từ 8,4 - 10,8 mm. Đờng kính hoa lớn
nhất thuộc về mẫu giống HX5 : 10,78mm
và nhỏ nhất là mẫu giống QS9: 8,35mm.
Các mẫu giống còn lại có đờng hoa xấp
xỉ nhau.
Chiều dài cánh hoa của các mẫu giống
HX2, HX3, QS3, QS6, QS2 gần bằng
nhau. Cánh hoa ngắn nhất thuộc về mẫu
giống QS4: 6,06mm, cánh hoa dài nhất
thuộc về mẫu giống HX5: 9,97mm.

Chiều rộng cánh hoa của các mẫu giống
không có sự khác biệt đáng kể.

32






Tạp chí KHKT Nông nghiệp, Tập 2 số 1/2004

Bảng 2. Đặc điểm hình thái hoa
Giống Đặc điểm
Màu
sắc hoa
ĐK
hoa
(mm)
CD
cánh
hoa
(mm)
CR
cánh
hoa
(mm)
CD nhị
(mm)
CD

bầu
nhụy
(mm)
ĐK
bầu
nhụy
(mm)
K/C
nhị và
nhụy
(mm)
HX1 Nhụy hoa cao hơn nhị Tím 10,24 7,49 3,17 2,84 4,18 1,57 -1,34
HX2 Nhị hoa cao hơn nhụy Tím 9,66 8,04 3,11 5,03 2,16 1,66 +2,87
HX3 Nhị hoa cao hơn nhụy Tím 10,08 8,46 3,02 5,05 2,16 1,57 +2,89
HX4 Nhị hoa cao hơn nhụy Tím 9,1 7,30 2,64 4,51 1,74 1,72 +2,77
HX5 Nhị hoa cao hơn nhụy
Tím
hồng
10,78 9,97 4,05 4,42 2,38 1,79 +2,04
HX6 Nhị hoa cao hơn nhụy Tím 10,11 9,45 3,47 5,08 2,31 1,54 +2,77
QS2 Nhị hoa cao hơn nhụy Tím 8,95 7,06 3,42 5,24 2,55 1,84 +2,69
QS3 Nhụy hoa cao hơn nhị Tím 10,02 7,48 3,46 2,19 4,49 1,81 -2,30
QS4 Nhị hoa bằng nhụy
Tím
hồng
8,89 6,06 2,45 3,01 3,03 1,71 -0,02
QS6 Nhị hoa cao hơn nhụy Tím 9,14 7,47 3,82 5,17 2,23 1,83 +2,94
QS9 Nhị hoa cao hơn nhụy Tím 8,35 8,04 3,06 4,43 3,04 1,79 +1,39
QS14 Nhụy hoa cao hơn nhị Tím 8,63 6,42 2,95 2,46 4,35 1,76 -1,89
QS16 Nhị hoa cao hơn nhụy Tím 9,07 7,06 3,06 5,41 2,88 1,81 +2,52

Chiều dài nhị : Đây là chỉ tiêu cũng rất
quan trọng liên quan đến quá trình lai hữu
tính. Mẫu giống khế QS16 có nhị dài nhất
(5,41mm), sau đó đến mẫu giống QS5
(5,17mm); HX3(5,05mm); HX4 (4,51mm)
và ngắn nhất là mẫu giống QS3 (2,19 mm).
Chiều dài bầu nhụy dao động từ 1,74 đến
4,49 mm. Trong đó bầu nhụy của mẫu giống
QS3 là dài nhất (4,49 mm).
Đờng kính bầu nhụy: Đờng kính bầu
nhụy lớn nhất ở giống QS2 (1,84mm) và
nhỏ nhất là mẫu giống HX6 (1,54 mm). Các
mẫu giống khác có đờng kính bầu nhụy
chênh lệch không đáng kể.
Tóm lại: Màu sắc hoa của các mẫu
giống là gần giống nhau. Kích thớc giữa
các bộ phận chênh lệch nhau không nhiều.
Sự chênh lệch giữa nhị và nhụy là một trong
những chỉ tiêu đặc trng để ta phân lập các
mẫu giống theo 3 nhóm riêng biệt.

3.3. Đặc điểm hình thái quả khế
Quả khế rất đa dạng về màu sắc cũng
nh kích thớc. Qua nghiên cứu 7 mẫu
giống đang ra quả, chúng tôi thu đợc kết
quả đợc trình bày ở bảng 3.
Màu sắc quả: Màu sắc quả đợc quan sát khi
quả trên cây chín hoàn toàn. Mỗi mẫu giống
có màu sắc quả khác nhau, dao động từ xanh

đến vàng cam. Mẫu giống HX3 khi chín vẫn
giữ nguyên màu xanh, còn các mẫu giống
khác có màu từ vàng nhạt đến vàng cam.
Khối lợng quả: Tuỳ theo kích thớc quả to
hay nhỏ, mỗi mẫu giống sẽ có khối lợng
quả khác nhau dao động từ 85,99 đến
143,72 gam. Mẫu giống có chiều dài quả
lớn nhất (11,71 cm) và khối lợng quả lớn
nhất là HX2 và mẫu giống HX5 có kích
thớc quả ngắn nhất (8,64 cm) có khối lợng
quả nhỏ nhất. Chiều dài quả các mẫu giống
nằm trong khoảng 8 đến 12 cm.

33






Bảng 3 : Đặc điểm hình thái quả


Giống
Màu sắc quả
khi chín
Số
múi
Khối
lợng

quả (g)
CD
quả
(cm)
Độ dầy
múi
(cm)
Độ
sâu
múi
(cm)
CD
cuống
(cm)
ĐK
cuống
(cm)
Độ
Brix
Khối
lợng ăn
đợc (g)
Tỷ lệ
thịt quả
(%)
Số hạt
HX1 Vàng tơi 5,00 109,39 9,46 1,94 2,44 1,57 0,27 7,00 94,88 86,88 5,20
HX2 Xanh vàng 5,00 143,72 11,71 1,74 2,64 1,88 0,25 6,20 126,76 88,19 7,40
HX3 Xanh 5,00 121,31 11,06 2,22 2,18 2,38 0,24 8,10 108,57 89,55 7,40
HX4 Vàng 5,00 151,74 11,9 1,72 2,30 1,32 0,25 7,20 126,05 83,08 7,20

HX5 Vàng xanh 5,60 85,99 8,64 1,46 1,56 2,62 0,23 5,20 75,92 88,37 6,20
HX6 Vàng cam 5,00 126,64 10,85 1,76 2,50 1,36 0,25 7,60 109,68 86,66 6,00
QS17 Vàng đậm 5,00 110,29 10,02 1,76 1,94 1,48 0,24 6,80 97,32 88,42 5,60
Ghi chú : CD : chiều dài; CR: chiều rộng ; KC: khoảng cách; ĐK: đờng kính

Đặc điểm múi khế: Độ dầy múi là chỉ
tiêu quan trọng ảnh hởng tới chất lợng
quả, tỷ lệ thịt quả. Độ dầy múi càng lớn thì
tỷ lệ thịt quả càng nhiều. Qua đánh giá 7
mẫu giống trên ta thấy độ dầy múi lớn nhất
thuộc về mẫu giống HX3 (2,22 cm) và nhỏ
nhất là mẫu giống HX5 (1,46 cm).
Độ sâu cạnh múi cũng là chỉ tiêu ảnh
hởng đến chất lợng quả và tỷ lệ thịt quả.
Độ sâu cạnh múi càng lớn thì tỷ lệ thịt quả
càng ít. Mẫu giống HX2 có độ sâu cạnh
múi lớn nhất (2,64cm) và mẫu giống HX5
thấp nhất (1,56 cm).
Số múi quả của các mẫu giống khế đều
là 5. Duy chỉ có mẫu giống khế chua HX5
có số múi 5,6.
Tỷ lệ thịt quả: Tỷ lệ thịt quả càng cao
thì giống càng có chất lợng. Qua bảng 3,
chúng tôi nhận thấy các mẫu giống có tỷ lệ
thịt quả dao động từ 83% đến 89%. Mẫu
giống có tỷ lệ thịt quả cao nhất là HX3
(89,55 %), tỷ lệ thịt quả thấp nhất là mẫu
giống HX4 (83,08 %).
Số hạt trên quả: Số hạt thờng dao động
trung bình từ 5 dến 8 hạt. Số hạt nhiều nhất

là mẫu giống HX2, HX3 (7,40 hạt), ít nhất
là mẫu giống HX1 (5,20 hạt).
Độ Brix: Mẫu giống HX3 có độ Brix
cao nhất (8,10); còn mẫu giống khế chua
HX5 có độ Brix là (5,20); các mẫu giống
khế khác có độ Brix trong khoảng 6,20
đến 7,60.
Chỉ tiêu chiều dài cuống và đờng
kính cuống không chênh lệch lớn giữa các
mẫu giống.
Tóm lại: Các mẫu giống khế có sự khác biệt
rõ rệt theo các chỉ tiêu nh: màu sắc quả khi
chín, kích thớc và khối lợng quả, cấu trúc
múi khế (độ sâu, độ dầy), tỷ lệ thịt quả và
số lợng hạt. Khối lợng quả khế không chỉ
phụ thuộc vào chiều dài quả mà còn phụ
thuộc vào độ dầy và độ sâu cạnh múi.
Mẫu giống HX3 tuy có tỷ lệ thịt quả
lớn, độ Brix cao nhng khi chín có màu
xanh không phù hợp thị hiếu của đa số
ngời tiêu dùng. Mẫu giống HX5 có quả
nhỏ và chua nên chỉ sử dụng làm rau.
Mẫu giống HX2 tuy có quả to nhng
múi mỏng và sâu nên tỷ lệ thịt quả thấp.
4. Kết luận
Các mẫu giống có sự khác biệt về đặc
điểm hình thái lá theo các chỉ tiêu nh: cấu
tạo và chiều dài lá kép, hình dáng, kích
thớc và số đôi lá chét.

34






Đặc điểm cấu tạo hoa có thể chia làm
ba nhóm theo tỷ lệ so sánh chiều dài nhuỵ
và chiều dài nhị hoa. Trên cơ sở đó ta có
thể chọn bố mẹ cho các tổ hợp lai hữu tính
(giống mẹ từ các giống nhóm 1 có nhị hoa
cao thuận tiện cho thao tác khử đực).
Đặc điểm hình thái quả khế có sự khác
biệt giữa các giống theo các chỉ tiêu nh
kích thớc, màu sắc, cấu tạo múi khế. Trên
cơ sở đó ta có thể phân lập các nhóm giống
khế để phục vụ cho công tác chọn tạo giống
và cải thiện tính trạng theo hớng phù hợp
với thị hiếu của ngời tiêu dùng.

Tài liệu tham khảo
Vũ Công Hậu, (2000). Trồng cây ăn quả ở Việt
Nam. Nxb Nông nghiệp. tr 22; tr 280-281.
Tôn Thất Trình, (2000). Tìm hiểu các loại cây
ăn trái có triển vọng xuất khẩu ở Việt Nam.
Nxb Nông nghiệp TP HCM. tr 124-127.
Henry Y. Nakasone, Robert E. Paul, (1999).
Tropical fruits. Cab International. New
York. p 132-148.

Morton J., (1987). Fruits of warm climates. Julia
F. Morton. Miami. p 125-128.


35