Văn hóa quân sự việt nam

<span class="text_page_counter">Trang 1</span><div class="page_container" data-page="1">

<b>LỜI NÓI ĐẦU</b>

Mấy ngàn năm lịch sử dựng nước và giữ nước vẻ vang của dân tộc ViệtNam đã hun đúc nên một nền văn hoá với bản sắc dân tộc đậm đà và độc đáo.

<i><b>Và trong đó, khơng thể khơng nói tới văn hố qn sự Việt Nam như một bộ</b></i>

phận quan trọng hàng đầu. Quy luật dựng nước đi đôi với giữ nước đã làm nảysinh trong di sản dân tộc những nét đẹp văn hố qn sự mà cho đến nay vẫncịn ngun giá trị, trở thành các tín niệm phổ biến trong những câu nói cửamiệng đời thường như: ra ngõ gặp anh hùng, giặc đến nhà đàn bà phải đánh, trẻthơ cũng là dũng sĩ, tiếng hát át tiếng bom... Có thể nói rằng, tổ tiên ta khơng chỉthắng giặc ngoại xâm về quân sự, chính trị, mà một lĩnh vực có ý nghĩa hết sứcquan trọng là chiến thắng về văn hố, và dân tộc ta cũng thắng giặc chính bằng

<i>sức mạnh văn hố giữ nước của mình.</i>

Nối tiếp truyền thống lịch sử oai hùng đó, sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổquốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa ngày nay cần hiện thực hoá quan điểm củaĐảng ta về xây dựng nền quốc phịng tồn dân, tiến hành chiến tranh nhân dânvà xây dựng lực lượng vũ trang nhân dân như một nhiệm vụ cách mạng thấmđầy giá trị sáng tạo và nhân văn cao cả. Nghiên cứu văn hố qn sự Việt Namcó ý nghĩa rất quan trọng trong việc quán triệt và thực hiện đúng đắn quan điểmđó. Bởi vì, sức mạnh bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa của chúng tangày nay không chỉ đơn thuần là sức mạnh quân sự, mà là sức mạnh tổng hợpcủa khối đại đoàn kết toàn dân dưới sự lãnh đạo của Đảng. Sức mạnh ấy chỉđược phát huy cao độ khi mỗi cán bộ, chiến sĩ quân đội và mỗi người dân thấm

<i>nhuần văn hoá giữ nước và phát huy cao độ ý thức cộng đồng dân tộc của con</i>

người Việt Nam trong bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa.

Kết quả nghiên cứu về văn hố qn sự Việt Nam cịn góp phần luận giải cơsở khoa học của nhiệm vụ xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam vững mạnh vềchính trị, tiếp tục đưa cuộc vận động xây dựng môi trường văn hoá và đời sốngvăn hoá trong các đơn vị quân đội đi vào chiều sâu, đồng thời góp phần nhậnthức và giải quyết một cách thống nhất, khoa học về mối liên hệ giữa truyền

</div><span class="text_page_counter">Trang 2</span><div class="page_container" data-page="2">

<i>thống với hiện đại trong phát triển văn hoá quân sự Việt Nam và xây dựng nền</i>

<i>văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc theo quan điểm của Đảng</i>

<i><b> Hà Nội, 26 tháng 4 năm 2022</b></i>

</div><span class="text_page_counter">Trang 3</span><div class="page_container" data-page="3">

<b>Phần I</b>

<b>TIẾP CẬN QUAN NIỆM VỀ VĂN HỐ QN SỰ</b>

Để có quan niệm đúng đắn về văn hố qn sự, khơng thể khơng đi từ cáchnhìn khái qt về văn hố với những khía cạnh bản chất của nó, đến các dạngthức biểu hiện của văn hố trong mơi trường hoạt động quân sự, và đến phươngthức tồn tại đặc thù của văn hố qn sự. Những cách nhìn sai lạc về văn hốqn sự, thậm chí khơng thừa nhận sự tồn tại thực tế của văn hoá quân sự, trướchết là do khơng thấu hiểu sâu sắc về văn hố. Điều đó có lí do của nó, bởi hiệnnay có quá nhiều định nghĩa khác nhau về văn hoá, đến mức nếu ai đó càng cốgắng mơ tả hịng "sáng tác" thêm một định nghĩa nữa về văn hố thì càng cảmthấy dường như lọt thỏm chơi vơi trong một "bể" kiến thức vơ tận. Tuy nhiên,nói như thế khơng có nghĩa là đối với văn hố thì khơng có cách nào để tiếp cận,

<i>mà vấn đề đặt ra là tiếp cận nhằm mục đích gì, trên cơ sở phương pháp luận</i>

<i>nào... Trong tình hình có q nhiều "học thuyết" như hiện nay thì việc luận giải</i>

quan niệm về văn hố qn sự chỉ mang tính khoa học khi tiếp cận văn hố trêncơ sở phương pháp luận mác-xít.

<b>1. Tiếp cận văn hố trên cơ sở phương pháp luận mác-xít</b>

Phương pháp luận mác-xít cho chúng ta cách tiếp cận văn hố khơng nhữngdưới góc độ một thực thể xã hội, một phương diện của đời sống xã hội, mà còndưới góc độ tổng hồ các vịng cộng đồng văn hố trong lịch sử. Chỉ khi tíchhợp được tất cả các góc độ này mới có cái nhìn tồn diện và sâu sắc về văn hố,và từ đó đi vào các khía cạnh bản chất của văn hố qn sự, tránh sự phiến diện,hời hợt.

<i>Tiếp cận văn hố dưới góc độ một thực thể xã hội là cách tiếp cận đòi hỏi</i>

phải tìm nguồn gốc của văn hố trong lịch sử đời sống nhân loại. Ngay từ thuởsơ khai của loài người, những giá trị văn hoá đầu tiên đã ra đời; hay nói cáchkhác, con người xuất hiện như thế nào thì văn hố xuất hiện như thế ấy; lịch sửvăn hoá và lịch sử nhân loại là một. Trong lao động sản xuất, con người chế tạora công cụ lao động, đấu tranh chinh phục tự nhiên, tạo ra "tự nhiên thứ hai", từ

</div><span class="text_page_counter">Trang 4</span><div class="page_container" data-page="4">

<i>những vật dụng hàng ngày tới những kì quan vĩ đại mà tự nhiên - trước con</i>

<i>người khơng hề có và khơng thể có. Trong hoạt động xã hội, con người sáng</i>

tạo ra những quan hệ người - mà về bản chất thì khác hẳn với sự liên hệ giữacác cá thể trong một quần thể động vật - vì đó là những mối liên hệ được ý thức.Con người còn sáng tạo ra chính mình, tự mình trở thành văn hố và tạo chomình một sức mạnh văn hố để nhận biết được những gì mà động vật khơng thểnào bì kịp (dù được tự nhiên ban tặng những giác quan thính nhạy hơn), để càngngày càng tự nâng mình lên tầm "tách" khỏi động vật và "thoát" khỏi động vật...Như vậy, nói văn hố là một thực thể xã hội khơng có nghĩa là ngộ nhận văn hốnhư một khách thể "tự nó", mà phải khẳng định rằng văn hoá bao giờ cũng tồntại gắn với con người và chỉ gắn với con người mà thôi. Hơn nữa, cách tiếp cậnnày cịn cho thấy văn hố là một phạm trù gắn liền với lịch sử con người và xãhội lồi người. Đó là một phạm trù ln được mở rộng và làm phong phú cả vềngoại diên lẫn nội hàm, cả về bề rộng đồng đại và chiều sâu lịch đại mà khơngthể có một định nghĩa nào chuyển tải một cách kiệt cùng về nó được.

Dưới góc độ một thực thể xã hội thì bản chất của văn hố chính là q trìnhphát triển và khơng ngừng hồn thiện từ con người bản năng đến con người -văn hoá, từ đời sống bầy đàn "trước văn hoá" đến các cộng đồng văn hố củalồi người. Điều đó ln địi hỏi sự phát triển văn hố phải là q trình sáng tạokhơng ngừng của nhân loại theo những tiêu chí nhân văn: cái chân, cái thiện, cáimĩ. Văn hố trước hết là dấu ấn sáng tạo. Mọi "lối mòn" trong tư duy và hànhđộng đều khơng có chỗ đứng chân cho giá trị văn hố. Song khơng phải bất cứsự sáng tạo nào cũng là văn hoá, mà chỉ có những dấu ấn sáng tạo mang ý nghĩaxã hội là xuất phát từ con người, vì con người và do con người - tức là mang ýnghĩa nhân văn - mới được bao hàm trong phạm trù văn hoá. Cho nên, thuộctính sáng tạo và thuộc tính nhân văn là bản chất cốt lõi của văn hoá, được "hoáthân" vào hệ tiêu chí của đời sống và hoạt động ở mỗi con người và cộng đồngngười. Cái chân, thiện, mĩ lan toả, thâm nhập vào mọi "đường gân thớ thịt" củaxã hội; nó vừa là cái "quả" phát triển của văn hố, vừa là phương tiện để khơng

</div><span class="text_page_counter">Trang 5</span><div class="page_container" data-page="5">

ngừng nâng cao sự phát triển văn hoá của mỗi người và của mỗi cộng đồngtrong tiến trình lịch sử không ngừng.

Từ bản chất sáng tạo và nhân văn, dưới góc độ một thực thể xã hội, văn hốphải được nhìn nhận trong tổng thể các đặc trưng, chức năng, dạng thức tồn tạivà khuynh hướng xã hội của nó - cái thuộc tính tổng thể làm cho nó trở thànhmột "cơ thể sống song trùng" - tức là vừa tồn tại ngay trong con người, vừa tồntại như một thực thể do con người sáng tạo ra và quay trở lại nuôi dưỡng đờisống cộng đồng - được hình thành và phát triển lâu dài trong tiến trình lịch sử,gắn chặt với tồn bộ đời sống của lồi người. Khơng có văn hố, con người

<i><b>khơng thể trở thành Người theo đúng nghĩa của mình; ngược lại, nếu khơng nói</b></i>

đến con người và xã hội lồi người thì văn hoá chỉ là một khái niệm trống rỗng.Rất nhiều nhà khoa học đã bàn đến đặc trưng của văn hố dưới nhiều góc độtiếp cận khác nhau, khi thì q rộng, khi lại q hẹp. Và vì thế có rất nhiều đặctrưng khác nhau của văn hoá đã được người ta khái quát nên. Tuy nhiên, để tiếpcận đúng đắn quan niệm về văn hoá quân sự từ khái niệm văn hố, trên cơ sởphương pháp luận mác-xít, thì không thể không đề cập đến đặc trưng hệ thốngvà đặc trưng giá trị của văn hoá.

Đời sống và hoạt động của con người cùng cộng đồng xã hội bao giờ cũnglà một chỉnh thể thống nhất gồm các thành tố có quan hệ hữu cơ khăng khít vớinhau, quy định lẫn nhau, chế ước lẫn nhau và tương tác với nhau theo nhữngquy luật khách quan nhất định. Là sự kết tinh về phương diện giá trị của đờisống và hoạt động ấy, văn hố ln biểu hiện ra như một đại hệ thống bao gồmnhiều bộ phận (hay còn gọi là tiểu hệ thống) thống nhất một cách biện chứngtrong một chỉnh thể. Mỗi bộ phận (tiểu hệ thống) lại là một thể phức hợp củanhiều yếu tố (vi hệ thống). Tất nhiên, ranh giới giữa các các cấp độ ấy chỉ cótính tương đối, nhưng nhận thức và xử lí văn hố thì phải giải quyết đúng đắnquan hệ giữa cái bộ phận với cái toàn thể và giữa các bộ phận với nhau. Chẳnghạn, khi nghiên cứu văn hố qn sự, cần tiếp cận nó khơng những trong mốiquan hệ với đại hệ thống văn hoá mà còn trong tư cách một chỉnh thể bao gồm

</div><span class="text_page_counter">Trang 6</span><div class="page_container" data-page="6">

hệ thống các giá trị văn hoá quân sự, hệ thống các quan hệ văn hoá quân sự, hệthống các hình thái hoạt động văn hố qn sự và hệ thống các thiết chế vănhoá quân sự.

Trong các hệ thống yếu tố văn hố thì hệ thống giá trị văn hố cần đượcquan tâm trước hết, vì văn hoá và giá trị là hai khái niệm đồng bậc và thườngđược coi như đồng nhất. Theo đó, có thể coi văn hoá là tổng thể hữu cơ cácgiá trị, và giá trị văn hoá quy định đặc điểm, nội dung, quy luật phát triển với

<i>tư cách thực thể xã hội của bản thân văn hố. Các lí thuyết văn hoá học hiện</i>

đại đều cố gắng biểu đạt giá trị văn hoá cả về mặt cấp độ và mặt tính chất củanó. Về cấp độ, hệ thống giá trị văn hoá bao gồm các giá trị nền tảng (giá trịgốc, mang tính định hướng chung), giá trị chuẩn mực (biểu đạt giá trị nềntảng trong hoàn cảnh nhất định), giá trị cụ thể (chi tiết hoá các giá trị nền tảngvà giá trị chuẩn mực thành tiêu chuẩn, quy định... mà mỗi cộng đồng có thểchấp nhận). Về định tính, hệ thống giá trị văn hố được phân định theo dạngthức tồn tại (giá trị vật chất và giá trị tinh thần), theo thời gian (giá trị nhấtthời, giá trị lâu bền), theo mục đích (giá trị sử dụng, giá trị đạo đức, giá trịthẩm mĩ)...

Với tư cách một thực thể xã hội, văn hố ln thấm sâu vào nhân cách conngười và đời sống cộng đồng một cách bền vững. Tuy nhiên, đó khơng phải làsự bền vững tuyệt đối, bất biến, mà là sự bền vững luôn gắn với tính lịch sử;ngay cả những giá trị văn hố mang tính phổ qt, "vĩnh hằng" nhất cũngkhơng ngừng được đổi mới về nội hàm và tính chất xã hội. Đấu tranh trên lĩnhvực văn hoá là đấu tranh cho thắng lợi của giá trị và ngăn chặn, loại trừ phảngiá trị, cho nên có nắm vững đặc trưng giá trị mới có thể phân định được vănhố với "phản văn hố", cả về định tính và định lượng, dù ở thời điểm lịch sửcụ thể nào và tuân theo những chuẩn mực văn hoá cụ thể nào.

Từ bản chất và những đặc trưng cơ bản như đã đề cập trên đây cho thấy,văn hố có nhiều chức năng xã hội quan trọng, đồng thời có những phươngthức hết sức đặc biệt để thực hiện các chức năng ấy.

</div><span class="text_page_counter">Trang 7</span><div class="page_container" data-page="7">

Thông qua hệ thống các giá trị văn hoá, quan hệ văn hoá, hoạt động văn hoá

<i>và thiết chế văn hoá mà chức năng giáo dục của văn hoá - hay chức năng văn hoá</i>

<i>hoá con người - được thực hiện nhằm trực tiếp tác động tới sự hình thành và phát</i>

triển tồn diện của nhân cách, định hướng lí tưởng, đạo đức, hành vi của mỗingười và cộng đồng theo hệ chuẩn chân, thiện, mĩ. Chức năng giáo dục của vănhoá được coi như sợi dây nối liền quá khứ với hiện tại và tương lai, làm cho lịchsử loài người và mỗi dân tộc không ngừng phát triển.

<i>Gắn liền với chức năng giáo dục là chức năng nhận thức của văn hoá, được</i>

thực hiện bằng sự tác động trực tiếp của giá trị văn hố vào lí trí, tình cảmnhằm nâng cao trí tuệ con người, góp phần trang bị hệ thống tri thức mà nhờđó, thế hệ sau "đứng được trên vai" thế hệ trước. Trong thực hiện chức năngnhận thức của văn hố thì các vấn đề giáo dục - đào tạo và nghiên cứu khoahọc là cơ bản và trực tiếp nhất, đặc biệt là trước sự phát triển như vũ bão củacách mạng khoa học - công nghệ cùng xu hướng quốc tế hoá hiện nay.

Cùng với nhu cầu, khả năng hoàn thiện nhân cách và nâng cao hiểu biết,con người cịn có nhu cầu, khả năng vươn tới cái đẹp. Nhu cầu, khả năng ấy

<i>được văn hoá thực hiện bằng chức năng thẩm mĩ, biểu hiện tập trung ở văn hố</i>

nghệ thuật. Đó là q trình định hướng cảm xúc, thị hiếu, lí tưởng thẩm mĩ và"đánh thức", bồi dưỡng khả năng thẩm mĩ, góp phần hồn thiện con người vàxã hội theo tiêu chí cái đẹp. Chức năng thẩm mĩ gắn liền với chức năng nhậnthức và hướng tới chức năng bao quát là giáo dục con người cùng cộng đồng.Chính vì vậy mà quan điểm "nghệ thuật vị nhân sinh" có chỗ đứng và sức sốngxã hội vững chắc hơn hẳn quan niệm "nghệ thuật vị nghệ thuật".

<i>Văn hố cịn có chức năng điều chỉnh nhờ hệ thống những chuẩn mực văn</i>

hố. Bởi vì, dù tự phát hay tự giác thì đời sống xã hội của bất cứ cộng đồngngười nào cũng hình thành nên những hệ thống chuẩn mực bảo đảm sự tồn tại,phát triển thống nhất của mình, bảo vệ sự an bình cho cuộc sống cá nhân vàcộng đồng. Trong đó, hệ thống những chuẩn mực văn hoá với các giá trị chân,thiện, mĩ của mình bao giờ cũng định hướng cho từng cá nhân và cả cộng đồng

</div><span class="text_page_counter">Trang 8</span><div class="page_container" data-page="8">

theo lí tưởng, mục tiêu nhất định. Đồng thời, chức năng điều chỉnh của văn hốcịn có ý nghĩa tự thân, tức là bảo đảm sự phát triển lành mạnh, đúng hướngcủa chính văn hố, đấu tranh loại bỏ phản văn hố.

Dưới góc độ một thực thể xã hội, văn hố tồn tại ở nhiều dạng thức và vìthế mà có nhiều cách phân định khác nhau: theo hình thái tồn tại, theo lĩnh vựcsáng tạo, theo chủ thể sáng tạo, theo loại hình sinh hoạt xã hội, theo các dạnghoạt động và lĩnh vực hoạt động, theo đặc điểm địa lí, mơi trường, phươngthức sống, theo sắc thái văn hố và tín ngưỡng tơn giáo... Tuy nhiên, để tiếpcận bản chất của văn hoá nhằm xác định cách hiểu khoa học về văn hố qnsự, cần nhìn nhận các dạng thức tồn tại của văn hoá trong các cực đối lập cóquan hệ biện chứng khơng thể tách rời.

<i>Theo đó, xét theo dạng thái tồn tại, nếu văn hố vật thể bao gồm tồn bộ</i>

những giá trị văn hố tồn tại dưới dạng hữu thể (trống đồng, đàn bầu, đê điều,

<i>cơng trình kiến trúc...), thì văn hố phi vật thể bao gồm tồn bộ những giá trị</i>

văn hố tồn tại dưới dạng các biểu hiện tượng trưng vơ hình (thơ, ca nhạc,phong tục, kinh nghiệm sản xuất...). Còn xét theo lĩnh vực sáng tạo giá trị, nếu

<i>văn hoá văn hoá vật chất là tổng thể các giá trị chân, thiện, mỹ do quá trình sảnxuất vật chất và tổ chức đời sống vật chất tạo nên, thì văn hố tinh thần là hiện</i>

thân của cái chân, cái thiện, cái mỹ phản ánh quá trình sáng tạo tinh thần và tổ

<i>chức đời sống tinh thần, và văn hoá tổ chức xã hội là tổng thể các giá trị vănhoá phản ánh trình độ người trong tổ chức đời sống cộng đồng. Nếu văn hố</i>

<i>cá nhân là trình độ người của mỗi cá nhân, là dạng thái văn hoá nằm sâu trong</i>

<i>mỗi người, thì văn hố cộng đồng khơng phải là phép cộng đơn thuần của văn</i>

hoá cá nhân mà là toàn bộ thành tựu sáng tạo, giá trị và chuẩn mực văn hốđược hình thành thơng qua hoạt động của cả cộng đồng, là dạng thái văn hoá"thoát thai" khỏi từng cá nhân để được cộng đồng chấp nhận, coi là đại biểu.Song, tất cả sự phân định đó chỉ là tương đối, vì trên thực tế, các dạng thức tồntại của văn hố gắn bó hữu cơ với nhau, lồng vào nhau.

</div><span class="text_page_counter">Trang 9</span><div class="page_container" data-page="9">

Khuynh hướng xã hội của văn hoá cũng cần được khái quát ở những tính chấttrong mối quan hệ biện chứng giữa các cực đối lập, cũng như cả ở chiều không

<i>gian và thời gian. Trong khi khẳng định tính bản sắc riêng nhất của văn hoá tồntại trong văn hoá cá nhân và tính phổ qt cao nhất trong văn hố nhân loại, thì</i>

đồng thời phải làm rõ sự chuyển hố từ tính bản sắc đến tính phổ qt: cá nhân gia đình - tập thể - giai cấp - dân tộc - nhân loại, và từ phổ quát đến bản sắc

<i>-theo chiều ngược lại. Trong khi khẳng định bất cứ "lát cắt" đồng đại nào củavăn hoá cũng là kết quả quá trình phát triển theo chiều lịch đại, thì phải thừa</i>

nhận bất cứ nét bản sắc văn hoá nào phát triển theo chiều lịch đại cũng "uốn

<i>mình" theo cái đồng đại. Tiếp cận tính giai cấp của văn hố trong xã hội cógiai cấp khơng bao giờ được tách khỏi tính nhân dân, vì sự thống nhất giữa</i>

tính giai cấp và tính nhân dân của văn hố biểu hiện ở các chức năng vừa đápứng nhu cầu của quảng đại quần chúng, vừa phục vụ lợi ích của một giai cấpnhất định. Đồng thời, cần thấy tính giai cấp và tính nhân dân có quan hệ khăng

<i>khít với tính dân tộc và tính nhân loại, vì đều thể hiện các cấp độ bản sắc và</i>

phổ quát của văn hố; hơn nữa, tính dân tộc và tính nhân loại phổ biến là hai

<i>mặt thống nhất nhưng khơng "hồ tan". Cuối cùng, khi nhìn nhận tính kế thừa</i>

của văn hố biểu hiện sự tiếp nối văn hoá theo chiều lịch đại, phản ánh sự "ditruyền" văn hoá, sự gắn liền từ quá khứ đến hiện tại và tương lai của văn hố,

<i>thì phải thừa nhận nó khơng bao giờ tách khỏi tính hợp dung của văn hố biểu</i>

hiện sự đan xen, hỗn dung các giá trị, các yếu tố trong một lát cắt đồng đại,phản ánh sự "trao đổi chất" văn hoá giữa các dân tộc và trong nội bộ từng dântộc.

Hiểu văn hố dưới góc độ một thực thể xã hội cịn phải nắm vững sự hìnhthành và phát triển khách quan theo các quy luật cơ bản của nó. Đối tượngnghiên cứu đặc biệt này địi hỏi phải có phương pháp tiếp cận đúng đắn thơngqua sự trừu tượng hố, khái qt hố cao độ.

Để phân tích những quy luật cơ bản của sự phát triển văn hoá, trước hếtcần có phương pháp tiếp cận đúng đắn trên cơ sở vận dụng phương pháp luậncủa chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử. Đó là bảo đảm tính khách

</div><span class="text_page_counter">Trang 10</span><div class="page_container" data-page="10">

quan của quá trình tiếp cận các quy luật phát triển văn hố thông qua nhận thứcvà giải quyết kịp thời mâu thuẫn khách quan giữa văn hoá và phi văn hoá, giữaxu hướng thúc đẩy văn hoá phát triển với những lực cản; thơng qua luận giảiphương thức phát triển văn hố như q trình tích luỹ về lượng để nhảy vọt vềchất trong điều kiện nhất định; thông qua khẳng định sự tất thắng của cái tiêntiến, hợp quy luật và đào thải cái lỗi thời, lạc hậu theo quá trình phủ định biệnchứng tựa như "đường xốy ốc". Đó là tiếp cận các quy luật phát triển văn hoámột cách toàn diện - hệ thống nhằm nhận thức đúng sự tác động tổng hợp củachúng và định hướng tích cực sự tác động của từng quy luật trong cả hệ thống,tránh sai lầm phiến diện và hạn chế sự chồng chéo, tác động ngược chiều, cảntrở sự phát triển. Đó là tiếp cận các quy luật phát triển văn hoá một cách chỉnhthể - logic, tuân thủ logic tiếp cận để nhận thức đúng thực chất, phân định rõ vịtrí, vai trò của từng quy luật và quan hệ hữu cơ giữa các quy luật, cũng nhưkhẳng định vai trò con người trong nhận thức và vận dụng quy luật.

Từ những nguyên tắc phương pháp luận cơ bản đó, có thể khẳng định rằng,văn hoá phát triển dưới sự tác động khách quan, mang tính bản chất, tất nhiên,ổn định, phổ biến của rất nhiều khía cạnh đa dạng như: tác động của q trìnhsáng tạo văn hố, tác động của các phương diện xã hội khác đến văn hoá và tácđộng lẫn nhau giữa các yếu tố nội tại của văn hoá. Sự phát triển văn hoá bắtđầu từ hoạt động sáng tạo của con người, cả trong sản xuất vật chất, trong "sảnxuất" tinh thần và trong tổ chức đời sống xã hội. Sự phát triển văn hoá đồngthời còn là kết quả những mối tương tác hợp quy luật giữa văn hoá với cácphương diện khác của đời sống xã hội như cơ sở kinh tế, chế độ chính trị, quanhệ xã hội, đạo đức, lối sống, pháp luật, tôn giáo, y tế, thể thao, bảo vệ môitrường...

Đặc biệt, cần nhấn mạnh sự phát triển văn hoá là kết quả tác động trực tiếpcủa những mối liên hệ nội tại, vì tác động nội tại ln mang tính quyết định vàlà cơ sở tất yếu để tiếp nhận sự tác động, chi phối, quy định từ bên ngồi. Đó làquy luật tích hợp và lan toả văn hoá, làm cho văn hoá phát triển như một q

<i>trình tích luỹ, dung hợp các yếu tố văn hố theo cơ chế "hướng nội" - cơ chế</i>

</div><span class="text_page_counter">Trang 11</span><div class="page_container" data-page="11">

<i>nhận giá trị với một hệ quy chiếu nhất định và lây lan, mở rộng ảnh hưởng,</i>

<i>phổ biến hố các yếu tố văn hố theo cơ chế "hưóng ngoại" - cơ chế truyền giá</i>

<i>trị với định hướng nhất định. Đó là quy luật kế thừa và vượt gộp văn hoá, làm</i>

cho nền văn hoá vừa đứng vững chắc trên nên tảng truyền thống, nối liền quákhứ với hiện tại và chuẩn bị cho tương lai để phát triển liên tục, có sức sốngsâu bền, vừa có khả năng phản ánh vượt trước và phát huy vai trò sáng tạo, đitắt, đón đầu... to lớn của cộng đồng. Đó là quy luật giao thoa và tiếp biến vănhoá làm cho văn hố phát triển thơng qua sự trao đổi, vay mượn, đan xen, hỗn

<b>dung... và tiếp nhận, cải biến, chuyển hoá... các yếu tố văn hoá; làm cho mỗi</b>

nền văn hố tích hợp được yếu tố tích cực trong giao lưu để phát triển đa dạng,phong phú, sinh động, đồng thời kết tinh được những yếu tố tiên tiến từ các"tiểu cộng đồng" thành những đặc trưng chung, khắc phục xu hướng khu biệthố và góp phần mở thơng, hội nhập với các nền văn hoá đương đại để xích lạigần nhau trong q trình phát triển đồng đại.

Tiếp cận văn hố dưới góc độ một thực thể xã hội tạo cơ sở lí luận để nhậnthức văn hố quân sự đúng với bản chất và quy luật vận động, phát triển vốn cócủa nó. Bởi vì, bất cứ vịng cộng đồng văn hố nào cũng thể hiện bản chất chungcủa văn hoá và vận động, phát triển theo những quy luật khách quan của vănhoá. Tất nhiên, bản chất và quy luật chung đó ln được thể hiện một cách đặcthù do phản ánh tính đặc thù của mỗi cộng đồng văn hoá nhất định.

<i><b>Tiếp cận văn hoá dưới góc độ một phương diện của đời sống xã hội thường dẫn</b></i>

đến một quan niệm về "không gian văn hố", trong đó diễn ra mối quan hệ giữacon người và hoàn cảnh, tức là mối quan hệ biện chứng mà "con người tạo rahồn cảnh đến mức nào thì hoàn cảnh cũng tạo ra con người đến mức ấy"<small>[1] </small>.Thực chất, "khơng gian văn hố" này là mơi trường sống của con người vàcộng đồng được nhìn dưới bình diện giá trị văn hố, tức là nó đem lược quytồn bộ "chất" văn hố từ đời sống và hoạt động của con người cùng cộng đồngvào trong đó.

</div><span class="text_page_counter">Trang 12</span><div class="page_container" data-page="12">

Việc "bóc tách" một cách tương đối khơng gian văn hố từ tổng hồ mơitrường sống của con người và cộng đồng là cần thiết để thấy hết các khía cạnhphong phú, đa dạng của văn hố trong đời sống cộng đồng, cũng như của sựphát triển mỗi nền văn hoá. Song về nguyên tắc phương pháp luận, cần phảiđặt sự bóc tách ấy trong mối quan hệ không thể tách rời với việc khẳng địnhrằng, văn hố ln "hồ nhập" trong mọi phương diện của đời sống xã hội, làdấu ấn sáng tạo và nhân văn theo tiêu chí chân, thiện mĩ của tồn bộ đời sốngvà hoạt động xã hội. Ngay cả những hoạt động "thuần" văn hoá, tức là hoạtđộng nhằm trực tiếp đáp ứng nhu cầu văn hoá của con người và xây dựng conngười về văn hố, nếu khơng thấm đậm tinh thần sáng tạo và nhân văn, khôngtheo kịp hệ chuẩn chân, thiện, mĩ đương đại, thì "chất" văn hố chứa đựngtrong đó cũng chẳng được là bao, thậm chí những hoạt động đó cịn bị gạt rakhỏi con đường đi lên của nền văn hố đương đại.

Hơn nữa, khơng nên hiểu một cách hạn hẹp rằng văn hoá chỉ là một phạmtrù bộ phận của phạm trù xã hội. "Không gian" văn hố khơng chỉ bao hàmtrong đó mơi trường xã hội với "chất" văn hố của tồn bộ các quan hệ nhântính, mà cịn bao hàm cả mơi trường tự nhiên khi được xem xét trong quan hệgiữa tự nhiên với con người về mặt văn hoá. Con người chinh phục thiênnhiên, cải tạo và bồi bổ thiên nhiên, cảm thụ cái hay, cái đẹp từ thiên nhiên,đồng thời "thổi" cái hay, cái đẹp của mình vào thiên nhiên... không chỉ để thoảmãn nhu cầu vật chất và tinh thần của mình, mà cịn để "lớn lên" về mặt vănhoá, "học hỏi" cái hay, cái đẹp từ thiên nhiên. Đó là mối quan hệ "có đi có lại"mà nếu vi phạm nó, con người cùng cộng đồng phải gánh chịu "báo ứng nhãntiền". Tổ tiên ta rất thấm thía điều này khi luôn luôn tâm niệm rằng con ngườilà một "tiểu vũ trụ" trong đại vũ trụ bao la. Và thực tiễn phát triển của vănminh công nghiệp tư bản theo kiểu "đào đến cạn, vắt đến kiệt" ngày nay đangkhiến các nhà khoa học có lương tri phải nhớ lại lời cảnh báo của các nhà kinhđiển mác-xít: "Tuy nhiên, chúng ta cũng không nên quá tự hào về những thắnglợi của chúng ta đối với giới tự nhiên. Bởi vì cứ mỗi lần ta đạt được một thắnglợi, là mỗi lần giới tự nhiên trả thù lại chúng ta"<small>[2] </small>.

</div><span class="text_page_counter">Trang 13</span><div class="page_container" data-page="13">

Tiếp cận văn hố dưới góc độ một phương diện của đời sống xã hội còn làtiếp cận sự tương tác biện chứng giữa văn hoá với sự phát triển kinh tế - xã hộimột cách toàn diện, trước hết là đối với phương diện kinh tế. Văn hố đóng vaitrị to lớn trong phát triển lực lượng sản xuất thông qua việc chuẩn bị nhân tốngười lao động, việc đưa công nghệ hiện đại vào đổi mới quy trình sản xuất,việc tìm ra những tư liệu sản xuất hiện đại và ưu việt. Văn hố góp phần hồnthiện quan hệ sản xuất thông qua điều chỉnh quan hệ sở hữu, tổ chức phân cônglại lao động xã hội, cải tiến phương thức phân phối sản phẩm... Những điều đólàm cho năng suất lao động không ngừng được nâng cao, chất lượng và hiệuquả kinh tế không ngừng phát triển. Nhờ tác động mạnh mẽ của cách mạngkhoa học và công nghệ hiện đại, của kinh tế tri thức, hơn bao giờ hết văn hốđang có vai trị cực kì to lớn. Nếu chỉ thuần t vì lợi ích kinh tế, khơng tínhđến ảnh hưởng của văn hoá đối với sự phát triển kinh tế, đồng thời khơng coitrọng tính nhân văn cùng ý nghĩa xã hội của sự tăng trưởng kinh tế, thì sẽ dẫnđến phát triển kinh tế sai mục đích, tách rời phát triển kinh tế với phát triển conngười, phát triển văn hoá - xã hội và phát triển xã hội một cách toàn diện.

Đối với phương diện chính trị, chỉ có đứng vững trên cơ sở phương phápluận mác-xít mới có thể hiểu được văn hố - dưới góc độ một phương diện củađời sống xã hội - trong mối quan hệ hữu cơ với cách mạng xã hội và tiến bộ xãhội. Cách mạng xã hội là "ngày hội của quần chúng bị áp bức", là "đầu tàu củalịch sử", là sự phá bỏ xã hội cũ và thay thế bằng hình thái kinh tế - xã hội mới tiếnbộ, hợp quy luật, nên tất yếu gắn bó một cách nhân - quả chặt chẽ với nền văn hoátiên tiến. Những giá trị văn hoá, cái ý nghĩa sáng tạo và nhân văn theo tiêu chíchân, thiện, mĩ đã được chứa đựng ngay trong mục tiêu, phương pháp, hìnhthức cách mạng xã hội do giai cấp cách mạng, tiên tiến lãnh đạo; trong lí luậnvà thực tiễn cách mạng; trong trí tuệ, năng lực của giai cấp lãnh đạo; trongtrình độ giác ngộ, ý chí quyết tâm và sự sáng tạo của quần chúng cách mạng.Sự chín muồi của tất cả những điều kiện khách quan và nhân tố chủ quan chothắng lợi của một cuộc cách mạng xã hội phải là kết quả phát triển văn hốchính trị của một giai cấp, một chính đảng, một dân tộc nhất định. Đồng thời,

</div><span class="text_page_counter">Trang 14</span><div class="page_container" data-page="14">

sự thắng lợi của cách mạng sẽ tạo tiền đề và động lực làm cho văn hoá pháttriển cao hơn, làm thay đổi căn bản nhận thức về nhiều mặt của cộng đồng, tạođiều kiện để cộng đồng tiếp thụ tinh hoa văn hoá thế giới, giao lưu với tư tưởngtiến bộ, đổi mới các quan hệ xã hội theo hướng ngày càng văn hoá hơn.

Sự tương tác giữa văn hoá với các phương diện khác của đời sống xã hộicòn được biểu hiện trực tiếp ở mối quan hệ giữa văn hoá với sự phát triển đờisống tinh thần của xã hội, mà trước hết là tư tưởng, đạo đức, lối sống. Ngay cảhiểu văn hoá theo nghĩa hẹp thì cũng khơng thể phủ nhận được khía cạnh này.Bởi vì tư tưởng, đạo đức, lối sống được coi là những phạm trù "cặp đơi" vớivăn hố, là bản thân văn hoá trong lề lối suy nghĩ và hành động, ứng xử. Chỉ cóthể phân định một cách tương đối giữa văn hố với các phạm trù đó ở chỗ: vănhố ln là nền tảng tinh thần và là diện mạo của tư tưởng, đạo đức, lối sống;còn tư tưởng, đạo đức, lối sống luôn chắt lọc những tinh tuý của nó để chuyểnhố thành những giá trị văn hố mang tính phổ qt. Đại hội Đảng tồn quốclần thứ IX đã khẳng định: "Về xây dựng nền văn hoá tiên tiến, đậm đà bản sắcdân tộc: hướng mọi hoạt động văn hoá vào việc xây dựng con người Việt Namphát triển tồn diện về chính trị, tư tưởng, trí tuệ, đạo đức, thể chất, năng lựcsáng tạo, có ý thức cộng đồng, lịng nhân ái, khoa dung, tơn trọng nghĩa tình,lối sống có văn hố, quan hệ hài hồ trong gia đình, cộng đồng và xã hội"<small>[3] </small>.

Như vậy, dưới góc độ một phương diện của đời sống xã hội, văn hoá thểhiện ra như "cầu nối" đặc biệt giữa tổng thể môi trường sống với quá trình hìnhthành, phát triển những giá trị bản chất người của các thành viên trong cộngđồng. Một mặt, đó là quá trình con người cùng cộng đồng sáng tạo ra các giátrị văn hoá trong mọi lĩnh vực của đời sống xã hội, thơng qua đó cải biến vàhồn thiện mơi trường sống của mình. Mặt khác, do gắn liền với con người,văn hoá thể hiện như "thước đo" cơ bản nhất sự tăng lên không ngừng các chỉsố sáng tạo và nhân văn theo tiêu chí chân, thiện, mĩ ở tất cả các phương diệncủa đời sống xã hội, đồng thời chuẩn bị con người, quy tụ các động lực ngườithâm nhập và xây dựng, phát triển mọi phương diện xã hội. Điều đó làm cho

</div><span class="text_page_counter">Trang 15</span><div class="page_container" data-page="15">

văn hoá phát triển phong phú, đa dạng mà vẫn hài hoà với các phương diện xãhội khác.

Tiếp cận văn hố dưới góc độ một phương diện của đời sống xã hội có ýnghĩa rất lớn để nhận thức phạm trù văn hố qn sự. Bởi vì qn sự cũng làmột phương diện của đời sống xã hội, cho nên trong lĩnh vực quân sự và hoạtđộng quân sự cách mạng, tiến bộ, chắc chắn có chứa đựng những giá trị vănhố. Tất nhiên, văn hố qn sự khơng thể là các giá trị văn hoá chung được"di chuyển", áp đặt vào lĩnh vực đặc biệt này mà là tổng hồ các giá trị văn hốđược nảy sinh từ bản thân tổ chức và hoạt động quân sự cách mạng.

<i><b>Tiếp cận văn hố dưới góc độ tổng hồ các vịng cộng đồng văn hốtrong lịch sử là góc độ địi hỏi văn hoá phải được tiếp cận như một tiến trình</b></i>

lịch sử phát triển nền văn hố nhân loại, trong đó nhất định bao gồm lịch sửvăn hố các khu vực, văn hoá các dân tộc và văn hoá các tiểu cộng đồng. Dướigóc độ này, có thể hiểu lịch sử văn hố thơng qua những nền văn hố khácnhau, với những đặc điểm cơ bản, sự vượt gộp và lan toả các giá trị văn hoáđặc sắc của các cộng đồng ấy. Tuy nhiên, có sự phân định tương đối giữa khái

<i>niệm "cộng đồng văn hoá" và khái niệm "vịng cộng đồng văn hố". Cộng</i>

<i>đồng văn hố chỉ tổng thể các yếu tố văn hoá trong một cộng đồng người cụ</i>

thể, như văn hoá dân tộc Chăm, vùng văn hoá Kinh Bắc, nền văn hoá Việt

<i>-Mường cổ... Cịn vịng cộng đồng văn hố chỉ sự khái quát những đặc trưng</i>

chung về văn hoá của một dạng thức cộng đồng người nhất định, chẳng hạnvòng cộng đồng văn hố tộc người, vịng cộng đồng văn hố làng xã, vịngcộng đồng văn hố dân tộc, vịng cộng đồng văn hố nhân loại... Chính vì vậymà trong một cộng đồng văn hố nhất định, có thể chứa đựng nhiều vịng cộngđồng văn hố; và ngược lại, mỗi vịng cộng đồng văn hoá được "chiết xuất" từnhiều cộng đồng văn hố khác nhau.

Tiếp cận văn hố dưới góc độ tổng hồ các vịng cộng đồng văn hố tronglịch sử trước hết phải khẳng định được sự xuất hiện, hình thành văn hoá nhânloại và sự thể hiện phong phú, đa dạng của nó ở từng khu vực, từng dân tộc.

</div><span class="text_page_counter">Trang 16</span><div class="page_container" data-page="16">

Văn hoá nhân loại là cộng đồng văn hố lớn nhất và cũng là vịng cộng đồngvăn hố mang tính phổ qt nhất, nên lịch sử của nó chính là hiện thân của bảnchất, quy luật phát triển văn hố nói chung. Từ bản chất và quy luật chung ấy,

<i>cần đứng vững trên nguyên tắc phương pháp luận toàn diện - lịch sử cụ thể để</i>

khái quát những nét đặc sắc của văn hoá khu vực, văn hoá các dân tộc, văn hoácác vùng miền, văn hoá các định chế xã hội... Chỉ như vậy mới có thể hiểu biếtsâu sắc lịch sử các nền văn hố và các vịng cộng đồng văn hố tiêu biểu, cũngnhư sự đóng góp các giá trị điển hình của chúng vào nền văn hố chung củanhân loại.

Dưới góc độ tổng hồ các vịng cộng đồng văn hố trong lịch sử, văn hoávừa thể hiện ra như một tập hợp của các giá trị văn hoá theo chiều lịch đại, tứclà sự kế tiếp nhau trong tiến trình lịch sử, vừa bao hàm các giá trị văn hố đượctích hợp trong một lát cắt đồng đại. Tất nhiên, đó khơng phải là tổng số những"sợi dây" lịch đại cứng nhắc, cùng những "lát cắt" đồng đại chồng lên nhaumột cách ngẫu nhiên mà là sự kết nối mang tính chỉnh thể. Song, cũng khôngthể đồng nhất sự kết nối chỉnh thể ấy với trạng thái nhất thể hoá văn hoá, đồnghố văn minh... đã từng diễn ra đây đó trong lịch sử. Trong khi hội nhập vàovòng cộng đồng văn hoá lớn hơn và hấp thụ, tiếp biến các giá trị cần thiết ở đó,cộng đồng văn hố nào vẫn giữ được cho mình cái bản sắc riêng, khơng thểtrộn lẫn qua chiều dài thăng trầm của lịch sử, thì sẽ tiếp tục khơng ngừng pháttriển.

Bản chất q trình giao lưu giữa các cộng đồng văn hoá và sự phát triển củaq trình giao lưu đó là một đối tượng nghiên cứu rất phức tạp, địi hỏi khơngnhững phải tính đến các mối quan hệ song phương, đa phương về kinh tế, chínhtrị, quân sự, ngoại giao... của các quốc gia, khu vực và ảnh hưởng của chúng đếngiao lưu văn hố, mà cịn phải thấy được tính độc lập, đặc điểm của giao lưu vănhố giữa các vịng cộng đồng. Phương pháp tiếp cận thích hợp để làm rõ tínhchất phổ biến trong giao lưu giữa các cộng đồng văn hố và nhận thức nét đặcthù của từng vịng cộng đồng văn hoá trong giao lưu phải dựa trên cơ sở tínhnguyên tắc về sự thống nhất trong đa dạng, sự hài hoà giữa cái phổ biến với cái

</div><span class="text_page_counter">Trang 17</span><div class="page_container" data-page="17">

đặc thù, giữa hiện đại và truyền thống trong hội nhập và phát triển văn hoá. Chỉnhư vậy thì trong thực tiễn mới có thể "hội nhập mà khơng hồ tan".

Tiếp cận văn hố dưới góc độ tổng hồ các vịng cộng đồng văn hố tronglịch sử có ý nghĩa quan trọng trong nghiên cứu vịng cộng đồng văn hoá đặcthù - văn hoá quân sự cách mạng. Với tư cách tổng hoà các cộng đồng văn hốđương đại, nền văn hố nhân loại ln bao hàm tất cả các cộng đồng văn hốdù chúng thuộc vịng cộng đồng văn hố nào, do đó khơng thể khơng bao hàmvịng cộng đồng văn hố qn sự cách mạng. Một mặt, phải thấy rằng văn hốqn sự là vịng cộng đồng văn hố nằm trong tổng hồ các vịng cộng đồngvăn hố của lịch sử xã hội có giai cấp, nên đương nhiên khơng tách biệt vớinền văn hố chung của xã hội. Mặt khác, phải vạch ra rằng đây là vịng cộngđồng văn hố đặc thù, mang những nét đặc trưng riêng trong bản chất và quyluật phát triển, nên phải có phương pháp tiếp cận đặc thù thì mới hiểu được nómột cách thấu đáo.

Duới góc độ phương pháp luận, việc khẳng định một vòng cộng đồng văn

<i>hố nào đó có thực sự tồn tại hay khơng phải dựa trên hai căn cứ cơ bản: một</i>

<i>là, vòng cộng đồng này có đại biểu cho các cộng đồng văn hố trong cùng một</i>

<i>dạng thức nhất định hay khơng, và hai là, vịng cộng đồng này có thể hiện ra</i>

như một hệ thống giá trị mang tính sáng tạo và nhân văn theo tiêu chí của cáichân, cái thiện và cái mĩ hay khơng. Trong xã hội có đối kháng giai cấp thì sựđối lập về mặt chính trị - xã hội giữa giai cấp cách mạng, tiến bộ và giai cấpphản cách mạng, kìm hãm tiến bộ xã hội là một thực tại khách quan. Và để tạora vị thế xã hội có lợi, giai cấp nào cũng cố gắng chứng minh rằng lợi ích củamình gắn liền với các giá trị chân, thiện, mĩ, đồng thời cố gắng thể hiện tưtưởng và hoạt động của mình, kể cả tư tưởng và hoạt động quân sự, như "chuẩnvăn hoá" chung của xã hội. Song, rõ ràng là trong mọi lĩnh vực, nhất là tronglĩnh vực quân sự, thì cái chân, cái thiện, cái mĩ không bao giờ đi cùng với cácgiai cấp thống trị, bóc lột đã lỗi thời, phản động. Vịng cộng đồng văn hố qnsự dứt khốt khơng thể được "chiết xuất" từ những cộng đồng kiểu này.

</div><span class="text_page_counter">Trang 18</span><div class="page_container" data-page="18">

Chính vì thế, để xác định rõ những khía cạnh bản chất của văn hố tronglĩnh vực đặc thù quân sự, cần phải làm rõ tính chất chính trị - xã hội của lí luậnquân sự, tổ chức quân sự và hoạt động quân sự. Ngày nay, tiếp cận văn hốqn sự dưới góc độ một vịng cộng đồng văn hố đặc thù của nhân loại thựcchất là khẳng định và làm rõ giá trị văn hố trong lí luận về bạo lực cách mạng,trong các tổ chức quân sự cách mạng, trong các cuộc chiến tranh chống xâmlược, nội chiến cách mạng, chiến tranh giải phóng, chiến tranh bảo vệ Tổ quốcxã hội chủ nghĩa. Đồng thời, phải khẳng định rõ các giá trị văn hố ấy là mộtbộ phận khơng thể thiếu của nền văn hoá mỗi dân tộc và cũng hợp thành nềntảng, động lực, tiền đề cho sự phát triển xã hội nói chung và phát triển văn hốnói riêng. Mặt khác, phải vạch rõ tính chất phản tiến bộ, phản nhân văn của líluận và thực tiễn quân sự trong các học thuyết quân sự, tổ chức quân sự và hoạtđộng quân sự phản cách mạng của chủ nghĩa đế quốc cùng các thế lực phảnđộng đàn áp nhân dân trong nước và xâm lược, nơ dịch nước ngồi.

Như vậy, tiếp cận văn hoá trên cơ sở phương pháp luận mác-xít ở tất cả cácgóc độ trên đây khơng những cho phép có cái nhìn khái qt về những khíacạnh bản chất của văn hố nói chung, mà cịn tạo cơ sở phương pháp luận khoahọc để nghiên cứu những khía cạnh bản chất của văn hố qn sự, tức là khẳngđịnh văn hoá quân sự tồn tại và phát triển vừa như một hệ giá trị đặc biệt của tổchức và hoạt động quân sự cách mạng, vừa như một bộ phận của văn hố nóichung, song mang tính đặc thù qn sự.

<b>2. Vai trị của văn hoá quân sự Việt Nam trong xây dựng con người vàtổ chức quân sự </b>

Khẳng định những đặc điểm tổ chức và hoạt động quân sự tác động, ảnhhưởng sâu sắc tới sự hình thành và phát triển của văn hố qn sự thực chất làkhẳng định vai trị chủ thể sáng tạo của con người và tập thể quân sự trong mơitrường qn sự. Mặt khác, cịn phải nghiên cứu khẳng định vai trị của văn hốqn sự đối với đời sống và hoạt động quân sự, như cách nói của C.Mác vàPh.Ăng-ghen: "Con người tạo ra hồn cảnh đến mức nào thì hồn cảnh cũng tạo

</div><span class="text_page_counter">Trang 19</span><div class="page_container" data-page="19">

ra con ngườiđến mức ấy"<small>[1]</small>. Đó là phương pháp luận biện chứng phản ánh logicbiện chứng hiện thực của bất cứ vịng cộng đồng văn hố nào, một khi văn hoáđược coi là "nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu vừa là động lực thúcđẩy sự phát triển kinh tế - xã hội"<small>[2]</small>.

Vai trò của văn hoá quân sự Việt Nam trong xây dựng con người và tổ chức

<i><b>quân sự trước hết được biểu hiện trong quá trình phát triển phẩm chất tinhthần của con người quân sự và xây dựng quân đội một cách tồn diện.</b></i>

Văn hố, với tư cách là sự tổng hoà các giá trị bản chất người trong lịch sử,đương nhiên có vai trị cực kì quan trọng trong xây dựng con người một cáchtrực tiếp và toàn diện. Đặc biệt, văn hoá tạo ra tổng thể những điều kiện đểnuôi dưỡng, vun đắp, phát triển bản chất người, tức là về mặt tinh thần như lítrí, tâm hồn, cảm xúc, lí tưởng, niềm tin... Văn hố qn sự Việt Nam trongnền quốc phịng tồn dân và trong qn đội ta nói riêng cũng như vậy. Vì thế,luận giải vai trị của văn hố qn sự Việt Nam đối với quá trình phát triểnphẩm chất tinh thần của con người quân sự và xây dựng quân đội một cáchtoàn diện chính là trung tâm điểm của việc luận giải những tác động tồn diệncủa văn hố qn sự đến tổ chức và hoạt động quân sự trong nền quốc phịngtồn dân.

Phẩm chất và năng lực là những khái niệm "cặp đơi". Song, giữa chúng cósự phân định tương đối ở chỗ: phẩm chất là cái chứa đựng bên trong con ngườicũng như cộng đồng, và ở những điều kiện nhất định thì được biểu hiện thànhnăng lực trong hành động. Phẩm chất tinh thần của con người quân sự đượchiểu như sự tổng hợp mọi yếu tố, khả năng và tiềm năng vốn có về nhận thức,tình cảm, ý chí đối với việc hồn thành chức trách, nhiệm vụ trong lĩnh vựcquân sự, đồng thời còn bao hàm cả những khả năng phát triển trí tuệ, đạo đức,thẩm mĩ... của quân nhân với tư cách công dân trong xã hội. Phẩm chất tinhthần ấy, cùng với phẩm chất thể chất như sức khoẻ, khả năng chịu đựng giankhổ, kĩ năng, kĩ xảo chuyên môn nghiệp vụ và những phẩm chất khác trong

</div><span class="text_page_counter">Trang 20</span><div class="page_container" data-page="20">

từng cán bộ, chiến sĩ cũng như mỗi người dân, hợp thành nhân tố con ngườiquân sự - nhân tố xét đến cùng quyết định thành bại của chiến tranh nhân dân.

Trong tất cả các phẩm chất hợp thành nhân tố con người, phẩm chất tinhthần bao giờ cũng giữ vai trò chi phối, làm bền vững, định hướng và điều tiếtcác phẩm chất khác, đặc biệt là trong lĩnh vực quân sự. V.I.Lênin nói: "Trongmọi cuộc chiến tranh, rốt cuộc thắng lợi đều tuỳ thuộc vào tinh thần của quầnchúng đang đổ máu trên chiến trường"<small>[3] </small>. Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng đã khẳngđịnh: "Có tinh thần cách mạng làm trọn nhiệm vụ thì làm gì cũng có thể trởthành anh hùng được"<small>[4] </small>. Tất nhiên, đây không phải là thứ tinh thần thuần tuý,tinh thần trừu tượng, mà là tinh thần thấm sâu vào hoạt động của quần chúngcách mạng, là "tinh thần của con người phải truyền qua súng"<small>[5] </small>.

Việc giữ gìn, phát triển phẩm chất tinh thần, nhất là tinh thần chiến đấu,càng trở nên quan trọng trong xây dựng sức mạnh quân sự của quốc gia, tiếnhành chiến tranh nhân dân và xây dựng lực lượng vũ trang nhân dân. Ở cáchoạt động xã hội khác, tình huống căng thẳng thường chỉ xuất hiện khi conngười trực tiếp đối mặt với khó khăn, vướng mắc cần giải quyết. Cịn tronghoạt động qn sự, tình huống căng thẳng cả về cơ bắp và thần kinh xuất hiệnbất cứ khi nào thực hiện nhiệm vụ quân sự, không những ở những người trựctiếp tham gia chiến đấu, mà còn ở cả đội ngũ phục vụ, bảo đảm chiến đấu. Đặcbiệt là đối với nhiệm vụ chiến đấu, sẽ không thể thực hiện thắng lợi nếu khôngxây dựng và phát huy được phẩm chất tinh thần của con người qn sự, tức làkhơng hình thành được sự sáng suốt và nhạy bén trong nhận thức, vững vàngvà kiên quyết trong ý chí, sâu sắc và bền chặt trong tình cảm.

Trong mỗi giai đoạn cách mạng, mỗi điều kiện hồn cảnh cụ thể cũng nhưtính chất nhiệm vụ của từng tổ chức quân sự nhất định, có những phẩm chấttinh thần nổi bật thành tiêu chí quy tụ và định hướng các phẩm chất và giá trịkhác. Nếu như trong xây dựng kinh tế, phẩm chất "cần, kiệm, liêm, chính" phảiđặt lên hàng đầu thì trong chiến đấu, "phải luôn luôn phát triển cái kỉ luậtnghiêm như sắt, cái tinh thần vững như đồng, cái chí khí quật cường tất thắng,

</div><span class="text_page_counter">Trang 21</span><div class="page_container" data-page="21">

cái đạo đức: trí, dũng, liêm, trung..."<small>[6] </small>. Quá trình xây dựng nền quốc phịngtồn dân ở nước ta cũng chính là q trình giữ gìn, phát triển và phát huy phẩmchất tinh thần đã trở thành truyền thống đó, đồng thời là quá trình hình thành,phát triển, kết tinh thành truyền thống những phẩm chất tinh thần quý báu đangnảy sinh trong quá trình chuẩn bị sẵn sàng chiến đấu bảo vệ Tổ quốc hiện nay.Đó là ý chí tự lực, tự cường, vượt qua mọi trở ngại, xây dựng lực lượng từkhơng đến có, từ yếu đến mạnh; là tư tưởng tiến công dám đánh và biết đánhthắng, nhưng không phiêu lưu mạo hiểm, đánh bừa đánh ẩu. Đó là tinh thầnsáng tạo tìm ra những cách đánh phù hợp để thắng giặc, lập nên những kì tíchtrong lịch sử, là tinh thần kiên định, vững vàng, hết lòng, hết sức phấn đấu vìsự nghiệp đổi mới đất nước. Đó cịn là ý chí quyết tâm vươn lên khơng mệtmỏi nhằm nâng cao chất lượng tổng hợp và sức mạnh chiến đấu của mọi lựclượng vũ trang nhân dân.

Để giữ gìn, phát triển và phát huy các phẩm chất tinh thần của con ngườiquân sự, có nhiều con đường, biện pháp như tuyên truyền giáo dục chính trị tưtưởng, huấn luyện và đào tạo nghiệp vụ, rèn luyện và thử thách trong chiếnđấu, sẵn sàng chiến đấu và các nhiệm vụ quân sự khác. Đặc biệt, việc rènluyện, thử thách và chuẩn bị tâm lí sát với tình huống chiến đấu có ý nghĩa hếtsức quan trọng đối với việc hình thành những yếu tố đặc trưng trong phẩm chấttinh thần của con người quân sự. Nhưng cần thấy rằng, dưới góc độ văn hố,tất cả các con đường, biện pháp ấy đều chỉ được thực hiện có hiệu quả trongmột mơi trường thấm đậm những giá trị văn hố qn sự lành mạnh. Bởi vì,văn hố qn sự khơng những trực tiếp tác động đến việc hình thành phẩm chấttinh thần của con người quân sự mà còn tạo ra những điều kiện thuận lợi đểhiện thực hoá những con đường, biện pháp trên, góp phần quan trọng hàng đầutrong giữ gìn, phát triển phẩm chất tinh thần đó. Hơn nữa, khác với các hệthống biện pháp hành chính - quân sự được đặc trưng bởi mệnh lệnh chỉ thị,văn hố qn sự ln tác động vào tình cảm, ý chí của con người quân sự bằngnhững giá trị văn hố - thẩm mĩ, do đó có chiều sâu nhân văn, có tính bền vữngvà tính thuyết phục cao.

</div><span class="text_page_counter">Trang 22</span><div class="page_container" data-page="22">

Đất nước ta càng vững bước trên con đường cơng nghiệp hố, hiện đại hốthì đối tượng tác động của văn hoá quân sự sẽ là những con người có mặt bằngvăn hố ngày càng cao. Các u cầu của nếp sống chính quy, của q trình rènluyện về mọi mặt luôn trở nên cứng nhắc nếu được áp đặt trực tiếp vào conngười thông qua con đường hành chính qn sự đơn thuần, hoặc hiệu quảkhơng cao, gượng ép nếu chỉ bằng biện pháp giáo dục rèn luyện chung chung.Nhưng nếu được chuyển hoá thành những yếu tố của văn hố qn sự, nhữngu cầu đó sẽ được thấm vào đời sống và hoạt động của con người quân sự mộtcách "hoàn toàn tự nhiên", trở thành phẩm chất tinh thần với tư cách thuộc tínhbên trong của họ với độ bền vững cao. Tất nhiên, cần thấy rằng, để đạt đượchiệu quả cao nhất, cần phải kết hợp tốt quá trình ấy với các con đường, biệnpháp hành chính quân sự và giáo dục, rèn luyện cũng như những con đường,biện pháp khác.

Văn hoá quân sự làm cho phẩm chất tinh thần của con người quân sự đượckết tinh thành truyền thống và trở thành giá trị văn hoá chủ đạo. Đồng thời, vănhoá quân sự cịn kết tinh trong phẩm chất tinh thần đó những yếu tố đang đượcsáng tạo trong tổ chức và hoạt động quân sự phản ánh những bước phát triểnmới của nền quốc phịng tồn dân và của con người qn sự Việt Nam hiệnnay. Xây dựng và phát triển văn hố qn sự cũng chính là xây dựng và pháttriển phẩm chất tinh thần của con người quân sự. Văn hố qn sự cịn là hệđiều tiết bên trong bảo đảm sự phát triển phẩm chất tinh thần cao đẹp trongnhân cách con người quân sự Việt Nam, chống lại một cách hiệu quả sự xâmnhập của những yếu tố phản văn hố có thể làm xói mịn phẩm chất tinh thầnấy, nhất là trong điều kiện cơ chế kinh tế thị trường và tình hình biến động củabối cảnh quốc tế cũng như sự phức tạp trong môi trường xã hội hiện nay.

Cuộc chiến tranh bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa trong tương laisẽ là chiến tranh nhân dân hiện đại diễn ra trong hoàn cảnh đặc biệt. Kẻ xâmlược sẽ sử dụng các loại vũ khí hiện đại nhất, bằng sức mạnh tổng hợp vũ trangvà phi vũ trang với nhiều lực lượng khác nhau; trên một không gian rộng lớn củavùng trời, vùng biển, đất liền, biên giới, hải đảo, thủ đoạn tiến hành chiến tranh

</div><span class="text_page_counter">Trang 23</span><div class="page_container" data-page="23">

sẽ có những bước phát triển mới; diễn trình chiến tranh sẽ có những biến tháimới và đặc biệt là thời gian hết sức "cơ đặc", ẩn chứa những sự biến động hếtsức khó lường. Song thực chất về phía chúng ta, đây vẫn là cuộc đấu tranh giaicấp, đấu tranh dân tộc gay go quyết liệt nhằm tiếp tục thực hiện toàn diện vàtriệt để mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, nên vẫn là cuộc chiếntranh mang tính chính nghĩa cao. Nhân tố văn hố khơng chỉ là mục tiêu xuyênsuốt cuộc chiến tranh của chúng ta, mà còn thẩm thấu vào trong tư duy - phươngpháp luận, nội dung chỉ đạo hoạt động quân sự và phương thức tổ chức, xâydựng con người quân sự.

Trước hoàn cảnh đặc biệt ấy, vai trị của văn hố qn sự trong sự nghiệpquốc phịng tồn dân, với tư cách yếu tố trực tiếp tham gia vào sức mạnh quânsự quốc gia, sẽ càng trở nên vô cùng quan trọng. Tiếp cận văn hố từ góc độgiá trị cho phép khẳng định, văn hoá phải là một trong những mục tiêu hàngđầu của sự nghiệp xây dựng nền quốc phòng toàn dân, tiến hành chiến tranhnhân dân và xây dựng các lực lượng vũ trang nhân dân, đặc biệt là xây dựngQuân đội nhân dân Việt Nam. Sở dĩ như vậy bởi vì, xét về bản chất, quân độita là công cụ bạo lực sắc bén của Nhà nước của dân, do dân, vì dân. Chúng taxây dựng quân đội nhằm mục đích bảo vệ sự tồn tại và phát triển của dân tộcViệt Nam trước nguy cơ xâm lược của bọn đế quốc và các thế lực phản động,bảo vệ quyền được sống, quyền được hưởng hồ bình của mỗi người dân, bảovệ truyền thống văn hoá, giá trị văn hoá thiêng liêng của dân tộc. Quân đội talà quân đội cách mạng, là lực lượng vũ trang nhân danh lương tri và nhânphẩm, nhân danh văn hoá chống lại phản văn hoá, nhân danh văn minh chốnglại dã man. Tất cả các cuộc chiến tranh mà chúng ta tiến hành (trong lịch sử vàcả trong tương lai nếu xảy ra) đều là chiến tranh chính nghĩa, dùng sức mạnhcủa chân, thiện, mĩ chống lại cái phản chân, phản thiện, phản mĩ. Như vậy,mục tiêu xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam hàm chứa giá trị văn hoá,đồng thời đó cũng chính là mục tiêu của văn hố quân sự Việt Nam.

Đảng ta chủ trương xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam theo hướng"cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại"<small>1 </small>. Những thành tố "cách

</div><span class="text_page_counter">Trang 24</span><div class="page_container" data-page="24">

mạng", "chính quy", "tinh nhuệ", "hiện đại" là những giá trị văn hoá, cho nênxây dựng quân đội phải chú trọng xây dựng về văn hố. Nếu khơng xuất pháttừ văn hố, khơng xây dựng được nền tảng văn hố vững chắc thì những thànhtố đó thiếu hẳn "điểm tựa" cơ bản, lâu dài, thiếu sự bảo đảm phát triển bềnvững của quân đội. Mỗi thành tố có đặc trưng riêng, song chúng có quan hệchặt chẽ, thâm nhập vào nhau, bổ sung cho nhau, tạo thành sức mạnh tổng hợp,thành một trong những phương diện cấu thành bản chất, bản lĩnh văn hoá củaquân đội ta.

Bản chất cách mạng là giá trị văn hoá cao nhất của quân đội ta. Tính cáchmạng trước hết được thể hiện ở trình độ giác ngộ lí tưởng, mục tiêu chiến đấucủa quân đội: trung với nước, trung với Đảng, hiếu với dân, trung thành với lítưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội. Đồng thời, bản chất cách mạng củaquân đội phải được biểu hiện trong nhận thức và nếp sống hàng ngày của mỗiquân nhân. Vấn đề cốt lõi để xây dựng một quân đội cách mạng là phải bảo đảmcho quân đội đó vững mạnh về chính trị, làm cho cán bộ, chiến sĩ tinh nhuệ vềchính trị. Đây là phương châm và giải pháp quan trọng hàng đầu của chiến lượccon người trong chiến tranh công nghệ cao. Bản chất cách mạng chỉ có được vàđược củng cố, hồn thiện thơng qua quá trình bồi dưỡng, nâng cao sự giác ngộvề mục tiêu, lí tưởng chiến đấu, niềm tin sắt đá vào thắng lợi của cuộc chiếntranh chính nghĩa cho mỗi quân nhân, nâng cao chất lượng tinh thần của quânđội.

Quá trình xây dựng chính quy của qn đội cũng chỉ có thể có được trên nềncủa văn hố qn sự. Bởi vì, thực chất của chính quy là phong cách làm việckhoa học, lấy chất lượng huấn luyện, chiến đấu, lao động, công tác, học tập,nghiên cứu... làm thước đo giá trị; là sự thống nhất chặt chẽ trong điều lệnh, điềulệ, chế độ, lễ tiết, tác phong sinh hoạt, huấn luyện và các hoạt động khác. Trongxây dựng chính quy, vai trị động lực của văn hố thể hiện ở khả năng kíchthích, định hướng các quân nhân suy nghĩ có văn hố, hành động có văn hố, ănở có văn hố, giải quyết mọi quan hệ có văn hố, vui chơi có văn hố, nghỉ ngơicó văn hố... và nâng cao tính văn hố, văn minh trong tồn bộ các hoạt động

</div><span class="text_page_counter">Trang 25</span><div class="page_container" data-page="25">

quân sự. Đồng thời, văn hố qn sự cịn "chiết xuất" những yếu tố chân, thiện,mĩ từ bản thân q trình xây dựng chính quy để làm thành giá trị văn hoá.

Quân đội tinh nhuệ trước hết là tinh nhuệ về chính trị, tư tưởng và văn hố;đồng thời phải tinh thơng về kĩ - chiến thuật, về khả năng nắm vững khoa họcvà nghệ thuật quân sự, sử dụng thành thạo vũ khí, trang bị để có thể chiếnthắng. Trình độ tinh nhuệ về quân sự phải dựa trên nền tảng vững chắc về vănhố và đây là hai mặt thống nhất khơng thể tách rời. Hơn nữa, chính văn hốqn sự là nhân tố trực tiếp hình thành nên trình độ tinh nhuệ về mọi mặt củabộ đội, và làm cho trình độ tinh nhuệ đó trở nên có ý nghĩa hiện thực. Nếuthiếu cái nền nhân văn, xa rời bản chất cách mạng thì dẫu có trình độ kĩ - chiếnthuật giỏi, trang bị hiện đại, tập tành đội ngũ đi đứng đẹp mắt..., quân đội vẫnkhông bảo vệ được vững chắc thành quả cách mạng của Tổ quốc, của nhân dân.

Xây dựng quân đội hiện đại là một trong những mục tiêu trọng yếu trongxây dựng nền quốc phịng tồn dân hiện nay. Chiều sâu văn hoá của quân độihiện đại chính là ở tầm cao của tư tưởng, ở tri thức tiên tiến, thể hiện rõ néttrong mọi hoạt động qn sự. Nói cách khác, giá trị văn hố và ý nghĩa văn hoácủa quân đội hiện đại là ở thế giới quan cách mạng và khoa học, tri thức hiệnđại, khoa học và kĩ thuật quân sự hiện đại, phong cách, nếp sống hiện đại trênnền tảng của văn hoá và khoa học nghệ thuật quân sự truyền thống. Quá trìnhxây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam hiện đại, do vậy, hoàn toàn tuỳ thuộcvào khả năng và mức độ "trí tuệ hố" qn đội, trong đó văn hoá quân sự ViệtNam phải là động lực trực tiếp.

Chỉ có thể đạt được điều đó khi chúng ta thực sự xác định đúng đắn vănhoá quân sự là một trong những động lực quan trọng trong sự nghiệp xây dựngQuân đội nhân dân Việt Nam. Và trên thực tế, vai trị động lực của văn hốqn sự Việt Nam được thể hiện rất rõ thơng qua việc kích thích, thúc đẩy sựphát triển của các yếu tố văn hố trong hệ giá trị "cách mạng, chính quy, tinhnhuệ, hiện đại". Mặt khác, khi được chuyển hoá thành yếu tố của văn hoá quânsự, hệ giá trị "cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại" ấy mới thực sự phát

</div><span class="text_page_counter">Trang 26</span><div class="page_container" data-page="26">

huy cao nhất vai trò động lực xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam một cáchtoàn diện và nâng cao sức mạnh chiến đấu của quân đội.

Ngày nay, chiến tranh hiện đại (nếu xảy ra) sẽ là sự thử thách khắc nghiệtđối với con người quân sự về bản lĩnh chính trị, độ bền bỉ về tâm lí, sức khoẻ; làsự tranh đua thực sự về trình độ khoa học và cơng nghệ cao. Để đáp ứng nhữngđòi hỏi mới của chiến tranh bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa, nhântố văn hố phải thực sự xun thấm vào tồn bộ các yếu tố cấu thành sức mạnhtoàn diện của con người qn sự. Chỉ có như vậy, văn hố qn sự Việt Nammới thực sự trở thành một trong những mục tiêu cơ bản và là động lực quantrọng của sự nghiệp xây dựng nền quốc phịng tồn dân của chúng ta hiện nay.

<b>Khơng chỉ đóng vai trị quan trọng trong phát triển phẩm chất tinh thần của</b>

con người quân sự và xây dựng quân đội một cách toàn diện, văn hố qn sự

<i><b>Việt Nam cịn thể hiện vai trị quan trọng trong xây dựng sức mạnh tổng hợpcủa nền quốc phịng tồn dân.</b></i>

Xét đến cùng thì văn hố là do con người sáng tạo ra và đóng vai trị chủthể. Nhưng nền văn hoá mà con người đang tồn tại và hoạt động trong đó chủyếu bao gồm những giá trị văn hoá được sáng tạo từ nhiều thế hệ kế tiếp tronglịch sử truyền đến hiện tại và chi phối trở lại đời sống cộng đồng, định hướnggiá trị để con người phát triển một cách toàn diện. Khẳng định điều đó chophép nhìn nhận vai trị đặc biệt quan trọng của văn hoá quân sự Việt Nam đốivới xây dựng nền quốc phịng tồn dân, xây dựng lực lượng vũ trang nhân dânvà tiến hành chiến tranh nhân dân. Nền quốc phịng tồn dân của chúng ta cótrở nên vững chắc hay không, các lực lượng vũ trang nhân dân có phát huyđược sức mạnh tổng hợp để chiến thắng kẻ thù hay khơng, một phần nhờ cónền văn hoá quân sự tốt đẹp, lành mạnh.

Trong lịch sử quân sự Việt Nam cũng như của thế giới, có rất nhiều danhnhân đã nhận ra vai trị đó của văn hố qn sự. Ngơ Khởi, một nhà qn sựnổi tiếng của Trung Quốc, nêu rõ trong binh pháp của mình rằng có sáu điềukiện của kẻ địch nên tránh giao chiến: "Một là, (kẻ địch) đất rộng người đông,

</div><span class="text_page_counter">Trang 27</span><div class="page_container" data-page="27">

nhân dân giàu có. Hai là, trên thương yêu dưới, ân huệ rộng khắp. Ba là,thưởng phạt nghiêm minh, hành động kịp thời. Bốn là, xét công phong chức, sửdụng người tài. Năm là, quân số đông, trang bị tốt. Sáu là, có các nước lánggiềng giúp đỡ, nước lớn chi viện"<small>[7] </small>. Lịch sử dựng nước và giữ nước của chaông ta cũng để lại những bài học sâu sắc về nghệ thuật "lấy yếu chống mạnh","lấy ít địch nhiều"<small>[8] </small>, bài học về sức mạnh đoàn kết toàn dân như Hội nghị DiênHồng, về ý chí độc lập tự cường "thà làm quỷ nước Nam còn hơn làm vươngđất Bắc", về tinh thần thượng võ cùng trí thơng minh sáng tạo, tinh thần sẵnsàng hi sinh vì lợi ích dân tộc... Tất cả những yếu tố đó kết tinh thành truyềnthống văn hố quân sự tốt đẹp của dân tộc, được giữ gìn, vun đắp và nối tiếp từđời này sang đời khác để trở thành sức mạnh tiềm tàng trong nghệ thuật quânsự Việt Nam hiện đại.

Trên nền tảng truyền thống bản sắc văn hoá quân sự của dân tộc và nhữnggiá trị văn hoá quân sự tiên tiến mới được sáng tạo ra, ngày nay văn hoá quânsự đang thấm đượm vào tất cả các yếu tố chính trị quân sự, kinh tế quân sự,khoa học kĩ thuật quân sự, đường lối phương pháp chỉ đạo tiến hành chiếntranh, con người và vũ khí... Văn hố qn sự cách mạng trở thành một trong

<i>những động lực quan trọng hàng đầu do có vai trị dính kết giá trị tất cả các</i>

yếu tố đó thành sức mạnh tổng hợp của của nền quốc phịng tồn dân. Sự thâmnhập giữa văn hố qn sự cách mạng với các yếu tố trên còn tạo môi trườngthuận lợi cho sự phát triển khoa học kĩ thuật quân sự, kích thích tinh thần saymê sáng tạo, cải tiến vũ khí kĩ thuật và tinh thần làm chủ trong sử dụng vũ khítrang bị để đánh thắng kẻ thù.

Chịu ảnh hưởng sâu sắc của những đặc điểm tổ chức và hoạt động quân sự,vai trò của văn hoá quân sự Việt Nam trong xây dựng sức mạnh tổng hợp củanền quốc phịng tồn dân được thể hiện trong việc giáo dục, rèn luyện conngười quân sự và xây dựng tập thể quân sự về mọi mặt, đặc biệt là xây dựngnhững phẩm chất và năng lực hoạt động quân sự cũng như hoàn thiện nhữngquan hệ trong tổ chức qn sự. Vai trị của văn hố qn sự còn thể hiện trongviệc đáp ứng các nhu cầu văn hố chính đáng, trong đó trước hết và chủ yếu là

</div><span class="text_page_counter">Trang 28</span><div class="page_container" data-page="28">

những nhu cầu văn hoá quân sự, của cán bộ, chiến sĩ quân đội và đội ngũ dânquân, tự vệ, lực lượng quân dự bị động viên; nâng cao tri thức quốc phòng và ýthức cảnh giác sẵn sàng bảo vệ Tổ quốc cho toàn dân. Như vậy, sở dĩ văn hốqn sự có thể góp phần tạo lập và nâng cao sức mạnh chiến đấu tổng hợp củacác lực lượng vũ trang nhằm hoàn thành mọi chức năng, nhiệm vụ của mìnhchính là do nó có vai trị quan trọng đặc biệt trong xây dựng con người và tổchức quân sự, bởi lẽ, quyết định thắng lợi của trận đánh không phải là khẩusúng mà là con người. Đặc biệt là đối với những người trực tiếp cầm súngchiến đấu, văn hoá quân sự không những tạo điều kiện thuận lợi để nâng caođời sống tinh thần của họ, mà cịn đóng vai trị quan trọng trong q trình xâydựng chính quy, đưa kỉ luật quân sự vào nền nếp tự giác, làm cho tổ chức vàhoạt động quân sự được đặt trên nền tảng văn hoá và ngày càng nâng lên về giátrị văn hoá.

Trong xây dựng sức mạnh tổng hợp của nền quốc phịng tồn dân, văn hốqn sự Việt Nam cịn đóng vai trị hệ điều tiết chủ yếu để giải quyết các mốiquan hệ phức tạp giữa xây dựng sức mạnh quân sự với các nhân tố khác nhưtiềm lực kinh tế, tiềm lực chính trị tinh thần, tiềm lực xã hội, tiềm lực khoahọc... Do tầm quan trọng của sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủnghĩa, việc giải quyết các mối quan hệ đó ln được thể chế hố bằng đườnglối lãnh đạo, chính sách và pháp luật của Đảng và Nhà nước ta, nên mang tínhđịnh hướng chính trị và tính pháp chế cao. Song, tính định hướng chính trị vàtính pháp chế ấy chỉ có hiệu lực thực tiễn khi thấm sâu vào nhận thức và hànhđộng của quần chúng nhân dân lao động, vào mọi tổ chức xã hội và mọi côngdân. Vai trị đó trước hết thuộc về văn hố qn sự.

Là một lĩnh vực xã hội (theo nghĩa hẹp), văn hố có mối liên hệ biện chứngvới tất cả các mặt và các lĩnh vực của đời sống xã hội, trong đó quan trọng nhấtlà kinh tế, chính trị và xã hội. Cho nên, thông qua các mối liên hệ đó và bằngsức mạnh thuyết phục con người, văn hố qn sự ln khơi dậy và quy tụđược tiềm năng và khả năng tổng hợp của tất cả các phương diện của đời sốngxã hội nhằm xây dựng, phát triển nền quốc phịng tồn dân. Đây là vấn đề có

</div><span class="text_page_counter">Trang 29</span><div class="page_container" data-page="29">

tính quy luật rất quan trọng cần phải luận giải để vạch cơ sở phương pháp luậncho q trình xây dựng văn hố qn sự Việt Nam hiện nay.

<i>Mối liên hệ biện chứng giữa quốc phòng với tiềm lực kinh tế là mối liên hệ</i>

trực tiếp mà như Ph.Ăngghen nhận định: "Khơng có gì lại phụ thuộc vào tiềnđề kinh tế hơn là chính ngay quân đội và hạm đội"<small>[9] </small>. Với tư cách là một thànhtố của sức mạnh quân sự quốc gia, tiềm lực kinh tế phản ánh khả năng đáp ứngcủa toàn xã hội đối với mọi yêu cầu vật chất cho nền quốc phịng tồn dântrong cả thời bình và thời chiến. Xã hội càng phát triển, chiến tranh càng hiệnđại thì vai trị của tiềm lực kinh tế đối với quốc phịng ngày càng tăng. Điều đólý giải tại sao trong chiến tranh hiện đại, các bên tham chiến coi việc phá hoạicơ sở kinh tế của đối phương, nhất là kinh tế - quân sự, có ý nghĩa quan trọngngang tầm với những chiến thắng trực tiếp về mặt qn sự. Chính vì vậy màĐảng ta khẳng định: "Đầu tư thích đáng cho cơng nghiệp quốc phịng, trang bịkĩ thuật hiện đại cho quân đội, công an. Tận dụng năng lực cơng nghiệp dânsinh phục vụ quốc phịng và an ninh"<small>[10] </small>.

Văn hoá quân sự thể hiện vai trò trong xây dựng sức mạnh tổng hợp củanền quốc phịng tồn dân bằng việc tác động vào mối liên hệ biện chứng giữaquốc phòng với tiềm lực kinh tế để thúc đẩy mối liên hệ ấy theo chiều hướngcó lợi. Trước hết, văn hố qn sự thơng qua vai trò xây dựng nhân tố conngười, nhân tố quyết định nhất của tiềm lực kinh tế, để tác động một cách tíchcực đến chính sự phát triển của kinh tế và kinh tế - quân sự. Văn hoá quân sự,với sức mạnh thuyết phục bằng chân, thiện, mỹ, còn khai thác và phát huy tấtcả các tiềm lực kinh tế để huy động vào xây dựng sức mạnh quốc phòng tồndân một cách có hiệu quả. Đảng ta khẳng định: "Kết hợp chặt chẽ phát triểnkinh tế - xã hội với xây dựng tiềm lực và thế trận quốc phòng toàn dân, thế trậnan ninh nhân dân, được thể hiện trong chiến lược, quy hoạch, kế hoạch pháttriển kinh tế - xã hội của cả nước, của các ngành, các địa phương và trong cácdự án đầu tư lớn. Phân bố hợp lí việc xây dựng cơ sở vật chất - kĩ thuật trên cácvùng của đất nước, vừa phát huy hiệu quả kinh tế - xã hội, vừa sử dụng đượccho quốc phòng, an ninh khi cần thiết"<small>[11] </small>. Quan điểm đó của Đảng chỉ đi vào

</div><span class="text_page_counter">Trang 30</span><div class="page_container" data-page="30">

cuộc sống xã hội một cách mạnh mẽ trên cơ sở sự hiểu biết sâu sắc của mọingười dân, mọi tổ chức kinh tế - xã hội về quan hệ biện chứng giữa quốcphòng với tiềm lực kinh tế, nghĩa là cần phải có trình độ văn hố quân sự nhấtđịnh.

Đặc biệt, trong quân đội, quá trình phát triển văn hố qn sự có ý nghĩarất quan trọng đối với việc giải quyết mối liên hệ biện chứng giữa kinh tế vớiquân sự, mà hiệu quả kinh tế trong hoạt động quân sự chính là việc thực hiệnnhiệm vụ trung tâm của từng đơn vị. Trong điều kiện được trang bị phươngtiện chiến đấu ngày càng hiện đại, cơ sở vật chất kĩ thuật đòi hỏi cao về chi phíkinh tế, văn hố qn sự sẽ phát huy vai trị xây dựng con người một cách đồngbộ, tồn diện, hướng vào việc giáo dục ý thức giữ tốt dùng bền, sử dụng cóhiệu quả và phát huy sáng kiến, cải tiến kĩ thuật... Nếu không phát huy đượcvai trị của văn hố qn sự nhằm giải quyết mối liên hệ biện chứng giữa kinhtế với quân sự một cách thoả đáng thì khơng những khơng huy động được mọinguồn lực kinh tế trong việc thực hiện nhiệm vụ trung tâm của đơn vị, mà ngaycả khi được trang bị hiện đại, vẫn không thể sử dụng một cách hiệu quả, gâythất thốt, lãng phí, thậm chí gây phản tác dụng. Đối với các nguồn lực kinh tếtrong con người quân sự cũng vậy, nếu không phát huy được vai trị của vănhố qn sự, sẽ khơng thể giải quyết một cách hài hồ giữa lợi ích vật chất vàlợi ích tinh thần, giữa quyền lợi với chức trách, sẽ làm nảy sinh hiện tượng sobì vị thế xã hội, tính tốn lợi ích cá nhân, tâm lý vun vén gia đình, thiếu quantâm đến thực hiện nhiệm vụ và xây dựng đơn vị.

Đặc biệt, để đáp ứng yêu cầu cao trong chiến tranh nhân dân hiện đại bảovệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa, phải tập trung nâng cao văn hoá quânsự cho đội ngũ làm công tác hậu cần và kinh tế quân sự ở mọi cấp, mọi ngànhtrong nền quốc phịng tồn dân. Q trình hình thành, phát triển trình độ vănhố qn sự chính là q trình chuyển hố những phẩm chất và năng lực toàn

<i>diện thành hệ thống những giá trị văn hoá quân sự phù hợp với yêu cầu nhiệmvụ, chức trách của "binh chủng kinh tế" này.</i>

</div><span class="text_page_counter">Trang 31</span><div class="page_container" data-page="31">

Có xác định tuyệt đối trung thành với Đảng, nắm vững quan điểm giai cấp,đường lối của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước thì những người

<i>làm cơng tác hậu cần và kinh tế quân sự mới xác định được thái độ phục vụđúng đắn, thực sự xuất phát từ nhiệm vụ và hết lịng vì bộ đội, "chăm lo đội</i>

viên đủ ăn, đủ mặc"<small>[12] </small>. Hoạt động chuyên môn nghiệp vụ của lực lượng làmcông tác hậu cần và kinh tế quân sự luôn gắn với của cải, tiền bạc mà Nhànước và nhân dân cung cấp cho nền quốc phịng tồn dân, đặc biệt là cho qnđội. Trình độ văn hố qn sự cao giúp cho đội ngũ này luôn nêu cao ý thứctrách nhiệm trong quản lý, bảo quản, cấp phát, sử dụng các nguồn lực hậu cần -tài chính, đồng thời nêu cao ý chí quyết tâm, khắc phục khó khăn trở ngại,phục vụ tận tình, chu đáo. Trình độ văn hố qn sự cao còn giúp cho họ tạođược nhãn quan quân sự sắc bén, tồn diện, từ đó chủ động đề xuất và tổ chứcthực hiện công tác bảo đảm phù hợp với mọi loại hình hoạt động quân sự, mọiphương án tác chiến, mọi lực lượng tham gia chiến đấu, phục vụ chiến đấu vàcác hoạt động quân sự khác trong nền quốc phịng tồn dân; đồng thời có khảnăng xử lý một cách nhanh nhạy các tình huống phức tạp trong phục vụ, bảođảm hậu cần chiến đấu.

Trình độ văn hố qn sự của đội ngũ làm cơng tác hậu cần và kinh tế quânsự trước hết là trình độ tri thức khoa học và phương pháp tư duy quân sự. Chỉkhi đạt được một trình độ nhất định thì họ mới có thể phát huy sáng kiến, cảitiến kỹ thuật, vận dụng sáng tạo tri thức khoa học và phương pháp tư duy quânsự vào giải quyết các nhiệm vụ của công tác bảo đảm hậu cần và kinh tế quânsự. Chiến tranh càng hiện đại thì càng địi hỏi cao về trí tuệ ở lực lượng vũ trangnói chung, lực lượng làm cơng tác hậu cần và kinh tế quân sự nói riêng. Do vậyhiện nay, đội ngũ này phải tích cực học tập nâng cao tri thức và vốn văn hốqn sự một cách tồn diện để không những làm chủ những phương tiện khoahọc công nghệ hiện đại trong bảo đảm hậu cần và kinh tế quân sự, mà còn giảiquyết mọi mối quan hệ cơng tác một cách có cơ sở khoa học và ngày càng hiệuquả.

</div><span class="text_page_counter">Trang 32</span><div class="page_container" data-page="32">

Trình độ văn hố quân sự còn giúp họ rèn luyện được phẩm chất đạo đứcnghề nghiệp quân sự trong sáng, thực sự "cần, kiệm, liêm, chính, chí cơng vơ tư"trong thực hiện nhiệm vụ chính trị trung tâm và mọi nhiệm vụ được giao. Chịutrách nhiệm trực tiếp quản lý, khai thác một khối lượng vật chất hậu cần - tàichính lớn của Nhà nước phục vụ cho sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩacủa các lực lượng vũ trang trong nền quốc phịng tồn dân là một nhiệm vụ rấtkhó khăn, phức tạp, nhất là sau khi đã chuyển sang phương thức bảo đảm mớitrong nền kinh tế thị trường. Do đặc thù nhiệm vụ, chức trách và phương thứchoạt động cho nên yêu cầu quan trọng hàng đầu của lực lượng làm công tác hậucần và kinh tế quân sự không chỉ là thực hiện mà "càng phải làm kiểu mẫu vềcần, kiệm, liêm, chính"<small>[13]</small>.

Xây dựng phẩm chất đạo đức cần, kiệm, liêm, chính ở đội ngũ này cònphải kết hợp chặt chẽ với đấu tranh chống tham ô, lãng phí, cửa quyền, vôtrách nhiệm - những căn bệnh dễ mắc phải ở những người đang được giao trựctiếp quản lí, phân phối những cơ sở vật chất mang giá trị lớn. Và điều đó chỉ cóthể đạt hiệu quả cao khi đội ngũ cán bộ hậu cần qn sự có trình độ văn hốqn sự nhất định.

<i>Trong mối liên hệ biện chứng giữa quốc phòng với tiềm lực chính trị- tinhthần thì xét đến cùng, chính trị - tinh thần bao giờ cũng giữ vai trò quyết định</i>

trong việc chi phối toàn bộ định hướng xây dựng nền quốc phịng tồn dân.Nói cách khác, nếu tiềm lực kinh tế là cơ sở vật chất thì tiềm lực chính trị -tinh thần là nền tảng tư tưởng và định hướng chính trị - giai cấp của nền quốcphịng toàn dân. Nền tảng ấy tạo ra: "Sức mạnh bảo vệ Tổ quốc là sức mạnhtổng hợp của khối đại đồn kết tồn dân, của cả hệ thống chính trị dưới sự lãnhđạo của Đảng, kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại, sức mạnh củalực lượng và thế trận quốc phịng tồn dân với sức mạnh và thế trận an ninhnhân dân"<small>[14] </small>. Trong các nhân tố hợp thành sức mạnh quân sự quốc gia, chỉ cótiềm lực chính trị - tinh thần mới đủ sức liên kết các nguồn lực khác thành sứcmạnh tổng hợp, bởi đó là hạt nhân cốt lõi do gắn chặt với lợi ích chính trị của

</div><span class="text_page_counter">Trang 33</span><div class="page_container" data-page="33">

con người qn sự, mà suy cho cùng thì "chính trị là biểu hiện tập trung củakinh tế".

Song, cái làm cho nhân tố chính trị - tinh thần trở thành hạt nhân trong hệthống tiềm lực quốc phòng một cách sâu bền nhất lại chính là văn hố và trựctiếp là văn hoá quân sự. Văn hoá tạo ra cái nền móng cộng đồng - xã hội rộnglớn của chính trị - tinh thần , tạo ra môi trường cho sự phát triển của hệ thốngchính trị và là phương thức có hiệu quả đặc biệt để tiến hành các hoạt độngchính trị - tinh thần. Hơn nữa, theo nghĩa rộng nhất của văn hố thì bản thânchính trị - tinh thần cũng là một thành tố - thành tố quan trọng nhất - của vănhoá. Khi đã xây dựng được nền móng vững chắc của văn hố qn sự và khivăn hoá quân sự đã thấm sâu được vào mọi phương diện xã hội, thì đời sốngchính trị - tinh thần của nhân dân sẽ được hướng vào việc quán triệt và thựchiện có hiệu quả các nhiệm vụ quốc phòng. Với sức mạnh chinh phục conngười bằng cái chân, thiện, mĩ, văn hố qn sự củng cố lịng tin vững chắccủa mọi người dân với Đảng, nâng cao tinh thần cảnh giác với kẻ thù, xâydựng ý thức chăm lo cho mọi nguồn lực quốc phòng của đất nước. Hơn nữa,văn hố qn sự cịn phát huy vai trị trong việc làm cho mọi khía cạnh đó trởthành sức sống tiềm tàng của toàn Đảng, toàn dân và toàn quân, trở thành đặctrưng cơ bản của đời sống chính trị - tinh thần trong nền quốc phịng tồn dân.

Do khả năng đặc thù của nó, văn hố qn sự ln phát huy vai trị trongviệc huy động sức sống tiềm tàng ấy vào xây dựng nền quốc phòng tồn dân,sẵn sàng ứng phó với các cuộc chiến tranh nếu xảy ra. Điều đó cho phép cácnhân tố hợp thành sức mạnh quân sự quốc gia không những vượt qua đượcnhững hạn hẹp của từng nhân tố riêng lẻ, mà còn vượt qua những hạn hẹp củatừng cá nhân, địa phương, ngành giới, vị thế xã hội... khi đứng trước lợi íchquốc phịng tồn dân và sự mất - còn của vận mệnh quốc gia dân tộc. Đồngthời, vai trị quan trọng nhất của văn hố qn sự chính là ở khả năng chuyểnhố nền tảng chính trị - tinh thần của nền quốc phịng tồn dân từ trạng tháitiềm tàng trong thời bình sang trạng thái hiện thực và được phát huy cao độtrong thời chiến, đáp ứng được những yêu cầu cơ bản của sự nghiệp bảo vệ Tổ

</div><span class="text_page_counter">Trang 34</span><div class="page_container" data-page="34">

quốc xã hội chủ nghĩa. Đó là vai trị văn hố qn sự trong củng cố quyết tâmcủa nhân dân và quân đội, tạo động lực tinh thần nâng cao khả năng chịu đựngmọi khó khăn, thử thách khốc liệt của chiến tranh nhằm giữ vững ý chí quyếtchiến quyết thắng, thực hiện đến cùng nghĩa vụ bảo vệ Tổ quốc.

Vai trị của văn hố quân sự trong giải quyết mối liên hệ biện chứng giữaquốc phịng với chính trị - tinh thần cịn được biểu hiện tập trung ở việc giữvững trận địa chính trị tư tưởng, củng cố và tăng cường bản chất chính trị xãhội của tổ chức quân sự với việc xây dựng, phát triển nền quốc phịng tồn dân.Nó địi hỏi và tạo nền tảng văn hoá làm cho sự phát triển của nền quốc phịngtồn dân dựa chắc vào định hướng chính trị - tư tưởng, đường lối quan điểmcủa Đảng, lập trường và lợi ích của giai cấp cơng nhân và nhân dân lao động.Đồng thời, văn hố quân sự phải thực sự góp phần vào trận tuyến đấu tranhnhằm củng cố và phát triển trận địa chính trị - tư tưởng của Đảng ta trongphạm vi toàn xã hội. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định: "Văn hố, nghệthuật cũng như mọi hoạt động khác, khơng thể đứng ngồi, mà phải ở trongkinh tế và chính trị"<small>[15] </small>.

Trong Quân đội nhân dân Việt Nam, văn hố qn sự có vai trị rất lớntrong giải quyết mối liên hệ hữu cơ giữa nhiệm vụ quân sự với nhiệm vụ chínhtrị. Nhưng trong điều kiện những đặc điểm tổ chức và hoạt động quân sự củacác đơn vị quân đội, do tầm quan trọng của nhiệm vụ huấn luyện, sẵn sàngchiến đấu và chiến đấu, nghĩa là các hoạt động "thuần" quân sự, nên dễ xuấthiện xu hướng quá tập trung cho các mặt chiến thuật, kỹ thuật mà lơi lỏng cácmặt nhiệm vụ khác, đặc biệt là các nhiệm vụ của công tác đảng, công tác chínhtrị và nhiệm vụ xây dựng đời sống văn hố qn sự của bộ đội. Thậm chí, ởkhơng ít đơn vị, các cấp lãnh đạo chỉ huy, kể cả cán bộ chính trị, cũng ít quantâm đến các nhu cầu văn hoá đa dạng khác của bộ đội mà thường chỉ quan tâmđến mặt chính trị của văn hố qn sự; hoặc có tình trạng tách rời việc xâydựng văn hố qn sự ra khỏi nhiệm vụ chính trị của đơn vị, coi đó chỉ đơnthuần là việc bảo đảm những nhu cầu thường ngày trong đời sống văn hoá tinh

</div><span class="text_page_counter">Trang 35</span><div class="page_container" data-page="35">

thần của cán bộ, chiến sĩ mà thôi. Hiểu và làm như vậy là đã làm hạn chế vaitrị của văn hố qn sự.

Để khắc phục xu huớng lệch lạc đó, địi hỏi phải nâng cao trình độ nhậnthức và khả năng vận dụng của tất cả cán bộ, chiến sĩ, đặc biệt là đội ngũ cánbộ lãnh đạo, chỉ huy trong việc xác định: văn hố qn sự là phương thức cóhiệu quả đặc biệt để xây dựng trận địa tư tưởng và phẩm chất tinh thần của bộđội theo đúng định hướng chính trị; đến lượt nó, chất lượng chính trị trong trậnđịa tư tưởng của đơn vị và trong phẩm chất tinh thần của bộ đội là cơ sở và tiềnđề không thể thiếu để thực hiện các nhiệm vụ quân sự. Mặt khác, phải thấyđược quá trình xây dựng, phát triển văn hoá quân sự trong khi nhằm bảo đảmngày càng tốt hơn những nhu cầu văn hoá đa dạng của cán bộ, chiến sĩ, vẫnluôn phải đặt lên hàng đầu nhiệm vụ giữ vững trận địa chính trị - tư tưởng.Thực tiễn quá trình chiến đấu trưởng thành của qn đội cho thấy, chất lượngchính trị cao ln là cơ sở để quân đội phát huy sức mạnh tổng hợp chiến đấuthắng lợi và cũng là điều kiện cơ bản để xây dựng văn hoá quân sự. Song, khảnăng của bộ đội về giải quyết đúng đắn mối quan hệ giữa chính trị và quân sựnảy sinh trong đơn vị ln gắn với sự phát triển của văn hố quân sự.

<i>Mối liên hệ biện chứng giữa quốc phòng với tiềm lực xã hội là mối liên hệ</i>

<i>mà trong đó, tiềm lực xã hội bao giờ cũng là cơ sở tạo nên khả năng đoàn kết</i>

thống nhất của toàn thể nhân dân và quân đội nhằm thực hiện thắng lợi nhiệmvụ quốc phịng trong cả thời bình và thời chiến. Tiềm lực xã hội trong tổ chứcvà hoạt động quân sự được biểu hiện đặc trưng ở những khía cạnh là: vị thế xãhội của con người và tổ chức qn sự có được coi trọng hay khơng; quan hệ vềmặt xã hội giữa các quân nhân, giữa quân nhân với người dân, giữa quân độivới các tổ chức xã hội khác là bình đẳng hay khơng bình đẳng; phương thứcđiều chỉnh quan hệ xã hội trong các tổ chức quân sự là dân chủ hay quân phiệt,"vị tình" hay "vị lí"; quan hệ giữa trách nhiệm và quyền hạn, nghĩa vụ vàquyền lợi, cống hiến và hưởng thụ ra sao... Tính chất của những khía cạnh đóbao giờ cũng xuất phát từ bản chất chính trị của tổ chức quân sự: cách mạnghay phản cách mạng. Đồng thời, sức mạnh quân sự của quốc gia cũng một

</div><span class="text_page_counter">Trang 36</span><div class="page_container" data-page="36">

phần lớn được nhân lên dựa trên việc giải quyết đúng đắn, khoa học nhữngkhía cạnh đó.

Vai trị tác động của văn hoá quân sự đối với mối liên hệ này được biểuhiện trước hết với tư cách "văn hoá là bộ mặt của xã hội, bộ mặt của con ngườivà cộng đồng con người, diện mạo bên trong với những phẩm chất cao quý củanó và phong cách bên ngồi với hoạt động đa dạng của nó"<small>[16] </small>. Để thúc đẩy qtrình xây dựng nền quốc phịng tồn dân một cách hiệu quả, văn hố qn sựcần tham gia giải quyết đúng đắn mối liên hệ biện chứng giữa quốc phòng vàtiềm lực xã hội ngay ở trong mỗi tổ chức quân sự. Dưới cách thức giải quyếtcủa văn hố qn sự thì khơng thể khơng thừa nhận có sự khác nhau giữa cácchủ thể quân sự cả về chuyên môn quân sự, về sự đãi ngộ, quan tâm đến đờisống vật chất cũng như nhu cầu và cách thức sinh hoạt văn hoá tinh thần, songsự thừa nhận ấy phải đi liền với điều chỉnh các quan hệ xã hội giữa các chủ thể

<i>quân sự đó với nhau nhằm khắc phục dần khoảng cách giữa họ về vị thế xã hội.</i>

Giải quyết mối liên hệ biện chứng giữa quốc phòng và tiềm lực xã hội ở đâythực chất là mở rộng dân chủ và nâng cao văn hố dân chủ, tơn trọng nhân

<i>cách con người quân sự nhằm bảo đảm công bằng xã hội trong thực hiện</i>

<i>nghĩa vụ bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa của mọi công dân Việt Nam.</i>

Mặt khác, văn hố qn sự ln mở thơng với sự phát triển của mơi trườngvăn hố xã hội nhằm giải quyết những vấn đề vĩ mô về tiềm lực xã hội củaquốc phòng. Vấn đề cần giải quyết ở đây cũng là công bằng xã hội trong thựchiện nhiệm vụ quốc phịng tồn dân; nhưng khơng phải là sự "cào bằng" tuyệtđối giữa các chủ thể quân sự đến mức tước bỏ sắc thái phát triển phong phú, đadạng của bản thân họ, cũng như gị ép khả năng vốn khơng tương hợp của họvào những nhiệm vụ mà họ không thể thực hiện nổi hoặc thực hiện không hiệuquả. Điều đó chỉ có thể được giải quyết tối ưu dưới tác động của văn hố qnsự trong nền quốc phịng toàn dân. Hơn nữa, chỉ dưới tác động của văn hốqn sự thì giữa các chủ thể qn sự mới có sự thừa nhận, quan tâm lẫn nhau,hồ đồng với nhau trên cơ sở phân cơng phân nhiệm hợp lí; các hiện tượng kèncựa, suy bì, tranh cơng đổ lỗi mới được khắc phục.

</div><span class="text_page_counter">Trang 37</span><div class="page_container" data-page="37">

Trên thực tế, vai trị của văn hố qn sự trong giải quyết mối liên hệ biệnchứng giữa quốc phòng với tiềm lực xã hội là rất lớn. Tuy nhiên, cả hai khíacạnh nói trên đều địi hỏi khả năng tinh tế của các chủ thể quân sự, đặc biệt làđội ngũ cán bộ chủ chốt của các lực lượng vũ trang trong nền quốc phịng tồndân. Và dù đề ra giải pháp nào thì vấn đề cốt yếu trong phát huy vai trị vănhố qn sự nhằm giải quyết mối liên hệ biện chứng giữa quốc phòng với tiềmlực xã hội vẫn phải là quán triệt sâu sắc và vận dụng đúng đắn quan điểm của

<i>Đảng về chiến lược con người.</i>

Ngoài ra, văn hố qn sự cịn đóng vai trị quan trọng đối với quá trìnhxây dựng các nguồn lực cho nền quốc phịng tồn dân thơng qua mối liên hệmật thiết với khoa học kỹ thuật, đạo đức, lối sống, pháp luật, văn học nghệthuật... Trong hoạt động quân sự hiện nay, sự liên hệ hữu cơ giữa văn hoá vớicác phương diện và lĩnh vực xã hội đó được biểu hiện hết sức đa dạng. Song,vấn đề là ở chỗ thông qua những mối liên hệ đa dạng ấy, văn hố qn sự đóngvai trị là một trong những phương thức hiệu quả nhất xây dựng nguồn lực con

<i>người một cách tồn diện cho nền quốc phịng tồn dân. Bởi vì, muốn xây</i>

<i>dựng sức mạnh tổng hợp của nền quốc phịng tồn dân, trước hết phải cónhững con người có văn hố qn sự. </i>

<small>[1]</small> . C.Mác và Ph.Ăngghen, Tồn tập, tập 3, Nxb Chính trị quốc gia, HàNội, 1995, tr. 55

<small>[2]</small>. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu tồn quốc lần thứVIII, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1996, tr. 110

<small>[3]</small> . V.I.Lênin, Toàn tập, tập 41, Bản tiếng Việt, Nxb Tiến bộ, Mát-xcơ-va,1977, tr. 147

<small>[4]</small> . Hồ Chí Minh, Tồn tập, tập 8, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000,tr. 43

<small>[5]</small> . Hồ Chí Minh, Tồn tập, tập 11, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000,tr. 466

</div><span class="text_page_counter">Trang 38</span><div class="page_container" data-page="38">

<small>[6]</small> . Hồ Chí Minh, Tồn tập, tập 5, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000,tr. 330

<small>1</small> . Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu tồn quốc lần thứIX, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2001, tr. 118

<small>[7]</small> . Viện Lịch sử quân sự Việt Nam, Tôn Ngô binh pháp, Nxb Công annhân dân, tr. 191.

<small>[8]</small> . Viện Sử học, Nguyễn Trãi Toàn tập, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội,1976, tr. 79.

<small>[9]</small> . Ph.Ăngghen, Tuyển tập luận văn quân sự, quyển 1, Nxb Quân độinhân dân, Hà Nội, 1982, tr. 20

<small>[10]</small> . Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu tồn quốc lầnthứ IX, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2001, tr. 119

</div><span class="text_page_counter">Trang 39</span><div class="page_container" data-page="39">

Xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam thành "điểm sáng văn hố qnsự" trong nền quốc phịng tồn dân là một trong những vấn đề cơ bản của quátrình xây dựng, phát triển văn hoá quân sự Việt Nam, đồng thời là vấn đề có ýnghĩa to lớn đối với quá trình xây dựng qn đội ta vững mạnh về chính trị,góp phần nâng cao chất lượng tổng hợp của các lực lượng vũ trang trước yêucầu mới của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa. Đó chínhlà q trình làm cho nhiều đơn vị qn đội phấn đấu trở thành điển hình tiêntiến có mơi trường văn hố qn sự trong sạch, lành mạnh, có đời sống văn hốphong phú, tốt đẹp, từ đó nhân rộng ra toàn quân và tất cảc các tổ chức qn sựtrong nền quốc phịng tồn dân.

Mấu chốt của quá trình này là làm cho hệ giá trị văn hoá quân sự tiêu biểucho bản chất cách mạng của Quân đội nhân dân Việt Nam thấm sâu vào phẩmchất nhân cách bộ đội, vào các quan hệ văn hoá trong tập thể quân nhân cũngnhư các hình thái hoạt động văn hoá và các thiết chế bảo đảm đời sống văn hốcủa bộ đội. Đó chính là q trình điển hình hố văn hố qn sự Việt Nam từnhững giá trị văn hoá quân sự phản ánh trực tiếp đời sống văn hoá của bộ đội,đồng thời là quá trình nhân rộng điển hình ấy trong tồn bộ mơi trường văn hốqn sự của nền quốc phịng tồn dân như những điển hình của sự chuyển hốcác dấu ấn quân sự thành giá trị văn hoá.

<i><b>Cơ sở lý luận và thực tiễn sâu xa của quá trình xây dựng Quân đội nhân</b></i>

dân Việt Nam thành "điểm sáng văn hoá qn sự" trong nền quốc phịng tồndân xuất phát từ hệ thống những quy luật cơ bản của phép biện chứng duy vật.Trong đó, quan điểm khẳng định sự thay thế tất yếu và hợp quy luật của "cáimới" có ý nghĩa hết sức quan trọng. Tuy nhiên, chỉ có thể tiếp cận, làm rõ sựtất thắng của "cái mới" trong lĩnh vực văn hoá quân sự khi vạch rõ được nhữngcon đường cụ thể của sự tích hợp và lan toả các giá trị văn hố điển hình trongđiều kiện đặc thù của tổ chức và hoạt động quân sự của Quân đội nhân dânViệt Nam trong tổng thể nền quốc phịng tồn dân hiện nay.

</div><span class="text_page_counter">Trang 40</span><div class="page_container" data-page="40">

Mỗi sự vật, hiện tượng, quá trình đều vận động, phát triển theo phươngthức tích luỹ dần dần, hồn thiện dần dần từng mặt, từng bộ phận, từng thuộctính bên trong của nó cả về tính chất và trình độ, để đến một thời điểm nhấtđịnh, khi đã đạt tới một trình độ hồn thiện nhất định và trong những điều kiệnnhất định, nó sẽ chuyển hố thành cái "vượt trên nó". Thành thử, khi con ngườimuốn tác động một cách hợp quy luật vào một quá trình vận động, phát triểnnhất định, thì khơng những phải nhìn nhận, đánh giá một cách tồn diện về bảnthân q trình ấy trong tính chỉnh thể của nó, mà cịn phải biết tìm ra những"mắt xích" chủ yếu, những "đột phá khẩu" để từ đó nhân rộng ra một cách tồndiện. Mặt khác, các q trình phát triển nói chung ln có một đặc trưng cơbản khơng thể thiếu là sự xuất hiện, khẳng định, chiếm vị trí ưu trội và hoànthiện của những cái mới, cái tiến bộ. Song, cái mới, cái tiến bộ ấy ra đờithường lúc đầu non yếu, nên rất cần đến sự chăm sóc, bồi dưỡng để khơngngừng nảy nở và khơng ngừng phát triển, hồn thiện theo chiều sâu.

Trong thực tiễn, các giá trị văn hố khơng phải là một hệ thang bậc xã hộiđã có sẵn, từ đâu đó, một cách tiên nghiệm, để con người chỉ việc cứ thế mà ápđặt vào đời sống cộng đồng. Cái chân, cái thiện, cái mỹ để trở thành chuẩnmực xã hội như một hệ giá trị lý tưởng, mang ý nghĩa phổ quát mà chỉ cónhững người lạc lõng trong cộng đồng mới không nhận ra được, thì trước hếtphải đấu tranh vật lộn với những phản giá trị, phi giá trị, "giả" giá trị để đóngtrọn vai trị điển hình văn hố. Thế nhưng, trước khi trở thành điển hình vănhố thì cái chân, cái thiện, cái mỹ phải được sáng tạo ra đã. Xây dựng Quân độinhân dân Việt Nam thành "điểm sáng văn hoá" với tư cách một trong nhữngcon đường, biện pháp chủ đạo xây dựng văn hoá quân sự Việt Nam phản ánhsâu sắc sự vận động tổng hợp của toàn bộ q trình này.

Cơng cuộc xây dựng Qn đội nhân dân Việt Nam thành "điểm sáng vănhoá quân sự" trong nền quốc phịng tồn dân chịu tác động trực tiếp của quyluật tích hợp và lan toả văn hố, tất nhiên là trong điều kiện đặc thù của tổ chứcvà hoạt động quân sự. Thực chất của quá trình này là sự vận dụng phương thứcđặc trưng của hoạt động thi đua để xây dựng văn hoá quân sự Việt Nam từ

</div>