(Luận án tiến sĩ) Phát Hiện Một Số Đột Biến Gen Và Đối Chiếu Kiểu Gen Với Kiểu Hình Của Bệnh Nhi Thalassemia Tại Bệnh Viện Trẻ Em Hải Phòng

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.46 MB, 148 trang )

<span class="text_page_counter">Trang 1</span><div class="page_container" data-page="1">

<b>Bä GIÁO DĀC VÀ ĐÀO T¾O Bä Y T¾ TR¯èNG ắI HõC Y-DỵC HI PHềNG </b>

<b>õ TH QUỵNH MAI </b>

<b>ịI CHI¾U KIÂU GEN VỉI KIÂU HÌNH </b>

<b>LU¾N CN TI¾N S夃̀ Y HâC </b>

<b>HÀI PHÒNG - 2022 </b>

</div><span class="text_page_counter">Trang 2</span><div class="page_container" data-page="2">

<b>Bä GIÁO DĀC VÀ ĐÀO T¾O Bọ Y Tắ TRốNG ắI HõC Y-DỵC HI PHềNG </b>

<b>õ TH QUỵNH MAI </b>

<b>ịI CHIắU KIU GEN VổI KIÂU HÌNH </b>

<b>HÀI PHỊNG - 2022 </b>

</div><span class="text_page_counter">Trang 3</span><div class="page_container" data-page="3">

D°ợc HÁi Phòng, chuyên ngành Nhi, xin cam đoan:

đ°ợc công bá t¿i Viãt Nam.

khách quan, đã đ°ợc xác nhÁn và chÃp thuÁn cÿa c¢ sã n¢i nghiên cāu.

<i>Hải Phịng, ngày 08 tháng 11 năm 2022 </i>

<b>Đã Thá Quÿnh Mai </b>

</div><span class="text_page_counter">Trang 4</span><div class="page_container" data-page="4">

<i>Để hoàn thành luận án này, tr°ớc hết tơi xin bày tỏ lịng kính trọng, sự biết ¡n sâu sắc tới PGS.TS Nguyễn Ngọc Sáng và TS Bạch Thị Nh° Quỳnh, những ng°ời thầy đã tận tụy dạy dỗ, chỉ bảo và hết lòng h°ớng dẫn giúp đỡ, động viên tơi trong q trình học tập và nghiên cứu. </i>

<i>Tơi cũng xin bày tỏ lịng biết Đảng uỷ, Ban Giám hiệu Tr°ờng Đại học Y D°ợc Hải Phịng, các Thầy, các Cơ của Bộ mơn Nhi, các Thầy, Cô và các cán bộ, nhân viên Phòng quản lý Đào tạo Sau Đại học, Tr°ờng Đại học Y D°ợc Hải Phòng đã dành mọi sự thuận lợi, giúp đỡ tận tình và dành cho tơi sự động viên quý giá trong quá trình học tập và nghiên cứu và hồn thành luận án. </i>

<i>Tơi xin bày tỏ lòng biết ¡n Ban Giám đốc, phòng Kế hoạch Tổng hợp, các Thầy, Cô, các cán bộ, nhân viên khoa Thận – Máu – Nội tiết, Khoa Sinh hóa, Huyết học và các phịng, ban của Bệnh viện Trẻ em Hải Phịng đã nhiệt tình tạo mọi điều kiện thuận lợi và giúp đỡ tơi trong q trình nghiên cứu và hồn thành luận án. </i>

<i>Tơi xin bày tỏ lòng biết ¡n sâu sắc đối với các Giáo s°, Phó giáo s°, Tiến sỹ, các thầy, cơ là thành viên Hội đồng bảo vệ luận án cấp Bộ mơn, cấp Tr°ờng, đã cho tơi những ý kiến góp ý và chỉ bảo q báu để tơi hồn thiện luận án. </i>

<i>Cuối cùng, tơi xin bày tỏ lịng kính trọng và biết ¡n sâu sắc tới gia đình bao gồm cha và mẹ, những ng°ời đã có cơng sinh thành, chồng và các con thân yêu của tôi đã động viên tôi rất nhiều, các anh chị em và bạn bè đồng nghiệp cũng đã chia sẻ, giúp đỡ, động viên và giành cho tơi rất nhiều tình cảm trong quá tình làm việc, học tập và nghiên cứu. </i>

<i>Hải Phòng, ngày 08 tháng 11 năm 2022 </i>

<b>Đã Thá Quÿnh Mai </b>

</div><span class="text_page_counter">Trang 5</span><div class="page_container" data-page="5">

polymerase)

</div><span class="text_page_counter">Trang 6</span><div class="page_container" data-page="6">

MCH Mean Corpuscular Hemoglobin (L°ợng huyÁt sắc tá trung bình hãng cÅu)

</div><span class="text_page_counter">Trang 7</span><div class="page_container" data-page="7">

1.2. ĐÁc đißm lâm sàng v xột nghióm ... 16

1.3. Tòng quan phÂng phỏp lÁp và phân tích phÁ hã bãnh Thalassemia ... 28

<b>ChÂng 2: ịI TỵNG V PHĂNG PHCP NGHIấN CU ... 34</b>

2.1. Đái t°ợng, đáa đißm và thái gian nghiên cāu ... 34

2.2. PhÂng phỏp nghiờn cu ... 35

<b>ChÂng 3: KắT QUÀ NGHIÊN CĄU ... 49</b>

3.1. Đột biÁn gen gây bãnh Thalassemia ã bãnh nhi t¿i Bãnh viãn Trẻ em HÁi Phịng ... 49

3.2. Đái chiÁu kißu gen vßi kißu hình cÿa các bãnh nhi Thalassemia ã Bãnh viãn Trẻ em HÁi Phịng ... 60

3.3. Mơ tÁ đÁc đißm lâm sàng và cÁn lâm sàng theo gen đột biÁn và bòc u xõy dng 1 sỏ ph hó ... 67

<b>PHĂNG HổNG NGHIấN CU TIắP THEO ... 117</b>

</div><span class="text_page_counter">Trang 8</span><div class="page_container" data-page="8">

Trang

BÁng 1.1. Tÿ lã ng°ái mang gen Thalassemia t¿i Viãt Nam ... 5

BÁng 1.2. Đột biÁn trên gen Hb (tßng hợp từ nhiÃu nghiên cāu) ... 6

BÁng 1.3. Tß lã ng°ái mang gen ã n°ßc ta (tßng hợp từ nhiÃu nghiên cāu) ... 7

BÁng 1.4. CÃu trúc globin cÿa Hb sinh lý ... 8

BÁng 1.5. Các lo¿i allen đột biÁn cÿa bãnh ³-Thalassemia ... 11

BÁng 1.6. Các đột biÁn gây bãnh ³-Thalassemia ... 13

BÁng 1.7. Các kißu gen và kißu hình cÿa bãnh ³-Thalassemia ... 17

BÁng 2.1. Trình tự mãi và kích th°ßc cÿa 5 đột biÁn th°áng gÁp ... 40

BÁng 2.2. Các thông sá cÿa phÁn āng GAP-PCR cÿa 5 đột biÁn th°áng gÁp .... 41

BÁng 2.3 Trình tự mãi và kích th°ßc cÿa 2 đột biÁn đißm th°áng gÁp ... 42

BÁng 2.4. Các thông sá cÿa phÁn āng ARMS-PCR ... 43

BÁng 3.1. ĐÁc đißm vÃ tußi vào viãn và tußi phát hiãn bãnh ... 49

BÁng 3.2. Phân bá bãnh nhi ³ và ³-Thalassemia theo nhóm ti vào viãn ... 49

BÁng 3.3. Phân bá bãnh nhân theo tußi phát hiãn bãnh ... 50

BÁng 3.4. ĐÁc đißm vÃ gißi cÿa đái t°ợng nghiên cāu ... 50

BÁng 3.5. ĐÁc đißm vÃ đáa d° cÿa đái t°ợng nghiên cāu ... 51

BÁng 3.6. Phân bá đột biÁn gen hemoglobin ã bãnh nhân ³-Thalassemia ... 52

BÁng 3.7. Phân lo¿i bãnh nhân ³-Thalassemia theo kißu đột biÁn gen ... 52

BÁng 3.8. Phân bá đột biÁn gen ³-globin ã bãnh nhân ³-Thalassemia... 55

BÁng 3.9. Phân lo¿i đột biÁn ³-globin theo vá trí gen bá đột biÁn ... 57

BÁng 3.10. Phân bá bãnh nhân ³-Thalassemia theo chāc nng gen bá đột biÁn . 58 BÁng 3.11. Phân bá bãnh nhân ³-Thalassemia theo kißu gen đột biÁn ... 59

BÁng 3.12. Phân bá đái t°ợng nghiên cāu theo lý do vào viãn ... 60

BÁng 3.13. Phân bá đái t°ợng nghiên cāu theo triãu chāng lâm sàng khi vào viãn ... 61

BÁng 3.14. Phân bá đái t°ợng nghiên cāu theo māc độ lách to khi vào viãn .... 62

</div><span class="text_page_counter">Trang 9</span><div class="page_container" data-page="9">

BÁng 3.15. Phân bá đái t°ợng nghiên cāu theo triãu chāng bộ mÁt

Thalassemia ... 62

BÁng 3.16. ĐÁc đißm niêm m¿c lợi cÿa đái t°ợng nghiên cāu khi vào viãn ... 63

BÁng 3.17. Phân bá bãnh nhân theo tußi bắt đÅu truyÃn máu ... 63

BÁng 3.18. Phân bá bãnh nhân theo sá lÅn truyÃn máu mái nm ... 64

BÁng 3.19. ĐÁc đißm lã thuộc truyÃn máu cÿa bãnh nhân Thalassemia ... 64

BÁng 3.20. ĐÁc đißm huyÁt hãc cÿa đái t°ợng nghiên cāu ... 65

BÁng 3.21. ĐÁc đißm sắt và ferritin huyÁt thanh ã bãnh nhân Thalassemia ... 66

BÁng 3.22. ĐÁc đißm GOT, GPT, ure, creatinin ã bãnh nhân Thalassemia ... 67

BÁng 3.23. Hội chāng tán huyÁt theo gen đột biÁn ³-Thalassemia ... 68

BÁng 3.24. ĐÁc đißm lâm sàng theo gen đột biÁn ³-Thalassemia ... 68

BÁng 3.25. ĐÁc đißm huyÁt hãc theo sá l°ợng gen đột biÁn ³-Thalassemia (n=27) ... 69

BÁng 3.26. ĐÁc đißm điãn di huyÁt sắc tá theo sá l°ợng gen đột biÁn ... 69

BÁng 3.27. ĐÁc đißm lâm sàng theo đột biÁn gen HBB ã ³-Thalassemia ... 70

BÁng 3.28. ĐÁc đißm huyÁt hãc theo đột biÁn gen HBB ã ³-Thalassemia ... 71

</div><span class="text_page_counter">Trang 10</span><div class="page_container" data-page="10">

Trang

Hình 1.1. Gen ³ và ³ globin (trên nhiám sắc thß 16 và 11) ... 14

Hình 3.1. Phân bá đái t°ợng nghiên cāu theo kißu hình bãnh (n=83) ... 51

Hình 3.2. Hình Ánh điãn di thu đ°ợc cÿa đột biÁn SEA, 3.7 ... 53

Hình 3.3. Hình Ánh điãn di thu đ°ợc cÿa đột biÁn c2delT ... 53

Hình 3.4. Hình Ánh điãn di thu đ°ợc cÿa đột biÁn HbCs ... 54

Hình 3.5. Phân lo¿i bãnh nhân ³-Thalassemia theo sá l°ợng gen đột biÁn (n=27) ... 54

Hình 3.6. Hình Ánh điãn di thu đ°ợc cÿa đột biÁn CD17, CD41/42 ... 55

Hình 3.7. Hình Ánh điãn di thu đ°ợc cÿa đột biÁn CD95 ... 56

Hình 3.8. Hình Ánh điãn di thu đ°ợc cÿa đột biÁn CD26 ... 56

Hình 3.9. Hình Ánh điãn di thu đ°ợc cÿa đột biÁn CD71/72 ... 57

Hình 3.10. Hình Ánh điãn di đột biÁn IVS1.1 ... 57

</div><span class="text_page_counter">Trang 11</span><div class="page_container" data-page="11">

tên dựa theo chuái globin bá Ánh h°ãng, th°áng gÁp nhÃt trong lâm sàng là

Liên đồn Thalassemia thÁ gißi °ßc tính hiãn có khng 7% dân sá thÁ gißi mang gen bãnh. Hàng nm có 300 đÁn 400 nghìn đāa trẻ sinh ra bá thiÁu

có sự khác biãt đáng kß ngay cÁ trong các khu vực đáa lý nhß [3]. Tr°ßc đây,

Âu và Bắc Mā, chÿ yÁu do di c° [4].

đang là một trong nhāng quác gia có tÿ lã ng°ái mắc bãnh Thalassemia cao nhÃt thÁ gißi. Hội tan máu bẩm sinh Viãt Nam (VITA) nm 2014 °ßc tính có khoÁng 10 triãu ng°ái mang gen bãnh Thalassemia, bao gãm khoÁng 20.000 bãnh nhân cÅn đ°ợc điÃu trá và 44% trong sá đó là trẻ em.

T¿i HÁi Phịng, vÃn đÃ chẩn đoán và điÃu trá bãnh Thalassemia đã và đang đ°ợc thực hiãn rÃt tích cực, song còn ch°a đ¿t hiãu quÁ nh° mong đợi. Chúng ta ch°a thực sự kháng chÁ và kißm sốt đ°ợc bãnh, nguyên nhân chÿ yÁu vì nguãn gen bãnh ch°a đ°ợc quÁn lý một cách chÁt ch¿. Từ đó d¿n đÁn viãc lan truyÃn nguãn gen gây bãnh từ thÁ hã này sang thÁ hã khác, làm suy thối giáng nịi và mang l¿i nhiÃu hÁu quÁ nÁng nÃ cho gia đình và xã hội.

Hiãn nay đã có nhiÃu tiÁn bộ trong điÃu trá Thalassemia, kß cÁ liãu pháp ghép tÁ bào gác, nh°ng quá trình điÃu trá s¿ cực kì khó khn và tán kém. Do đó giÁi pháp tát nhÃt vßi bãnh Thalassemia là dự phòng, t° vÃn di truyÃn nhằm không sinh ra thÁ hã bá thß bãnh nÁng [5].

</div><span class="text_page_counter">Trang 12</span><div class="page_container" data-page="12">

Nh° vÁy, nhāng đột biÁn gen gây bãnh Thalassemia ã trẻ em HÁi

Đây là viãc rÃt cÅn thiÁt và tái quan trãng, góp phÅn t¿o nÃn móng cho viãc phát hiãn sßm, phịng ngừa chÿ động, lÃy giÁi pháp phòng bãnh làm chiÁn l°ợc giÁi quyÁt vÃn đÃ Thalassemia, tiÁn tßi có thß b°ßc đÅu lo¿i bß và giÁm

<b>đåt bi¿n gen và òi chiu kiu gen vỗi kiÃu hình căa bÇnh nhi Thalassemia ti Bầnh viần Tr em Hi Phũng= vòi 3 mc tiêu sau: </b>

<i><b>1, Xác định một số đột biến gen của các bệnh nhi Thalassemia tại Bệnh viện Trẻ em Hải Phòng từ 01/01/2016 đến 31/12/2020. </b></i>

<i><b>2, Đối chiếu kiểu gen với kiểu hình của các bệnh nhi Thalassemia ở Bệnh viện Trẻ em Hải Phịng </b></i>

<i><b>3, Mơ tả đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng theo gen đột biến và bước đầu xây dựng 1 số phả hệ của bệnh nhi Thalassemia tại Bệnh viện Trẻ em Hải Phịng </b></i>

Hi vãng vßi kÁt q thu đ°ợc s¿ góp phÅn vào chẩn đoán, điÃu trá, tiên l°ợng và phòng bãnh Thalassemia, một bãnh rÃt th°áng gÁp ã tr em nòc ta.

</div><span class="text_page_counter">Trang 13</span><div class="page_container" data-page="13">

<b>ChÂng 1: TàNG QUAN 1.1. Đ¿c điÃm dách tÅ hãc bÇnh Thalassemia </b>

Đông, Đông Nam Á và Bắc Phi [4], [6]. Theo báo cáo cÿa Liên đồn

â Đơng Nam Á, tÿ lã ng°ái mang gen bãnh Thalassemia rÃt cao. Theo Suthat Fucharoen (2011), vùng biên gißi giāa các n°ßc Thái Lan, Lào và

ng°ái mang gen bãnh ³-Thalassemia; 50 - 60% mang gen bãnh HbE [8]. Tÿ

ã QuÁng Tây là 19,8% [10].

tộc Viãt Nam, tÿ lã ng°ái mang gen bãnh khác và đÁc biãt cao ã các tßnh miÃn núi [11].

từ 1-5 tußi mang gen bãnh ñ-Thalassemia ã 2 dân tộc Êđê và M’nông là

(63,9%), Ê đê (32,2%), M’Nông (24,2%), M°áng (22,6%), Kinh (19,5%), Thái (16,6%), Nùng, Dán Dìu (14,3%), RacLay (14,5%), Tày (12,5%), Dao (12,1%) [12].

Do điÃu kiãn khó khn và kā tht nên khơng có nhiÃu nghiên cāu tr°ßc đây vÃ tÿ lã l°u hành ng°ái mang gen ñ-Thalassemia ã Viãt Nam. Tuy

</div><span class="text_page_counter">Trang 14</span><div class="page_container" data-page="14">

nhiên, theo D°¢ng Bá Trực nghiên cāu máu cuáng rán ã trẻ s¢ sinh có

Tháng kê t¿i Bãnh viãn Phụ sÁn Trung °¢ng nm 2019 thÃy tß lã mẹ mang gen alpha Thalassemia là 78%, trong đó có đÁn 73,2% là ng°ái mang

98,7% bãnh ñ-Thalassemia do 4 lo¿i alen đột biÁn: --ñ<small>SEA</small>,-ñ<small>3.7</small>, ñ<small>CS</small> và -ñ.<small>4.2</small>.

chiÁm tß lã khá cao, nh° nghiên cāu cÿa Bùi Vn Viên và CS [16], khi khÁo

một tác giÁ khác tháng kê đ°ợc tÅn suÃt ng°ái mang gen Thalassemia/hut

Bên c¿nh ị-Thalassemia thì sự l°u hành HbE ã Viãt Nam vßi tß lã cao. Bùi Vn Viên thÃy tÿ lã l°u hành HbE ã ng°ái M°áng - Hịa Bình là 12,3%

dân tộc Thái - M°áng là 18,4% [17].

nên đã t¿o ra nhiÃu thß lâm sàng nÁng. Theo Lâm Thá Mā tháng kê t¿i bãnh viãn Nhi đãng I thÃy trẻ ³-Thalassemia/HbE chiÁm 42,8%; ³-Thalassemia

</div><span class="text_page_counter">Trang 15</span><div class="page_container" data-page="15">

Bãnh viãn Nhi Trung Âng thy tò ló Thalassemia/HbE là 35,6% và

dao động từ 10 - 30 % dân sá. Đông Nam Á gãm 10 n°ßc và có khng 400

<i><b>Bảng 1.1. Tỷ lệ người mang gen Thalassemia tại Việt Nam (tổng hợp nhiều nghiên cứu) </b></i>

</div><span class="text_page_counter">Trang 16</span><div class="page_container" data-page="16">

T¿i Bãnh viãn đa khoa Thái Ngun, Ngun Vn S¢n thÃy rằng có 3 alen đột biÁn chiÁm tß lã cao là CD41/42 (35,29%), CD17 (25,10%), và CD26

IVS 1-5

CD 71/72

Nhāng nghiên cāu ã n°ßc ta gÅn đây cho thÃy, thalassemia/bãnh hut

tồn qc °ßc tính là 13,8% (khoÁng 13- 14 triãu ng°ái); sự phân bß cÿa

</div><span class="text_page_counter">Trang 17</span><div class="page_container" data-page="17">

<i><b>Bảng 1.3. Tỉ lệ người mang gen ở nước ta (tổng hợp từ nhiều nghiên cứu) </b></i>

<i><b>1.1.2. Nhắc lại cấu trúc Hb bình thường. </b></i>

tÿ Hb cịn có 2,3 diphosphoglycerat có tác động tßi ái lực cÿa Hb đái vßi Oxy.

Globin gãm 4 m¿ch polypeptid, 2 m¿ch lo¿i ³, 2 m¿ch lo¿i ³, liên kÁt

polypeptide và thành phÅn các Hb sinh lý thay đßi qua các thái kÿ và lāa tußi khác nhau.

</div><span class="text_page_counter">Trang 18</span><div class="page_container" data-page="18">

<i><b>Bảng 1.4. Cấu trúc globin của Hb sinh lý </b></i>

<i>*Nguồn: theo Gamal Abdul Hamid (2013) [31] </i>

Nh° vÁy, sau khi sinh, ã ng°ái bình th°áng chß cịn l¿i 3 lo¿i hemoglobin, đó là HbA1, HbA2, HbF. Hemoglobin chÿ yÁu, nhiÃu nhÃt thÃy trong hãng cÅu

amin.

<i><b>1.1.3. Cơ chế bệnh sinh của Thalassemia </b></i>

chÃt di truyÃn do giÁm hoÁc mÃt tßng hợp chuái alpha globin hay beta globin trong globin cÿa nhân hem.

Tác giÁ Valentin và Neel cho rằng, Thalassemia là một bãnh di truyÃn gen lÁn trên nhiám sắc thß th°áng. Nhāng thay đßi gen kißm sốt sự tßng hợp hemoglobin nh° đột biÁn đißm, đāt đo¿n, trao đßi đo¿n d¿n đÁn thay đßi sá l°ợng hoÁc chÃt l°ợng các chuái polypeptid cÿa globin [1].

Một hiãn t°ợng chung nhÃt trong nhóm bãnh Thalassemia là sự thiÁu hụt một lo¿i chuái polypeptid cÿa globin, d¿n đÁn d° thừa t°¢ng đái lo¿i chuái kia [32]. Tr°áng hợp thiÁu hụt chuái ³ globin gãi là bãnh ³-

</div><span class="text_page_counter">Trang 19</span><div class="page_container" data-page="19">

t°ợng này xÁy ra ã các māc độ khác nhau phụ thuộc vào từng thß bãnh, song hÁu quÁ chung cÿa nó là:

Đây là hÁu quÁ trực tiÁp cÿa viãc thiÁu hụt tßng hợp phÅn globin. Do thiÁu một lo¿i chuái polypeptid nào đó mà viãc tßng hợp globin bá giÁm. Bißu hiãn cÿa viãc giÁm tßng hợp Hb này là hãng cÅu nh°ợc sắc và tng sinh các hãng cÅu non trong tÿy. â thß nhẹ, sự mÃt cân bằng giāa các chuái alpha và beta khơng nÁng nÃ thì hÁu q cÿa sự giÁm tßng hợp Hb là bißu hiãn rõ rãt cÿa Thalassemia. â nhāng ng°ái dá hợp tÿ thì bißu hiãn chÿ yÁu là hãng cÅu nhß nh°ợc sắc và tng sinh hãng cÅu non trong tÿy. â các thß dá hợp tÿ, bißu hiãn này ã máu ngo¿i vi khơng thÃy có sự khác biãt giāa alpha và beta Thalassemia: hãng cÅu nhß, nh°ợc sắc, thiÁu máu nhẹ. Cịn bißu hiãn tng sinh hãng cÅu non trong tÿy th°áng nhẹ khơng có ý nghĩa trên lâm sàng [1].

<i>Hậu quả thứ hai: Mất cân bằng giữa hai loại chuỗi globin. </i>

Đây là hÁu quÁ thā hai gây ra do thiÁu hụt một lo¿i chuái globin nào đó. Viãc thiÁu hụt một lo¿i chuái globin s¿ gây ra d° thừa t°¢ng đái lo¿i kia. Trong ³-Thalassemia do thiÁu hụt chuái ³ gây ra d° thừa chuái alpha. Trong ³-Thalassemia do thiÁu chuái ³ gây ra d° thừa các chuái gamma, beta, delta.

Các chuái alpha và không alpha khác nhau vÃ tính chÃt lý hóa, nên nhāng rái lo¿n gây ra do các chuái thừa d° gây ra cjng khác nhau. Các chuái alpha thừa d° s¿ t¿o thành nhāng h¿t tÿa xuáng màng hãng cÅu, nguyên sinh

Đái vßi các hãng cÅu ã máu ngo¿i vi các tÿa này làm cho màng hãng cÅu mÃt độ mÃm dẻo, hãng cÅu trã thành một tÁ bào cāng đá nên khó v°ợt qua các <màng lãc= ã lách. MÁt khác các h¿t tÿa này ã màng hãng cÅu làm cho màng này tng diãn tích tiÁp xúc và dá bá các tác nhân oxy hóa, phá hÿy màng hãng cÅu. Các h¿t tÿa này cịn làm cho tính thÃm màng hãng cÅu thay đßi gây nên mÃt kali ã bên trong tÁ bào ra ngồi hut t°¢ng. Nhāng tác h¿i

</div><span class="text_page_counter">Trang 20</span><div class="page_container" data-page="20">

cÿa các h¿t tÿa làm cho các hãng cÅu có các h¿t do các chuái d° thừa này bá vỡ sßm gây nên hiãn t°ợng tan máu.

Trong tÿy x°¢ng, các h¿t tÿa trên gắn lên nguyên sinh chÃt, màng cÿa các hãng cÅu non, làm cho các hãng non này bá chÁt tr°ßc khi tr°ãng thành. ĐiÃu này làm tng sinh m¿nh các hãng cÅu non trong tÿy, gây lên các biÁn d¿ng x°¢ng, tng hp thu st gõy ra nhiỏm st cho cÂ thò. Hiãn t°ợng hãng cÅu non bá chÁt sßm khơng đÁn đ°ợc giai đo¿n tr°ãng thành nh° trên gãi là hiãn t°ợng sinh hãng cÅu không hiãu quÁ. Hiãn t°ợng sinh hãng cÅu khơng hiãu q chính là c¢ chÁ chÿ yÁu gây ra nhāng biÁn đßi lâm sàng và huyÁt hãc ã trẻ ³-Thalassemia thß nÁng [33].

<i><b>1.1.4. Cơ chế di truyền bệnh Thalassemia </b></i>

<i>1.1.4.1. Bệnh α-Thalassemia Khái niệm: </i>

Do đột biÁn cÿa gen mã hóa tßng hợp chi ³ globin làm giÁm hc khơng có chi ³ globin trong phân tÿ hemoglobin, gây bãnh ³-Thalassemia. Sự suy giÁm tßng hợp này d¿n đÁn sự tng tßng hợp quá māc cÿa chuái ³

HbH (trong thái kÿ tr°ãng thành) [34]. Chuái ³ globin đ°ợc tßng hợp từ 4 gen, trong đó có 2 gen HbA1 và 2 gen HbA2. Sá l°ợng chuái ³-globin phụ thuộc vào sá gen ho¿t động. Ng°ái càng có ít gen ho¿t động thì chi ³ globin càng ít, cng mc thò bónh -Thalassemia nng hÂn. S kt hp giāa các d¿ng allen đột biÁn khác nhau cÿa bãnh ³-Thalassemia, cjng nh° giāa bãnh ³-Thalassemia và ³-Thalassemia, đã t¿o ra nhiÃu kißu hình phong phú cÿa bãnh.

Bãnh ³-Thalassemia là một trong nhāng bãnh huyÁt sắc tá phß biÁn nhÃt thÁ gißi. Bãnh gÁp vßi tÅn suÃt cao t¿i vùng Đáa Trung HÁi, Trung Đơng, Đơng Nam Á, Nam Thái Bình D°¢ng, và miÃn Nam Trung Quác. Đây là một trong nhāng nguyên nhân hàng đÅu, chiÁm tßi 60 - 90% các nguyên nhân gây phù thai ã các n°ßc Đơng Nam Á [35].

</div><span class="text_page_counter">Trang 21</span><div class="page_container" data-page="21">

Vùng gen gây bãnh ³-Thalassemia nằm trên nhánh ngắn cÿa nhiám sắc thß 16 (16p13.3), mái nhiám sắc thß có 1 gen HbA1 (gen alpha 1) và 1 gen HbA2 (gen alpha 2). Gen HbA1 có chiÃu dài 840bp bao gãm 3 exon và 2 intron. Gen HbA2 có chiÃu dài 830bp bao gãm 3 exon và 2 intron [36], [37].

Dựa vào lo¿i đột biÁn trên gen HbA mà chia các lo¿i allen đột biÁn cÿa

đÁn giÁm sÁn xuÃt chuái ³-globin).

<i><b>Bảng 1.5. Các loại allen đột biến của bệnh α-Thalassemia </b></i>

Allen ³<small>0</small>Thalassemia (--)

-MÃt cÁ 2 gen HBA trên cùng 1 nhiám sắc thß d¿n đÁn khơng

tßng hợp chi ³ globin

--<small>SEA</small>, --<small>MED</small>, --<small>THAI</small>, --<small>FIL</small>

-³<small>3.7</small>, -³<small>4.2</small>, -³<small>HbCs</small>, -³<small>HbQs</small>

<i>*Nguồn: theo Cornelis L.H. và Douglas R.H. (2010) [38] </i>

MÃt đo¿n lßn d¿ng SEA (Đông Nam Á) chiÁm khoÁng trên 90%. D¿ng

3-4%. Đột biÁn đißm HbQs, HbCs chß chiÁm 3-4%. T¿i Viãt Nam, nghiên cāu cÿa Nguyán Khắc Hân Hoan [14] ã Bãnh viãn Từ Dj cho thÃy 98,7% bãnh ³-Thalassemia do 4 lo¿i alen đột biÁn gây ra: --³<small>SEA</small>, -³<small>3.7</small>, ³<small>CS</small> và -³ <small>4.2</small>.

nh°ng do trình tự khãi động (promoter) cÿa 2 gen khác nhau nên khÁ nng bißu hiãn cÿa gen HbA2 m¿nh h¢n gen HbA1 từ 2 đÁn 3 lÅn. Vì vÁy, các đột biÁn xÁy ra ã gen HbA2 th°áng có hÁu q nÁng nÃ h¢n nhāng đột biÁn ã gen HbA1 [39].

<i>Quy luật di truyền: </i>

Bãnh ³-Thalassemia di truyÃn theo quy luÁt alen ln trờn nhiỏm sc thò thỏng. CÂ ch di truyn: bãnh có thß do gen bãnh trun từ bá, mẹ cho con

</div><span class="text_page_counter">Trang 22</span><div class="page_container" data-page="22">

hoÁc do đột biÁn mßi phát sinh qua q trình t¿o giao tÿ ã bá hoÁc mẹ đi vào thÁ hã con. Con s¿ nhÁn 1 NST 16 mang 2 gen HbA từ mẹ và nhÁn 1 NST 16 mang 2 gen HbA từ bá, do đó nguy c¢ mắc bãnh alpha Thalassemia ã con tùy thuộc vào sá gen bá đột biÁn con nhÁn đ°ợc từ bá mẹ.

Theo tháng kê thÃy một sá ngun nhân d¿n đÁn khơng tßng hợp hc giÁm tßng hợp chuái ³ globin:

- Do kÁt quÁ trao đßi chéo khơng cân bằng d¿n tßi mÃt một gen HbA.

HbA.

chāc nng cÿa gen HbA.

Hiãn nay, vßi kā thuÁt di truyÃn phân tÿ phát trißn đã phát hiãn đ°ợc h¢n 300 lo¿i đột biÁn trên vùng gen HbA, bao gãm các đột biÁn mÃt đo¿n lßn - mÃt đo¿n cÁ 2 gen (mÃt 1 phÅn hoÁc toàn bộ cÁ 2 gen HbA), đột biÁn mÃt đo¿n nhß - mÃt đo¿n 1 gen (mÃt 1 phÅn hay toàn bộ gen HbA1/ HbA2) và đột biÁn đißm [40].

<i>1.1.4.2. Bệnh β-Thalassemia Khái niệm </i>

Bãnh ³-Thalassemia xÁy ra do đột biÁn đißm trên các locus t¿o chuái ³ làm giÁm hoÁc mÃt chāc nng cÿa gen mã hóa cho viãc tßng hợp ³ globin, d¿n đÁn giÁm hc khơng tßng hợp đ°ợc chi ³ globin.

Theo Liên đồn Thalassemia qc tÁ, nm 2005 °ßc tính có khng 80

gißi mang gen ³-Thalassemia. Mái nm có thêm 60.000 tr°áng hợp mßi sinh mang gen bãnh.

T¿i Viãt Nam nói riêng và khu vực Đơng Nam Á nói chung, °ßc tính sá ng°ái mang gen ³-Thalassemia chiÁm tßi 50% tßng sá ng°ái mang gen tồn cÅu. TÅn sá mang gen ³-Thalassemia rÃt cao ã nhiÃu n°ßc Đáa Trung HÁi nh° ã À rÁp Xê út là 10%, Hy L¿p là 8%, Italia là 4,8% [41].

</div><span class="text_page_counter">Trang 23</span><div class="page_container" data-page="23">

Vùng gen HbB quy đánh tßng hợp chuái beta globin nằm trên nhánh ngắn nhiám sắc thß 11 (11p15.5) dài 1600bp, gãm 3 exon và 2 intron. Khi có đột biÁn gen HbB s¿ gây giÁm hoÁc không sÁn xuÃt chuái ³ globin cÿa hemoglobin, gây nên bãnh ³-Thalassemia. Các d¿ng đột biÁn khác nhau còn đ°ợc thß hiãn ã māc độ bÃt ho¿t gen tßn th°¢ng, tng ho¿t động cÿa các gen khác trong cụm xung quanh, kÁt quÁ là làm thay đßi tß lã tòng hp cỏc chuỏi globin [42].

Ngy nay cú hÂn 300 đột biÁn đã đ°ợc tìm thÃy trên gen HbB gãm 2 nhóm: nhóm làm mÃt hồn tồn chāc nng cÿa gen HbB d¿n đÁn không sÁn xuÃt đ°ợc chuái ³ globin và nhóm làm giÁm sÁn xuÃt chuái ³ globin. Trong sá đó có khoÁng 250 là đột biÁn đißm, cịn l¿i là đāt đo¿n ngắn và một sá lo¿i hiÁm gÁp khác; có khoÁng 20 đột biÁn hay gÁp chiÁm 80% các đột biÁn trên gen HbB khắp thÁ gißi.

<i><b>Bảng 1.6. Các đột biến gây bệnh β-Thalassemia thường gặp ở người Việt Nam </b></i>

thÁ hã con. Locus gen HbB nằm trên nhiám sắc thß sá 11. Con s¿ nhÁn 1 NST

</div><span class="text_page_counter">Trang 24</span><div class="page_container" data-page="24">

mắc bãnh ³-Thalassemia ã con tùy thuộc vào sá gen đột biÁn nhÁn đ°ợc từ bá mẹ.

NÁu ng°ái mang một trong hai gen HbB bá đột biÁn không ho¿t động, một gen cịn ho¿t động v¿n sÁn xt một l°ợng nhß ³ globin thì gãi là ng°ái

thß nhẹ.

NÁu cÁ hai gen đÃu bá đột biÁn mÃt chāc nng hoàn tồn, khơng sÁn xt đ°ợc ³-globin thì ng°ái bãnh có kißu gen đãng hợp tÿ và bißu hiãn kißu hình là bãnh ³-Thalassemia thß nÁng hoÁc thß trung gian. Nhāng ng°ái này nhÁn một nhiám sắc thß 11 mang gen bãnh từ bá và một nhiám sắc thß 11

ng°ái mang gen bãnh. Nhāng tr°áng hợp đột biÁn 2 gen HbB ã nhāng locus khác nhau nh°ng lo¿i đột biÁn đó cùng d¿n đÁn khơng sÁn xt đ°ợc ³ globin thì kißu gen là dá hợp tÿ kép nh°ng bißu hiãn kißu hình cÿa ng°ái mang đột biÁn đãng hợp tÿ.

<i>*Nguồn: Ghosh K và CS (năm 2014) [43] </i>

<i><b>1.1.5. Lịch sử nghiên cứu bệnh Thalassemia </b></i>

Từ nhāng nm đÅu thÁ kÿ XX, các tác giÁ Jame Henrick (1910) hay Lee và Coolay (1925) đã nghiên cāu và mô tÁ lÅn đÅu tiên bãnh beta

</div><span class="text_page_counter">Trang 25</span><div class="page_container" data-page="25">

Thalassemia. Nhāng bißu hiãn lâm sàng đ°ợc coi nh° nhāng chāng cß phát hiãn đÅu tiên cÿa bãnh, hai ông đã miêu tÁ 5 trẻ bá thiÁu máu, kèm theo có lách to và gan to giáng nh° bãnh mà Von Jaksch mô tÁ nm 1989. Nm 1927, Cooley phát hiãn thêm 2 tr°áng hợp khác, ngoài triãu chāng thiÁu máu, lách to, gan to, cịn thÃy da bá nhiám sắc tá, x°¢ng sã dÅy lên, có biÁn đßi sāc bÃn hãng cÅu. Đó là nhāng tr°áng hợp beta Thalassemia mô tÁ đÅu tiên, sau này

<b>đ°ợc gãi là thiÁu máu Cooley. Sau đó, đã có rÃt nhiÃu nghiên cāu vÃ lâm sàng </b>

đ°¢c công bá nh° nghiên cāu ã Italia cÿa Rietti (1925), Greppi (1928), Michcheli (1935)& Nm 1936, Whipple và Bradford đã đÃ nghá gãi bãnh mà

<b>Cooley mô tÁ bằng thuÁt ngā <Thalassemia= [1]. Từ đây, thuÁt ngā </b>

Thalassemia chính thāc đ°ợc sÿ dụng.

Nm 1944, Valentine và Neel phân tích vÃ di trun gia đình đã đÃ nghá từ <major= và <minor= cho hai thß <nÁng= và <nhẹ= cÿa Thalassemia. Vecchio (1948) đã chāng minh có tng hemoglobin F trong bãnh Thalassemia. Nm 1955, Stugerol và cộng tác viên đã mơ tÁ thß Thalassemia trung gian giāa thß nÁng và nhẹ trên lâm sàng. Cho tßi nay các tác giÁ đÃu tháng nhÃt có 3 thß lâm sàng cÿa ị-Thalassemia, đó là thß nÁng (major), thß nhẹ (minor), và thß trung gian (intermedia) [1].

Bãnh ³-Thalassemia đ°ợc phát hiãn và mơ tÁ muộn h¢n khá nhiÃu so vßi bãnh ị-Thalassemia. Nm 1954, Minich và cộng sự đã có b°ßc nghiên cāu đÅu tiên vÃ ³-Thalassemia. Đó là một bãnh thiÁu máu ã ng°ái Thái Lan vßi một đÁc đißm là có nhiÃu thß vùi trong hãng cÅu. Ngồi đÁc đißm trên Minich cịn phát hiãn bãnh nhân này có hãng cÅu biÁn d¿ng kißu Thalassemia, nhiÃu hãng cÅu hình bia và một sá hãng cÅu mÁnh [15].

Nm 1955, Rigar cùng Gouttas đã tìm đ°ợc HbH trong thành phÅn Hb cÿa bãnh nhi trên. Tuy nhiên lúc đó các tác giÁ cịn gãi bãnh HbH nh° một bãnh Hb riêng biãt. Qua nhiÃu công trình nghiên cāu vÃ bãnh, Rigar và cộng sự (1955), Gouttas (1956), Ramot (1959), Huehns (1960)& đÁc biãt Dance và cộng sự đã phát hiãn ra c¢ chÁ t¿o thành HbH gãm 4 chuái ³. 4 chuái ³ này

</div><span class="text_page_counter">Trang 26</span><div class="page_container" data-page="26">

do nhāng chuái ³ thừa d° (trong khi các chuái ³ bá giÁm) các chuái ³ thừa d° này kÁt hợp vßi nhau, t¿o thành phÅn Globin cÿa HbH [15].

ĐÅu nhāng nm 1960, ngoài một sá quan sát lâm sàng các tác giÁ còn bắt đÅu nghiên cāu cÃu t¿o gen di truyÃn đã đ°a ra 2 mơ hình gen di trun cÿa ³-Thalassemia, điÃu đó đã giÁi thích đ°ợc các bißu hiãn phong phú cÿa các thß ³-Thalassemia nói chung và HbH là một thß bãnh cÿa nó [44].

<b>1.2. Đ¿c điÃm lâm sàng và xét nghiÇm </b>

<i><b>1.2.1. Phân loại Thalassemia </b></i>

và · mà phân lo¿i là ³-Thalassemia, ³-Thalassemia, ·³-Thalassemia.

<i>1.2.1.1. Bệnh </i>ñ<i>-Thalassemia: </i>

- đ-Thalassemia thß ẩn (dá hợp tÿ đ-Thalassemia 2): MÃt 1 trong 4 gen alpha, khơng có bißu hiãn lâm sàng và huyÁt hãc.

gen alpha, bißu hiãn lâm sàng và huyÁt hãc nhẹ hoÁc rÃt nhẹ.

gian.

<i>1.2.1.2. Bệnh β-Thalassemia: </i>

</div><span class="text_page_counter">Trang 27</span><div class="page_container" data-page="27">

- ị-Thalassemia thß nÁng hay bãnh Cooley hay ò-Thalassemia đãng

<b>1.2.2. BiÃu hiÇn lâm sàng và xét nghiÇm Thalassemia </b>

<i>1.2.2.1. Bệnh α-Thalassemia </i>

<i><b>Bảng 1.7. Các kiểu gen và kiểu hình của bệnh α-Thalassemia </b></i>

</div><span class="text_page_counter">Trang 28</span><div class="page_container" data-page="28">

<i>Thể α<small>+</small>-Thalassemia </i>

trên. Phân tích gen ³ globin mßi cho phép chẩn đốn xác đánh.

<i>Thể α<small>0</small>-Thalassemia </i>

đo¿n một gen trên hai NST t°¢ng đãng (-³/-³).

Đây là ³-Thalassemia thß nhẹ, th°áng khơng có triãu chāng lâm sàng,

nh°ợc sắc māc độ từ nhẹ đÁn trung bình. Các dÃu hiãu khác liên quan đÁn

<i>Hội chứng phù thai do Hb Bart’s </i>

Đây là thß bãnh nÁng nhÃt cÿa ³-Thalassemia,mÃt cÁ 4 gen ³ globin (đãng hợp tÿ ³<small>0</small>-Thalassemia), gây nên tình tr¿ng suy giÁm hoàn toàn khÁ nng sÁn xuÃt chuái ³ globin.

</div><span class="text_page_counter">Trang 29</span><div class="page_container" data-page="29">

Thành phÅn Hb chÿ u là lo¿i Hb khơng có chāc nng ´<small>4</small> và ³<small>4</small>. Tuy

Bart’s có phù nÃ, suy tim, thiÁu máu kộo di, gan lỏch to, nóo chm phỏt triòn, xÂng và hã tim m¿ch phát trißn bÃt th°áng, bánh rau dày. HÅu hÁt Hb Bart’s

<i>1.2.2.2. Bệnh </i>ò<i>-Thalassemia </i>

ò<i>-Thalassemia thể nặng. </i>

Ng°ái bãnh th°áng là ng°ái mang gen kißu đãng hợp tÿ.

+ Vàng da nhẹ hay không rõ. + Lách to.

Các chß sá hãng cÅu cho thÃy thiÁu máu nÁng, Hb < 6g/dl, hãng cÅu

Thay đßi thành phÅn Hb trên điãn di là đÁc hiãu cho ò-Thalassemia

+ HbF tng.

+ HbA<small>2</small> tng.

ò<i>-Thalassemia thể trung gian </i>

</div><span class="text_page_counter">Trang 30</span><div class="page_container" data-page="30">

Lâm sàng: Bãnh nhân có thiÁu máu māc độ vừa hoÁc nhẹ m vn

L mt thò bónh tÂng ỏi nh, hu nh khụng cú biòu hión lõm sng, cÂ thò bãnh nhân phát trißn bình th°áng, khơng có biÁn d¿ng x°¢ng, thiÁu máu th°áng nhẹ (90 - 110 g/l).

+ HbF tng từ 1-10%

cÅu giÁm. Hãng cÅu biÁn d¿ng nÁng, to nhß khơng đÃu, nhiÃu hãng cÅu hình

- Ferritin máu tng khi có nhiám sắt. Chß sá bão hòa transferrin tng > 80%.

<i><b>1.2.2. Một số hậu quả hay gặp của bệnh Thalassemia </b></i>

</div><span class="text_page_counter">Trang 31</span><div class="page_container" data-page="31">

Hiãn t°ợng quá tÁi sắt đ°ợc mô tÁ lÅn đÅu tiên vào nm 1865 bãi tác

đãng sắt cÿa các tß chāc. Tuy vÁy đÁn đÅu nhāng nm 1970, ng°ái ta mßi tìm ra đ°ợc ph°¢ng pháp chẩn đốn bãnh bằng cách dựa vào tình tr¿ng tng l°ợng sắt dự trā ã gan, tng māc bão hòa transferin huyÁt thanh và tng ferritin huyÁt thanh [48].

Ā sắt xÁy ra khi l°ợng sắt cung cÃp tng trong một thái gian kéo dài do

đÃu xÁy ra ã bãnh Thalassemia, truyÃn máu là nguyên nhân chính gây quá tÁi

nguyên nhõn quan tróng hÂn ó bónh Thalassemia thò trung gian.

khơng đ°ợc điÃu trá ā sắt s¿ có nguy c¢ tÿ vong cao vào khoÁng tußi thanh

nh° tißu đ°áng, suy giáp và suy tuyÁn cÁn giáp cjng xÁy ra. Kißm sốt lâu dài

đÁc biãt nh° gan hc tim, đánh giá tát nhÃt bằng cách đo sắt trong các chớnh cÂ quan cn kho sỏt hoc qua chò sỏ sắt l°u hành trong máu và l°ợng sắt dự trā trong cÂ thò.

Cỏc phÂng phỏp iu trỏ quỏ ti sắt đang ngày đ°ợc phát trißn và đem

l°ợng sắt tha trong cÂ thò l trớch mỏu tnh mch. n đÅu nhāng nm 70

Deferiprone (1984) và ICL 670 (deferasirox) (2004) [49], [50]. Chelat hóa là ph°¢ng pháp điÃu trá vòi cÂ ch chung cỏc cht chelat trờn l cỏc phân tÿ có

</div><span class="text_page_counter">Trang 32</span><div class="page_container" data-page="32">

các vá trí gắn kim lo¿i, cho phép t¿o phāc hợp chÁt ch¿ vßi sắt tự do. Phāc

yÁu tá giúp kéo dài thái gian sáng và cÁi thiãn cuộc sáng cÿa bãnh nhân Thalassemia.

<i>1.2.2.2. Bin dng xĂng trong Thalassemia </i>

ty. õ tuòi lòn hÂn, có q trình thay đßi tÿy đß thành t vàng ó cỏc xÂng

thay òi xÂng chò cũn xy ra chÿ yÁu ã các x°¢ng trục.

Trên hộp sã, khoang tuÿ rộng, các bè x°¢ng thơ, có hình Ánh <bàn

tr°ßc rng cÿa trên làm lãch khßp cắn t¿o khn mÁt đißn hình giáng lồi

<i>1.2.2.3. Biến chứng tim mạch </i>

áp động m¿ch phßi và tng dòng máu chÁy ng°ợc qua van 3 lá. Khi đó, tâm

điÃu lý t°ãng nhÃt là phịng ngừa, đißm nhÃn cÿa vÃn dÃ là chúng ta phÁi tiÁn

</div><span class="text_page_counter">Trang 33</span><div class="page_container" data-page="33">

lã sáng s¿ giÁm chß cịn 50%. Tr°áng hợp suy tim do ā sắt thì chāc nng c¢

các c¢ quan, trong đó có tim là c¢ quan nhiám sắt hàng đÅu.

đ°ợc tìm thÃy ã gan. KhoÁng 98% sắt trong gan ã các tÁ bào gan, hình thành

Đái vßi bãnh nhân ³-Thalassemia, nãng độ ng°ỡng sắt trong gan dián

độ sắt trong gan vßi q trình nhiám độc tÁ bào gan do sắt. Nãng độ sắt trong

máu. Đây đ°ợc coi chÃt chß đißm cho thÃy hiãu quÁ cÿa điÃu trá thÁi sắt và tiên l°ợng.

<i>1.2.2.5. Nhiễm khuẩn </i>

bào CD8 gây độc, sự hiãn diãn cÿa đ¿i thực bào, hóa h°ßng động, thực bào và

<i>meningitides; nhiám khuẩn gram âm nh° E.coli, Klebsiella sp và </i>

<i>Pseu.aeroginosa; Salmonella và Mucor sp có th</i>ß gây nhiám khuẩn nÁng ã các

</div><span class="text_page_counter">Trang 34</span><div class="page_container" data-page="34">

bãnh nhân Thalassemia không điÃu trá tát. Nhiám đ¢n bào do Babesia gây

<i>(HPV B19), Parvovirus B-19 là m</i>ột mÅm bãnh phß biÁn gây bãnh ban đß

xét khi l°ợng máu cÅn truyÃn hàng nm gÃp 1,5 lÅn so vßi bãnh nhân cắt lách hay khi l°ợng hãng cÅu lắng cÅn truyn lòn hÂn 200 - 220 ml/kg/nm ò duy

hoón cắt lách cho đÁn khi bãnh nhân đ°ợc ít nht 5 tuòi vỡ nguy cÂ nhiỏm

<i><b>1.2.3. Tng quan các phương pháp phát hiện đột biến gen gây bệnh Thalassemia </b></i>

<i>1.2.3.1. RE-PCR (Restrict enzyme – PCR) </i>

Ph°¢ng pháp RE-PCR dựa trên nguyên lý khi một đột biÁn t¿o ra có

đißm đột biÁn hiãn diãn. ¯u đißm cÿa ph°¢ng pháp phân tích bằng enzyme

đột biÁn xÁy ra nh°ng không làm mÃt hoÁc không t¿o ra vá trí nhÁn biÁt cho

<i>1.2.3.2. MLPA (Multiplex ligation-dependent amplification) </i>

biÁn mÃt đo¿n. Ph°¢ng pháp này dựa trên phÁn āng multiplex-PCR phái hợp

</div><span class="text_page_counter">Trang 35</span><div class="page_container" data-page="35">

đo¿n cjng nh° các thay đßi vÃ sá bÁn copy cÿa gene. ¯u đißm cÿa ph°¢ng pháp này là độ đÁc hiãu cao, có khÁ nng phát hiãn các thay đßi vÃ sá bÁn sao

āng nhằm phát hiãn cùng lúc nhiÃu d¿ng đột biÁn [56]. Tuy nhiên MLPA yêu

điãn di mao quÁn (capillary electrophoresis), mÁt khác giá thành cho mái xét nghiãm khá cao.

Đây là kā thuÁt phái hợp giāa multiplex-PCR vßi lai DNA đß phát hiãn

đ°ợc khuÁch đ¿i, sau đó các sÁn phẩm PCR này s¿ đ°ợc lai vßi đÅu dị đÁc

DNA đ°ợc phát hiãn bằng các c¢ chÁ t¿o màu. KÁt quÁ lai DNA sau cùng s¿ đ°ợc đái chiÁu vßi thang chuẩn đß xác đánh lo¿i đột biÁn và tình tr¿ng đãng

đÅu tát, mÁt khác yêu cÅu kā nng thực hành cao và giá thành cjng cao.

<i>1.2.3.4. Realtime PCR </i>

<i> Realtime PCR là d</i>ựa trên c¢ sã phÁn āng hnh quang trong đó sự gia tng v sỏ lng DNA tÂng ng vòi s tng cÿa tín hiãu hnh quang. Tín

các đÁc đißm này có thß xác đánh sá bÁn sao DNA đích có trong m¿u nghiên

này có °u đißm là tiÁn hành nhanh, khơng địi hßi các kā tht phân tích sau

</div><span class="text_page_counter">Trang 36</span><div class="page_container" data-page="36">

PCR nh°ng giá thành chi phí cho từng xét nghiãm cao, địi hßi các trang thiÁt bá đắt tiÃn.

<i>1.2.3.5. Giải trình tự DNA (DNA sequencing) </i>

đánh. Tùy các hã tháng phân tích khác nhau, mái đo¿n đãc có thß có độ dài từ 50-600 nucleotide (máy thÁ hã 2-NextSeq) hoÁc 800-900 nucleotide (máy thÁ

cao, phân tích đ°ợc nhiÃu m¿u cùng lúc và phân tích chính xác các bÃt th°áng đã biÁt cjng nh° ch°a biÁt trên gene. Tuy nhiên ph°¢ng pháp này có h¿n chÁ là đÅu t° ban đÅu cao, giá xét nghiãm khá đắt đß đÁc biãt khi sá m¿u khơng đÿ lòn, quy trỡnh di, phc tp v ũi hòi cÂ sã có nng lực cao. MÁc dù vÁy, kā thuÁt này v¿n cÅn đ°ợc thực hiãn cuái cùng sau khi các kā thuÁt khác

Gap-PCR là kā thuÁt cho phép xác đánh đột biÁn mÃt đo¿n hoÁc sự sắp

āng dụng đß phát hiãn đột biÁn mÃt đo¿n. Kā thuÁt này sÿ dụng ít nhÃt 3 mãi (2

DNA bá mÃt, mãi cịn l¿i đ°ợc thiÁt kÁ bß sung trong vùng mt on.

u iòm ca phÂng phỏp ny l ít tán kém, tiÁn hành nhanh, đ¢n giÁn,

đo¿n bằng Gap-PCR trong một phÁn āng Multiplex-PCR. Tuy vÁy, Gap-PCR cjng có h¿n chÁ là cÅn phÁi đ°ợc biÁt đißm kÁt thúc cÿa đột biÁn mÃt đo¿n đß

đißm, do vÁy cÅn sự há trợ cÿa các ph°¢ng pháp khác.

<i>1.2.3.7. ARMS-PCR (Amplification refractory mutation system) </i>

</div><span class="text_page_counter">Trang 37</span><div class="page_container" data-page="37">

ARMS-PCR lÅn đÅu tiên đ°ợc mô tÁ bãi Newton và cộng sự. Kā thuÁt này th°áng đ°ợc phát trißn đß phát hiãn nhāng đột biÁn đißm. ARMS dựa

khác có thß phái hợp các cÁpmãi đß phát hiãn nhiÃu d¿ng đột biÁn đißm khác

đÁc hiãu do hiãn t°ợng mãi thoỏi húa. HÂn na, k thut ny ũi hòi ngỏi làm cÅn có kinh nghiãm đß giÁm tß lã âm tính giÁ.

<i>1.2.3.8. Multiplex-PCR </i>

nhóm nghiên cāu khác nhau. Đái vßi lĩnh vực phát hiãn đột biÁn, kā thuÁt kā

các alen đột biÁn đ°ợc bißu hiãn bằng sÁn phẩm DNA khch đ¿i vßi các kích th°ßc khác nhau đã biÁt.

Theo một nghiên cāu gÅn đây, các kā thuÁt sinh hãc tÿ đã đ°ợc áp

nh°: ARMS-PCR, GAP-PCR, lai ADN đß xác đánh nhāng đột biÁn phß biÁn đã biÁt. Nhāng đột biÁn gen hiÁm gÁp hc đột biÁn mßi thì kā tht giÁi trình

</div><span class="text_page_counter">Trang 38</span><div class="page_container" data-page="38">

tự gen xác đánh đột biÁn đißm và kā thuÁt MLPA xác đánh đột biÁn mÃt đo¿n [58].

<b>1.3. Táng quan ph°¢ng pháp l¿p và phân tích phÁ hÇ bÇnh Thalassemia </b>

<i><b>1.3.1. Ý nghĩa của phương pháp nghiên cứu phả hệ </b></i>

thuộc quy luÁt di truyÃn nào. PhÁ hã đ°ợc sÿ dụng nhằm theo dõi một tính

khuyên vÃ di truyÃn chính xác, hāu ích mà khơng tán kém giúp các gia đình đang mong mn sinh con hoÁc sàng lãc tiÃn hôn nhân.

Đái vßi các bãnh lý di trun thì phÁ hã thÁt sự rÃt có ý nghĩa. PhÁ hã

đánh các xét nghiãm di truyÃn cho bãnh nhân và các thành viên trong gia đình có nguy c¢ [59].

Theo tháng kê cÿa nhāng nm gÅn đây, Viãt Nam hiãn đang có khoÁng 3% dân sá mang gen bãnh Thalassemia t°¢ng đ°¢ng vßi khoÁng 5 triãu ng°ái. N°ßc ta đã và đang là một n°ßc có tß lã mắc bãnh cao trên bÁn đã Thalassemia thÁ gißi. Tß lã này cịn lên đÁn h¢n 50% trong các dân tộc ít ng°ái. Một câu hßi lßn đ°ợc đÁt ra là làm thÁ nào đß dự phòng Thalassemia?

Bãnh thalassemia là gánh nÁng cÁ vÃ vÁt chÃt và tinh thÅn đái vßi ng°ái bãnh và ng°ái thân cÿa hã. Do vÁy viãc phòng ngừa và quÁn lý cn bãnh này

cách sàng lãc và chẩn đốn xác đánh nhāng ng°ái lành mang gen bãnh đß t° vÃn trong hơn nhân, tr°ßc và trong khi mang thai. Ph°¢ng pháp này giúp

</div><span class="text_page_counter">Trang 39</span><div class="page_container" data-page="39">

ngành y tÁ quÁn lý nguãn gen hiãu qu, gim nguy cÂ xut hión cỏ thò bónh

Nh vy, ph hó dự phÂng phỏp kinh iòn ó c sÿ dụng từ rÃt lâu, nh°ng nó l¿i là một phÂng phỏp phò thụngv hióu qu trong nghiờn cu, tiờn đốn bÃt cā một tính tr¿ng/ bãnh tÁt di truyÃn nào, trong đó có cÁ bãnh thalassemia.

<i><b>1.3.2. Phương pháp lập phả hệ </b></i>

ng°ái mang gen bãnh lÁn hay khơng...

S¢ đã phÁ hã th°áng đ°ợc v¿ theo hình bÁc thang, từ trên xuáng theo

đó, bác sĩ s¿ tiÁn hành khai thác và tìm hißu dÅn đÁn các thành viên cịn l¿i

hã riêng.

Tr°ßc khi tiÁn hành phân tích phÁ hã, bác sĩ cÅn biÁt chi tiÁt vÃ tÃt cÁ

đoán khÁ nng xuÃt hiãn bãnh tÁt cho thÁ hã tiÁp theo. Từ đó, đ°a ra lái

</div><span class="text_page_counter">Trang 40</span><div class="page_container" data-page="40">

khuyên t° vÃn cho gia đình muán sinh con hc các cÁp đơi sàng lãc tr°ßc hơn nhân.

là đái vßi các thß nÁng cÿa bãnh xÁy ra ã các khu vực có tÅn suÃt cao.

Một sá đái t°ợng đ°ợc °u tiên sàng lãc và nên đ°ợc sàng lãc, bao gãm:

• TÃt cÁ các phụ nā chuẩn bá mang thai hoÁc đang mang thai.