143 CHÍNH SÁCH TỒN GIÁO CỦA NHẬT BẢN TỪ NĂM 1945 ĐẾN NAY

<span class="text_page_counter">Trang 1</span><div class="page_container" data-page="1">

<b>CHÍNH SÁCH TỒN GIÁO CỦA NHẬT BẢN Từ NĂM 1945 ĐẾN NAY</b>

<i>• Từ khóa: tơn giáo ở Nhật Bản, chính sách tơn giáo của Nhật Bản.</i>

thành và phát triểnlâuđời, dân số hiện

11 trên thế giói. Đâylà quốcgia đa tơn giáovới sự hình thành, phát triểncủa nhiều loại hình tơn

giáokhác nhau trong suốt chiều dàilịch sử, gồm

(Phật giáo, Kitơ giáo)vàcác hiện tượnggiáo phái mói (như Aum Shinrikyo, Khoa họcHạnh phúc,Agonshù,Chân Quang giáo, Hiệp hộiChân lýlinh thiêng). Các tôn giáo cùng tồn tại, ảnh hưởnglẫnnhau và để lại dấu ấn sâu đậm ưong

Từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai đến nay, chính sách tơn giáo cúaNhật Bản cónhiều thay

tạora mơ hình Nhà nướcthê' tục và phápquyền

<b>1. Khái quát về đờisống tôn giáo ở NhậtBản</b>

Đời sống tôn giáo của người dân NhậtBản

thốngđền miếu củaThần đạo.Người Nhật cóthểtin theo Thầnđạo, Phật giáo, Cơnggiáo, Tinlành hoặc cùng một lúclà tín đồ củanhiềutơn giáo khác nhau.

Q trình hình thành cáctơngiáoở Nhật Bản chịusựchi phối sâu sác củacác điều kiện địa lýtự nhiên, cơsở kinh tế-xãhộivàyếutố văn hóa. Trongđó, có những thịi điểm văn hóa ngoại laixâm nhập, ảnhhưởng, làm lunglay giátrị truyềnthống và tinh thần chủ nghĩadân tộc, song, xétđến cùng,yếu tố bản địa vẫn giữ vaitrị quyết định, khiến q trình tiếp thu yếutố ngoại lai lncó sự kếthừa,chọnlọc, thậmchí cải biến cho phù họp với nền tảng truyền thống của

<b>LÝLUẬN CHÍNH TRỊ -số 524(10/2021)</b>

</div><span class="text_page_counter">Trang 2</span><div class="page_container" data-page="2">

người Nhật Bản. Kết quả của quá trình hỗndung, vay mượnvà xung đột lân nhau giữa yếu tố nộisinhvà yếu tốngoại sinh làsự chiến thángcủa yếutố nội sinh, tạo nên sựbổsung, bổiđápđồng thời củng cố vững chác hon bản sác tinhthầncốtlõi của người dân Nhật Bản.Sự xáclập ổnđịnh vị thế của Thần đạo trongbối cảnh đatôngiáo ở Nhật Bản làminh chứngsống độngcho sự chiến thángcủa tinh thầnchủnghĩa dân tộc và bảnsác vănhóa củaquốc gianày.

Trong sự đadạngtơn giáo, địi sống tơngiáo ở Nhật Bản hàm chứa những đặcđiểm riêng.Đó là sự tồn tạihỗn họp nhưng hịa họp giữa các tôn giáo; sựchi phối của Thần đạo với đặc tínhcủachủ nghĩa dân tộc; sự giao thoa, đồng đảng ThầnPhật và sự nở rộcủa các tôn giáomới sau Chiến tranh thếgiớithứ haitác độnglớn đến đời sống

Nhật Bản thực hànhThần đạo,66,7% thực hành Phật giáo, 1,5%thựchành Cơđốc giáo và 6,2% thực hành các tôn giáo khác (nhiều người thực hành cảThần đạo và Phật giáo)(1).

Nhật Bản chính là căn cứ thực tiênquan ưọng để quốc gia này đưa ra hệthống pháp lýnhàmđiều tiết vàgiải quyếtvấn đềtơn giáo.

<b>2.Chính sáchtơn giáocủa Nhật Bản thịi kỳ hiện đại (từ sau Chiến tranhthế gióithứ hainăm 1945 đếnnay)</b>

từng bướcthiết lập hệ thống pháp luật về tôn

cơ bản, Luật đặc biệt,Sắc lệnh nội các, Chỉ thị,...

quyền tôn giáo này tuântheo phương thức lấy luật pháp làmtrung tâm và chínhsách giữ vai trị hỏ trợ, duy trì được các đặc điểm cúa hệ

hồn chính và cách diễn giải tưpháp bát kịp với

về tôn giáocủaNhật Bản đạt đến trìnhđộ pháttriển khá cao.

Chiếntranh thế giới thứhai kếtthúc, NhậtBản phải chịu sự chiếm đóng của lực lượng

thể chế "Tếchính nhấttrí” (thốngnhất tơn giáo

Minh Trị đã thay đổi nhanh chóng và căn bản, thay vào đó, xun suốt chính sách tơn giáocủa Chính phủ Nhật Bản thời kỳ này làsự thiết lập hai nguyên tác cơ bản - tự do tơn giáovà chínhgiáo phân ly (sự táchbiệt giữa chính trịvới tôn giáo, giữaNhà nước với giáo hội).

đầy đủ là Cấm hổtrợ,ủng hộ, duy trì, điều hành

quản lý tơn giáo là: (1) Tựdo tôngiáo, (2) Triệt để phânly giữa tôn giáovà nhà nước, (3) Triệtđểloại bỏ tư tưởng chủ nghĩa quân phiệt và tư tưởng dântộc chủ nghĩa cực đoan{2).

Ngày 28-12-1945, quânđội đồngminh tiếp tục banhành "Sắc lệnh Pháp nhân tơn giáo”.Ngồi việc bãi bỏcác đặc quyền củacác đền thờ

tới là: thủ tục thành lập pháp nhân tôngiáodễ

thuế. Vói“SáclệnhPháp nhân tơn giáo”, ngun tác tách biệtgiữaNhà nước và tôn giáo tiếptục

Từ “Sác lệnh Thần đạo” cho đến "Sác lệnhPháp nhân tôn giáo” làsự chuẩn bị vềmặt lập

<b>LÝLUẬN CHÍNH TRỊ■ Sơ 524 (10/2021)</b>

</div><span class="text_page_counter">Trang 3</span><div class="page_container" data-page="3">

phápcho sự ra đòicủa Hiến pháp Nhật Bản (ban

phân ly được quy định ưongHiếnpháp đã chấm

của tổ chức tôn giáo, quyềntựdo tôn giáo đã được bảo đảm thực chất.Cụ thể:

Không một tổchứctơngiáo nào đượchưỏng các

quyềnchính ưị (Khoản 1); Khơng ai bị buộc phảithamgia vàocác hoạt động tôn giáo,lễ kỷ niệm, lễ nghitôn giáo (Khoản2); Nhà nước vàcác cơquancủa Nhà nướckhông đượcphổ biến giáo dục tôn giáo và không đượctiến hành bất kỳhoạtđộngtôngiáo nào khác (Khoản 3)(3).

Điều89 Hiếnpháp NhậtBảnthiết lậpnguyêntáctách biệt giữa tôn giáovà nhà nước, quy địnhcụ thể: công quỹ và các tài sản khác của nhà

lạilọi ích hoặcduy trì hoạt độngcủamột tổ chức

khơng đặt dưới sự kiểm sốt của chính quyền14’.Có thể nói, quyđịnh tại Điều 20và Điều 89 của Hiếnpháp Nhật Bản về nguyên tắc tự dotôn giáo và nguyên tác tách biệt giữa tôn giáovà nhà nước chính là nền tảng của tồnbộ hệ thống pháp luật tôn giáo NhậtBản.

Bên cạnh Hiến pháp, quy định về vấn đề tơngiáocịn được thể hiệntrong các Luậtcơ bản của NhậtBản như Luật Dân sự, Luật Hình sự, LuậtGiáo dụccơbản,...

Bên cạnh đó, Luậtđặcbiệtvề tơn giáo là Luật Pháp nhân tơn giáo đã được ban hành năm

của cáctổ chức tôn giáo,ngăn chặn tổ chức tôn

các cá nhân, tổ chức xãhội và cộngđồng. Việc

cho thấy chính sách khơngcan thiệpvào nội bộcác tổ chức tôn giáo của Nhà nướcvà sựthừa nhận tư cách pháp nhàncúa các tổchứctôn giáo

Các tổ chức tôn giáo đápứng đầy đủ các điều

thànhviên của giáo phái,...) và báocáo rõvớicơquan có thẩm quyềnthìcó thể trở thànhmộtpháp nhân tơn giáo. Với sự hiện diện của Luật

tựdo một cách tùy tiện.

Luật Pháp nhân tôn giáo của Nhật Bảngồm

(ChươngVIII),tài sản của pháp nhân tôn giáo(tồntạirải rác trong 1 số điều khoản của các

định về hình phạt (chương IX-X). Luật Phápnhàntôn giáo tuânthúnghiêm ngặt nguyêntác

vànhà nướcdo Hiến phápNhật Bản thiết lập.Kểtừ khi được ban hành năm 1951, để phù

đã trải qua 25lầnsửa đổi, trong đó lần sửa đổi

Chân lý Aum gây ra sự cố khí độc Sarin” ở Matsumoto ngày 27-6-1994 và “sự cố khí độc

Nội dung sửa đổi LuậtPháp nhân tơn giáo chủ

<b>LÝ LN CHÍNH TRỊ - Sơ 524 (10/2021)</b>

</div><span class="text_page_counter">Trang 4</span><div class="page_container" data-page="4">

với các tổchức tôn giáo bên cạnh việc duy trì

tổ chức tơn giáo; (2) ucầu các tổchứctơn giáo cơng khaihóa, minh bạch hóavấn đề tàichính, mà thực chất là muốn nám bát nănglựctàichínhcủa tổchức tơn giáo để đánhgiá được mức độ nguyhiểm của tổ chức đó. Như vậy, sự thay đổitrong cả haikhía cạnh trên củaLuậtPháp nhân tôn giáo đều tập trung hướng tớiviệc nângcao thẩm quyềnvàkhả năngkiểmsốt của cơ quan quảnlý hành chính đối với các tổ chứctơngiáo.

Ngồi sửa đổiLuật Pháp nhân tơn giáo, mộtloạtbộ luật quan trọngđà được ban hànhsau sự kiện của giáo phái Chân lý Aum, gọi chung làĐạo luật Aum. Tiêu biểu như: LuậtPhòng chống

hành vi giếtngười hàng loạt, Luật Ngoại lệ đặcbiệt đối với Aum,...

Xét cho cùng, sự sửa đổi, bổ sung này thựcchất nhàm tăng cường khảnăng quản lý, kiểm soátcủa nhà nước đối với hoạt động của các tổchức tơn giáo đang có nhiều biểu hiện cúa tổ

cựcmà các giáo phái này có thểgâyra cho đờisống xã hội. Trước nhiều biểu hiệnmói vàvấn

sống xã hội, sự thayđổi này trong chính sách tơn

<b>3. Một số kinh nghiệm đúc kếttừ chính sách tơn giáo của Nhật Bản</b>

Nghiên cứu q trìnhphát triển chính sáchtơn giáo của NhậtBản cho thấysự thayđổi lớn

quốc gia này. Đó là,quyền tựdotín ngưởng tơn giáo khôngngừng được mởrộng,quyền lực của

bị thu hẹp và cuối cùng, cáckhái niệmvề tự do tôn giáo, sự tách biệt giữa chính trị và tơn giáo,sự tách biệt giữatínhthiêng liêngvà tính thế tụcđã đượcthiết lập đầy đủ hơn, rơràng hơn.

Những thànhcơng trongchính sách tơngiáo

cạnh như sau:

<i>Một là,chính sáchtơn giáocủa Nhật Bản đã </i>

<i>hình thành mộtcấu trúchồn chỉnh và khnkhổrõràngvóihaichân đế làtự dotịn giảovàchínhgiáo phân ly</i>

thống luật pháp tơn giáotừ Hiến pháp đến các luật cơ bản, luật đặc biệt, sác lệnh nội các,...

thống,cấu trúc hợp lý,dựa trênhai nguyên tác

văn bản quyphạm pháp luậtphản ánh lờituyênbố vàcam kết cúa Nhà nước trong việcbáo đảmquyển tự do tôn giáo cho mọi người.Chính sách tự do tơngiáo cho phépmọi người dân NhậtBản

thực hành cácnghi thức của tơn giáo đó.

<i>Chính giáophân ly\à nguyên</i> tác co bản để

nước ở Nhật Bản. Trong nguyêntác chínhgiáo

<i>tính thiêng liêng và tính thế tục,</i> bởi khi phân

các hoạt động thuần túy tôngiáo của tổ chức tơngiáo đồng thịi có sự giám sát, quản lýcần thiết

chức tơn giáo.

<i>Hailà, chínhsách tơn giáo góp phần giải </i>

<i>quyết thỏa đáng, tồn diện và có hệthống mối </i>

<b>LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ- số524 (10/2021)</b>

</div><span class="text_page_counter">Trang 5</span><div class="page_container" data-page="5">

<i>quan hệtrong nội bộ tổ chức tôngiáo vàmối</i>

<i>quan hệgiữa tổ chức tôngiáo với các chủ thể trongxã hội</i>

Luật Pháp nhân tôn giáo, với tư cáchlà bộ luậtđặcbiệtvề tôn giáo, tuy ngắn gọn nhưng khá rõràng, tạo thành mộthệthống lơgickhépkín. vềcơ bản, Luật Pháp nhân tôngiáothiết lập bốn chếđộ cơ bản là chếđộ chứng nhận, chếđộ

Chế độ chứng nhận là một điểm lớn trong hệ

hiệncácnguntáchiến định vềtự dotơn giáo,tự do hiệphội, chính giáo phân ly. Chứngnhận

xácthực,tínhhọp pháp và hiệulực pháp lý của việc thành lập,thay đổi vàgiải thể củacác tổ chức tôn giáo dựa trênđơnđăng kýcủa tổ chức

các điều kiệnvà thủtục theo luật định, từ đó xác

hội;thể hiện rõ ràngý tưởng, mục đíchcủalập pháp là bảo vệ quyền, lợi ích họp pháp của tổchức tơn giáo và tín đồ đồng thời hạn chếnghiêm ngặt quyền lực hành chính can thiệpvào cơng việcnộibộ của tổ chức tôngiáo.

<i>Chế độ người chịu tráchnhiệm</i>là một trong nhữngnội dungquan trọng của việc đăng kýphápnhân tôn giáo theoquy định củaLuậtPháp

giải quyếtmối quan hệ trong nội bộ của tổ chứctơn giáo, pháthuytính tựquản, tự chịu trách nhiệm củapháp nhân tơn giáo. Trongđó, xác địnhthẩm quyền của người chịu trách nhiệm

mang tính thế tục vàgiới hạn quyềnlực của họ

trong các hoạtđộng thuộc phạm trù mang tính

<i>Chếđộ thơng báo công khai là</i> một trong

nhân tôngiáo. Chế độ này đề cập đến yêu cầu thông báo cho các bên quan tâm khi thànhlập pháp nhân hoặc thay đổi các điều khoản của

trước công luận bản điều lệ thành lập của pháp nhân tôn giáo; thông báo cồng khai về xử lý tài

chia tách, giải thể pháp nhân tôn giáo. Việc triển khai chếđộ thông báo công khai bảo đảm sựminh bạch,họplý trongqtrình hoạt động củaphápnhân tơn giáo (đặc biệt là việcquảnlývàsử dụngtài sản mộtcáchhọplý), bảo đảm pháp

chương, điều lệ và các quy địnhcủa pháp luật;đồng thời giúp các tín đồ và các bên liên quan

<i>Hội đồng Pháp nhântơn giáo là</i>mộtchế độ tươngthích với chếđộ chứngnhận phápnhântơn giáo. Đây là cơ quantư vấn đặc biệtdo Chínhphủ thành lập nhầmđiềutra và xác nhận tư cách

độ này bảo đảm cơ chếchứng thựcchính xác,cơng bàng và khách quan đối vớiphápnhân tơngiáo;tránh tình trạng lợidụng quyền lực cơng vàýchí chủ quan của cán bộ xét duyệt trong việc

đồng Phápnhân tôngiáo làmột chếđộ quan trọng bảo đảm quyềntựdo tôngiáo và sự tách biệt giữatôn giáo và nhànước.

<i>Ba là, địa vị pháplý dânsự của tổ chức tôn giảođược bảo đảm đầy đủ</i>

Luật Pháp nhân tơn giáo hướng đến mục đích bảođảmquyền tự do tín ngưỡng tơn giáo

<b>LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ -số 524 (10/2021)</b>

</div><span class="text_page_counter">Trang 6</span><div class="page_container" data-page="6">

củamọi người dân,khơngchíquy định điềukiệnthành lập mà cịn quy định một cách tồndiện về trách nhiệm, quyền lợi và nghĩa vụcủa các

Với việcđược công nhận tư cách phápnhân, các tổ chức tôn giáo ở Nhật Bản có đầy đủ địa vị pháplý dần sựtrước pháp luật. Cụ thể hon,Luật Pháp nhân tịn giáo định rơ cácthủtục pháp lýcần thiết để trao cho tổ chứctôngiáo cácnănglực hành vivới tư cách làchủ thể dân sự trong xãhội, trong đó đưa ra các quy định vềsởhữu, duyưì vàsứ dụng tài sản trongcác hoạt động thếtục

chỉnh của Luật.

<i>Bốn là, chế độtàisản của tổ chức tôn giáo </i>

<i>được quy địnhrõ ràng,kết hợpvới chếđộ quản </i>

<i>lý, giám sát, bảo đảmviệc sử dụng và quảnlý tài </i>

<i>sảnhọp pháp</i>

Trong các quyền dân sự, quyền tài sản là hạt nhâncốt lõi. TrongLuật Pháp nhân tôn giáo, từ

<i>mục đích lập pháp của chê'độ tài sản tôn giáo,</i>

<i>quyền sở hữu tàisản tôn giáo chođếnphạmvi</i>

<i>khách thể vàđịavị pháp lý của quyền sở hữu tài </i>

<i>sảntôn giáo đều được</i> quy định rất rõ ràng.

tồn tại của các tổ chứctôn giáo và sự pháttriển của các hoạtđộng tôn giáo, đồng thời bảo đảmthực hiện quyền tự do tôn giáo.

Bên cạnh đó, Chính phủ NhậtBảncũng <i>thiếtlập hệ thống quản lý,giámsáttài sản </i>nhàm bảo đảm việcsử dụngvà quản lýtài sản tôn giáo mộtcách họp pháp. Điều 18 Luật Pháp nhân tôn giáo

nhân viên đạidiện và nhân viên có trách nhiệm) và họ sẽtrởthành những người chịuưách nhiệmquảnlý,vậnhành tài sản tôn giáoởcấp độthế tục. Để người quảnlýthực hiệnđúng quyền hạntheoquy định của phápluậtvà của tổchứctôn

giáo, tránh xảy rathiệt hại về tàisản, các tổ chức tôn giáo thườngthành lập cơquangiám sát nhưtrưởngđại diện để giám sát hànhvi nghiệp vụcủa người quản lý. Kết quả là sự ra đời cúa hệ

định, cơ quan điều hành và cơ quan giámsát phâncông, phối họp và kiểm sốt lảnnhau.

<i>Năm là, chính sáchtơn giảothế hiện tínhlinh </i>

<i>hoạt, nhạy bén khiđược điều chỉnh kịp thờiđể </i>

<i>phán ứng nhanh vớinhững tình huống tơn giáo</i>

<i>phức tạp, nhạy cảm</i>

Chính phủ Nhật Bản thể hiện rõ khuynhhướng ưu tiên “lập pháp hóa” trongq trình quản lý các vấn đề tơn giáo, đặc biệt là khiđối

việc cố gắng điều chỉnh cácchuyến thăm chính

nguyhiểm như “sự cố khí độc Sarin ởthànhphốMatsumoto”và “sựcố khí độc Sarinở tàu điệnngầm Tokyo”, Chínhphủ NhậtBảnkhơng

bộ Luật với mục đíchđối phó với các vấnđề liên

đãđưa vấn đề giáo phái Chân lý Aum vào quỹ

cách nhanh chóng, hiệuquả. Mặc dùphươngthức giải quyết tình thế này có thể khiến hệ

nhung so với việc áp dụng cácchính sách vàcác biện pháp bất thường khác, quan điểm lập pháp này phù họp hon cả với khuynhhướng lập pháp hóa cơng tác quản lý của Nhà nướcđốivới tơn giáo.

Đậc biệt, ngồi việc ban hành bổ sung ĐạoluậtAum, Chính phủ Nhật Bản củng tiến hành sửa đổi LuậtPháp nhân tôn giáo. Sự sửa đổi Luật

<b>LÝ LUẬN CHÍNH TRỊSơ 524 (10/2021)</b>

</div><span class="text_page_counter">Trang 7</span><div class="page_container" data-page="7">

<i>Sáu là, chính sách tơn giáo vừa phát huy vai</i>

<i>trị tự quản của tổ chức tơn giáotheo hướngdân chủhóa vừa thiết lập cơ chế Idem tra, giám </i>

<i>sátphùhọp của chínhquyền theo hướng lập </i>

<i>pháp hóa</i>

Kể từsau Chiến tranh thế giới thứ hai, luật

nguyên tác nhất quán là tựdotôngiáo và chính giáophân ly. Luật Pháp nhân tịn giáothể hiện ở mức độ cao nhất việcbảo đảm thực hiện tự do tơn giáo, tách biệtnhànước và tơn giáo, táchbiệt“tínhthiêng liêng” và “tínhthếtục”, tơn trọngquyền dân chủ, tự quảncủa pháp nhân tơn giáo. Trongđó, chế độ nhân viên có trách nhiệm,chế

nguyên tắc dân chủ và bình đẳng, đồngthời bảo đảm về thể chế cho sự pháttriểncủa tôngiáoở Nhật Bản. Song song với q trình đó, cơ chế

ưong một số phương diện hoạt độngcủatổ chức tôn giáocũngđượcthiết lập.Nhấtlà sausự cố Aum Shinrikyo năm 1995, Chính phủNhậtBản đã có những sủa đổi lớnđối với LuậtPháp nhântôn giáo nhàm tăng cường sự quảnlý đối với cáctổchức tơn giáotrên cơ sởtơntrọngtính tự giác của cáctổchức đó.

tơngiáo củaNhật Bản cịntồn tại một số hạnchếnhấtđịnh. Đó là sự candựcủa tổ chức tôn giáo vào đời sống chính trị Nhật Bản và sự canthiệp, hỗtrợcủa Nhà nướcNhật Bản đối vớicác

nguyêntác chính giáo phân ly chưa thực sự triệtđểtrong thực tiễn, đôi khi mâu thuẫnvới quy

định của pháp luật, gây ra nhiều tranh cãi. Bêncạnh đó, Luật Pháp nhân tơn giáo cịn tồn tại

khoandung,chưa thực sựmạnh mẽ.

Trải qua quá trình lịch sử lâudàiđúc kết kinh nghiệm, chỉnh sửa, bổsung và khơng ngừng hồnthiện, hệ thốngchính sách tòn giáo của

đáng ghi nhận mặtkhácvẫncòntồn tại một số hạn chế nhấtđịnh, đặt ra nhiều thách thức lớncho Chính phủ Nhật Bản trong thế kỷ XXI. Đánh giá những thành tựu và hạnchế trong chính sách tơn giáo của Nhật Bản mang lại những bài học có giátrịtham khảo hữu ích đối

tơn giáocó giá trịpháplý cao nhất là Luật Tínngương, tơn giáo tương thích với Hiến pháp và

thiện hệ thống phápluật tôn giáo và xây dựng

<i>Ngày nhậnbài:27-8-2021; Ngày phảnbiện:</i>

<i>23-9-2021; Ngàyduyệt đăng: 22-10-2021.</i>

(2) Phạm Hồng Thái (chủ biên):<i> Địisốngtơngiáo</i>

<i>Nhật Bản hiện nay,</i>NxbKhoa học xã hội, Hà Nội,2005, tr. 151.

(3), (4)Xem: HuangXiaolin: Lịch <i>sứlập pháp và</i>

<i>những thayđổi về khái niệm củacác tổ chức tôn</i>

<i>giáo thời kỳ cận hiện đại ở Nhật Bản,</i> Tạp chí

<i>Nghiêncứuvề các vấn đề của Nhật Bản, số 1,2017,</i>

<b>LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ- Sơ 524 (10/2021)</b>

</div>