Bàn thêm về việc dạy " Chuyện người con gái Nam Xương"

Bàn thêm về việc dạy văn bản " Ngời con gái Nam Xơng"- Nguyễn Dữ - Ngữ văn 9
A. Lý do chọn đề tài :
Về văn bản " Chuyện ngời con gái Nam Xơng " của Nguyễn Dữ, từ trớc đến nay
đã có khá nhiều bài viết. Qua thực tế giảng dạy, chúng tôi muốn mạnh dạn đợc trao
đổi một số vấn đề mà cho đến nay nhiều tài liệu vẫn cha đề cập đến( hoạc có nói đến
nhng cũng rất sơ lợc - hoạc có khi không thống nhất), đó là :
1. Nghệ thuật phục bút và tác dụng của nghệ thuật phục bút trong việc xây dựng tình
huống truyện.
2. Bi kịch và cách xây dựng bi kịch trong văn bản.
3. Kết thúc có hậu của văn bản
B. Giải quyết đề tài :
I. Vấn đề nghệ thuật phục bút và tác dụng của nghệ thuật phục bút trong việc
xây dựng tình huống truyện :
Theo ông Hà Nh Chi - tác giả của " Việt Nam văn học giảng luận " (Nhà xuất bản
Tia Sáng - Sài Gòn - 1968) thì nghệ thuật phục bút(hay còn có một cách gọi khác là
nghệ thuật ẩn phục) là cách mà ở đó, ngời sáng tạo văn chơng(nhà văn, thơ) bằng tài
năng và sự khéo léo của mình đã cố tình gài sẵn một cách có dụng ý các chi tiết
nhằm phục vụ cho một ý đồ nghệ thuật nào đó. Nếu nói nh vậy thì trong " Chuyện
ngời con gái Nam Xơng ", nhà văn Nguyễn Dữ cũng có sử dụng nghệ thuật phục bút
để nhằm dẫn dắt các tình tiết truyện tới cái kết cục bi thảm của Vũ Nơng(trong tình
huống thứ nhất của văn bản : Vũ Nơng và câu chuyện oan khuất của nàng).
Những chi tiết sau đây đã lần lợt đợc gài sẵn, nhng bằng nghệ thuật của nhà văn,
chúng ta thấy nó xuất hiện rất tự nhiên mà nếu không tinh mắt thì cũng rất khó phát
hiện - đó là :
+ Trơng Sinh là ngời :
- " Có tính đa nghi, đối với vợ phòng ngừa quá sức"
- " Tuy là con nhà hào phú nhng không có học, nên tên phải ghi trong sổ lính đi vào
loại đầu"
Những chi tiết này có thể nói thêm về đặc điểm và hoàn cảnh của Trơng :
- Hay ghen
- Vô học

Hoàng Quốc Tuấn Trờng THCS Diễn Tân
1
Bàn thêm về việc dạy văn bản " Ngời con gái Nam Xơng"- Nguyễn Dữ - Ngữ văn 9
- Xa vợ(vì phải đi lính)
+ Bà mẹ Trơng Sinh đã chết khi anh ta đi lính trở về.
+ Việc làm vô tình của Vũ Nơng : chỉ bóng mình trên tờng và bảo với con đó là cha
của nó.
+ Lời nói vô t của đứa con.
Vì sao nói đó là những chi tiết đợc sắp xếp theo lối ẩn phục ? Bởi vì nếu nh không có
những chi tiết này đợc gài sẵn từ trớc thì cũng sẽ không có bi kịch xảy ra với Vũ N-
ơng(kể cả thiếu một trong những chi tiết ấy thì bi kịch cũng khó có thể xảy ra).
* Chúng ta thử đặt ra các tình huống :
1. Nếu Trơng Sinh là ngời có học thì anh ta sẽ phát hiện ra những điều vô lý trong lời
nói của đứa con - bởi vì ngời gì mà kỳ lạ đến mức : " Trớc đây, thờng có một ngời
đàn ông, đêm nào cũng đến, mẹ Đản đi cũng đi, mẹ Đản ngồi cũng ngồi, nhng chẳng
bao giờ bế Đản cả ".
2. Nếu Trơng Sinh không phải là ngời : " Có tính đa nghi, đối với vợ phòng ngừa quá
sức" thì cũng sẽ không xảy ra việc không chịu nói cái điều đứa con đã nói : "
Nàng hỏi chuyện kia ai nói ra thì lại dấu không kể lời con nói" mà cứ đổ cho vợ phản
bội mình : " Tính chàng hay ghen, nghe con nói vậy, đinh ninh là vợ h, mối nghi ngờ
ngày càng sâu, không có gì gỡ ra đợc".
3. Cứ cho là Trơng Sinh vô học, hay ghen nhng nếu không có thời gian đi lính(xa vợ
con) thì cũng sẽ không có việc Vũ Nơng đêm đêm chỉ bóng đùa con, không có việc
đứa con nhầm cái bóng trên vách là cha mình và cũng vì vậy cũng không có lý do gì
để nghi ngờ vợ là không chung thủy. Có thể nói, thời gian xa vợ vì phải đi lính là
mảnh đất tốt để làm cho cái mầm ghen cố hữu trong con ngời anh ta sinh sôi, nảy nở.
Và khi có điều kiện thuận lợi là nó bùng phát. Mà điều kiện đó chính là lời nói vô t ,
hồn nhiên của đứa con " vừa học nói ".
4. Cứ cho Trơng Sinh là ngời vô học, hay ghen và phải xa vợ vì đi lính nhng khi anh
ta trở về mà mẹ anh ta còn sống thì cũng không thể xảy ra bi kịch đau lòng nh trên.

Nói tóm lại, bằng nghệ thuật phục bút, nhà văn Nguyễn Dữ đã khéo léo sắp xếp
các chi tiết một cách nghệ thuật nhằm dẫn dắt câu chuyện đến cái tất yếu sẽ xảy ra :
bi kịch quá oan khuất của nàng Vũ Thị Thiết.
Hoàng Quốc Tuấn Trờng THCS Diễn Tân
2
Bàn thêm về việc dạy văn bản " Ngời con gái Nam Xơng"- Nguyễn Dữ - Ngữ văn 9
II. Vấn đề bi kịch và cách xây dựng bi kịch trong văn bản :
1. Bi kịch là gì ?
" Bi kịch là sự xung đột ở mức độ căng thẳng và quyết liệt giữa ớc mơ, khát vọng,
hoài bão và khả năng thực tế thực hiện ớc mơ, khát vọng, hoài bão đó " (Thuật ngữ
nghiên cứu văn học - Đại học s phạm Vinh - 1980)
2. Cách xây dựng bi kịch trong văn bản " Chuyện ngời con gái Nam Xơng "
a. Trong " Chuyện ngời con gái Nam Xơng", căn cứ vào đặc trng thể loại tự sự, chúng
ta thấy có hai tình huống chính ứng với hai cuộc đời của nhân vật Vũ Nơng : - Tình
huống thứ nhất : Vũ Nơng và câu chuyện oan khuất của nàng.
- Tình huống thứ hai : chuyện lu kỳ của Vũ Nơng sau khi nàng chết.
b. ở tình huống thứ nhất :
+ Bi kịch ở đây là sự xung đột giữa một bên Vũ Nơng là ngời phụ nữ luôn chugn
thủy với chồng, điều này đợc thể hiện ở thời gian khi mới về làm dâu : " Nàng cũng
giữ gìn khuôn phép, không từng để lúc nào vợ chồng phải đến thất hòa" , nó lại càng
đợc khẳng định khi nàng thay chống chăm sóc bà mẹ chồng khi bị ốm đau : " Bà mẹ
cũng vì nhớ con mà dần sinh ốm. Nàng hết sức thuốc thang, lễ bái thần phật và lấy
lời ngọt ngào khôn khéo khuyên lơn ", nàng đã đối xử với mẹ chồng " Nh đối với cha
mẹ đẻ của mình " . Điều đó khiến cho bà trong phút lâm chung đã cảm động : " Ngắn
đai có số, tơi héo bởi trời. Mẹ không phải không muốn đợi chồng con về, mà không
gắng ăn miếng cơm, miếng cháo đặng cùng vui sum họp Chồng con nơi xa xôi
cha biết sống chết thế nào, không thể về đền ơn đợc. Sau này, trời xét lòng lành, ban
cho phúc đức, giống dòng tơi tốt, con cháu đông đàn, xanh kia quyết chẳng phụ con,
cũng nh con đã chẳng phụ mẹ". Rõ ràng trong lời nói của bà cụ, bà mong con trai bà
khi trở về sẽ thay bà đền đáp tấm lòng thảo thơm của cô con dâu đối với bà.

Tục ngữ Việt Nam có câu
Thơng chồng mới khóc mụ gia
Chứ tôi với mụ có bà con chi
Nói nh vậy không phải là nói Vũ Nơng đối xử với mẹ chồng không thành tâm.
Nhng cũng phải thấy rằng, nàng đối xử tốt với mẹ chồng, coi bà nh cha mẹ đẻ của
mình cũng xuất phát từ lòng yêu thơng, chung thủy với chồng.
Hoàng Quốc Tuấn Trờng THCS Diễn Tân
3
Bàn thêm về việc dạy văn bản " Ngời con gái Nam Xơng"- Nguyễn Dữ - Ngữ văn 9
Với một bên là nàng bị chồng nghi ngờ là không chung thủy :
+ Bi kịch còn là sự xung đột giữa một bên là niềm ớc mong rất bình dị mà bất cứ ngời
phụ nữ có chồng nào cũng có quyền đợc mong ớc : luôn có chồng bên cạnh, sống
hạnh phúc với chồng(ớc mong này đợc thực hiện một cách kín đáo qua việc làm "
ngày thờng, ở một mình, nàng hay đùa con, trỏ bóng mình mà bảo là cha Đản") . Với
một bên là bị chồng nghi ngờ là không chung thủy " mắng nhiếc và đánh đuổi đi".
c. ở tình huống thứ hai :
Bi kịch ở đây là sự xung đột giữa ớc muốn trở về cuộc sống trần gian và thực tế
không thể trở về.
+ Qua lời trò chuyện với Phan Lang(ngời cùng làng), ta thấy nàng quyết trở về :
- "Vũ Nơng ứa nớc mắt khóc, rồi quả quyết đổi giọng mà rằng : có lẽ không thể gửi
hình ẩn bóng ở đây đợc mãi để mang tiếng xấu xa. Vả chăng, ngựa Hồ gầm gió Bắc,
chim Việt đậu cành Nam. Cảm vì nỗi ấy, tôi tất phải tìm về có ngày".
- " Vũ Nơng nhân đó cũng gửi một chiếc hoa vàng mà dặn : - Nhờ nói hộ với chàng
Trơng, nếu còn nhớ chút tình xa nghĩa cũ, xin lập một đàn giải oan ở bến sông, đốt
cây đèn thần chiếu xuống nớc, tôi sẽ trở về".
+ Và nàng đã thực sự từ thế giới thủy cung trở về trần gian : " Rồi quả thấy Vũ Nơng
ngồi trên một chiếc kiệu hoa đứng ở giữa dòng, theo sau có đến năm mơi chiếc xe cờ
tán, võng lọng rc rỡ đầy sông ".
Nhng đến phút cuối cùng, nàng không thể trở về :
- " Chàng vội gọi, nàng vẫn ở giữa dòng mà nói vọng vào : - "Thiếp cảm ơn đức linh

phi, đã thề sống chết cũng không bỏ. Đa tạ tình chàng, thiếp chẳng thể trở về nhân
gian đợc nữa".
Rồi trong chốc lát, bóng nàng loang loáng mờ nhạt dần mà biến đi mất "
Vì sao Vũ Nơng đã nhất quyết trở về nhng rồi cuối cùng lại không thể trở về ?
Có phải nh nàng nói : " Cảm ơn đức linh phi, thề sống chết cũng không bỏ". Hay vì
một lý do khác ? Vậy lý do đó là gì ? Phải chăng Vũ Nơng không dám trở về ?
Sự xung đột này đã làm nên bi kịch thứ hai trang văn bản " Chuyện ngời con gái
Nam Xơng ".
Hoàng Quốc Tuấn Trờng THCS Diễn Tân
4
Bàn thêm về việc dạy văn bản " Ngời con gái Nam Xơng"- Nguyễn Dữ - Ngữ văn 9
Và chính nhờ hai bi kịch ấy đã làm rõ chủ đề của tác phẩm : " Là câu chuyện
về số phận oan nghiệt của một ngời phụ nữ có nhan sắc, có đức hạnh dới chế độ
phong kiến, chỉ vì một lời nói ngây thơ của con trẻ mà bị nghi ngờ, bị sỉ nhục, bị đẩy
đến bớc đờng cùng, phải tự kết liễu cuộc đời mình để giải tỏ tấm lòng trong sạch"
(Sách giáo viên Ngữ văn 9 - tập I - NXB Giáo dục)
Và cũng chính từ hai bi kịch này, ngời sáng tạo tác phẩm nh muốn nói lên một
hiện thực phũ phàng : trong cái xã hội phong kiến thối nát và bất công ấy, ngời phụ
nữ không bao giờ có đợc hạnh phúc thực sự.
III. Vấn đề kết thúc có hậu của " Chuyện ngời con gái Nam Xơng " :
1. " Chuyện ngời con gái Nam Xơng " có phải kết thức có hậu không ? Về vấn đề này,
một số tài liệu tham khảo có nói đến nhng chứa đựng khá nhiều mâu thuẫn.
2. Sách giáo viên Ngữ văn 9 - tập I có viết : " Điều quan trọng hơn là những yếu tố
kỳ ảo đó đã tạo nên một phần kết thúc nào có hậu cho tác phẩm " (trang 50). Nhng
cũng chính trong trang viết này ngời viết lại nói : " Tính bi kịch của truyện vẫn tiềm
ẩn ở ngay trong cái lung linh kỳ ảo này. Và điều đó một lần nữa khẳng định niềm th-
ơng cảm của tác giả đối với số phận bi thảm của ngời phụ nữ trong chế độ phong kiến
".
3. Sách Thiết kế bài giảng Ngữ văn 9 - tập I - NXB Giáo dục - 2005 thì ý mâu thuẫn
bộc lộ ngay trong một câu văn : " Đó là cách kết thúc có hậu vừa không công thức,

ly kỳ hấp dẫn, bất ngờ, gieo vào lòng ngời đọc nhiều thơng cảm ".
Từ những ý kiến trên, chúng tôi thấy chẳng lẽ tác phẩm chứa đựng " tính bi
kịch" ngay cả ở những dòng cuối của văn bản và chính điều đó đã tạo nên trong ngời
đọc " nhiều thơng cảm" đối với " số phận bi thảm của ngời phụ nữ trong xã hội
phong kiến" là kiểu kết thúc có hậu ?
4. Từ xung đột bi kịch ở tình huống thứ hai của văn bản, chúng tôi thấy không đồng
tình với ý kiến cho rằng " việc Vũ Nơng không thể trở về nhân gian đợc nữa" mà phải
chấp nhận cái cảnh (nh nàng đã nói với Phan Lang) : " thà già ở chốn làng mây
khung nớc, chứ còn mặt mũi nào về nhìn thấy ngời ta nữa " là kết thúc có hậu.
C. Kết luận
Hoàng Quốc Tuấn Trờng THCS Diễn Tân
5
Bàn thêm về việc dạy văn bản " Ngời con gái Nam Xơng"- Nguyễn Dữ - Ngữ văn 9
Từ thực tế giảng dạy chúng tôi nhận thấy, nếu khi giảng văn bản "Chuyện ngời
con gái Nam Xơng", giáo viên biết khai thác một cách hợp lý các vấn đề trên, đồng
thời linh hoạt vận dụng năng lực "xoáy" và " lớt" trong giờ giảng văn thì sẽ tạo đợc
hiệu quả giảng dạy cao hơn, bài giảng chất lợng hơn, học sinh hứng thú học hỏi hơn.
Trên đây là một số vấn đề chúng tôi thấy cần phải trao đổi để việc tìm hiểu văn
bản "Chuyện ngời con gái Nam Xơng" có chiều sâu hơn. Không dám gọi là sấng kiến.
Rất mong tìm đợc sự đồng thuận của các bạn đồng nghiệp.
Ngời viết
Hoàng Quốc Tuấn
Hoàng Quốc Tuấn Trờng THCS Diễn Tân
6