Lâm Thị Mỹ Dạ - "Hồn đầy hoa cúc dại"

Lâm Thị Mỹ Dạ - "Hồn đầy hoa cúc dại"
MAI VĂN HOAN
Đọc Hồn đầy hoa cúc dại, tôi cứ băn khoăn không hiểu tại sao một
người "tóc điểm bạc mà hồn còn trẻ nít" như vậy? Và tôi đã thử đi tìm câu
trả lời ngay trong tập thơ này của Lâm Thị Mỹ Dạ. Phải chăng vì Dạ có
một tuổi thơ hết sức hồn nhiên, trong sáng?
Thơ Dạ đã có rất nhiều người bàn luận, bình phẩm. Mỗi người có một
cách cảm nhận riêng. Bài viết của Ngô Minh mới đây giúp cho độc giả biết
thêm những uẩn khúc, những góc khuất trong cuộc đời của Dạ. Một cô
gái đọc bài viết của Ngô Minh về Dạ đã khóc vì không thể ngờ cuộc đời
nhà thơ Lâm Thị Mỹ Dạ lại trần ai đến như thế. Quen biết Dạ đã gần bốn
mươi năm nay, tôi thấy Dạ là một phụ nữ chân thật, đa cảm, giản dị, tài
hoa và tinh tế. Thơ Lâm Thị Mỹ Dạ cũng như vậy. Nét riêng trong phong
cách thơ Lâm Thị Mỹ Dạ định hình từ rất sớm. Hầu hết những nhà thơ nổi
tiếng xưa nay đều thế. Đời người và thời cuộc luôn biến động. Thơ cũng
biến đổi theo. Nhưng với những nhà thơ nổi tiếng như Nguyễn Du, Hồ
Xuân Hương, Nguyễn Khuyến, Trần Tế Xương, Tản Đà họ luôn giữ nét
riêng trong phong cách của mình. Đánh mất cái cá tính sáng tạo ấy chẳng
khác gì đánh mất chính mình.
Lâm Thị Mỹ Dạ, Hải Kỳ, Ngô Minh và tôi đều cùng quê Quảng Bình, đều say
mê thơ ca, đều cầm tinh con trâu (tuổi kỷ sửu). Bốn chúng tôi đang ở cái
ngưỡng giao thời từ U50 sang U60, nhưng có lẽ chỉ mỗi Dạ là còn giữ
được nét hồn nhiên, yêu đời với một tâm hồn chứa đầy "hoa cúc dại".
Ngoài 50, theo người xưa là cái tuổi "tri thiên mệnh" (biết mệnh trời); là cái
tuổi: Vinh quang, khổ đau đã trải/ Bình thản nhìn đời bể dâu (Hồng nhung
và bông cúc); là cái tuổi suy tư, chiêm nghiệm: Bây giờ thì tôi hiểu/ Lòng
người hơn Bayon/ Bốn mặt còn chưa đủ/ Biến hoá còn nhiều hơn (Ngước
nhìn trời cao); là cái tuổi đã biết "sự dối lừa trá hình trong giọng lưỡi ngọt
ngon". Nhưng khác với tôi, Ngô Minh, Hải Kỳ Lâm Thị Mỹ Dạ là một phụ
nữ làm thơ. Dạ từng chia sẻ với các bạn nữ làm thơ ở Nha Trang: Đàn bà
làm thơ trăm cái khổ/ Thấm vào trong như cát chẳng thấy gì/ Góc khuất

nào lòng người chưa thấu được/ Xin chia cùng cho bạn nhẹ chân đi
(Thân phận tơ trời). Cái thân phận tơ trời mong manh ấy đang hàng ngày
phải đối mặt với "chuyện đời thường, chuyện bệnh tật, thuốc thang ". Kể
từ khi nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường (chồng Dạ) không may bị tai biến:
Đời bất chợt thác ghềnh ào trút xuống/ Vùi lấp anh - cơn bạo bệnh kinh
hoàng, Dạ trở thành người "bảo mẫu" đút từng thìa cháo, bón từng
muỗng cơm cho chồng. Không những thế, nói như Ngô Minh, Dạ còn
"cõng" chồng đi khắp bắc, trung, nam tìm thầy, chạy chữa. Dạ âm thầm
chịu đựng: Nước mắt lặn vào trong cho anh thấy nụ cười/ Bệnh tật, lo
toan giấu vào trong đêm vắng/ Giữa tháng ngày trĩu nặng/ Em đứng thẳng
người/ Cho anh tựa vào em (Cho anh tựa vào em). Lâm Thị Mỹ Dạ không
hề che giấu cái nhan sắc tàn phai theo năm tháng của mình: Bây giờ trên
má em/ Nếp nhăn dần lộ rõ/ Trên tóc em/ Sợi bạc dần choán chỗ (Anh đã
nhìn thấy em).

Lâm Thị Mỹ Dạ xưa
Điều kỳ lạ là sau bao nhiêu thăng trầm, sau bao nhiêu nếm trải, sau
bao nhiêu vận hạn tâm hồn của Lâm Thị Mỹ Dạ vẫn chứa đầy "hoa cúc
dại"! Nghĩa là Dạ vẫn giữ được chất hồn nhiên, yêu đời, tươi trẻ mà nhiều
người ở vào cái tuổi như Dạ (trong đó có tôi) đã đánh mất từ lâu. Có ai
như Dạ đi chợ tết lại tìm mua cho mình (chứ không phải cho con) chú gà
đất và sung sướng reo lên: Chợt thấy cầu vồng sà trước mặt/ Trăm loài
hoa đẹp nói lời mơ/ Sáng nay thời tiết như mười bảy/ Tở mở lá cành
ngơ ngác hương (Màu phố Phái). Nghe được trăm loài hoa đẹp nói lời
mơ, cảm nhận được cái ngơ ngác của những làn hương trong gió xuân
phải là một tâm hồn rất trẻ trung và yêu đời. Cách so sánh "sáng nay thời
tiết như mười bảy" thật mới mẻ. Cũng không có ai như Dạ, đi lang thang
bên dòng sông Hương mà "ngu ngơ trôi" đến nỗi "quên cả phố nhà". Phải
yêu vẻ đẹp của sông Hương đến mức nào, phải hồn nhiên đến mức nào
Dạ mới biến thành đứa trẻ ngây thơ như vậy. Trong bài "Hồn đầy hoa cúc

dại", Lâm Thị Mỹ Dạ hỏi con gái: Có nghe trong cơn gió/ Hương của mùa
xuân nào/ Có nghe thời tuổi dại/ Nói cười trong chiêm bao Điều đó có
nghĩa là Dạ đang nghe hương của mùa xuân, đang nghe tiếng nói cười
của thời trẻ dại. Không phải bất cứ ai cũng có cái "nghiêng tai kỳ diệu"
như Mỹ Dạ.
và nay
Đọc Hồn đầy hoa cúc dại, tôi cứ băn khoăn không hiểu tại sao một người
"tóc điểm bạc mà hồn còn trẻ nít" như vậy? Và tôi đã thử đi tìm câu trả lời
ngay trong tập thơ này của Lâm Thị Mỹ Dạ. Phải chăng vì Dạ có một tuổi
thơ hết sức hồn nhiên, trong sáng? Mỹ Dạ sinh ra và lớn lên bên bờ sông
Kiến Giang thơ mộng, lại được tắm mình trong giọng hò khoan Lệ Thủy
ngọt ngào, trong tình thương của người mẹ côi cút tảo tần. Hình ảnh
phiên chợ quê cứ hiện rõ mồn một trước mắt Dạ: Bây giờ xa lắc chợ tuổi
thơ/ Mùi quả, mùi rau thơm đến giờ/ Cá tôm còn nhảy long tong nước/ Tôi
còn bé nhỏ mỗi lần mơ Cái tính hay thương người của Dạ đã bộc lộ từ
lúc còn bé nhỏ ấy. Thấy ông lão bán quạt đi đi lại lại mấy vòng, chợ thì đã
quá trưa mà vẫn không có ai mua, thế là cô bé động lòng trắc ẩn, dồn tất
cả tiền mẹ cho mua hết quát của ông lão. Lâm Thị Mỹ Dạ cứ tiếc mãi cái
tuổi hồn nhiên, trong trẻo ấy: Biết bao giờ trở lại/ Màu trong vắt của trời/
Khép làn mi trinh nữ/ Tháng giêng tràn lên môi Dạ bồi hồi nhớ: Bông lay
ơn - ai tặng/ Tháng giêng giấu nơi nào/ Để màu hoa lửa cháy/ Chập chờn
trong chiêm bao Rồi Dạ đứng ngẩn ngơ: Tuổi vèo bay cùng gió/ Ta sắp
qua tháng mười/ Ngoảnh lại nhìn xa lắc/ Một tháng giêng nhoẻn cười!
(Tháng giêng). Sự hồn nhiên, trong sáng, đa cảm là một nét trong tính
cách của Dạ, là một nét trong phong cách thơ Mỹ Dạ.
Một lý do nữa giúp cho Lâm Thị Mỹ Dạ mặc dù "gập lưng lặng lẽ giữa đời
thường", "tóc điểm bạc mà hồn còn trẻ nít" như thế chính là tình yêu
thương các con. Mỗi lần các con ở xa về thăm là "lòng mẹ tươi nắng
mới". Dạ nói với con gái: Này con con thơ ngây/ Hồn đầy hoa cúc dại/ Mẹ
ước chi mỗi ngày/ Được gần bên con mãi (Hồn đầy hoa cúc dại). "Hồn

đầy hoa cúc dại" của con đã lan toả sang cả mẹ. Lâm Thị Mỹ Dạ như:
Những bông hồng nhung lặng lẽ/ Thăm thẳm tuổi mình lắng sâu. Còn các
con là những bông hoa cúc: Dịu thơm, chúm chím, nở đầy/ Cúc trắng, cúc
vàng, cúc tím/ Vui như bầy trẻ thơ ngây. Và khi nghiêng đầu bên cúc:
Hồng nhung nghe hồn trẻ lại/ Tin mùa xuân mãi vẫn còn (Hồng nhung và
hoa cúc). Cũng chính các con đã làm sống lại "Ngày tình yêu của mẹ":
Con tặng mẹ hoa hồng/ Cháy bừng bao ngọn lửa/ Lắng trong làn hương
thoảng/ Mẹ bỗng thành ngày xưa !
Một lý do nữa - và theo tôi đó là lý do hết sức quan trọng giúp cho Lâm Thị
Mỹ Dạ dù "gập lưng lặng lẽ giữa đời thường", "tóc điểm bạc mà hồn còn
trẻ nít" chính là nhờ Dạ học được ở thiên nhiên. Thiên nhiên đã dạy cho
Dạ rất nhiều điều. Đầu tiên là tấm lòng hào sảng: Mùa đông bán cho mùa
xuân/ Những búp đèn màu xanh biếc/ Dòng sông bán cho biển cả/ Bao
nhiêu ngọn sóng trong ngời/ Mặt trời bán cho quả đất/ Triệu chùm ánh
sáng tinh khôi Thiên nhiên "bán" một cách vô tư, không cần tính toán
thiệt hơn, không cần bạc tiền lời lãi. Nhờ tấm lòng hào sảng ấy mà thiên
nhiên đẹp mãi, trẻ mãi không già. Lâm Thị Mỹ Dạ "Ngước nhìn trời cao",
suy ngẫm: Vũ trụ bao nhiêu tuổi/ Mà ngây thơ lạ lùng/ Xin biết ơn mây
trắng/ Cho tôi lòng bao dung. Nhờ tấm lòng bao dung học được ở thiên
nhiên mà Dạ có cái nhìn hết sức nhân ái đối với những người lính Mỹ
chết trận ở Việt Nam: Rồi có lúc cuối đường tôi gục ngã/ Viên đạn ai găm
khuôn ngực máu đầy/ Xin hãy giở dưới làn da chó sói/ Trái tim nai thắm
đỏ, thơ ngây (Khuôn mặt ẩn kín). Cũng nhờ học được tấm lòng bao dung
của thiên nhiên mà khi đứng trước "Bức tường đen" khắc tên hơn 58
ngàn lính Mỹ tử trận trong cuộc chiến ở Việt Nam, Dạ hết sức thông cảm
với những người mẹ Mỹ mất con. Thiên nhiên còn "gây men" cho Dạ hồi
xuân: Nói chi, sao thiết tha/ Nói chi, sao êm ái/ Hoa cho tôi thắm lại/ Tuổi
xuân mình đã phai! (Hoa Hà Nội). Vào một "Buổi sáng trong vườn", Mỹ Dạ
nhìn thấy: Cánh chuồn đỏ chao một vòng thơ dạ/ Chú ếch vàng ngơ ngác
giậu thưa, Dạ bâng khuâng hỏi: Sao sớm nay vườn xanh như cổ tích/

Cho ta thành cô bé lọ lem xưa. Câu hỏi ấy cũng chính là câu trả lời của
Dạ, là lời cảm ơn chân thành của Dạ đối với thiên nhiên. Có thể nói trong
thơ Mỹ Dạ tràn ngập những hình ảnh thiên nhiên.
Tâm hồn Lâm Thị Mỹ Dạ không chỉ chứa đầy "hoa cúc dại" mà còn ẩn giấu
bao nhiêu mơ ước, khát vọng. Có những mơ ước tưởng chừng hết sức
bình thường như "được gần bên con mãi" nhưng xem ra khó lòng biến
thành hiện thực; huống là những ao ước hết sức mong manh như: Ước
làn hương ở trong nhà/ Để cô đơn chẳng còn là cô đơn (Đi qua một làn
hương), hay: Ước trời còn cất giữ được/ Tiếng hát bao đời ve xa (Những
chú ve ca hát). Trước đây, nhà thơ Xuân Diệu từng muốn "tắt nắng",
"buộc gió" để "màu đừng nhạt mất", để "hương đừng bay đi" (Vội vàng)
thì trong "Sau xuân" Lâm Thị Mỹ Dạ cũng "ngông cuồng" không kém: Có
một bông đào sau xuân mới nở/ Có một bông đào muốn níu lại mùa xuân!
Như tất cả những người đàn bà trên cõi đời này, Dạ cũng mong ước có
một chỗ dựa vững chắc, có một người yêu lý tưởng. Đó là người "hồn
xanh như cỏ", "tâm rộng như trời", "thông minh, tinh tế", "bao dung, bản
lĩnh" để Dạ có thể "thả đời rong chơi", để Dạ có thể úp mặt: khóc to một
lần, khóc như trẻ nhỏ, chẳng cần giấu quanh! Nhưng Dạ cũng thừa hiểu
rằng làm sao tìm được trên trái đất này một con người hoàn thiện như
thế. Cho nên Dạ chỉ biết thở dài: Tưởng tượng một người/ Ừ thôi tưởng
tượng Khát vọng hướng đến con người hoàn thiện, theo tôi là khát vọng
hết sức cao đẹp và chính đáng của Dạ.
*
Lâm Thị Mỹ Dạ đã từng "Nguyện cầu": Vì cái đẹp/ Vì thơ/ Ta sống/ Tâm hồn
ơi/ Đừng hoá thạch/ Xin đừng Ấy thế mà mới đây, Dạ lại đột ngột giơ
cao lá cờ trắng trước thơ. Bài "Lá cờ trắng" của Dạ gây sửng sốt đối với
không ít những bạn yêu thơ trong và ngoài nước. Làm sao Dạ có thể "tự
thiêu chính mình" như thế được! Tôi không tin và tôi không muốn tin! Tôi
nghĩ đây chỉ là một cách nói để tôn vinh "thơ cao sang, thánh thiện" của
Dạ mà thôi. Cái tâm hồn chứa đầy "hoa cúc dại" ấy không thể nào "đóng

băng" được. "Hồn lửa" mà Dạ "cất giấu" chắc chắn lại có dịp "bùng cháy".
Một người đã từng viết: Em muốn lòng kiêu hãnh trong em/ Mãi tươi tốt
mặc tình yêu thách đố - người đó quyết không thể dễ dàng kéo cờ trắng
đầu hàng.
(Tạp chí Sông Hương)