Chuyên đề NV: H/a người lính trong thơ CM

Chuyên đề văn học
Sự phát triển của hình tợng anh bộ đội cụ Hồ từ anh vệ quốc quân đến anh
giải phóng quân qua bài thơ Đồng chí và bài Bài thơ về tiểu đội xe không kính.
Đặt vấn đề:
Chiến tranh đã qua đi, nhng d âm của nó vẫn còn đọng lại trong tâm trí mỗi
ngời dân Việt Nam yêu nớc. Đứng ở thời điểm hôm nay, ngoảnh lại nhìn quá khứ,
một chặng đờng đầy gian lao và hy sinh nhng hết sức vẻ vang của dân tộc, mỗi
chúng ta không khỏi bâng khuông đến tự hào về bao thế hệ cha anh, những con
nguời đã làm nên lịch sử chói ngời bằng những chiến công vĩ đại. Điểm lại trang sử
vàng của dân tộc, những năm trờng kì kháng chiến chống Thực dân Pháp gian khổ -
Hình ảnh anh vệ quốc quân đi vào thơ ca gợi cho ta hình dung về nguời chiến binh
dạn dày, phong trần trong nhiều bài thơ của nhiều tác giả:
Những chàng trai cha trắng nợ anh hùng
Hồn mời phơng phất phơ cờ đỏ thắm
Rách tả tơi rồi đôi giày vạn rặm
Bụi trờng trinh phai bạc áo hào hoa.
( Chính Hữu)
Nội dung:
Thực dân Pháp xâm lợc, đất nớc chìm trong máu lửa đau thơng. Bác Hồ, sau
ba mơi năm buôn ba hải ngoại ở nớc ngoài đề tìm đờng cứu nớc, Bác đã đem lại
ánh sáng và niềm tin cho dân tộc. Thực dân Pháp, kẻ thù không đội trời chung, Bác
ra lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến - 1946. Hởng ứng lời Bác gọi, lời của non
sông, các anh chị lớp trớc, lớp sau trùng trùng ra trận:
Những buổi vui sao cả nớc lên đờng
Xao xuyến bờ tre từng hồi trống giục
Xóm dới làng trên con trai con gái
Xôi nắm cơm đùm ríu rít theo nhau .
Đúng là một đất nớc Việt Nam anh hùng mà Mẹ anh hùng đẻ con Thánh
Gióng - mong con mau lớn để tòng quân thì mới ánh lên những vần thơ kiêu hãnh
và bức chân dung về ngời cầm súng trùng điệp nối nhau Suất bốn nghìn năm
không nghỉ diệu kì đến nh vậy:

Những đờng Việt Bắc của ta
Đêm đêm rầm rập nh là đất rung
Quân đi điệp điệp trùng trùng
ánh sao đầu súng bạn cùng mũ nan.
Anh là những chàng dũng sỹ, những Sơn Tinh, Thánh Gióng. Dáng vóc của
anh là dáng vóc Việt Nam, dáng vóc lịch sử. Tuy lửa đạn căng thẳng quyết liệt,
chân dung anh hiện lên đẹp tuyệt vời. Đó là những Bế Văn Đàn, những Phan Đình
Giót, Tô Vĩnh Diện, La Văn Cầu và là những anh vệ quốc. Thời đại anh hùng cho
anh lí tởng cao đẹp và hành động anh hùng. Hình tợng anh vệ quốc trong thời kì
kháng chiến chống Pháp mang đầy sức mạnh tiến công, sức mạnh diệt thù - Nhng
anh vệ quốc hôm nay khiến ta liên tởng nhớ về anh lính thú ngày xa trong câu ca
dao:
Thùng thùng trống đánh ngũ liên
Chân bớc xuống thuyền nớc mắt nh ma.
Ngời lính thú buồn đau bởi anh hiểu, máu xơng anh đổ xuống để làm giàu
cho những bậc vua quan, hay ngời chinh phụ trong Chinh phụ ngâm cũng nức nở
trong nỗi đau xé lòng buồn chán, kinh sợ của binh đao. Họ ra trận, chiến đấu nhng
thiếu t thế hiên ngang, đàng hoàng và không hăng hái nh anh vệ quốc trong bài thơ
Đồng chí của Chính Hữu.
Bài thơ Đồng chí đợc sáng tác vào đầu năm 1948, sau khi tác giả đã cùng
đồng đội tham gia chiến đấu trong chiến dịch Việt Bắc thu Đông năm 1947 của
quân và dân ta đánh bại cuộc tiến công quy mô lớn của giặc Pháp lên chiến khu
Việt Bắc. Bài Đồng chí là một trong những tác phẩm tiêu biểu nhất viết về ngời lính
cách mạng của văn học thời kháng chiến chống Thực dân Pháp từ 1946 - 1954. Bài
thơ miêu tả hai nhân vật Anh và tôi thành một đôi, nhng là đôi ngời xa lạ.
Từ xa lạ trở thành quen nhau. những anh những tôi nhoà đi sau những
khẩu súng, những mái đầu, những tấm chắn, và những đôi tri kỉ , để rồi cuối cùng
nổi lên, chỉ đọng lại, chỉ kết tinh trong một đồng chí mà thôi.
Vẻ đẹp ấn tợng nhất về ngời lính chống Pháp, trớc hết là nguồn gốc xuất
thân: ngời lính nông dân rất thực trong cuộc sống còn nhiều vất vả lo toan.Từ cuộc

đời thực họ bớc vào thơ ca, trong cái môi trờng bình dị thờng thấy ở các làng quê
còn những đói nghèo lam lũ:
Quê hơng anh nớc mặn đồng chua
Làng tôi nghèo đất cày lên sỏi đá.
Các anh vệ quốc ra đi từ những vùng đất, cảnh đời còn nhiều nhọc nhằn vất
vả của ngời lính, là những vùng quê giống nhau ở thiên nhiên khắc nghiệt - Họ từ
giã ruộng đồng bớc chân ra mặt trận. Hôm qua là nông dân, hôm nay đã là chiến
sỹ:
Ruộng nơng anh gửi bạn thân cày
Gian nhà không mặc kệ gió lung lay
Giếng nớc gốc đa nhớ ngời ra lính.
Tác giả tả thực về cuộc sống quân ngũ của ngời lính gian lao thiếu thốn. Từ
cuộc sống thực bớc vào trang thơ và toả sáng một vẻ đẹp mới - vẻ đẹp truyền thống
thời đại. Đó là vẻ đẹp của tình đồng chí, tình đồng đội gắn bó với tình giai cấp của
ngời lính:
áo anh rách vai
Quần tôi có vài mảnh vá
Miệng cời buốt giá
Chân không giày.
Đánh giặc giữ nớc, vốn là truyền thống lâu đời của dân tộc, nhng những ngời
lính hôm nay ra đi đánh giặc lại đến với nhau trong một tình cảm thật mới mẻ, in rõ
dấu ấn của thời đại. Tình đồng chí thiêng liêng mà cội nguồn sâu xa là tình giai cấp
gắn bó:
Anh với tôi đôi ngời xa lạ
Tự phơng trời chẳng hẹn quen nhau
Từ xa lạ đến quen nhau, đó là sợi dây tình cảm giai cấp đã nối kết họ lại với
nhau và tình giai cấp đã phát triển nâng lên thành tình đồng chí khi lí tởng đánh
giặc giữ nớc rực sáng trong tâm hồn họ:
Súng bên súng, đầu sát bên đầu
Đêm rét chung chăn thành đôi tri kỉ.

Chữ Đồng chí đứng riêng thành một câu thơ nh nhấn mạnh cô đúc, nén lại
bao thiêng liêng cao cả trong cái tình cảm mới mẻ này. Đồng chí là từ giai cấp mà
lên, từ lí tởng mà có. Đồng chí là soi vào nhau, anh hiểu tôi, hiểu đến nỗi lòng sâu
kín của anh. Đồng chí là đồng cảm sâu sắc cùng nhau chia sẻ.
Tôi với anh biết từng cơn ớn lạnh.
Và Thơng nhau tay nắm lấy bàn tay
Bài thơ phản ánh đời sống nội tâm, tình cảm ngời lính, vẻ đẹp của tình đồng
chí là vẻ đẹp của đời sống tâm hồn ngời chiến sỹ mà nơi phát ra vừng sáng lung
linh nhất là mối tình đồng đội đồng chí hoà quyện với tình giai cấp. Hình ảnh
Đầu súng trăng treo khép lại bài thơ, nâng vẻ đẹp ngời lính lên đến đỉnh cao khái
quát trong sự hài hoà giữa hiện thực và lãng mạn, đồng thời mang ý nghĩa tợng trng
sâu sắc.
Thực ra tình cảm đồng chí xuất hiện trong văn học từ những năm 30 của thế
kỉ XX, nhng còn rất mờ nhạt, chỉ đến Đồng chí của Chính Hữu thì tình cảm ấy mới
thật sự sâu sắc thiêng liêng, trở thành lí tởng, lẽ sống của anh vệ quốc. Nó đợc kết
tinh, lung linh toả sáng trong suốt chín năm trờng kì kháng chiến chống Thực dân
Pháp gian khổ. Anh vệ quốc chống Pháp mang một vẻ đẹp riêng, thật khó quên:
Anh lính nông dân, chân quê giản dị, chịu đựng thiếu thốn, chiến đấu dũng
cảm, sẵn sàng hy sinh vì sự nghiệp lớn lao của dân tộc. Anh đã làm nên một
mốc son chói ngời trong lịch sử nớc nhà:
Chín năm làm một Điện Biên
Nên vành hoa đỏ nên thiên sử vàng.
Giải phóng dân tộc, thống nhất đất nớc là nhiệm vụ trách nhiệm của ngời
chiến sỹ. Đảng đã trao cho anh nhiệm vụ thiêng liêng đó. Vì tổ quốc, vì nhân dân,
anh lên đờng cầm súng chiến đấu giết giặc. Anh vệ quốc quân, anh bộ đội cụ Hồ
đắp nổi bằng những vần thơ tơi thắm nhất, sôi nổi nhất. Bởi anh là Tổ quốc, là Hôm
nay và Mai sau. Anh là tiên phong giữa những đoàn quân trùng trùng ra trận, giữa
chiến trờng lửa đạn. Anh là con ngời đẹp nhất của thời đại, của thơ ca. Anh mang
trong mình lí tởng cao đẹp: giải phóng dân tộc, thống nhất đất nớc. Đó là ớc mơ
của ngàn đời ông cha để lại:

Vì độc lập, tự do, núi sông hùng vĩ
Vì thiêng liêng giá trị con ngời
Vì muôn đời hoa lá xanh tơi
Hình tợng anh vệ quốc đợc nâng lên thành một tầng cao mới khi anh lên đ-
ờng, khẩu súng trên vai, thì tình yêu mẹ, yêu quê hơng lại thiêng liêng hơn bao giờ
hết. Anh vệ quốc quân có một nhận thức hết sức sâu sắc:
Ôi Tổ quốc ta yêu nh máu thịt
Nh mẹ cha ta, nh vợ nh chồng
Ôi Tổ quốc nếu cầu ta chết
Cho mỗi ngôi nhà, ngọn núi con sông.
Tình yêu quê hơng, đất nớc đã biến thành máu thịt, anh sẵn sàng hy sinh cho
Tổ quốc, sẵn sàng hiến dâng cuộc đời cho độc lập tự do. Tình yêu ấy trở thành lẽ
sống đẹp đẽ của cả một thế hệ con ngời Việt Nam thời kì kháng chiến chống Mĩ
cứu nớc:
Ta sẵn sàng xé trái tim ta
Cho Tổ quốc và cho tất cả.
Tình yêu Tổ quốc đã nâng đỡ anh lớn lên, đẹp hơn lên rất nhiều. Trong bom
đạn vẫn hát vẫn cời, trong khói lửa vẫn tơi xanh hy vọng. Anh hiện lên thật đẹp,
thật hào hùng, một vẻ đẹp gian dị đơn sơ:
Hỡi ngời anh giải phóng quân
Hai mơi năm chẳng dừng chân trên đờng
Vẫn đôi dép lội chiến trờng
Vẫn vành mũ lá coi thờng hiểm nguy
Trải qua hai cuộc kháng chiến vĩ đại chống Pháp, chống Mỹ của dân tộc, anh
vệ quốc xuất hiện từ những ngày đầu của cuộc chiến đấu cho đến ngày Toàn thắng
ắt về ta, đó là những chàng Thạch Sanh của thời đại Hồ Chí Minh đánh giặc bằng
tất cả những gì vốn có: Từ mũi chông tre, tầm vông, giáo mác, đến chiếc xe không
kính, bếp Hoàng CầmHình ảnh anh giải phóng quân chống Mỹ kế thừa nét đẹp
của anh vệ quốc chống Pháp: giản dị, mộc mạc, mà anh hùng dũng cảm. Vẻ đẹp
ngời sáng của chàng trai đánh Mỹ là t thế hiên ngang coi thờng gian nguy. Thái độ

ung dung bình thản trong mọi thiếu thốn.
Anh bộ đội cụ Hồ trong thơ Phạm Tiến Duật hiện lên thật độc đáo, Bài thơ
về tiểu đội xe không kính viết -1969, đây là thời kỳ gian khổ và hy sinh trên chiến
trờng Nam Bộ. Bài thơ mang đậm chất lính rất đậm đà, đó là những anh lính trẻ của
thời chống Mỹ có học thức, có bản lĩnh chiến đấu, có cuộc sống nội tâm, ta gặp
trong bài những câu thơ ngang tàn thanh thản:
Không có kính không phải vì xe không có kính
Bom giật bom rung kính vỡ đi rồi
Và : Không có kính, ừ thì có bụi
Không có kính, ừ thì ứơt áo
Ngời chiến sỹ lái xe phải can trờng lắm, tự tin và có sức mạnh thì mới có đợc
thái độ ngạo nghễ coi thờng gian lao đến nh vậy. Ngời đọc thú vị những câu thơ dí
dỏm, tinh nghịch đầy sức trẻ của những chàng trai Xẻ dọc Trờng sơn đi cứu nớc:
Bụi phun tóc trắng nh ngời già
Cha cần rửa phì phèo châm điếu thuốc
Nhìn nhau mặt lấm cời ha ha
Câu thơ ngồn ngộn chất sống hiện thực ở chiến trờng. Mái đầu bụi trắng, bộ
mặt lấm lem và tiếng cời ha ha sảng khoái. Đằng sau dòng chữ bông đùa này là bản
lĩnh chiến đấu vững vàng của họ. Hình ảnh đối lập giữa Nh ngời già và tiếng cời
ha ha là sự hồn nhiên yêu đời, trẻ trung đến lạ lùng. Hình ảnh Bắt tay qua cửa
kính vỡ rồi, đó là tình đồng đội của những con ngời chiến thắng. Chung bắt đũa
nghĩa là gia đình đấy, trong phút giây ngắn ngủi ta càng tháy sự gắn bó tự nhiên
mà cao đẹp của tình đồng đội và tình đồng chí đã ngân lên câu hát nâng bớc chân
ngời lính đi tiếp những chặng đờng mới:
Lại đi, lại đi, trời xanh thêm.
Nét đẹp bao trùm nổi bật của ngời lính chiến lái xe trong bài là sự ung dung
thanh thản tuyệt vời trong một t thế hiên ngang bất chấp mọi khó khăn thử thách:
Ung dung buồng lái ta ngồi
Nhìn đất nhìn trời nhìn thẳng.
Những câu thơ nh bật ra từ trái tim ngời lái xe đang ngồi sau tay lái. Xe

không kính mà tâm thế vẫn ung dung bình thản, câu thơ thấy sao trời và đột ngột
cánh chim vừa rất thực lại thoáng chút nghệ sỹ. Cả đoạn thơ nh ào ra từ cuộc sống
thực để nổi lên gơng mặt tinh thần cao đẹp của ngời chiến sỹ lái xe:
Không có kính, rồi xe không có đèn
Không có mui xe, thùng xe xây xớc
Chỉ cần trong xe có một trái tim.
Không có gì cả nhng lại có tất cả. Trái tim là sức mạnh của ngời lính, đó là
sức mạnh của con ngời đã chiến thắng bom đạn kẻ thù. Trái tim yêu thơng, trái tim
can trờng, trái tim đã trở thành nhãn tự của bài thơ, cô đúc ý thơ toàn bài, hội tụ vẻ
đẹp của ngời lính và để lại d vang sâu lắng trong lòng ngời đọc. Bài thơ hay vì thi
sỹ mang một trái tim ngời lính.
Hình ảnh anh giải phóng quân đánh Mỹ vừa kế thừa vẻ đẹp phẩm chất của
anh vệ quốc quân chống Pháp, vừa phát huy cao độ chủ nghĩa yêu nớc và anh hùng
thành vẻ đẹp truyền thống cách mạng Việt Nam hội tụ hơn bốn nghìn năm dựng n-
ớc và giữ nớc. Nét đẹp ngời sáng của ngời lính chiến lái xe trong bài thơ là hiện
thân của anh giải phóng quân thời kì kháng chiến chống Mỹ cứu nớc của dân tộc
hiện lên bằng những phẩm chất riêng mới: Có học thức, trẻ trung hơn, vui nhộn,
hóm hỉnh pha chút ngang tàn, bất chấp gian khổ, coi thờng gian nguy. Tình
yêu Tổ quốc tiếp sức nâng đỡ anh lên, tình yêu đem đến cho ngời chiến sỹ một
niềm tin sáng chói giúp cho anh có đầy đủ sức mạnh để chiến thắng kẻ thù. Hình
ảnh anh mang tầm vóc mới, tầm vóc vũ trụ:
Mái chèo một chiếc xuồng con
Mà sông nớc dậy sống cồn đại dơng
Lời kết:
Hình tợng ngời lính dù là thời kì chống Pháp hay chống Mỹ, dù có thể có
những nét khác nhau nào đó nhng họ đều mang những phẩm chất cao đẹp của anh
bộ đội cụ Hồ từ nhân dân mà ra, từ xa lạ mà lên, tình đồng chí đồng đội hoà quyện
với tình giai cấp khi lý tởng chiến đấu rực sáng trong tâm hồn. Đất nớc trong những
năm tháng chống Pháp, chống Mỹ hiện lên thật đẹp, thật hào hùng đồng thời cùng
hài hoà với sự phát triển của hình tợng anh bộ đội cụ Hồ từ anh vệ quốc quân đến

anh giải phóng quân qua hai bài thơ Đồng chí của Chính Hữu và bài Bài thơ về
tiểu đội xe không kính của Phạm Tiến Duật.