Du lịch sinh thái vườn quốc gia Cúc Phương

1. Giới thiệu chung về VQG Cúc Phương :
1.1.Lịch sử.
Vườn quốc gia Cúc Phương là một nơi mang giá trị lịch sử và là địa điểm khảo cổ.
Các di vật của người tiền sử có niên đại cách đây khoảng 12.000 năm đã được phát hiện tại
đây, chứng tỏ con người đã từng sinh sống tại khu vực Cúc Phương từ 7.000 đến 12.000
năm trước. Người ta đã phát hiện một loạt các hiện vật như mồ mả, rìu đá, mũi tên đá, dao
bằng vỏ sò, dụng cụ xay nghiền v.v. trong một số hang động thuộc vườn quốc gia này. Gần
đây, một phần bộ xương của một loài lưỡng cư biển, rất có thể là thằn lằn cá đã được phát
hiện trong địa bàn vườn.
Năm 1960 , rừng Cúc Phương được công nhận là khu bảo tồn rừng và theo Quyết định
72/TTg ngày 7 tháng 7 năm 1962 Cúc Phương được quyết định thành lập như là một khu
rừng cấm với diện tích 20.000 ha đánh dấu sự ra đời khu bảo vệ đầu tiên của Việt Nam .
Quyết định số 18 QĐ-LN ngày 8 tháng 1 năm1966 chuyển hạng lâm trường Cúc Phương
thành Vườn quốc gia Cúc Phương và thành lập một Ban quản lý vườn quốc gia này. Quyết
định số 333/QĐ-LN ngày 23 tháng 5 năm 1966 quy định chức năng và trách nhiệm của Ban
quản lý .
1.2. Đặc điểm tự nhiên.:
● Vị trí địa lý : Vườn quốc gia Cúc Phương trải dài từ 20°14’ đến 20°24’ vĩ bắc,
105°29’ tới 105°44’ kinh đông , nằm trong một thung lũng lớn dài 25km , giữa hai dãy núi
đá vôi trong đoạn cuối dãy Hoàng Liên Sơn , ở ranh giới ba tỉnh Hoà Bình , Thanh Hoá và
Ninh Bình (nhưng phân nửa nằm trên diện tích Ninh Bình).
● Diện tích : Theo luận chứng kinh tế - kỹ thuật của vườn quốc gia đã được Viện điều
tra quy hoạch rừng xây dựng vào tháng 10 năm 1985 và được chủ tịch hội đồng Bộ trưởng
phê duyệt theo quyết định số 139/CT xác định tổng diện tích đưa ra là 22.200 ha bao gồm
11.350 ha thuộc địa giới tỉnh Ninh Bình , 5.850 ha thuộc địa giới tỉnh Hòa Bình và 5.000 ha
thuộc địa giới tỉnh Thanh Hóa. VQG Cúc Phương được phân làm 3 khu chức năng :Thứ nhất
là khu bảo vệ nguyên vẹn có diện tích là 20.745 ha có chức năng duy trì, bảo vệ những điều
kiện tự nhiên nguyên thủy nhất, bảo vệ nguyên vẹn tài nguyên thiên nhiên, cảnh quan di tích
lịch sử. Thứ hai là khu chuyên dùng với diện tích 743 ha có chức năng hoạt động dịch vụ,
quản lý hành chính, nghiên cứu khoa học, dịch vụ du lịch và dân cư xen kẽ. Thứ ba là vùng
đệm nhằm tạo vành đai bảo vệ tránh những tác động xấu của con người cho hai khu trên.

● Độ cao :150-637m.
Địa hình, thuỷ văn : Vườn quốc gia Cúc Phương nằm ở phía nam dãy núi Tam Điệp,
một dãy núi đá vôi chạy từ tỉnh Sơn La ở hướng tây bắc.Dải núi đá vôi này với ưu thế là địa
1
hình kiểu karst tự nhiên , hình thành trong lòng đại dương cách đây khoảng 200 Ma. Dãy núi
đá vôi nhô lên đến độ cao 637m tạo thành một nét địa hình nổi bật giữa một vùng đồng
bằng. Phần dãy núi đá vôi bao quanh vườn quốc gia có chiều dài khoảng 25 km và rộng đến
10 km, ở giữa thung lũng chạy dọc hết gần chiều dài của dãy núi.Tại đây có rất nhiều hang
động với cảnh quan kì thú và ẩn chứa những chứng tích văn hóa lịch sử lâu đời như động
Trăng Khuyết, động Chúa, động Thủy Tiên, động Người Xưa, hang Con Moong…
Phần lớn nước ở trong vuờn quốc gia bị hệ thống các mạch nước ngầm chằng chịt hút
rất nhanh chóng, nước sau đó thường chảy ra ở những khe nhỏ hai bên sườn của vườn quốc
gia. Do vậy không có ao hồ tự nhiên hay các thuỷ vực tĩnh nằm trong vườn quốc gia mà chỉ
có một dòng chảy thường xuyên là sông Bưởi. Con sông này nằm ở phía tây vườn, chảy theo
hướng bắc-nam đổ vào sông Mã.
● Khí hậu : Khí hậu Cúc Phương thuộc loại nhiệt đới gió mùa , nhiệt độ trung bình
năm khoảng 24,7°C. Mùa khô ở Cúc Phương từ tháng 12 đến tháng 4 , mùa mưa từ tháng 5
đến tháng 11. Mưa khá to, dâng rất nhanh và rút cũng rất nhanh. Lượng mưa trung bình hàng
năm lên tới 2.157mm với lượng mưa cao nhất là 3300mm vào năm1963.Số ngày mưa trung
bình năm là 224 ngày.
Đến Cúc Phương đẹp nhất là vào mùa khô từ tháng
12-tháng 4,khi những cơn mưa dữ dội đi qua. VQG
Cúc Phương là một khu rừng nguyên sinh với hệ
sinh thái rừng nhiệt đới đa dạng, phong phú được
bảo vệ nghiêm ngặt lại nằm trên tuyến đường du
lịch với những điểm du lịch hấp dẫn như Bích Động,
cố đô Hoa Lư, bãi biển Sầm Sơn…Vì vậy Cúc
Phương chính là một điểm đến lí tưởng cho những ai
yêu thích du lịch sinh thái.
Hệ sinh thái.

• Thực vật : Cúc Phương có sự phát triển hệ
thực vật rất phong phú và đa dạng, là nơi tập trung của
4 luồng thực vật khác nhau. Một là luồng á nhiệt đới
(long não, mộc lan, máu chó...). Hai là luồng nhiệt đới
nóng ẩm (các cây họ thầu dầu, chò chỉ ). Ba là luồng ôn
đới (dẻ, ngát...). Bốn là luồng Tây Nam (họ bàng, họ gạo, họ bồ hòn). Theo số liệu gần
đây , Cúc Phương có 1983 loài thực vật bậc cao thuộc 912 chi trong 219 họ, 86 bộ của 7
ngành, trong đó có 433 loài cây làm thuốc, 229 loài cây ăn được, nhiều loài đươc ghi
2
trong sách đỏ Việt Nam. Thảm thực vật Vườn quốc gia Cúc Phương có ưu thế là rừng
trên núi đá vôi,92% đất có thực vật che phủ,rất phong phú về loài. Ở một đôi chỗ, rừng
hình thành nên nhiều tầng tán có thể đến 5 tầng rõ rệt, trong đó tầng vượt tán đạt đến độ
cao trên 40m. Do địa hình dốc, tầng tán thường không liên tục và đôi khi sự phân tầng
không rõ ràng. Nhiều cây rất phát triển hệ rễ bạnh để đáp ứng vơi tầng đất mặt thường
mỏng. Vườn quốc gia hiện là nơi có nhiều loại cây gỗ lớn như: chò xanh, chò chỉ,
đăng...Với diện tích bằng 1/700 diện tích miền Bắc, 1/1500 diện tích lãnh thổ cả nước
nhưng hệ thực vật VQG Cúc Phương chiếm tỷ lệ 76% số họ, 48,6% số chi, 30% số loài
của miền Bắc và chiếm 68,9% số họ, 43,6% số chi, 24,6% số loài hiện có ở Việt Nam.
Những con số đó cho thấy tầm quan trọng của rừng Cúc Phương và bảo tồn Đa dạng
sinh học. Song Vườn Quốc gia Cúc Phương còn nổi tiếng ở chỗ tồn tại những cổ thụ
khổng lồ, như cây chò chỉ ( Parashorea chinensis ) sống trên 1000 năm tuổi, có phần thân
dưới cành tới 70m, đường kính ngang ngực 2,4m ; cây chò xanh ( Terminalia myriocarpa
Heurcket Muell ) thân cao 45m, chu vi gốc 25m ; cây Vù hương (Cinnamomum
balansae) cao 48m, đường kính 2,5m v.v…Riêng hoa phong lan có tới 50 loài, có loài
cho hoa và hương thơm quanh năm.
● Động vật : Hệ thực vật phong phú đa dạng của Cúc Phương tạo điều kiện phát triển
của nhiều loài động vật.Cúc Phương có tới 88 loài thú; 308 loài chim trong đó có nhiều loài
thuộc nhóm gõ kiến, sáo, quạ, đớp ruồi; 43 loài lưỡng thê; 67 loài bò sát, 65 loài cá ; gần
2.000 loài côn trùng và 12 loài giáp xác . Một số loài động vật được ghi vào sách đỏ mà thế
giới không còn , chỉ có ở Cúc Phương như: cá diếc hang, sóc bụng đỏ,culi lùn , tê tê …Khu

chăn nuôi nửa tự nhiên với các loài hươu sao, nai vàng, khỉ vàng, voọc quần đùi, sóc bay…
là nơi phục vụ công tác nghiên cứu của các nhà khoa học. Cúc Phương còn là quê hương của
hàng trăm loài chim, bướm đẹp, lạ, và đến nay đã xác định được 280 loài bướm , 7 loài
trong số đó là các loài lần đầu tiên được ghi nhận ở Việt Nam tại Cúc Phương vào năm
1998. Riêng một số loài không xương sống cũng rất đặc sắc như bướm kê ly ma (hình chiếc
lá khô), bọ ngựa (hình lá xanh) hay bọ que (hình chiếc que củi khô…. Cúc phương là nơi
sinh sống của một số quần thể thú quan trọng về mặt bảo tồn, trong đó có loài linh trưởng
đang bị đe doạ tuyệt chủng trên toàn cầu ở mức đe doạ cực kì nguy cấp là voọc quần đùi
trắng và loài sẽ bị nguy cấp trên toàn cầu là cầy vằn bắc .Thêm vào đó, loài báo hoa mai là
loài bị đe doạ ở mức quốc gia cũng mới được ghi nhận gần đây . Cúc Phương có trung tâm
bảo tồn loài linh trưởng lớn nhất Đông Nam Á về quy mô, kỹ thuật và tổ chức. Ở đây nuôi
15 loài linh trưởng nằm trong sách Đỏ thế giới, trong đó có 4 loài đặc hữu là voọc mông
trắng, voọc đầu trắng, voọc Hà Tĩnh và voọc ngũ sắc.Ngoài ra nơi đây còn có 17 loại rùa,
3
trong đó có hai loài rùa nằm trong danh sách các loài động vật sắp nguy cấp của thế giới là
Rùa Núi Vàng và Rùa Núi Viền.
Tổ chức Bảo tồn Chim quốc tế tại Việt Nam (BirdLife) vừa hoàn thiện danh sách các
khu xem chim tại Việt Nam, trong đó xác định Vườn quốc gia (VQG) Cúc Phương (Ninh
Bình) là 1 trong 15 khu xem chim thuận tiện nhất nước ta.
● Con người : Cúc Phương là nơi cư trú và sinh sống của cộng đồng người Mường với
những nét văn hoá độc đáo và đặc trưng. Đó là những nếp nhà sàn, ruộng bậc thang, những
cối giã gạo nương, những khung dệt thổ cẩm. Độc đáo hơn là những lễ hội, phong tục tập
quán và nếp sống của cộng đồng mà du khách có thể cảm nhận được trong thời gian thăm
bản. Khách có thể tới làng Khanh, một làng du lịch sinh thái với những ngôi nhà truyền
thống của người Mường. Bà con trong làng đã được chuyển giao công nghệ nuôi ong, hươu,
cải tạo vườn tạp, khôi phục nghề dệt thổ cẩm. Ban Quản lý Vườn Cúc Phương cũng đang
mở rộng mô hình làng Khanh ra các bản làng khác để hình thành tuyến du lịch sinh thái bản
làngDu khách cũng có thể nghỉ đêm trong những ngôi nhà nhỏ hai phòng nằm nép dưới
bóng cây ở vùng đệm của rừng.
1.3. Dân cư.

● Dân số: Khi vườn quốc gia Cúc Phương được thành lập, có khoảng 500 người sống
trong các xóm thuộc vùng lõi của vườn quốc gia này. Trong giai đoạn di dời đầu tiên, kết
thúc vào cuối năm 1990, 6 xóm với 650 người đã được chuyển đến định cư ở vùng bán sơn
địa ngoài cửa vườn. Tuy nhiên, hiện vẫn còn khoảng 2.000 người sống dọc theo bờ sông
Bưởi bên trong vườn. Số dân này cũng đang được lên kế hoạch để di dời. Khoảng trên
62000 dân sống ở vùng đệm của vườn quốc gia, rất nhiều người trong số họ có cuộc sống
phụ thuộc vào các nguồn tài nguyên thiên nhiên bên trong vườn .Cúc Phương là một trong 2
xã miền núi của huyện Nho Quan.Trung tâm vườn có 9 bản trong đó địa phận tỉnh Thanh
Hoá 2 bản, Hoà Bình 1 bản , Ninh Bình 6 bản. Số bản trên đất Ninh Bình đều nằm gần
đường ô tô từ cửa rừng đến trung tâm. Đó là bản Mạc, bản Đang, bản Mền, bản Đồng Cơn,
bản Đăng và sâu nhất là bản Bống.
● Tập quán sinh hoạt cụ thể : Người Mường Cúc Phương ở nhà sàn làm bằng gỗ, vách
thường làm bằng nứa, giữa thờ thần rừng và gia tiên, gian giữa có một cửa sổ nhìn ra
hướng cổng. Ngày lễ Tết hoặc cúng giỗ tổ tiên, cổng được quét vôi treo vào đó cái rổ,
thúng hoặc nồi hỏng.Về tôn giáo, người Mường Cúc Phương có hai tôn giáo chính, đó là
đạo Phật và đạo Thiên chúa.Trong bản có già bản là người cao tuổi có uy tín, có hiểu biết.
Trong bản còn có một nhân vật quan trọng là thầy mo, việc chính là cúng ma . Thầy mo có
chút hiểu biết về các loại lá cây rừng để chữa các bệnh thông thường. Người Mường
4
không có chữ viết riêng, tiếng nói không riêng nhưng có một số từ vực có dùng cả tiếng
Kinh, những từ vực ấy khi phát âm có lái đi một chút. Người Mường có tập tục “Quyền
ún “ (ún là em ) nghĩa là quyền của người nhỏ nhất trong nhà không kể trai hay gái thể
hiện lĩnh vực bán đổi các tài sản trong nhà. Người Mường Cúc Phương trước ngày di dời
khỏi trung tâm rừng, phương thức canh tác là làm nương rẫy, trồng ngô, lúa, sắn, chặt cây
làm nương rẫy, tháng 9 thu hoạch lúa ngô. Văn hoá ẩm thực Cúc Phương được biết đến
với rượu cần và cơm lam. Trong tập tục cưới hỏi,thách cưới to nhỏ phụ thuộc vào vị trí xã
hội, quan hệ của nhà gái .
1.4. Cơ sở hạ tầng.
Sau 7 năm ( từ 1999-2005 ) thực hiện Chương trình 135, huyện Nho Quan đã xây
dựng và đưa vào sử dụng 11km đường liên xã nối liền vườn quốc gia Cúc Phương với quốc

lộ 45 ; cứng hóa một số đường giao thông liên thôn bản và đường đi nội bộ trong các thôn
bản ; xây dựng được 2 trạm xá kiên cố, xây dựng hoàn chỉnh 2 hệ thống cấp nước phục vụ
nước sinh hoạt cho ở bản Bãi Cả ( xã Cúc Phương ).Huyện Nho Quan đã xây dựng đường
điện lưới quốc gia, xây dựng trạm tiếp sóng truyền hình, cung cấp kịp thời thông tin thời sự
trong nước và quốc tế phục vụ bà con dân bản. Cũng trong Chương trình 135, huyện Nho
Quan còn được hỗ trợ giống, phân bón và chuyển 65 ha đất lâm nghiệp sang trồng mía,
dứa... Khoảng 320 hộ dân với 643 nhân khẩu, 332 lao động trong vùng đệm vườn quốc gia
Cúc Phương đã đươc di dời đến nơi ở mới ổn định và thuận lợi hơn cho làm ăn, sinh hoạt.
Theo dự kiến đường xuyên Việt sẽ được mở trên cơ sở của tỉnh lộ 437 qua Vườn
quốc gia Cúc Phương với đoạn dài 8km, chia Vườn thành 2 phần: phần phía Tây khoảng
1.500ha - phía Đông 20.700 ha.
2. Thực trạng khai thác và bảo tồn.
2.1 Hoạt động kinh tế dựa vào việc khai thác các tài nguyên tự nhiên hoặc nhân văn.
Đa dạng sinh học là một đặc trưng nổi bật của VQG Cúc Phương. Các giá trị kinh tế
của HST tự nhiên Cúc Phương có thể phân chia thành: giá trị khai thác trực tiếp
(chẳng hạn làm thức ăn, lấy sợi, dược liệu…); giá trị không khai thác trực tiếp ( giải
trí); giá trị gián tiếp (điều hoà khí hậu, bảo vệ lưu vực, chất lượng đất); các giá trị phi sử
dụng( thẩm mỹ, tinh thần, văn hoá).
Từ xưa, con người đã biết khai thác các tài nguyên sẵn có của rừng Cúc Phương để
thoả mãn các hoạt động sinh hoạt hàng ngày như ăn, mặc, ở…. Thu nhập của người dân chủ
yếu dựa vào việc trao đổi mua bán các sản phẩm thiên nhiên thông qua các hoạt động săn
5
bắt, hái lượm. Giá trị kinh tế của hoạt động này không cao lại làm mất đi tính đa dạng sinh
học của rừng Cúc Phương.
Ngày nay, các giá trị kinh tế của VQG Cúc Phương mang lại không chỉ là thông qua
việc khai thác trực tiếp mà dần chuyển sang các hoạt động khác có hiệu quả kinh tế hơn. Nổi
bật là hoạt động du lịch sinh thái ( DLST). DLST được định nghĩa khác nhau giữa các quốc
gia nhưng tóm lại nó là hoạt động mang tính giáo dục cao, góp phần bảo tồn và cải thiện đời
sống của người dân địa phương khu vực đến tham quan. Hội thảo xây dựng chiến lược quốc
gia về phát triển DLST 9-1999 tại Hà Nội đã đưa ra định nghĩa về DLST : “ DLST là loại

hình du lịch dựa vào thiên nhiên và văn hoá bản địa, gắn với giáo dục môi trường, có đóng
góp của nỗ lực bảo tồn và phát triển bền vững, với sự tham gia tích cực của cộng đồng địa
phương”.
Các nhà kinh doanh hướng tới DLST phải tuân thủ những nguyên tắc, yêu cầu mang
tính đạo đức và trách nhiệm cao với mục tiêu chính là: gìn giữ và bảo tồn các đặc tính tự
nhiên của HST bao gồm các loài động thực vật trong đó, các giá trị văn hoá, phong tục tập
quán truyền thống của những người dân địa phương sinh ra và cùng tồn tại với HST đó. Giá
trị kinh tế từ hoạt động này mang lại không nhỏ. Một trong những công thức tính đến hiệu
quả kinh tế mà du lịch nói chung và DLST nói riêng mang lại là hiệu quả số nhân trong kinh
tế( multiplier effect). Ví dụ khách du lịch mua một tấm thổ cẩm do người dân địa phương
dệt nên, hoạt động này mang lại thu nhập cho người dệt thổ cẩm nhưng kéo theo đó người
trồng dâu nuôi tằm, người nhuộm thổ cẩm cũng có thu nhập từ việc bán được tấm thổ cẩm
đó.Cũng từ phân tích mô hình số nhân, DLST đã mang lại những hiệu quả kinh tế như:Làm
tăng nguồn ngân sách cho các địa phương phát triển du lịch; làm tăng giá trị xuất khẩu tại
chỗ; góp phần phát triển các ngành kinh tế khác phát triển theo; mở mang, hoàn thiện cơ sở
hạ tầng địa phương.
Tại VQG Cúc Phương dự án GEF/SGP đang được triển khai thành công. Đây là
chương trình tài trợ các dự án nhỏ về quản lý bền vững rừng nhiệt đới( SGP PTF) của môi
trường toàn cầu (GEF) với nội dung hỗ trợ các cộng đồng dân tộc thiểu số nghèo ở miền núi
quản lý rừng đồng thời đấu tranh chống nghèo đói ở địa phương, ngoài ra dự án còn đảm
bảo kết hợp với bảo vệ môi trường.
Hiện tại VQG Cúc Phương đã đầu tư xây dựng hoàn chỉnh một làng du lịch ở bản
Mường( chính là bản Khanh Vôi có đồng bào Mường sinh sống ở đó lâu đời) phía Tây theo
mô hình mẫu: Nông nghiệp, làng nghề truyền thống và du lịch. Trong làng có đường ôtô, có
thuỷ điện nhỏ, có vườn cây ăn quả và có nghề dệt thổ cẩm truyền thống được khôi phục với
những đêm lễ hội cồng chiêng, uống rượu cần, múa hát cùng với các đoàn du khách. Cũng
6
từ mô hình sống này, người dân trong làng đã có thu nhập cao hơn hẳn, đời sống tinh thần
được nâng lên và họ đã tự giác bỏ các hoạt động xâm hại đến rừng như trước đây. Với thành
công này, VQG Cúc Phương đang tiến hành nhân rộng ra một số làng thuộc vùng đệm.

2.2. Hoạt động của du lịch diễn ra tại khu vực trong giai đoạn 10 năm trở lại (1994-
2004).
● Điều kiện để VQG Cúc Phương trở thành một điểm du lịch phát triển:
VQG Cúc Phương nằm sát đồng bằng Bắc Bộ nhất là nằm trên tuyến đường du lịch
với những điểm du lịch hấp dẫn như: Tam Cốc- Bích Động, Cố đô Hoa Lư, bãi biển Sầm
Sơn …rất tiện cho khách du lịch trong và ngoài nước đến tham quan.
Sự đa dạng về hệ động thực vật của rừng trên núi đá vôi kiểu Karst với đặc trưng là
cây chò ngàn năm, loài voọc mông trắng…trong đó có nhiều loài mà trên thế giới không còn
và đặc biệt là vườn rất nhiều loài hoa lan cho hoa rất đẹp. Một đặc điểm của Cúc Phương thu
hút khách du lịch đặc biệt là DLST đó là nó còn ít chịu sụ tác động của con người. Khí hậu
nhiệt đới gió mùa với nhiệt độ trung bình khoảng 27,4
o
C phù hợp cho du lịch và nghỉ ngơi.
Ngoài ra còn nhiều di tích lịch sử có từ hàng nghìn năm như Động người xưa, động trăng
khuyết, ….nơi đây lưu giữ nhiều giá trị khảo cổ mà các nơi khác ít có được. ngày nay VQG
Cúc Phương lại là nơi cư trú của người Mường với những nét văn hóa đặc trưng, lễ hội và
phong tục đặc trưng. Chính những nét văn hóa bản địa còn thô sơ đã hấp dẫn khách du lịch.
Du khách đến đây có thể được tham quan nhà sàn hay thú vị hơn là có thể thuê trang phục
của người bản địa. Khách du lịch đến đây không chỉ được nghe giới thiệu chi tiết về cảnh
quan, hệ sinh thái động, thực vật đặc sắc của khu rừng, mà còn được thưởng thức nhiều hình
thức giải trí phong phú khác. Khách đến nghỉ được nếm các món ăn đặc sản, được sống
trong không khí lửa trại vui nhộn. Đặc biệt, vườn quốc gia còn kết hợp phát triển du lịch
cộng đồng, đưa khách đến xem những điệu múa, hát, tìm hiểu những nét văn hóa đặc trưng
của người dân bản Mường.
Thiên nhiên đã ban tặng cho Cúc Phương những giá trị cả về vật chất và tinh thần
hiếm có, là điều kiện thuận lợi cho Cúc Phương trở thành một điểm du lịch lý tưởng.
● Hoạt động du lịch:
Hiện nay, nhu cầu du lịch đặc biệt là DLST tăng cao. Đây là loại hình du lịch không
chỉ mang lại cho du khách sự sảng khoái, thoải mái khi được hít thở không khí trong lành và
khám phá những điều bí ẩn bên trong mà đặc biệt hơn nó giúp du khách có thêm kiến thức

về bảo vệ môi trường và ĐDSH. DLST khác với các loại hình du lịch khác cũng bởi nó
mang tính giáo dục cao. Vì vậy mà chi phí của một chuyến DLST cũng cao hơn so với các
7
loại du lịch đại trà khác.Có nhiều giá tour khác nhau để đến Cúc Phương, sau đây là giá tour
riêng tham quan Cúc Phương trong một ngày:
Số lượng 1 2 3 4 6-8trở lên
GiáUSD/
khách
97 62 47 39 32
Mức giá bao gồm: - Xe ô tô điều hoà, đời mới đưa đón trong chương trình.
- Ăn trưa.
- Phí tham quan suốt hành trình.
- Lái xe, hướng dẫn viên nhiệt tình, giàu kinh nghiệm.
Mức giá không bao gồm: Bảo hiểm du lịch, nước uống, điện thoại, tips cho HDV và
các dịch vụ cá nhân khác.
Cúc Phương là một trong những địa điểm DLST hấp dẫn bởi những điều kiện sẵn có ở
trên. Nó đã thu hút nhiều công ty du lịch kí hợp đồng các tour du lịch và hiện nay nhiều công
ty du lịch phía Nam như: Sài Gòn Tuorist, Bến Thành Tuorist, World Wide Adventure,…
đều có gắn logo của Cúc Phương trên hành trình tour dã ngoại.Du khách đến đây có thể lựa
chọn các tuyến du lịch sao cho phù hợp với túi tiền của mình.
*Tuyến, điểm tham quan khu cổng vườn gồm:
Vườn thực vật: 1 điểm tốt cho việc dạo bộ, đặc biệt vào sáng sớm, hoặc chiều
tối( 3km, 1,5 -2 giờ: Yêu cầu có hướng dẫn viên của VQG đi cùng).
Chòi quan sát: Một tuyến leo núi ngắn, cảnh quan đẹp(300m, 0,5-1 giờ, mức độ vừa
phải, không bắt buộc có hướng dẫn viên đi cùng).
Cắm trại và ngủ đêm trong rừng: là tuyến du lịch mạo hiểm bắt buộc phải có hướng
dẫn viên của VQG và người dân bản địa đi cùng. Tuyến bao gồm các chương trình xem
động vật hoang dã ban đêm( Thời gian 2-3 ngày, tuyến khó đi , tối đa 5 người).
Động người xưa: Một trong những điểm cư trú của người tiền sử, địa điểm đa dạng về
hệ dơi ( 300m,0,5-1 giờ, yêu cầu có ánh sáng khi tham quan).

*Tuyến cây đăng cổ thụ: tuyến đi bộ trong rừng già, vượt qua nhiều dốc đá. Xem bộ
xương hoá thạch và có thể nhìn động vật hoang dã ( 8km,3-4 giờ, yêu cầu có hướng dẫn viên
của VQG đi cùng).
*Các trung tâm: Mở cửa đón khách thường xuyên bao gồm: Trung tâm du khách,
trung tâm cứu hộ linh trưởng, trung tâm bảo tồn rùa.
*Các tuyến du lịch chuyên đề: được tổ chức tại văn phòng du lịch và tổ chức theo yêu
cầu.
*Tuyến điểm tham quan khu trung tâm:
8
Động Sơn Cung, Cây chò ngàn năm: tuyến dễ thực hiện, mang đèn pin.(7 km, 2-3 giờ,
du khách có thể tự đi hoặc đi cùng hướng dẫn viên của VQG).
Cây sấu cổ thụ: tuyến bằng phẳng, một địa điểm tốt để xem chim( 6 km cả đi và về,
1,5-2 giờ , du khách có thể tự đi hoặc đi cùng hướng dẫn viên của VQG).
*Bản Mường: 15 km đi bộ xuyên qua rừng già và 1 đêm nghỉ lại tại nhà sàn truyền
thống ( thời gian 2-3 ngày, yêu cầu có hướng dẫn viên đi cùng). Đây là tuyến tìm hiểu văn
hoá và sinh hoạt của đồng bào Mường, đặc biệt nếu bạn đến đây vào dịp lễ hội bạn sẽ được
thưởng thức những bản âm hưởng cồng chiêng du dương.Ngoài ra còn một số tuyến du lịch
khác nữa.
Ông Đào Văn Khương, Giám đốc VQG Cúc Phương, cho biết khoảng năm năm trở lại
đây lượng khách đến Cúc Phương ngày một tăng, bình quân một năm đón khoảng 40.000-
50.000 lượt khách, trong đó khoảng 5 % là khách nước ngoài, 70% người Việt Nam là sinh
viên, học sinh đến nghiên cứu học tập. Riêng 6 tháng đầu năm 2001, lượng khách đến Cúc
Phương là 32.000 lượt người. Doanh thu từ du lịch của vườn hàng năm lên tới 1,7 tỷ đồng.
So với các rừng quốc gia khác thì Cúc Phương lại tỏ ra khá thành công trong việc khai thác
lợi thế của mình. Từng đoàn du khách vẫn nối đuôi nhau đến thăm rừng nhất là vào những
dịp cuối tuần. Năm 2003 VQG đã đón 52000 lượt khách , trong đó khách quốc tế chiếm gần
10% , và chỉ riêng 8 tháng đầu năm 2004 có 51000 lượt người đến đây thăm quan.
2.3 Các hoạt động mang tính chất bảo tồn các tài nguyên phục vụ DLST.
VQG Cúc Phương là khu bảo tồn đầu tiên được thành lập năm 1962 với mục tiêu bảo
tồn hệ sinh thái rừng, bảo tồn tính đa dạng sinh học của các loài động thực vật . Hoạt động

này đồng nghĩa với việc bảo tồn các tài nguyên phục vụ DLST.
Về động vật: Hiện nay, ước lượng quần thể của một số loài bị đe doạ ở cấp độ toàn
cầu ở Việt Nam, minh hoạ cho tính chất đặc biệt hiếm của một số loài.
9
Nguồn:
Birdlife
International, chương trình Việt Nam.
* Đặc hữu Việt Nam.
Theo khảo sát thì số lượng voọc sống ở rừng Cúc Phương là lớn nhất, trong đó có một
số loài chỉ sống ở đây như voọc mông trắng và nó được xem là biểu tượng của VQG Cúc
Phương. Hiện tại Bộ NN& PTNT và ban quản lý VQG đầu tư khá lớn về kinh phí, trí tuệ để
bảo tồn, phát triển tính đa dạng của hệ động thực vật, đồng thời quy hoạch vườn trở thành
một điểm tham quan du lịch lý tưởng. Ngày 28 tháng 7 năm 1999, Bộ nông nghiệp và phát
10
Loài Tình trạng
đe doạ toàn
cầu
Quần thể
Voọc mông trắng
Trachypithecus
delacouri*
CR <500
Voọc Cát Bà
T.poliocephalus
ssp.poliocephalus*
CR <100
Voọc mũi hếch
Rhinopithecus
avunculus*
CR <500

Vượn đen tuyền
Hylobates concorlor
EN c.100
Tê giác một sừng
Rhinoceros sondaicus
CR <10
Voi Châu Á
Elephas maximus
EN <100
Niệc mỏ vằn
Aceros nipalensis
VU <100
Cò quăm lớn
Thaumatibis gigantea
CR <10
Quăm cánh xanh
Pseudibis davisoni
CR <10
Cò mỏ thìa Platalea
minor
EN <100
Bách Đài Loan
Taiwania
cryptomerioides
VU c.100
triển nông thôn đã gửi Công văn số 2702/BNN-LN cho Ban điều hành Quỹ môi trường toàn
cầu Việt Nam xin tài trợ của Quỹ môi trường toàn cầu quốc tế (GEF) cho xây dựng dự án
Khu bảo tồn thiên nhiên Pù Luông. Theo dự án này, liên vùng nối liền Vườn quốc gia Cúc
Phương và vùng núi đá vôi Pù Luông sẽ được xây dựng thành khu bảo tồn thiên nhiên nhằm
bảo vệ và phục hồi sinh cảnh rừng đá vôi và các động vật sinh sống trong đó.

Tại Cúc Phương tổ chức động vật học Frankfurt đã thành lập Trung tâm cứu hộ các
loài linh trưởng bị đe doạ (EPRC) nhằm nuôi nhốt gây giống và nghiên cứu thú y đối với các
loài vượn, culi và voọc của Việt Nam. EPRC nhận linh trưởng từ các cơ quan chức năng của
Nhà nước tịch thu của những đối tượng mua bán trái phép động vật hoang dã về chữa trị và
chăm sóc. Đây là tổ chức được các chuyên gia nước ngoài đánh giá thành công nhất khu vực
Đông Nam Á, hơn 100 cá thể gồm các loại Voọc Cát Bà, Voọc Mông trắng, voọc chà vá
chân xám, chân đen, chân đỏ, voọc Hà Tĩnh, culy, vượn được nuôi dưỡng, chăm sóc.
Voọc chân đỏ
Ngoài ra ban quản lý VQG còn là nơi triển khai dự án sinh sản, sinh thái loài cầy vằn
Bắc và chương trình sinh thái học & bảo tồn rùa. Hai chương trình này triển khai nhằm thiết
lập trại nhân nuôi sinh sản quần thể các loài động vật bị đe doạ trên toàn cầu hiện nay bởi
tình trạng mua bán trái phép động vật hoang dã. Trung tâm bảo tồn rùa ở Cúc Phương(TCC)
thành lập năm 1998 bởi FFI là trung tâm hàng đầu của Việt Nam trong công tác bảo tồn rùa.
Diện tích của trung tâm là 2.000 m2.Trong năm 2004, trung tâm đã thả gần 400 con rùa đất
lớn và núi vàng tại vườn quốc gia Cát Tiên. Trung tâm hiện nuôi dưỡng và bảo tồn 16/23
loài rùa nước ngọt với hơn 820 cá thể, trong đó có một số loài quan trọng và khó sinh sản
11
trong điều kiện nuôi nhốt như rùa cổ bự, rùa bốn mắt của Việt Nam. Đặc biệt, trung tâm còn
nghiên cứu ấp nở thành công 10 loài rùa, trong đó có những loài quý hiếm như rùa Trung
Bộ(Mauremys annamensis),rùa sa nhân(Pyxidea mouhotii), rùa
núivàng(Indotestudoelongata),...
Với sự giúp đỡ trực tiếp của các chuyên gia người Anh là Tim McCormack, trưởng
nhóm nghiên cứu thực địa (Hiệp hội Bảo tồn động thực vật hoang dã), trong thời gian tới
trung tâm sẽ xây dựng các hạng mục công trình để diễn giải về các loài rùa phục vụ du
khách đến thăm vườn và nâng cao nhận thức cho cộng đồng về trách nhiệm bảo tồn rùa.
Ngoài ra còn hàng loạt chương trình bảo tồn khác như: chương trình bảo tồn tê tê Châu Á
của VQG Cúc Phương, chương trình bảo tồn các loài nai, hoẵng, chim…
Bên cạnh đó, VQG xây dựng được một vườn thực vật 167 ha để trồng rừng, chăm sóc
và bảo tồn hàng trăm loại cây quý hiếm của Cúc Phương cũng như một số vùng khác, trong
đó có: 210 loài cây gỗ bản địa, 85 loài cây thuộc họ ráy, 20 loài cây ăn quả, 15 loại tre trúc,

15 loại tre dừa. Đặc biệt tất cả các loài cây lấy gỗ của Cúc Phương như gió bầu, chò chai,
chò chỉ, vàng anh, trường, gội, nang trứng … đều được theo dõi cẩn thận từ khâu hạt giống
đến khi cây xuất vườn ươm.Theo chị Nguyễn Thị Thuỷ- tổ trưởng vườn ươm khẳng định:”
Hơn 80% số các loài cây trong vườn thực vật sinh trưởng tốt, một số cây đã cho quả như vải
guốc, hồng bì rừng, ôrô…. Trong tương lai đây sẽ là một cơ sở cung cấp giống cho các
chương trình trồng rừng trên bản địa.”
Ngoài ra, dự án bảo tồn vùng núi đá vôi Cúc Phương- Pu Luông thực hiện năm 2002-
2006 với tổng kinh phí 1.306.000 USD( được tài trợ bởi World Bank/ GEF, AECI, BM2; do
FFI, DED, FUNDESO điều hành và cơ quan thực hiện là FFI, Cục KL, DED, FUNDESCO.)
đã thành lập được một khu bảo vệ các loài thực vật hiện có ở vùng núi đá vôi cũng như tăng
cường hiện trạng bảo tồn loài voọc mông trắng và xây dựng sự ủng hộ của cộng đồng trong
công tác bảo tồn vùng núi đá vôi.
Trung tâm đào tạo Cúc Phương được thành lập năm 1994 tại VQG Cúc Phương, tỉnh
Ninh Bình. Sau 4 năm đầu hoạt động đã có 364 học viên được đào tạo về bảo tồn ĐDSH qua
15 khoá đào tạo do chuyên gia lâu năm và các nhà khoa học của quốc tế và Việt Nam tham
gia giảng dạy, được đánh giá có hiệu quả về chi phí và chất lượng tốt. Với các hoạt động
tương tự tại 2 trung tâm đào tạo khác là VQG Bạch Mã( Miền Trung) và VQG Cát
Tiên( Miền Nam), dự án giúp đào tạo về bảo tồn ĐDSH cho khoảng 1.200 cán bộ lâm
nghiệp của Chính phủ, đặc biệt cho hệ thống khu bảo tồn Việt Nam. Hiện nay, trung tâm
Cúc Phương vẫn đang tiếp tục hàng loạt chương trình đào tạo.
12
Lực lượng kiểm lâm là một trong những người đóng vai trò quan trọng công tác bảo
vệ rừng. Lực lượng kiểm lâm VQG thường xuyên bám rừng , tổ chức các đợt tuần tra kiểm
soát để ngăn ngừa kịp thời những hành vi vi phạm pháp luật để bảo vệ và phát triển rừng .
Triệt phá các tụ điểm khai thác tài nguyên rừng trái phép, đặc biệt là xây dựng mạng lưới
quần chúng tham gia vào công tác bảo vệ rừng .
Việc đào tạo nâng cao trình độ cùng số lượng của lực lượng kiểm lâm là cần thiết.
Tính đến năm 2005 số lượng kiểm lâm trên 1000 ha ở rừng Cúc Phương là trên 5 người,với
trình độ đạt mức cao trong cả nước. Họ đã góp phần trong việc giảm tối đa các hoạt động
săn bắt và chặt phá rừng trái phép. Tuy nhiên, yêu cầu của việc bảo tồn rừng không chỉ dừng

lại ở đó, Ban quản lý VQG cần có thêm biện pháp nhằm nâng cao số lượng cũng như trình
độ của cán bộ kiểm lâm hơn nữa.

(Tetiaryeducation: tốt nghiệp cấp 3; secondaryeducation: tốt nghiệp cấp 2;Worker: công
nhân)
13