Một số chỉ tiêu xác định mức độ phát triển KT-XH

MỘT SỐ CHỈ TIÊU XÁC ĐỊNH MỨC ĐỘ PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI.
● Tổng sản phẩm quốc dân (GNP). Đây là tiêu thức thường được nêu ra đầu tiên, để so sánh, đánh
giá qui mô, mức độ phát triển kinh tế và mức sống giữa các nước. GNP là tổng giá trị toàn bộ các sản phẩm
cuối cùng và các hoạt động dịch vụ được tạo ra hàng năm của mỗi nước; GNP không kể các sản phẩm trung
gian và các phần giá trị phải chi trả cho người nước ngoài, nhưng lại bao gồm cả phần giá trị được tạo ra ở
nước ngoài mà thuộc quyền sở hữu của người trong nước.
● Tổng sản phẩm trong nước (GDP). Là tiêu thức so sánh cũng thường được dùng với GNP (hoặc
thay thế GNP). GDP khác GNP ở chỗ GDP không bao gồm phần giá trị của người trong nước được tạo ra ở
nước ngoài, nhưng lại bao gồm cả những phần giá trị của người nước ngoài được tạo ra trong lãnh thổ quốc
gia. GNP nhấn mạnh khía cạnh chủ sở hữu của các giá trị được tạo ra, bất kể được tạo ra ở nơi nào. Còn
GDP nhấn mạnh khía cạnh không gian lãnh thổ của các giá trị được tạo ra, bất kể nó thuộc về ai, về quốc gia
nào. Như vậy, trong cùng một niên hạn thống kê, cùng một biểu tính và chuyển đổi thì các chỉ số GNP và
GDP chỉ bằng nhau trong 3 trường hợp sau:
(1) Khi tổng hợp trên qui mô toàn thế giới, không phân biệt quốc gia, lãnh thổ và chủ sở hữu.
(2) Những quốc gia có nền kinh tế khép kín, không đầu tư kinh doanh sản xuất ở nước ngoài, cũng
không buôn bán, liên doanh, nhận đầu tư của các nước ngoài.
(3) Nước có phần giá trị thu về từ nước ngoài cân bằng với phần giá trị phải trả cho người nước
ngoài ở trong nước (trường hợp này ít xảy ra).
▪ Hầu hết các quốc gia trên thế giới nằm trong hai trường hợp sau đây:
+ Những quốc gia có GNP > GDP: là những nước chủ đầu tư lớn, có nhiều cơ sở kinh doanh sản
xuất ở nước ngoài và nhận đầu tư của nước ngoài vào trong nước ít hơn. Đó là những nước mạnh, có nguồn
thu nhập lớn ở ngoài lãnh thổ của họ.
+ Nước có GNP < GDP: là những nước có ít nguồn lực đầu tư ra nước ngoài và chấp nhận nhiều
nguồn vốn đầu tư của nước ngoài vào trong nước; thường là những nước đang phát triển, những nước còn
lạc hậu; hoặc những nước có nhiều nguồn tài nguyên, lao động phong phú nhưng thiếu vốn đầu tư và các
phương tiện khai thác có hiệu quả.
Vì vậy, khi sử dụng GNP và GDP làm tiêu thức so sánh qui mô và mức độ phát triển kinh tế xã hội
giữa các nước trên thế giới, cần lưu ý: Tránh nhầm lẫn và đồng nhất giữa GNP và GDP. Những chỉ số GNP
và GDP là cần thiết để phác hoạ những nét lớn bộ mặt KT-XH của một quốc gia, nhưng cũng chưa đủ là
“thước đo ngắn gọn” và “tốt nhất” về tầm vóc một nền kinh tế cũng như mức sống của người dân. Ví dụ
Trung Quốc, Ấn Độ và Iran là những nước có GNP nằm trong số 20 nước dẫn đầu TG, nhưng trình độ phát

triển sức SX và mức sống trung bình còn ở dưới mức trung bình của TG. Khi nhấn mạnh và làm rõ khía
cạnh chủ sở hữu từng quốc gia, thì người ta sử dụng GNP. Còn khi cần hình dung cụ thể về khu vực phân bố
theo lãnh thổ thì người ta dùng GDP.
● Bình quân GNP/người hoặc GDP/người: Là tiêu thức để chỉ ra mức sống trung bình (mức tiêu
dùng) của mỗi quốc gia và sự chênh lệch giàu-nghèo về đời sống vật chất giữa các quốc gia, các khu vực
lãnh thổ trên TG. GNP và GDP được tính theo tiền riêng của mỗi nước, sau đó qui đổi qua USD theo tỉ giá
hối đoái chính thức giữa 2 loại tiền. Nhưng trên thực tế, giá trị sức mua của 1USD ở mỗi nước lại khác nhau
và rất khác so với ở Hoa Kỳ, do đó không đánh giá được sát đúng thực tế mức tiêu dùng giữa các quốc gia.
Vì vậy, đầu 1990, Liên Hiệp Quốc đưa ra phương pháp tính GDP của mỗi nước theo sức mua tương đương
(PPP) hay đồng giá sức mua, làm cho kết quả so sánh gần đúng với thực tế hơn. Ví dụ, năm 1998,
GNP/người của Việt Nam tính theo cách cũ là 310 USD/người, theo cách tính mới là 1.755 USD/người.
● Chỉ số phát triển (HDI). Chỉ số này là sự kết hợp của 3 yếu tố: Tuổi thọ BQ; Giáo dục (tỉ lệ người
biết chữ và số năm đi học trung bình) và GDP/người (theo PPP - đồng sức mua). Chỉ số HDI là tiêu thức để
bổ sung và làm sáng tỏ sự chênh lệch về trình độ phát triển sức sản xuất và mức sống vật chất-văn hoá giữa
các nước. Chỉ số này không chỉ phản ánh qui mô sản xuất, tiêu dùng theo đầu người về các giá trị vật chất
mà còn phản ánh một phần giá trị tinh thần, đạo lý, văn hoá, giáo dục, y tế, công bằng xã hội, an ninh xã hội,
chất lượng môi trường.
● Cơ cấu kinh tế (% GDP): Là tỉ trọng (%) các ngành trong nền kinh tế, tính theo giá trị sản phẩm
(có thể hiểu theo nghĩa thông thường là cơ cấu các ngành kinh tế). Đây là tiêu thức phản ánh đặc trưng trình
độ phát triển và sức mạnh kinh tế của một nước, một vùng. GDP là tỉ trọng (%) tương quan của 3 nhóm
ngành (3 khu vực) kinh tế: Nông nghiệp (N-L-N); Công nghiệp (CN-XD); Dịch vụ (bao gồm mọi hoạt động
kinh tế hữu ích ngoài CN và NN). Những nước có công-thương nghiệp-dịch vụ chiếm tỉ trọng cao là những
nước phát triển mạnh, thu nhập cao (ngược lại). Ngoài các tiêu chí trên, để xác định rõ sức mạnh kinh tế,
trình độ phát triển KT-XH của một quốc gia, mức sống TB của người dân một nước, một khu vực lãnh thổ;
người ta còn sử dụng nhiều tiêu thức và chỉ số khác bổ sung nhằm tránh sự đánh giá và so sánh phiến diện.
Đó là các chỉ số về: Cơ cấu dân cư, X-NK, mức độ giàu có của các nguồn tài nguyên thiên nhiên, môi
trường, vốn nhân lực, vốn sản xuất (máy móc, thiết bị và cấu trúc hạ tầng). Ngoài ra, khả năng phát triển ổn
định và bền vững của nền kinh tế; vai trò của nó trong tổng thể kinh tế thế giới cũng được xem là sức mạnh
kinh tế của một quốc gia.
2. Khái quát một số nét chung về đặc điểm và xu hướng phát triển nền kinh tế thế giới

a. Nền kinh tế thế giới sau chiến tranh lần thứ II: Sau chiến tranh thế giới lần thứ 2, nền kinh tế
thế giới trải qua nhiều giai đoạn phát triển phức tạp. Có hai cực phát triển đối lập nhau và nền kinh tế cũng
phát triển theo 2 hướng khác nhau, đó là TBCN và XHCN.
- Hệ thống kinh tế XHCN được xây dựng trên cơ sở công hữu hoá về tư liệu sản xuất, vận hành theo
cơ chế kế hoạch hoá tập trung quan liêu giữa các nước XHCN đã có mối liên kết kinh tế và thương mại,
hình thành tổ chức liên kết kinh tế lớn - Hội đồng tương trợ kinh tế (XEV-1949).
- Hệ thống kinh tế TBCN lại hoạt động trên nền tảng sở hữu tư nhân về TLSX, vận hành theo cơ chế
thị trường. Hệ thống này bao gồm các nước tư bản phát triển công nghiệp (20 nước) và các nước thuộc địa
hoặc nửa thuộc địa (trên 160 nước).
b. Nền kinh tế thế giới từ sau 1990 đến nay: Cuối những năm 1980, hệ thống các nước XHCN ở
Đông Âu và Liên Xô (cũ) tan rã. Cuộc chiến tranh lạnh trên thế giới kết thúc, tình hình chính trị thế giới đã
chuyển từ hai cực sang đa cực, nền kinh tế thế giới cũng trở nên rất đa dạng ở từng khu vực và mỗi quốc
gia, tính chất và con đường phát triển cũng khác nhau, nhưng trong thời kỳ này nền kinh tế thế giới vẫn
chứa nhiều mâu thuẫn. Đó là: Mâu thuẫn giữa các nước phương Bắc (giàu có)
↔
các nước phương Nam
(nghèo đói); Mâu thuẫn giữa các nước phương Tây (phát triển)
↔
các nước phương Đông (chậm phát triển).
Mâu thuẫn giữa Liên hiệp châu Âu
↔
Hoa Kỳ, Nhật Bản; Mâu thuẫn trong nội bộ từng khối .v.v. Tuy
nhiên, đây cũng chỉ là những mâu thuẫn tất yếu trong quá trình phát triển. Các mặt đối lập trong tổng thể
nền kinh tế thế giới - nền kinh tế của các quốc gia ngày càng liên quan, phụ thuộc lẫn nhau, biểu hiện sự
thống nhất đa dạng.
c. Sự phân chia các nhóm nước theo trình độ trình độ phát triển:
● Nhóm 1: Các nước công nghiệp đã phát triển.
▪ Nhóm 1a. Các nước công nghiệp phát triển hàng đầu thế giới. Bao gồm Mỹ, Nhật, Đức, Pháp,
Ý, Anh, Canađa (thường gọi là nhóm G7). Nhóm này chiếm 70% GNP và 75% tổng sản phẩm CN toàn thế
giới. Những nước này TNBQ/người lớn nhất thế giới (> 15.000USD). Đều có CNCB' hiện đại, phát triển

mạnh (chiếm khoảng 70% giá trị tổng sản phẩm CN). Đô thị hoá đều ở mức trên 70%. Những nước này chi
phối nhiều hoạt động kinh tế, chính trị, thương mại, quân sự trên thế giới. Cùng xếp trong nhóm này, có
thêm Liên bang Nga (G7+1).
▪ Nhóm 1b. Các nước công nghiệp phát triển khá. Bao gồm các nước ở Bắc Âu và Đông Âu (hơn 20
nước), Ôxtrâylia, Niu Di Lân và Thổ Nhĩ Kỳ. Công nghiệp các nước này phát triển khá, chiếm tỉ trọng cao
hơn nông nghiệp (70-80% giá trị tổng sản lượng công - nông nghiệp mỗi nước). GNP của những nước này
nằm trong số 40 quốc gia dẫn đầu thế giới. Đầu năm 1990, Liên hiệp quốc đã xếp thêm 7 nước CN mới
(NICs) vào nhóm này (Singapo, Hồng Kông, Đài Loan, Hàn Quốc,Braxin, Achentina, Mêhicô).
● Nhóm 2. Các nước đang phát triển. Khái niệm “Các nước đang phát triển” được thịnh hành từ
1960-1970. Về số lượng chiếm khoảng 180 nước, tập trung ở ba châu lục (Á, Mỹ LL, Phi). Nhóm này có
đặc điểm chung là trước chiến tranh TG II, hầu hết còn là thuộc địa, mới giành độc lập từ sau 1945-1960;
Dân số chiếm khoảng 70%, nhưng GNP chỉ chiếm khoảng 10% của thế giới (trong thập kỷ 80); Đều là nước
nông-công nghiệp hay nông nghiệp lạc hậu, đang chuyển từ sản xuất nhỏ lên sản xuất hàng hoá, đều đang
tiến hành CNH'. Khoảng 90% các nước này nằm trong vành đai khí hậu nhiệt đới và xích đạo (vùng chịu
ảnh hưởng nhiều của thiên tai). Các nước này chiếm 50% GTSL nông nghiệp của thế giới; Nhưng về GT
SLCN chỉ chiếm 10%. Hàng hoá xuất khẩu chủ yếu là nông-lâm-ngư và khai khoáng. Trình độ kỹ thuật,
công nghệ cũng như văn hoá, giáo dục, y tế còn thấp. Dân số còn tăng nhanh (3%), lao động dư thừa, các
luồng di dân từ nông thôn ra thành thị kiếm sống ngày càng mạnh. Mức sống thấp, nhiều nước nạn đói xảy
ra triền miên. GNP/người dưới 400 USD. Nợ nước ngoài ngày càng tăng, đây là gánh nặng của nhiều quốc
gia. Trong thập kỷ 80, do hoàn cảnh địa lý, lịch sử, chính trị, xã hội và các quan hệ quốc tế thay đổi, nhóm
này có xu hướng phân hoá thành 3 nhóm nhỏ sau:
▪ Nhóm 2.a. Gồm các nước công nghiệp mới (NICs). Là những nước đã hoàn thành CNH' trong
thập kỷ 80 (trong số các nước đang phát triển). Do sớm nhận biết được thế yếu và giá thấp của các N-L-HS,
cùng với nguồn lao động rẻ mạt trước sự đe doạ bành trướng của những nước giàu mạnh. Vì vậy, các nước
này đã tạo ra được môi trường thuận lợi để thu hút đầu tư vốn từ nước ngoài, tiến hành CNH’, tạo ra nhiều
sản phẩm CNCB' hiện đại thay thế nhập khẩu, đẩy mạnh xuất khẩu. GNP/người đã đạt trên 2.000USD. Vào
thập kỷ 80, ở châu Á có 4 nước (Singapo, Hồng Kông, Đài Loan, Hàn Quốc). Châu Mỹ có 3 nước (Braxin,
Achentina, Mêhicô). Vào thập niên 90, các nước này đã được LHQ xếp vào nhóm các nước công nghiệp
phát triển.
▪ Nhóm 2.b. Bao gồm các nước có trình độ phát triển trung bình. Nhóm này chiếm số lượng

đông nhất. Tiềm lực kinh tế của nhóm này vẫn dựa chủ yếu vào nông nghiệp và khai thác tài nguyên. Những
nước này đều đang tiến hành CNH’, nhưng do nhiều nguyên nhân khác nhau, nên qui mô và tốc độ CNH’
còn hạn chế. Các nước này nằm rải rác ở Bắc Phi, Nam Phi, Trung Nam Mỹ, ĐNÁ (có thể kể thêm hai nước
khổng lồ trên thế giới là Trung Quốc và Ấn Độ).
▪ Nhóm 2.c. Gồm các nước chậm phát triển (LDC). Năm 1985 LHQ ghi nhận có 33-36 nước. Đặc
trưng của những nước này là GNP/người < 330 USD, tỉ lệ mù chữ > 20%, CNCB' chiếm tỉ lệ < 10% GDP.
Đến 1990, tăng lên 42 nước (với số dân là 340 triệu người). Phân bố như sau: Châu Phi (27), châu Á (11),
châu Úc (3), châu Mỹ Latinh (1). Các nước này không chỉ nghèo về cơ sở hiện có, mà nghèo cả về tiềm
năng phát triển; nợ nước ngoài chồng chất, thường xuyên nhận trợ cấp của LHQ Quốc (chưa kể đến thiên
tai, chiến tranh sắc tộc, tôn giáo đang diễn ra ở nhiều nước).
d. Một số tổ chức liên kết kinh tế lớn hiện nay trên thế giới. Dưới tác động của cuộc cách mạng
KH-KT-CN hiện đại đang diễn ra mạnh mẽ trên toàn cầu và khu vực theo hướng quốc tế hoá và khu vực
hoá. Cuộc CM này đã hình thành từ giữa thế kỷ XX, hiện nay đang phát triển rất mạnh cả về chiều rộng và
chiều sâu, mang sắc thái mới của công nghệ thông tin (bao gồm cả tin học và viễn thông). Trên thế giới lại
đang xuất hiện các cuộc điều chỉnh mới, nhằm thúc đẩy nhanh chóng NSLĐ và tiến bộ xã hội. Cùng với nó
là sự kết thúc của chiến tranh lạnh, không còn sự đối đầu giữa 2 cường quốc lớn (Xô-Mỹ), xu thế hoà dịu,
hình thành thế giới đa cực. CM KH-KT-CN hiện đại đang thúc đẩy nhanh quá trình toàn cầu hoá và khu vực
hoá kinh tế; Xu hướng tăng cường hợp tác và nhất thể hoá kinh tế thế giới và khu vực ngày càng thể hiện rõ.
Các tổ chức liên chính phủ và các tổ chức phi chính phủ hình thành và đang hoạt động rộng rãi trong các
lĩnh vực thương mại khoa học và công nghệ, văn hoá-xã hội .v.v. Trong đó, có những hình thức tổ chức
kinh tế và thương mại quốc tế, và các tổ chức liên kết kinh tế khu vực đặc thù (tự do hoá kinh tế, thương
mại, đầu tư, thông tin) đã tạo ra môi trường thuận lợi để đẩy nhanh quá trình toàn cầu hoá và khu vực hoá
kinh tế. Trên thế giới đã có hàng trăm tổ chức liên kết chính phủ và hàng ngàn tổ chức phi chính phủ hoạt
động ở dạng trên. Đáng kể nhất là các tổ chức sau:
● Tổ chức thương mại thế giới (WTO). WTO được thành lập do kết quả của Hội nghị “Hiệp định
chung về thuế quan và thương mại (GATT)”. GATT được 30 nước ký ngày 30/10/1947. Nội dung chủ yếu
là giảm thuế quan và chống lại các biện pháp buôn bán chế tài. GATT có hiệu lực sau phiên họp đầu tiên ở
La Habana (Cu Ba) năm 1948, hội nghị thảo luận về số lượng các điều khoản giảm thuế và các mức cắt
giảm thuế quan ngày càng nhiều. Đến 1986, các Bộ trưởng thương mại GATT đàm phán lần thứ 8 tại
Urugoay với chủ đề: “Buôn bán hàng hoá và dịch vụ”, vòng đàm phán này dự kiến kéo dài 4 năm, nhưng đã

kéo dài đến 1993. Năm 1994, các Hiệp định của đàm phán Urugoay được ký kết tại Ma Rốc. Tại đây, một
Uỷ ban trù bị được thành lập để tiến tới việc hình thành WTO. Ngày 01/01/1995 WTO ra đời. Sự ra đời của
WTO là một bước ngoặt lớn, góp phần vào quá trình thiết lập một hệ thống mậu dịch tự do thế giới cởi mở,
tự do, bình đẳng. Hiện nay, WTO có 130 nước là thành viên chính thức, 34 nước quan sát viên (chủ yếu là
các nước đang phát triển). WTO chiếm 98% tổng giá trị thương mại thế giới. Việt Nam là 1/28 nước đang
trong quá trình đàm phán xin gia nhập WTO.
● Liên Hiệp Châu Âu (EU-15). Thành lập 1957 tại Rôma (Ý), đây là tổ chức liên kết kinh tế khu
vực ra đời sớm nhất TG (chỉ sau Hội đồng tương trợ kinh tế-khối XEV-1949, hiện nay không hoạt động).
Từ 1957-1972, EU chỉ có 6 nước thành viên (Pháp, Đức, Ý, Bỉ, Hà Lan và Lúc xămbua). Mục tiêu ban đầu
chỉ là phát triển mậu dịch tự do, đồng minh thuế quan, rồi tiến tới thành lập một thị trường chung dưới tên
gọi là thị trường chung Châu Âu. Năm 1973, EU kết nạp thêm 6 nước là Anh, Ailen, Đan Mạch, Hy Lạp,
Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha, tên gọi là Cộng đồng kinh tế Châu Âu (EEC-12). Đến năm 1993, kết nạp
thêm 3 nước (Áo, Phần Lan và Thuỵ Điển) nâng tổng số các nước trong khối là 15 và đổi tên là Liên minh
Châu Âu (EU-5). EU-15 có vai trò lớn trên thị trường thế giới. Tỉ trọng kim ngạch về ngoại thương thuộc
loại cao (TNBQ/người trên 7.000 USD, mức TB của thế giới là 1.500USD/người). EU-15 mạnh về các mặt
hàng CNCB' hiện đại và hàng tiêu dùng cao cấp như (xe hơi, tủ lạnh, ti vi, máy giặt, giấy, sữa, bơ, rượu
nho .v.v.). Do hoạt động mạnh, có kết quả nên hiện nay đã tiến tới “LM về tiền tệ - Euro”. Những lợi thế để
EU-15 tiến tới liên minh về tiền tệ: Phần lớn các quốc gia này đều tiến hành CNH’ sớm nhất thế giới (từ thế
kỷ 17-18), trở thành các nước đế quốc, xâm chiếm nhiều thuộc địa, vơ vét được nhiều tài nguyên, có nguồn
vốn tích luỹ ban đầu. Về mặt địa lý, phần lớn các nước này nằm gần nhau ở Tây Âu, tiếp cận với Địa Trung
Hải và Đại Tây Dương, rất thuận tiện trong giao lưu với nhau và với các nước trên thế giới. Tài nguyên và
dân số không chênh lệch nhau mấy, đều nằm trong khu vực ôn đới mát dịu thuận lợi cho phát triển nông
nghiệp. Các dân tộc đều có mối quan hệ và chịu ảnh hưởng của nền VM Bắc Địa Trung Hải; phong tục, tập
quán, ngôn ngữ không xa lạ với nhau, rất thuận lợi trong trao đổi hàng hoá, dịch vụ, sức lao động, vốn đầu
tư. EU đều có trình độ phát triển và mức sống cao nhất nằm trong tổng số 20 nước có GNP/người cao nhất
thế giới (trong G-7 thì EU có 4 nước). Hiện nay EU-15 đang mở rộng thị trường sang khu vực châu Á-TBD
để tranh giành ảnh hưởng ở khu vực này với Nhật Bản và Hoa Kỳ. Năm 1990, EU đã quan hệ buôn bán với
Việt Nam và chiếm > 10% tổng kim ngạch ngoại thương của Việt Nam.
● Tổ chức các nước xuất khẩu dầu lửa (OPEC). Thành lập năm 1959 (hoạt động mạnh vào những
năm 1960-1970); đến năm 1973 có 13 nước thành viên: ở Trung Đông có 6 nước (Iran, Irắc, Aráp Xêut,

Kata, Tiểu Vương Quốc Ả Rập Thống nhất, Kô oét; châu Phi có 4 nước (Gabông, Nigiêria, Libi, Algiêri);
châu Mỹ La tinh có 2 nước (Vênêxuêla, Êqudo); Đông Nam Á có 1 nước (Inđônêxia). Mục đích của tổ chức
này là bảo vệ quyền lợi dân tộc của các quốc gia XK dầu lửa; hạn chế ảnh hưởng của 5 Công ty dầu lửa lớn
của Mỹ, 2 của Anh và 1 của Pháp đang hoạt động ở các nước này. Khi mới thành lập, OPEC có tác dụng
điều chỉnh giá cả, phân chia thị trường, hạn chế mức sản xuất và xuất khẩu. Đến năm 1986, do mâu thuẫn về
quyền lợi giữa các quốc gia, tổ chức này bị phân hoá. Vào những năm cuối của thập kỷ 80 đầu thập kỷ 90,
do nhu cầu về dầu lửa thế giới tăng OPEC trở lại với vai trò quan trọng của mình trong hoạt động kinh tế-
thương mại. Hiện nay, OPEC chiếm 1/3 tổng sản lượng dầu mỏ TG (dẫn đầu là Arập Xêút 8,5% và Irắc
4,2% sản lượng dầu mỏ thế giới). Trên thị trường các nước TBCN thì OPEC cung cấp 45% nhu cầu. Nhưng
các nước này, CNCB' hiện đại chưa phát triển, phải nhập nhiều HTD, LT - TP.
● Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế (OECD). Hình thành năm 1961, chủ yếu là những nước tư
bản giàu mạnh tập hợp xung quanh Mỹ. Hiện nay có 29 nước; Bắc Mỹ 3 nước (Hoa Kỳ, Canađa, Mêhicô);
Châu Á có 3 nước (Nhật Bản, Hàn Quốc, Thổ Nhĩ Kỳ); Châu Úc-Đại Dương có 2 nước (Ôxtrâylia, Niu
Dilân); 15 nước EU; Ở Bắc Âu có 3 nước (Thụy Sỹ, Thuỵ Điển, Phần Lan); Ở Đông Âu có 3 nước (Séc,
Hung Ga Ri, Ba Lan). OECD là nguồn đầu tư to lớn sang các nước đang phát triển và giữ vai trò quan trọng
trong hoạt động kinh tế - thương mại thế giới, chiếm 80% kim ngạch XK và 75% GNP toàn TG.
● Hiệp hội các nước Đông Nam Á (ASEAN). Thành lập 1967, ban đầu gồm 5 nước (Thái Lan,
Malaixia, Inđônêxia, Philipin và Singapo); Năm 1984 thêm Bruney; Năm 1995 thêm Việt Nam; Năm 1997
thêm Mianma và Lào và năm 1999 tại Hà Nội kết nạp Cămpuchia là nước thứ 10, hiện nay tính thêm Đông
Timo. Trong khu vực (trừ Singapo và Bruney) có mức thu nhập cao hơn mức trung bình của thế giới, còn lại
đều có mức thu nhập thấp hơn mức trung bình của thế giới (khoảng 1.280USD/người - chung cho cả khối,
năm 1996). Đều rất đông dân, gia tăng dân số còn cao (2%). ASEAN có thế mạnh về một số nông sản nhiệt
đới (lúa gạo, cao su, cà phê, ), khoáng sản (thiếc chiếm 35% sản lượng thế giới), dầu mỏ. Hầu hết các
nước này đều là nước nông- CN (trừ Singapo có CNCB' hiện đại khá phát triển, đã tham gia nhiều vào thị
trường thế giới). Trong khoảng 30 năm gần đây, các nước như Thái Lan, Inđônêxia, Malaixia có tốc độ tăng
trưởng nền kinh tế khá cao, đã chiếm vị trí đáng kể trong nền kinh tế thế giới. Hiện nay, ASEAN có tốc độ
phát triển kinh tế khá mạnh, có ảnh hưởng lớn trong khu vực Đông Nam Á.
● Diễn đàn Hợp tác kinh tế Châu Á-Thái Bình Dương (APEC). Tổ chức này được thành lập do
sáng kiến của Ôxtrâylia tại “Hội nghị Bộ trưởng kinh tế-thương mại và ngoại thương” của 12 nước khu vực
Châu Á-TBD họp tại Can-bơ-rơ (thủ đô Ôxtrâylia) tháng 11/1989. Hiện nay, APEC có 18 nước thành viên.

APEC được coi là một lực lượng kinh tế chủ đạo ở vành đai Thái Bình Dương, khu vực kinh tế năng động
nhất hiện nay. Với số dân chiếm 38,25% thế giới (trên 2,1 tỉ người); sản phẩm làm ra chiếm 53% GDP và
chiếm 45% sản phẩm xuất khẩu của thế giới. Hàng năm, APEC đã tổ chức hàng trăm hội nghị từ cấp chuyên
viên cao cấp, Bộ trưởng đến Hội nghị thượng đỉnh để bàn về những vấn đề cùng quan tâm, để duy trì sự
phát triển về lợi ích chung của các nước trong khu vực:
- APEC-1 họp tại TP Xiatôn (Mỹ) vào 11/1993, ra tuyên bố về khuôn khổ thương mại và kế hoạch
hành động; Kêu gọi thúc đẩy đàm phán Urugoay về thuế quan và thương mại, theo đuổi chính sách kinh tế
mở, tăng cường hợp tác và đầu tư trong khu vực, đẩy mạnh đào tạo nhân lực.
- APEC-2 họp tại TP Bôgo (Inđônêxia) tháng 11/1994, ra “Tuyên bố về quyết tâm chung” gồm 11
điểm, khẳng định mục tiêu tự do hoá buôn bán và đầu tư trong khu vực trước năm 2020, trong đó các nước
công nghiệp phát triển xoá bỏ mọi hàng rào thuế quan về buôn bán và đầu tư trước năm 2010.
- APEC-3 họp tháng 11/1995 tại TP Ôxaca (Nhật bản), thông qua “Chương trình hành động Ôxaca”
đưa ra những biện pháp chỉ đạo liên quan đến tự do hoá đầu tư và thương mại, hợp tác công nghệ mạnh hơn
nhằm nâng cao tiềm lực của các thành viên APEC.
- APEC-4 họp tại TP Manila (Philipin) tháng 11/1996, thảo luận kế hoạch hành động của từng thành
viên, thông qua “Kế hoạch hành động Manila của APEC”, kế hoạch hợp tác và công nghệ (Etech) với 325
dự án của 13 lĩnh vực hoạt động.
- APEC-5 họp tại TP Vancuvơ (Canada) cuối tháng 11/1997, ra tuyên bố “Vancuvơ” gồm 17 điểm,
đề cập 3 nội dung chính là “Liên kết cộng đồng APEC”, về “Năm hành động”, và về “Tầm nhìn cho thế kỷ
21”, khẳng định vai trò đẫn đầu của APEC trong nền kinh tế toàn cầu. Hội nghị này kết nạp thêm Việt Nam,
Liên bang Nga, Pêru. Nâng tổng số từ 18 lên 21 nước
● Khu mậu dịch tự do Bắc Mỹ (NAFTA). Thành lập 01/01/1994 gồm 3 nước, Bắc Mỹ (Canada,
Hoa Kỳ) và Mêhicô (Trung Mỹ). Mục đích của tổ chức này là tăng cường trao đổi thương mại tự do, tiến tới
nhất thể hoá kinh tế, thương mại toàn châu Mỹ vào sau năm 2000. Qui mô kinh tế và thương mại, NAFTA
chiếm 15,7% diện tích và 6,6% dân số thế giới, GNP/người khoảng trên 16.000USD; chiếm khoảng 17%
kim ngạch thương mại thế giới (trong đó, 2/3 là của Hoa Kỳ). NAFTA quan hệ với Việt Nam năm 1995 (sau
khi Mỹ bỏ cấm vận và bình thường hoá quan hệ với Việt Nam). Vốn đầu tư của NAFTA vào Việt Nam còn
ít, ~ 10% tổng số vốn đầu tư của nước ngoài vào Việt Nam.
● Thị trường chung Nam Mỹ (MERCOSUR). Thị trường này được hình thành do xu thế toàn cầu
hoá và khu vực hoá kinh tế ngày càng phát triển mạnh. Tháng 01/1995, một tổ chức kinh tế khu vực tên gọi

“Thị trường chung Nam Mỹ-MERCOSUR) đi vào hoạt động, gồm 4 nước (Achentina, Braxin, Urugoay, và
Paragoay). Dân số khoảng 200 triệu người, GNP khoảng 750 tỉ USD (chiếm 1/2 của châu Mỹ La tinh). Tuy
ra đời muộn, nhưng MERCOSUR được coi là một thị trường lớn thứ 4 trên thế giới. Mục đích của khối là
khuyến khích hợp tác, trao đổi kinh tế, thương mại trong khu vực và giữa MERCOSUR với các khu vực
khác (trước hết là với khu vực châu Á-TBD, trong đó có ASEAN). Nhờ việc xoá bỏ hàng rào thuế quan giữa
các nước thành viên, hàng hoá trao đổi không bị đánh thuế (xuất-nhập khẩu), nên buôn bán của
MERCOSUR tăng đáng kể, đạt gần 1,5 tỉ USD. MERCOSUR chủ trương khuyến khích các nhà đầu tư trên
thế giới vào làm ăn tại đây, nhằm tạo ra một thị trường mở cửa để hàng hoá-dịch vụ-lao đông-vốn được tự
do lưu thông. Gần đây, Bôlivia, Pêru, và Chilê đã tiến hành thương lượng và xin nhập vào nhóm này,
Vênêxuêla cũng có kế hoạch thiết lập khu vực buôn bán tự do với MERCOSUR.
Ngoài ra, hiện nay trên thế giới cũng đã và đang hình thành một số tổ chức khác, nhưng chưa có vị
trí lớn và ít có quan hệ với Việt Nam. Như vậy, có thể nói toàn cầu hoá và khu vực hoá kinh tế là những quá
trình khách quan, chúng tạo ra những cơ hội lớn chưa từng có trong lịch sử, nhưng đồng thời cũng là những
thách thức lớn đối với sự phát triển của từng quốc gia, từng khu vực. Việc lựa chọn chiến lược phát triển
quốc gia trong những điều kiện mới, nhất thiết phải tính đến quá trình toàn cầu hoá và khu vực hoá KTế.
3. Vị trí của Việt Nam trong phân công lao động quốc tế và khu vực
3.1. Những lợi thế của Việt Nam.
● Về vị trí địa lý (VTĐL). VTĐL ở đây không chỉ giới hạn trong toạ độ địa lý đơn thuần, mà bản
chất kinh tế của VTĐL là “địa tô chênh lệch”. VTĐL càng thuận lợi thì cho phép thu được địa tô chênh lệch
cao, (và ngược lại) VTĐL không thuận lợi chỉ đem lại “địa tô chênh lệch” thấp, thậm chí không có “địa tô
chênh lệch”, như vậy VTĐL thuận lợi chính là “lợi thế so sánh”. Nước ta, VTĐL thuận lợi được thể hiện ở
các mặt sau:
- Nằm trong khu vực nhiệt đới gió mùa Đông Nam Á; Ở ngã tư nơi gặp gỡ của các luồng gió xuất
phát từ các trung tâm lớn bao quan. Vì vậy, tự nhiên của nước ta rất đa dạng và phong phú. Đặc điểm này có
tác động sâu sắc đến qui mô, cơ cấu và hướng phát triển kinh tế, xã hội.
- Nằm ở rìa đông bán đảo Đông Dương; gần trung tâm Đông Nam Á. Nước ta trở thành một đầu mối
giao thông quan trọng từ TBD-ÂĐD và châu Úc-Đại Dương (hoặc ngược lại). Vùng biển chủ quyền nước ta
rộng lớn giàu tiềm năng. Vị trí này cho phép Việt Nam có thể dễ dàng phát triển các mối quan hệ kinh tế -
thương mại; văn hoá, KH - KT với các nước trong khu vực và TG.
- Nằm trong khu vực đang diễn ra các hoạt động kinh tế sôi động nhất trên thế giới trong thế kỷ XXI

này; trong đó “Bốn con rồng” của châu Á (Đài Loan, Hàn Quốc, Hồng Công, Singapo) cùng với Thái Lan,
Malaixia cũng đang phát triển mạnh trên con đường đó; các nước khác cũng đang có những bước phát triển
đáng kể. Như vậy, ASEAN đang chiếm vị trí cao hơn trong khu vực C.Á-THD và trên thế giới.
- Việt Nam là nơi xuất hiện loài người sớm cùng với nền văn minh đi theo nó; Có mối quan hệ lâu
đời với các quốc gia có nền văn minh sớm như Trung Quốc, Ấn Độ, Inđônêxia. Mặt khác, Việt Nam còn
nằm ở ngã ba của các tuyến đường bộ, đường hàng không và đường hàng hải quốc tế. Vì vậy, Việt Nam
cũng sớm có mối quan hệ với các nước phương Tây.
● Tài nguyên thiên nhiên. Việt Nam có nguồn tài nguyên thiên nhiên phong phú và đa dạng, trong
đó có nhiều loại có giá trị kinh tế lớn (than, sắt, đầu mỏ, bôxit, aptit ). Tuy nhiên, một số tài nguyên vẫn
chưa được đưa vào khai thác (hoặc khai thác ở mức độ thấp), việc sử dụng cũng chưa thật hợp lý. Đây chính
là những nguồn lực bên trong để phát triển kinh tế, đồng thời còn là đối tượng đầu tư với các nước trên thế
giới.
● Tài nguyên nhân văn. Tài nguyên này rất phong phú (bao gồm con người cùng với hệ thống giá
trị do con người tạo ra trong quá trình phát triển lịch sử dân tộc), đây cũng là đối tượng đầu tư phát triển rất
quan trọng của các nước tư bản. Tuy nhiên, nguồn tài quí giá nguyên này cũng chưa được động viên, khai
thác đầy đủ để phát triển KT-XH. Việt Nam là một nước đông dân, một thị trường tiêu thụ hàng hoá và dịch
vụ rộng lớn, đây cũng là tiền đề và là yếu tố kích thích thu hút vốn đầu tư nước ngoài, mở rộng quan hệ kinh
tế đối ngoại.
● Về đường lối, chính sách. Việt Nam tiến hành đổi mới toàn bộ nền KT-XH, công cuộc đổi mới
được thực hiện từ Đại hội Đảng VI (1986), đánh dấu một bước ngoặt lớn đối với đời sống kinh tế - chính trị
của đất nước.
Đại hội VII (1991), tiếp tục phát triển và cụ thể hoá về đường lối mà đại hội VI đề ra. Thông qua
“Cương lĩnh chính trị XD đất nước trong thời kỳ quá độ lên CNXH và chiến lược ổn định và phát triển KT-
XH đến năm 2000”.
Đại hội VIII (1996) đánh dấu bước ngoặt chuyển đất nước ta sang thời kỳ phát triển mới - thời kỳ
đẩy mạnh CNH’, HĐH’. Xây dựng nước ta thành một nước công nghiệp có CSVC-KT hiện đại; Có cơ cấu
kinh tế hợp lý; Quan hệ sản xuất tiến bộ phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất; Đời sống vật
chất, tinh thần của nhân dân được nâng cao; An ninh-quốc phòng vững chắc; Dân giàu-nước mạnh-xã hội
công bằng-văn minh.
Đại hội IX & X (2001, 2006) lại đánh dấu một bước ngoặt mới khi đất nước bước sang Thiên niên

kỷ mới (thế kỷ XXI). Khởi đầu của Thiên niên kỷ này là những thành công trong công cuộc đổi mới nền
KT-XH trước đó đã đạt được. Điều này càng khẳng định con đường đổi mới là hoàn toàn đúng đắn, phù hợp
với tình hình thực tế đất nước, tiếp cận được với những tiến bộ của cách mạng KH-KT-CN hiện đại trên thế
giới.
Những kết quả đã đạt được từ sau đổi mới: Tốc độ tăng trưởng trung bình của nền kinh tế trong cơ
cấu GDP > 7,5%; Cả công nghiệp, nông nghiệp, dịch vụ phát triển ổn định và tương đối toàn diện; Một số
sản phẩm công nghiệp quan trọng (điện, than, dầu khí, vật liệu xây dựng ) tăng nhiều so với trước; Nhập
siêu giảm. Giá cả ổn định; Lạm phát về cơ bản đã được đẩy lùi, có tích luỹ nội bộ; Vấn đề lao động việc làm
cơ bản đã khắc phục được; GD-YT-VH và các chính sách xã hội có bước phát triển mới; An ninh-chính trị
ổn định; Quan hệ đối ngoại mở rộng, đầu tư của nước ngoài tăng mạnh, vị trí của nước ta được nâng cao
hơn trên trường quốc tế.
● Vị trí của Việt Nam trong tổng thể kinh tế thế giới được xếp như sau: Theo báo cáo của
UNDP phân các nước thành 3 nhóm theo chỉ tiêu GNP/người (1992, có 173 nước thống kê): Nhóm thu nhập
cao (
≥
6.000USD -38 nước). Nhóm có thu nhập trung bình (từ 651 USD-6.000USD -82 nước). Nhóm có
thu nhập thấp (
≤
651USD -53 nước). Việt Nam đứng thứ 150/173 nước. Theo trình độ phát triển CN: các
nước CN phát triển (46 nước); đang phát triển, trong đó có một số nước chậm phát triển (LDC) là 127 nước.
Việt Nam thuộc nhóm TB (không thuộc LDC). Về chỉ số HDI: Nhóm cao (0,8-1,0) có 53 nước; nhóm TB
(0,5-0,79) có 65 nước và nhóm thấp (<0,5) có 55 nước. Việt Nam có chỉ số HDI là 0,514 (1992), xếp
116/173 (thuộc nhóm TB)
● Vị trí của Việt Nam trong khu vực ĐNÁ: Việt Nam đứng thứ 3 về dân số (1992) và đứng thứ 4
về diện tích lãnh thổ. GNP đứng thứ 6, GDP đứng thứ 5, bình quân GDP/ng và GDP/người còn thấp (thứ 8
và 9). Qui mô xuất khẩu chỉ chiếm 2% tổng giá trị xuất khẩu trong khu vực.
3.2. Một số hạn chế (hay thách thức)
Do nhiều nguyên nhân cả (về chủ quan và khách quan), cho nên sự phát triển KT-XH của nước ta
còn chưa vững chắc; hiệu quả và sức cạnh tranh chưa cao; còn nhiều yếu tố chưa đảm bảo tăng trưởng và
phát triển bền vững. Cụ thể: Trong sản xuất, xây dựng và tiêu dùng còn lãng phí lớn; Tích luỹ nội bộ còn

thấp; Tốc độ thu hút đầu tư nước ngoài chậm lại (điều này còn có nguyên nhân khách quan của cuộc khủng
hoảng tài chính-tiền tệ ở Đông Nam Á -1997); Phương hướng và cơ cấu đầu tư chưa hợp lý, còn dàn trải,
thất thoát lớn; Công nghiệp (nhất là CNCB’) chưa phát triển; NSLĐ thấp, giá thành cao, công nghệ còn lạc
hậu; Cơ cấu kinh tế còn chậm thay đổi; Nhập siêu và bội chi ngân sách còn lớn, nợ nước ngoài cao, dự trữ
quốc gia còn mỏng; Việc xây dựng và củng cố quan hệ quan hệ sản xuất theo định hướng XHCN bị buông
lỏng; Điều hành nền kinh tế thị trường vẫn còn lúng túng; Công bằng trong xã hội còn nhiều bất hợp lý (đất
nước thì nghèo - tiêu dùng quá khả năng làm ra); Chưa ngăn chặn kịp thời những thủ đoạn làm ăn bất chính
(tệ tham nhũng, quan liêu, sử dụng ngân sách, công quĩ chung còn phổ biến và nghiêm trọng, dân chủ trong
xã hội còn hạn chế); Sự chênh lệch về trình độ phát triển giữa các vùng và các tầng lớp dân cư có xu hướng
ngày càng mở rộng; Việc làm và những vấn đề xã hội còn gay gắt Tất cả những vấn đề trên ảnh hưởng xấu
đến môi trường kinh tế, làm giảm nhịp độ tăng trưởng; đồng thời chứa đựng những tiềm ẩn gây nguy cơ mất
ổn định KT-XH.
3.3. Một số quan điểm và giải pháp.
a. Quan điểm chung. Muốn đẩy nhanh tốc độ phát triển kinh tế, hội nhập nhanh chóng vào khu vực
và thế giới. Trong những năm tiếp theo cần: Tiếp tục đẩy mạnh công cuộc đổi mới, khơi dậy và phát huy tối
đa các nguồn nội lực; Nâng cao hiệu quả về hợp tác quốc tế; Cần kiệm và đẩy nhanh quá trình CNH' và
HĐH'; Nâng cao hiệu quả, sức cạnh tranh của nền kinh tế; Kết hợp chặt chẽ với phát triển VH - YT - GD,
thực hiện xã hội công bằng văn minh; Ưu tiên phát triển lực lượng sản xuất song song với hoàn thiện quan
hệ sản xuất phù hợp với định hướng XHCN; Nâng cao ý thức tự lực, tự cường, giữ gìn bản sắc văn hoá dân
tộc trong tiến trình hội nhập quốc tế; Bảo đảm an ninh - quốc phòng vững chắc; Kết hợp chặt chẽ giữa đổi
mới KT - XH với cải tiến bộ máy quản lý hành chính nhà nước; Xây dựng, chỉnh đốn Đảng ngang tầm với
đòi hỏi của thời kỳ mới.
b. Giải pháp: Thúc đẩy việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế và điều chính việc chuyển dịch cơ cấu đầu
tư nhằm nâng cao hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh tế. Phát triển nông nghiệp và nông thôn theo
hướng CNH', HĐH' và hợp tác hoá, dân chủ hoá. Đẩy mạnh đổi mới, phát triển và quản lý có hiệu quả các
loại hình doanh nghiệp. Tiếp tục đổi mới và lành mạnh hoá hệ thống tài chính - tiền tệ, thực hiện tiết kiệm.
Tích cực giải quyết việc làm, xoá đói, giảm nghèo. Đổi mới và tăng cường sự lãnh đạo của Đảng, quản lý
của Nhà nước, phát huy quyền làm chủ của nhân dân về KT-XH.
(Theo ĐỊA LÝ KINH TẾ - XÃ HỘI VIỆT NAM- Nguyễn Duy Hòa)