TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ VĂN HOÁ, ĐẠO ĐỨC VÀ XÂY DỰNG CON NGƯỜI MỚI pdf

Giáo án môn Tư tưởng Hồ Chí Minh Tạ Văn Sang



 !" #$
Cung cấp cho sinh viên những nội dung cơ bản của TT HCM về văn hóa, đạo đức và
xây dựng con người mới. HCM đã đưa ra những quan niệm chung về văn hóa, về vai trò, về
một số lĩnh vực của văn hóa. Mặt khác, Người còn trình bày tư tưởng của mình về vai trò của
đạo đức cách mạng, về những phẩm chất đạo đức cần có của con người mới, những nguyên
tắc cơ bản để xây dựng đạo đức mới, sau cùng là những cống hiến của HCM về đạo đức,
nhân văn và văn hóa vào sự phát triển chung của văn hóa nhân loại.
%& '&$
Sinh viên cần nắm được nhưng quan điểm chung, cơ bản của HCM về văn hóa, đạo
đức và xây dựng con người mới đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ của giai đoạn cách mạng mới-
Cách mạng xã hội chủ nghĩa.
Hoạt động của GV và SV Nội dung bài học
Giới thiệu sơ lược và đi vào nội dung: Hồ Chí Minh
đã định nghĩa như thế nào về văn hóa?
Trong định nghĩa văn hóa của Hồ Chí Minh nó phản
ánh những điều cơ bản gì?
- Nguồn gốc của văn hóa: từ lao động…
- Cấu trúc của văn hóa: là sự tổng hợp của mọi
phương thức sinh hoạt.
Định nghĩa về văn hóa này được hiểu theo nghĩa
rộng hay nghĩa hẹp? văn hóa bao gồm những lĩnh
vực nào?
Mục đích của văn hóa là gì? Nhằm đảm bảo sự sinh
tồn của con người.
(#)*+,&-*!./0 123* 4-
5657*#89
:(;#9.*.<057*#=->#?8

-(@*#*+#A-5657*#=-
Tháng 8-1943, khi còn ở trong nhà
tù của Tưởng Giới Thạch, HCM đưa ra
định nghĩa về văn hoá: “Vì lẽ sinh tồn
cũng như mục đích của cuộc sống, loài
người mới sáng tạo và phát minh ra ngôn
ngữ, chữ viết, đạo đức, pháp luật, khoa
học, tôn giáo, văn học, nghệ thuật, những
công cụ cho sinh hoạt hàng ngày về ăn
mặc ở và các phương thức sử dụng. Toàn
bộ những sáng tạo và phát minh đó tức là
văn hoá.
Văn hoá là sự tổng hợp của mọi
phương thức sinh hoạt cùng với biểu hiện
của nó mà loài người đã sản sinh ra nhằm
thích ứng những nhu cầu đời sống và đòi hỏi
của sự sinh tồn.
2(B&-*!./056CDEFG*+0H>*6*57*
#=-0I.
- Cùng với định nghĩa về văn hóa,
HCM còn nêu 5 điểm lớn định hướng cho
việc xây dựng nền văn hóa dân tộc:
“1. Xây dựng tâm l]: tinh thần độc
l^p, tự cường
2. Xây dựng luân l]: biết hy sinh
Trang 1
Giáo án môn Tư tưởng Hồ Chí Minh Tạ Văn Sang
Văn hóa thuộc lĩnh vực nào?
Văn hóa với kinh tế và chính trị có mối quan hệ như
thế nào với nhau?

mình, làm lợi cho quần chúng
3. Xây dựng xã hội: mọi sự nghiệp
liên quan đến phúc lợi của nhân dân trong
xã hội
4. Xây dựng chính trị: dân quyền
5. Xây dựng kinh tế”
J(B&-*!./0 4-56 9 5K*!6
#&*+ 4-57*#=-(
-(B&-*!./0565@>L"5M5 >LN 4-
57*#=->L8*+!O.PQ*+CR#H.
SH>TM57*#=-TM!O.PQ*+>.*#
>#K* 4-CR#H.>#&H U.V*>LW >#XY*+
>'*+(
Trong quan hệ với chính trị: Chính
trị, xã hội được giải phóng thì văn hóa
mới được giải phóng. Chính trị mở đường
cho văn hóa phát triển
Trong quan hệ với kinh tế: Kinh tế
thuộc về cơ sở hạ tầng, là nền tảng của
việc xây dựng văn hóa.  xây dựng cơ sở
hạ tầng đề có điều kiện xây dựng và phát
triển văn hóa.
- TM57*#=-U#Z*+>#/![*+
*+8M.0M\#3.]>L8*+U.*#>V5M #"*#
>L@\#3.\# 5*#.<05 #"*#>L@5M
>#W !^EPG\#9>>L./* 4-U.*#>V
- Văn hóa có tính tích cực, chủ
động, đóng vai trò to lớn như một động
lực, thúc đẩy sự phát triển của kinh tế và
chính trị:

- Văn hóa phải ở trong kinh tế và
chính trị có nghĩa là;
+ Văn hóa phải tham gia thực
hiện những nhiệm vụ chính trị, thúc đẩy
xây dựng và phát triển kinh tế. Quan
điểm này định hướng cho việc xây dựng
một nền văn hóa mới ở Việt Nam, định
hướng cho mọi hoạt động văn hóa.
+ Kinh tế và chính trị cũng phải
có văn hóa. V^n dụng sáng tạo TT HCM,
Đảng ta chủ trương gắn văn hóa với phát
triển, chủ trương đưa các giá trị văn hóa
thấm sâu vào kinh tế và chính trị, làm cho
văn hóa thực sự vừa là mục tiêu, vừa là
động lực của công cuộc xây dựng và phát
triển đất nước.
Trang 2
Giáo án môn Tư tưởng Hồ Chí Minh Tạ Văn Sang
Tính chất văn hóa không phải “nhất thành bất biến”
mà nó thay đổi cho phù hợp với từng giai đoạn các
mạng.
1943: DT – KH – ĐC.
2/1951: xây dựng một nền văn hóa có tính chất DT
– KH – ĐC.
1945 – 1954: Xây dựng nền VH dân chủ mới đồng
thời là nền văn hóa kháng chiến. khi MB được GP
thì xây dựng nền văn hóa XHCN.
9/1960: nền VH có nội dung XHCN và tính dân tộc.
1991: nền VH tiên tiến đ^m đà bản sắc dân tộc.
Hiến pháp 1992: nền văn hóa mạng tính dân tộc,

hiện đại và nhân văn.
- VHGD phong ki ế n: HCM cho rằng, đó là nền
VHGD từ chương, kinh viện, xa rời thực tế, không
quan tâm đến thực nghiệm, coi kinh thánh của thánh
hiền là đỉnh cao trí tuệ.
Mẫu người mà nền VHGDPK hướng đến là: kẻ sĩ, là
quân tử, là b^c trượng phu hoàn toàn xa lạ với người
bình dân, phụ nữ bị tước quyền học vấn.
- VHGD th ự c dân: HCM cho rằng, đó là nền VHGD
ngu dân, làm cho dân đần độn thêm.
Theo HCM thì nó “chỉ dạy cho họ một lòng chung
thực giả dối, chỉ dạy cho họ biết sùng bái những kẻ
mạnh hơn mình, dạy cho thanh niên yêu Tổ quốc
nhưng không phải là Tổ quốc của mình”
2(B&-*!./056>"*# #K> 4-*6*57*
#=-
+ Tính chất dân tộc: Cốt cách dân tộc, tinh
tu] bên trong, đặc trưng của văn học
+ Tính khoa học: Thu^n theo trào lưu tiến
hoá của tư tưởng hiện đại: Hoà bình, độc
l^p, dân chủ, tiến bộ xã hội. Đấu tranh
chống những gì trái với khoa học, phản
tiến bộ, duy tâm, thần bí, mê tín dị đoan,
biết gạn đục khơi trong, kế thừa truyền
thống tốt đẹp của dân tộc, tiếp thu tinh hoa
văn hóa nhân loại.
+ Tính chất đại chúng: phục vụ nhân dân,
hợp với nguyện vọng, đ^m đà tính nhân
văn, là nền văn hóa do quần chúng xây
dựng

( B&-*  !./0 56 #[ *7*+  4-57*
#=-$ văn hóa có ba chức năng chủ yếu
sau:
- Một là, bồi dưỡng l] tưởng, tư
tưởng đúng đắn, tình cảm cao đẹp:
- Hai là, mở rộng hiểu biết, nâng cao
dân trí.
- Ba là, bồi dưỡng những phẩm
chất tốt đẹp, phong cách lành mạnh,
hướng con người tới cái chân, thiện, mỹ
để hoàn thiện bản thân
_(B&-*!./0 4-560H>PQTA*#
5G  #"*# 4-57*#=-
-(7*#=-+.98F
- Phê phán nền văn hoá phong kiến
và nền văn hoá thực dân.
- Đưa ra một hệ thống quan điểm
rất phong phú và hoàn chỉnh về giáo dục,
định hướng cho nền giáo dục phát triển
đúng đắn, góp phần quan trọng vào sự
nghiệp xây dựng CNXH và đấu tranh
thống nhất nước nhà
Trang 3
Giáo án môn Tư tưởng Hồ Chí Minh Tạ Văn Sang
Hoặc: Trong bài: “Chính sách ngu dân”, HCM đã
viết:
- “Trường học lập ra không phải để giáo dục cho
thanh niên An Nam một nền học vấn tốt đẹp và chân
thực, mở mang trí tuệ và phát triển tư tưởng cho họ,
mà trái lại càng làm cho họ đần độn thêm”

- “Nền GD ấy dạy cho thanh niên khinh rẻ nguồn
gốc, dòng giống mình. Nó làm cho thanh niên trở
nên ngu ngốc” (Tư tưởng T1 Tr 399)
Theo HCM, nền GD mới “có nhiệm vụ cấp bách là
phải GD lại nhân dân ta, chúng ta phải làm cho dân
tộc ta trở nên 1 dân tộc, dũng cảm, yêu nước, yêu
lao động, một dân tộc xứng đáng với nước VN độc
lập”
Mục đích của nền GD thực dân là: Đào tạo những
kẻ phục vụ cho chính quyền thực dân, đó là tuỳ phái,
thông ngôn, viên chức nhỏ, nên nó dạy cho thanh
niên VN thờ ơ, xa rời đời sống của người lao động
và cuộc đấu tranh của nhân dân, của DT, hoặc thuần
tu] để lấy bằng cấp.
Mặt tr^n giáo dục còn phải “cải tạo tri thức cũ”,
“đào tạo tri thức mới”, “tri thức hoá công nông”,
xây dựng đội ngũ tri thức đông về số lượng mạnh về
chuyên môn nghiệp vụ, vững vàng về chính trị là
nhiệm vụ vẻ vang của giáo dục.
Nội dung của mặt tr^n giáo dục phải phù hợp với
từng giai đoạn cách mạng vừa đáp ứng tốt nhiệu vụ
trước mắt, từng thời kỳ, vừa có tính chiến lược lâu
dài. Giáo dục như v^y phải bao gồm cả xã hội và
chuyên môn, chính trị, đạo đức, KHKT.
Phương châm: LL - TTiễn, học - hành, kết hợp nhà
trường gia đình và xã hội, học mọi lúc mọi nơi, học
thầy, bạn
Phương pháp: bám chắc mục tiêu GD
 không ngừng nâng cao dân trí  cán bộ đảng
viên nâng cao sự tu dưỡng về chủ nghĩa Mác Lênin,

học t^p văn hoá, văn nghê, KHKT, kinh tế, quản l]
để đảng ta trở thành đạo đức, văn minh.
2(7*#=-57**+#<
Văn nghệ là văn hoá và nghệ thu^t,
biểu hiện t^p trung nhất của nền văn hoá,
đỉnh cao của đời sống tinh thần, hình ảnh
của tâm hồn dân tộc. Có ba quan điểm chủ
Trang 4
Giáo án môn Tư tưởng Hồ Chí Minh Tạ Văn Sang
Các bài viết và tác phẩm: Bản yêu sách của nhân
dân An Nam, Đông dương, con rồng tre, con người
biết mùi hun khói, bản án chế độ thực dân Pháp,
nh^t kí trong tù,… Qua ngòi bút của HCM đã:
- V ạ ch tr ầ n b ộ m ặ t tàn ác, âm mưu thâm hiểm của
bọn thực dân ĐQ. Tố cáo sự đầu độc VH, đàn áp nền
VH dân tộc, phá hoại tất cả các phong tục, t^p quán
và nền văn minh của dân tộc thuộc địa, phụ thuộc,
Họ cố tình làm cho các dân tộc này “càng ít VH
càng tốt”
- Đ ả kích cái g ọ i là “công lí” c ủ a b ọ n th ự c dân,
HCM đã viết: “Công lí được tượng trưng bằng một
người đàn bà hiền dịu, một tay cầm cân, một tay
cầm kiếm. Vì đường từ Pháp đến Đông Dương xa
quá, xa đến nỗi sang được tới đó thì cán cân đã mất
thăng bằng, đĩa cân chảy lỏng ra và biến thành
những tẩu thuốc phiện hoặc những chai rượu ty, nên
người đàn bà tội nghiệp chỉ còn lại được cái kiếm để
chém giết, bà chém đến cả người vô tội, và nhất là
người vô tội”
- C ổ v ũ tinh th ầ n đ ấ u tranh, n ổ i d ậ y c ủ a nhân dân

các dân t ộ c b ị áp b ứ c , HCM viết: “… Không, người
Đông Dương không chết, người Đông Dương vẫn
sống mãi mãi. Sự đầu độc có hệ thống của bọn tư
bản thực dân không thể làm tê liệt sức sống, càng
không thể làm tê liệt tư tưởng CM của người Đông
Dương. Luồng gió từ nước Nga thợ thuyền, tứ tổ
quốc CM, hoặc tư Aán Độ chiến đấu đã thổi đến
giải phóng cho Đông Dương… Đằng sau sự phục
tùng tiêu cực, người Đông Dương đang giấu 1 cái gì
sôi sục, đang gào thét và sẽ bùng nổ 1 cách ghê gớm
khi thời cơ đến. Bộ phận ưu tú có nhiệm vụ thúc đẩy
cho thời cơ mau đến. Sự tàn bạo của CNTB đã
chuẩn bị đất rồi, CNXH chỉ còn phải làm cái việc
gieo hạt giống cho công cuộc giải phóng nữa
thôi…”
- Giúp ng ườ i Pháp CS hi ể u th ế nào là CN th ự c dân.
Nhà sử học Pháp Sác Lơ Phu Mi Ô đã viết: “NAQ
đã có đóng góp quan trọng vào việc hình thành
truyền thống chống CN TD – một truyền thống làm
vẻ vang cho ĐCS Pháp”
- Tuyên truy ề n , c ổ v ũ , đ ộ ng viên nhân dân cả nước
đấu tranh giành chính quyền trong kháng chiến và
xây dựng XH mới.
- T ậ p h ợ p ngày càng đông đ ả o các v ă n ngh ệ sĩ vào
m ặ t tr ậ n (hiểu là 1 tổ chức) và làm cho họ trở thành
yếu:
- Một là, văn hóa - văn nghệ là một
mặt tr^n, nghệ sĩ là chiến sĩ, tác phẩm văn
nghệ là vũ khí sắc bén trong đấu tranh
cách mạng (tính chiến đấu của văn hoá)

Trang 5
Giáo án môn Tư tưởng Hồ Chí Minh Tạ Văn Sang
người chiến sĩ
“Thơ xưa yêu cảnh thiên nhiên đẹp… Nhà thơ cũng
phải biết xung phong”
Cách đây nhiều thế kỉ, cụ Đồ Chiểu đã có những lời
thơ mang đầy tính chiến đấu của người chiến sĩ:
“Chở bao nhiêu đạo thuyền không khẳm, đâm mấy
thằng gian bút chẳng tà”.
Còn HCM viết: “Ngòi bút của các bạn cũng là
những vũ khí sắc bén trong sự nghiệp phò chính trừ
tà mà anh em VH và trí thức phải làm cũng như là
những chiến sĩ anh dũng trong cuộc kháng chiến để
tranh lại quyền thống nhất và độc lập cho tổ quốc ”

Sau CMT8, không ít văn nghệ sĩ vẫn chưa tìm được
hướng đi đúng trong sáng tác, HCM đã rất quan tâm
giúp đỡ họ, HCM nói:“ Phải đạt câu hỏi: viết cho
ai? Viết cho đại đa số công nông binh. Viết để làm
gì? Viết để giáo dục, giải thích, phê bình, để phục vụ
quần chúng.
* Nhựa sống
HCM viết:“Chỉ có nh.dân mới nuôi dưỡng cho
sáng tác của nhà văn bằng ngôn ngữ nhựa sống.
Nếu nhà văn quên điều đó -nh.dân sẽ quên anh ta”

Tại ĐH văn nghệ toàn quốc lần 3 (1.12.1962) HCM
đã đặt ra nhiệm vụ và yêu cầu văn nghệ sĩ: “Quần
chúng đang chờ đợi những tác phẩm văn nghệ xứng
đáng với thời đại vẻ vang của chúng ta”

Theo quan niệm của HCM tác phẩn văn nghệ xứng
đáng là:
- Tác phẩm đó miêu tả vừa hay vừa chân thực sự
nghiệp CM của nhân dân.
- Tác phẩm đó phải phục vụ quần chúng ndân, được
quần chúng yêu thích.
- Tác phẩm đó đem lại được những chuyển biến tích
cực trong tư tưởng, tình cảm, tâm hồn của nhân dân.
•
- Hai là, văn nghệ gắn với thực tiễn của
đời sống nhân dân (tính chân thực)
- Ba là, phải có những tác phẩm văn nghệ
xứng đáng với thời đại mới của đất nước và
dân tộc (tính dân tộc, tính nhân văn, thời
đại)
- Văn hoá còn có tính Đảng: đứng vững
trên lập trường giai cấp công nhân, thấu
suốt chủ nghĩa MLN, phục vụ lợi ích của
đảng, dân tộc
(7*#=-!O.PQ*+
Thực chất của văn hoá đời sống là
đời sống mới với ba nội dung: Đạo đức
mới, lối sống mới, nếp sống mới. Ba nội
dung có quan hệ m^t thiết với nhau, trong
đó đạo đức mới giữ vai trò chủ yếu
+ Đạo đức mới: thực hành đạo đức
cần, kiệm, liêm, chính. HCM nhiều lần
khẳng định:“Nếu không giữ đúng Cần,
Kiệm, Liêm, Chính thì dễ trở nên hủ bại,
biến thành sâu mọt của dân , “Nêu cao và

thực hành Cần, Kiệm, Liêm, Chính tức là
Trang 6
Giáo án môn Tư tưởng Hồ Chí Minh Tạ Văn Sang
•
Lối sống (hay ph.cách sống) chính là cách ăn, cách
mặc, cách ở, cách đi đứng, làm việc, cách ứng xử
trong q.hệ giữa người - người, con người - tự nhiện.
Mác từng nói: Con người trước hết phải có ăn, mặc,
ở, đi lại rồi mới nghĩ đến văn, thơ, triết học, tình
yêu… Tiếp nối tư tưởng của Mác, nhưng HCM lại
nói đến cách ăn, cách ở, cách mặc, cách đi lại, cách
ứng xử … nh.th.nào cho đúng với đ.sống mới. Nghĩa
là nói đến mặt VH của những hoạt động trên.
Theo HCM, mặt VH của: ăn, mặc, ở, đi lại, ứng xử,
không ph.thuộc vào thứ dùng để ăn, mặc, đi lại …
nhiều hay ít, sang trọng hay đ.giản mà ph.thuộc vào
h.vi đó có VH hay không có VH.

HCM vi ế t: “Đời sống mới không phải cái gì cũ cũng
bỏ hết, không phải cái gì cũng làm mới.
Cái gì cũ mà xấu thì phải bỏ . Thí dụ: ta phải bỏ hết
tính lười biếng, tham lam.
Cái gì cũ mà không xấu nhưng phiền phức thì phải
sửa, đổi lại cho hợp lí. Thí dụ: Đơm cúng, cưới hỏi
quá xa xỉ, ta phải giảm bớt đi.
Cái gì cũ mà tốt ta phải phát triển thêm. Thí dụ: ta
phải tương thân, tương ái, tận trung với nước, tận
hiếu với dân hơn khi trước.
Cái gì mới hay thì ta phải làm. Thí dụ: ăn ở cho
hợp vệ sinh, làm việc cho ngăn nắp” ( Tư tưởng T5

Tr94-95)
S.đổi th.quen, ph.tục, t.quán là công việc rất khó và
ph.tạp. HCM viết:“Thói quen rất khó đổi. Cái tốt
mà lạ, người ta có thể cho là xấu. Cái xấu mà quen,
người ta cho là thường. Một vài ví dụ: chồng đánh
chửi vợ, cha mẹ đánh con là điều rất dã man. Nhưng
vì ta thấy quen nên cho là việc thường…” V.v^y,
cần phải: Nâng cao nh.thức, phải k.trì ph.đấu mới có
thể XD được th.quen, ph.tục, t.quán mới, mới th.hiện
được đ.sống mới.
Theo HCM để có được đời sống mới thì phải có
người làm gương, trước hết là người l.đạo, q.lí.
HCM viết: “Đời sống mới cần có những người làm
gương, những nhà làm gương, những làng làm
gương” Nếu người lãnh đạo quản lí nói một đằng
nhen lửa cho đời sống mới’’
+ Lối sống mới: sống có l] tưởng,
có đạo đức, văn minh, tiên tiến, kết hợp
hài hoà, truyền thống dân tộc với tinh hoa
văn hoá của nhân loại.
+ Nếp sống mới: nếp sống văn
minh, là quá trình làm cho lối sống mới
dần dần trở thành thói quen, phong tục t^p
quán tốt đẹp, kế thừa và p.triển những
thuần phong mỹ tục lâu đời của DT
Trang 7
Giáo án môn Tư tưởng Hồ Chí Minh Tạ Văn Sang
làm một nẻo thì “Tuyên truyền 100 năm cũng vô
ích”
Trang 8