BÀI TIỂU LUẬN CUỐI KỲ "PHẢN BỆN XÃ HỘI Ở VIỆT NAM HIỆN NAY" ppt

z
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NÔI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
KHOA XÃ HỘI HỌC
BÀI TIỂU LUẬN CUỐI KỲ
MÔN: XÃ HỘI HỌC CHÍNH TRỊ
TÊN ĐỀ TÀI:
PHẢN BỆN XÃ HỘI Ở VIỆT NAM HIỆN NAY
Hà Nội 6/2010
Mục lục
I.Dẫn nhập 3
II.Nội dung chính 4
1. Định nghĩa phản biện xã hội 4
2.Vai trò của phản biện xã hội 5
4. Thực trạng hoạt động phản biện xã hội ở Việt Nam hiện nay 10
5. Nguyên nhân của thực trạng trên 12
6. Biện pháp 13
Danh mục tài liệu tham khảo 15
I.Dẫn nhập
Hiện nay trong rất nhiều bài viết có dề cập đến Phản biện xã hội như là một nhu
cầu tự nhiên của cuộc sống. Theo ông Trần Đình Bạt – Tổng giám đốc Investconsult
Group trong một bài việt của mình trên tạp chí The Juoral Of Global Isues & Solution
cho rằng: “Phản biện là một nhu cầu của cuộc sống bởi nhờ có nó con người có thể loại
bỏ những yếu tố sai để tiệm cận tới sự hợp lý trong các quyết định, các hành vi của mình.
Trong khoa học phản biện cũng là một trong những cách thức chủ yếu đểm các nhà
nghiên cứu tiệm cận tới các chân lý khoa học. Còn trong đời sỗng xã hội phản biện là một
công cụ không thể thiếu để tổ chức ra một xã hội dân chủ. Phản biện xã hội là một vấn
đề hoàn toàn không mới, loài người đã làm quen với khái niệm này từ rất sớm và biến nó
trở thành công cụ hữu hiệu để tạo ra nền dân chủ, tạo ra sự phát triển về chính trị của
nhiều quốc gia tiên tiến.”[2]
Nước ta đang trong quá trình đổi mới, hội nhập, cần sự cải cách, đổi mới dưới sự

lãnh đạo của Đảng nhằm xóa bỏ bệnh quan liêu, khắc phục những bất hợp lý trong hệ
thống chính quyền các cấp. Muốn vậy một trong những giải pháp hữu hiệu khơi dậy, phát
huy dân chủ, công khai, minh bạch mà phản biện xã hội là một cách thức có hiệu quả
nhất, đắc biệt trong điều kiện thể chế chính trị một đảng duy nhất cầm quyền.
Trong thời đại ngày nay, phản biện xã hội vẫn là một trong những vấn đề hệ
trọng, là đối tượng cần nghiên cứu, nhất là đối với các quốc gia đi sau, các quốc gia đang
phấn đấu cho nền dân chủ trong đó có Việt Nam. Nghiên cứu phản biện xã hội đã có rất
nhiều công trình và đề tài nghiên cứu trong đó nổi bật là cuốn sách “Phản biện xã hội và
phát huy dân chủ pháp quyền” do TS. Hồ Bá Thâm và CN. Nguyễn Tôn Thị Tường Vân
đồng chủ biên, nhà xuất bản Chính Trị Quốc Gia ấn hành năm 2009 đã cung cấp một
cách hiểu về vấn đề phản biện xã hội này một cách khá chi tiết. Cuốn sách đi sâu phân
tích cơ sở lý luận, thực tiễn và vai trò của phản biện xã hội trong việc tăng cường và phát
huy dân chủ pháp quyền ở nước ta trong giai đoạn hiện nay. Ngoài ra còn rất nhiều bài
báo trong các tạp chí cũng như internet đề cập đến nội dung này. Những bài viết này chủ
yếu xoay quanh tình hình phản biện xã hội ở Việt Nam trong sự phát triển của đất
nước.Bên cạnh đó phản biện xã hội cũng được khoa học đào sâu nghiên cứu trên nhiều
khía cạnh, luận văn thạc sỹ của Mai Thi Thúy Hường đã tiếp cận vấn đề trong lĩnh vực
báo chí “Báo chí với vấn đề kiểm soát quyền lực và phản biện xã hội” đã được hội đồng
chấm thi đánh giá cao.
Phản biện xã hội là một vấn đề Chính trị - xã hội được quan tâm chú ý nghiên
cứu nhiều trong thời gian gần đây đặc biệt khi mà xã hội ngày một phát triển, trình độ
dân trí ngày một được nâng cao thì người dân ngày có xu hướng quan tâm đến vấn đề
chính trị, đến những quyết sách của Đảng và nhà nước và muốn lên tiếng để bảo vệ
quyền lợi hợp pháp của mình nhiều hơn. Vì thế hoạt động phản biện xã hội đang phát
triển ở nước ta và các nghiên cứu, bài viết thường đi sâu vào tìm hiểu tình hình cũng như
hiệu quả của hoạt động này. Tuy nhiên có thể thấy hoạt động phản biện xã hội vừa mang
màu sắc chính trị vừa mang màu sắc xã hội. Nó là một vấn đề mà xã hội học chính trị cần
quan tâm, nghiên cứu. Bài viết dưới đây phần nào làm nổi bật lên mối quan hệ giữa chính
trị và xã hội qua hoạt động phản biện xã hội.
II.Nội dung chính

1. Định nghĩa phản biện xã hội
Về định nghĩa phản biện trong rất nhiều bài viết đã đề cập đến nhưng trong bài
viết này xin đưa ra cách định nghĩa trong cuốn “ Tìm hiểu một số thuật ngữ trong văn
kiện đại hội X của Đảng”của tập thể tác giả Ngô Văn Du, Hồng Hà, Trần Xuân Giá :
“Phản biện là nhận xét, đánh giá, bình luận, thẩm định công trình khoa học, dự án,
đề án trong các lĩnh vực khác nhau. Phản biện là hành vi xác định tính khoa học của hoạt
động của con người, xuất hiện khi con người chuẩn bị hành động. Phản biện làm cho mỗi
một hành vi được tiến hành trên cơ sở có một sự xác nhận có chất lượng khoa học đối với
nó… Phản biện là một thể hiện của các phản hành động xuất hiện một cách tự nhiên
trong một xã hội mà ở đó mỗi con người đều tự do bày tỏ các nguyện vọng của mình.
Phản biện góp phần điều chỉnh các khuynh hướng kinh tế, văn hóa chính trị, làm cho các
khuynh hướng đó trở nên khoa học hơn, đúng đắn hơn và gần với đời sống con người
hơn. Phản biện xã hội là sự phản biện nói chung, nhưng có quy mô và lực lượng rộng rãi
hơn của xã hội, của nhân dân và các nhà khoa học về nội dung, phương hướng chủ
trương chính sách, giải pháp phát triển kinh tế - xã hội, khoa học – công nghệ, giáo dục,
kinh tế, môi trường, trật tự an ninh chung của toàn xã hội, nhà nước và các tổ chức liên
quan. Phản biện xã hội là phát huy dân chủ XHCN và quyền làm chủ của nhân dân trong
việc tham gia quản lý nhà nước, góp ý kiến với cán bộ, công chức và các cơ quan nhà
nước. Mọi chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của nhà nước đều phục
vụ lợi ích của đại đa số nhân dân. Nhân dân không chỉ có quyền mà còn có trách nhiệm
tham gia hoạch định và thi hành các chủ trương, chính đường lối của Đảng, chính sách,
pháp luật của nhà nước. Phản biện xã hội là nhu cầu cần thiết và đòi hỏi bắt buộc trong
quá trình lãnh đạo và điều hành đất nước, khắc phục tệ nạn quan liêu…”[8,48]
Định nghĩa trên được coi là dễ hiểu và sát với lĩnh vực chính trị nhất. Ở đây cần
có sự phân biệt giữa 2 khái niệm “Phản biện” và “Phản đối”. Phản đối có nghĩa là không
tuân theo, nghe theo, ví dụ như Phản đối chiến tranh. Phản đối là một hành động giữa
những đối tượng mà một hay một số đối tượng không tuân theo hành động hay ý kiến của
một hay một số đối tượng kia. Như vậy phản đối mang nét xung đột, phản kháng còn
phản biện mang tính đồng thuận xã hội hơn bởi như định nghĩa trên thì nó như là sự tự do
bày tỏ nguyện vọng có thể hiểu là như một sự đóng góp ý kiến của bản thân, sự bày tỏ

chính kiến đối với một vấn đề nào đó. Phản đối là đưa ra sự không đồng ý nhưng không
phải lúc nào cũng được lập luận một cách khoa học còn phản biện là một hành vi được
thực hiện trên một cơ sở khoa học nhất định vì vậy nó góp phần điều chỉnh, xây dựng hơn
là phản kháng lại.
2.Vai trò của phản biện xã hội
Trong xã hội luôn có nhiều nhóm lợi ích với nhiều nhu cầu và lợi ích khác nhau
mà so sánh như tác giả Nguyễn Chính Tâm thì “Xã hội như một căn hộ bao gồm một gia
đình có nhiều anh chị em. Do khác nhau về tuổi tác, thể chất, giới tính …tạo cho mỗi cá
thể sự khác biệt về sở thích và thói quen. Va chạm tự nhiên của các lợi ích này sinh ra
mâu thuẫn. Có mâu thuẫn thì xuất hiện tranh luận. Sự dung hòa lợi ích giữa các thành
viên trong gia đình thường được giải quyết bởi tiếng nói cuối cùng của người lớn (bằng
những lý lẽ - có phần chủ quan – cha mẹ sẽ ưu tiên cho anh hai hay chị cả, em út hay anh
ba. Hoặc tạo điều kiện cho tất cả cùng có điều kiện phát triển.” [1]. Cũng theo tác giả đối
chiếu với xã hội thì nhà nước sẽ là đơn vị cao nhất để giải quyết các mâu thuẫn, hoạt
động theo pháp luật. Nhưng trong mô hình quản lý xã hội hiện đại thì dù dưới hình thức
thể chế chính trị nào thì vai trò và tác động của nhân dân lên chính quyền và các chính
sách công là không được phép xâm phạm. Một nhà nước dân chủ thì không thể nào
không lắng nghe ý kiến của nhân dân đặc biệt là qua hoạt động phản biện xã hội. Hoạt
động phản biện xã hội có nhiều vai trò to lớn, với giác độ xã hội học có thể đưa ra một số
vai trò sau:
Thứ nhất, Phản biện xã hội tạo ra sự đồng thuận xã hội. Như phân tích ở trên
trong xã hội luôn xuất hiện sự va chạm tự nhiên giữa các lợi ích khá nhau, do đó mâu
thuẫn và xung đột chắc chắn sẽ xảy ra. Khi mâu thuẫn lớn sẽ dẫn đến đấu tranh. Phản
biện xã hội là một hoạt động làm giảm thiểu đến mức thấp nhất những xung đột vì lợi
ích . Thông qua phản biện xã hội mọi người có thể nói lên những chính kiến của bản thân
rồi cùng nhau thảo luận ( chứ không phải là tranh cãi) rồi cùng nhau đi đến thống nhất
chung có lợi cho các bên. Lấy ví dụ đơn giản như xây dựng pháp luật tất cả từ nhưng
người làm kinh tế đến người nông dân đều tham gia thảo luận và thông qua Quốc hôi luật
sẽ được ban hành. Sau khi các văn bản luật được ban hành nếu nhóm lợi ích nào xét thấy
có điều nào sẽ gây bất lợi đến lợi ích của mình sẽ lên tiếng phản biện lại để đảm bảo lợi

ích cho tát cả các bên. Luật pháp giúp xã hội ổn định trên cơ sở của đồng thuận xã hội.
Thứ hai, Phản biện xã hội góp phần tăng cường dân chủ. Cần phải khẳng định
rằng để có phản biện xã hội cần phải có dân chủ. Thử hỏi nếu không có dân thì làm sao
người dân sao có thể nói lên tiếng nói của mình. Nhìn lại quá khứ có thể thấy rõ, thời kỳ
phong kiến, thời kỳ quân chủ, quyền lực tối thượng nằm trong tay vua, vua nói một là
phải làm một nào ai dám không nghe. Nhưng ngày nay thì khác, khi mà dân chủ là thước
đo cho sự văn minh thì người dân đã thực sự có quyền, họ có thể dùng quyền dân chủ đó
để nói lên tiếng nói của mình. Phản biện xã hội chính là một lăng kính thể hiện quyền dân
chủ của người dân trong xã hội. Trong xã hội hiện nay luôn có những nhóm lợi ích, nhóm
xã hội nổi trội – đó là nhóm sẽ nắm quyền lãnh đạo đất nước.Mongteskio đã từng nói
“Bất cứ ai có quyền đều có xu hướng lạm dụng quyền. Họ cứ sử dụng đến khi nào gặp
phải giới hạn”. Trong xã hội ngày nay cái giới hạn quyền lực chính là tính dân chủ trong
chính trị. . Ở những nước có nền dân chủ, tiếng nói của người dân chính là yếu tố giới
hạn quyền lực của giai cấp cầm quyền bên cạnh luật pháp, ngay chính luật pháp cũng
được xây dựng trên cơ sở đóng góp ý kiến của nhân dân. Tiếng nói của nhân dân chính là
hoạt động phản biện xã hội. Trong bất cứ hệ thống chính trị nào người ta cũng không thể
bỏ qua nhân dân được, cho nên tất cả mọi chính sách trong khi xây dựng đều được hỏi ý
kiến nhân dân. “Nhưng hỏi nhân dân là việc trưng cầu dân ý không chuyên nghiệp và
hoàn toàn không phải là phản biện. Phản biện là một hoạt động khoa học, phản biện là
tranh luận một cách khoa học chứ không phải là hỏi xem anh có đồng ý với tôi không. So
với trưng cầu dân ý phản biện khác hoàn toàn về chất. Trưng cầu dân ý là hỏi dân, phản
biện không phải là hỏi dân. Phản biện không phải là hỏi dân mà là nhân dân nói lên tiếng
nói của mình. Và tiêng nói ấy được chuẩn bị một cách chuyên nghiệp bằng trí tuệ, bằng
sự thông hiểu lẫn cả dự đoán về sự xung đột lợi ích khi tiến hành một hành động xã hội.
Về bản chất chính trị, phản biện là quyền tự do được xây dựng trên cơ sở tự do ngôn
luận. nếu không xác lập quyền phản biện tức là quyền tự do ngôn luận mà trưng cầu dân
ý chỉ có 2 khả năng là gật và lắc”[2]. Như vậy phản biện xã hôi chính là việc người dân
tham gia vào chính trị thông qua tiếng nói của mình đối với đối với đường lối của Đảng,
chính sách, pháp luật của nhà nước. Thông qua hoạt động phản biện xã hội mà ta có thể
đánh giá được mức độ dân chủ trong quốc gia đó. Nhưng để phát triển được hoạt động

phản biện xã hội thì trước hết xã hội đó phải có được một nền dân chủ thực sự. Nền dân
chủ chính là điều kiện cần cho hoạt động phản biện xã hội.
Phản biện là sự bàn luận để tìm ra chân lý như vậy cơ chế của nó luôn là sự đối
thoại , là tranh luận, là phân tích lý lẽ của các bên chứ không phải là độc thoại. Phản biện
có những nét cơ bản khác về bản chất, tính chất với phản kháng, phản đối, đả kích, bôi
nhọ, nói xấu mang tính chống đối, phá hoại, xuyên tạc sự thật. Phản biện xã hội là một
trong những hính thức mở rộng dân chủ, hơn nữa đó là dân chủ trực tiếp và có tính dân
chủ cao hơn kiến nghị, góp ý kiến. Trong phản biện, bên phản biện không phải lúc nào
cũng nêu ý kiến phản bác, mà có cả những ý kiến tán đồng, những ý kiến sửa đổi bổ sung
làm cho các kế hoạch, dự án được đưa ra đầy đủ, hoàn thiện và dân chủ hơn.
Thứ ba, quá trình xã hội hóa chính tri sẽ được diễn ra mạnh mẽ khi hoạt động
phản biện xã hội phát triển. “Xã hội hóa chính trị là quá trình con người học tập, lĩnh hội
các tri thức về chính trị, làm quen với các mô hình hành vi, các giá trị chuẩn mực và niềm
tin chính trị”[9, 99]. Phản biện xã hội là hoạt động xã hội ở chỗ nó nó bao gồm sự tham gia
rộng rãi của toàn xã hội, còn là hoạt động chính trị ở chỗ nó tác động đến các đường lối,
chính sách của Đảng và nhà nước. Như vậy phản biện xã hội là một hoạt động của người
con người làm quen với các hành vi và hệ thống chính trị. Như vậy khi hoạt động phản
biện được phát triển tức người dân sẽ tiếp cận với chính trị nhiều hơn, từ đó những giá trị
chuẩn mực cũng như những hành vi sẽ được kế thừa cũng như lan truyền một cách tự
nhiên trong xã hội. Phản biện xã hội cũng chính là tham gia chính trị vì “Sự tham gia
chính trị là những hoạt động tự nguyện qua đó các thành viên của xã hội tham gia vào
việc lựa chọn những người quản lý, lãnh đạo xã hội, trực tiếp hoặc gián tiếp tham gia vào
việc xây dựng chính sách công”[9, 107]. Điều đó chứng tỏ hoạt động phản biện xã hội ngày
càng phát triển thì sự tham gia chính trị của người dân cũng được tăng cường. Khi người
dân tham gia chính trị ngày càng đông đảo chúng tỏ quá trình xã hội hóa chính trị cũng
diễn ra mạnh mẽ bởi tham gia vào các hoạt động chính trị tức người dân phải ít nhiều có
những hiểu biết nhất định về hệ thống chính trị cũng như các ộng chính trị.
Thứ 4, Theo Thạc Sỹ Đỗ Văn Quân: “Phản biện xã hội ở Việt Nam là một trong
những nội dung quan trọng của quá trình xây đựng xã hội dân sự.Bản chát của xã hội dan
sự là tính tự lập của xã hội tức là Xã hội tự giải quyết các vấn đề của mình. Nhà nước chỉ

là một bộ phận của xã hội nhằm giải quyết vấn đề chiến lược của đời sống. Hoạt động
phản biện chính là một phương thức tự quản của xã hội dân sự. Sẽ không có xã hooijn
dân sự nếu không có phản biện xã hội. Không phát triển phản biện xã hội đến đỉnh cao
nếu không có xã hội dân sự. Phản biện xã hội vừa là mục tiêu, vừa là động lực của xã hội
dân sự”[6, 61]. Với chức năng thực hiện sự phản biện xã hội đối với các chủ trương, chính
sách và pháp luật của nhà nước và tham gia giám sát các hoạt động của đội ngũ công
chức nhà nước thì xã hội dân sự được coi là tách biệt với nhà nước, về thực chất tạo điều
kiện cho người dân thực sự tham gia vào việc hoạch định, thực hiện chính sách, thực hiện
phản biện xã hội đối với nhà nước và giám sát đội ngũ công chức của nhà nước kể cả về
phẩm chất và hành vi. Sự phản biện và giám sát của xã hội dân sự đòi hỏi nhà nước phải
tăng cường trách nhiệm giải trình, nâng cao tính công khai, minh bạch phản hồi của cơ
quan nhà nước đối với xã hội, đòi hỏi nhà nước phải cung cấp đầy đủ thông tin toàn diện
cho người dân. Sẽ không thể có hoạt động phản biện xã hội nếu xã hội dân sự không
được tôn trọng và phát triển vì phản biện xã hội là một quyền tự nhiên, là tiếng nói của xã
hội dân sự, xã hội dân sự không có địa vị hợp pháp có nghĩa là quyền ấy cũng không hợp
pháp. Xã hội dân sự là trọng tài giữa các khuynh hướng khác nhau tranh luận với nhau
thông qua phản biện. Sự đánh giá đúng sai được thể hiện bằng sự đồng tình với từng ý
kiến.
Cuối cùng thì phản biện xã hội là động lực góp phần phát triển đất nước. Theo
biện chứng của Mac và Anghen thì phát triển dựa trên mâu thuẫn và đấu tranh. Tuy nhiên
mâu thuẫn về lợi ích lâu dài sẽ dẫn đến đấu tranh, mà đấu tranh như vậy sẽ không phải là
đấu tranh biện chứng. Thử nghĩ với một xã hội với hàng triệu người hàng triệu lới ích
khác nhau nếu cứ xung đột và đấu tranh thì xã hội liệu có phát triển được không? Nếu cứ
tranh giành quyền lợi với nhau thì cuối cùng sẽ khiến cho không những quyền lợi không
được đáp ứng mà còn bị ảnh hưởng đến quyền lợi hiện có nữa. Phản biện xã hội sẽ làm
giảm tính xung đột, tạo ra đồng thuận xã hội, giúp xã hội dân chủ hơn và như vậy xã hội
sẽ phát triển hơn.
Tóm lại Phản biện xã hội có vai trò quan trọng trong sự lớn mạnh của một quốc
gia. Nhà nước nào cũng có một nhóm nhất định nắm chính quyền để quản lý và điều hành
đất nước. Tuy nhiên đó chỉ là thiểu số những người nắm giữ quyền lực còn đa số những

người trong xã hội, có phải họ không có quyền gì không? Nếu như cứ để cho việc quản lý
tuyệt đối nằm trong tay nhóm thiểu số đó thì xã hội sẽ bị rối loạn bởi lẽ thực chất xã hội
luôn nảy sinh những tranh chấp lợi ích của vô số những nhóm lợi ích khác nhau. Để thực
sự có một xã hội công bằng, dân chủ, phát triển, phản biện cần được phát triển, nó sẽ giúp
người dân tham gia vào các hoạt động chính trị hiệu quả hơn.
3.Chức năng của nhà nước trong quản lý hoat động phản biện
Phản biện là một đặc trưng của nền dân chủ. Chỉ có nhà nước mạnh mẽ mới thừa
nhận một cách công khai quyền tham gia chính trị của người dân. Tuy nhiên khi nhà
nước thuừa nhận cái quyền ấy mà người dân không thm gia thì nó thể hiện tính chậm
phát triển về chính trị của xã hội. Quyền tham gia một cách tự nhiên phải được kiểm soát
an toàn bởi nhà nước, vì nhà nước mà không kiểm soát sự an toàn chính trị trong quá
trình các lực lượng xã hội tham gia vào quá trình ấy thì nhà nước không hoàn thành chức
năng của nó là bảo vệ sự yên ổn cho xã hội. Nhưng nếu nhà nước làm quá lên thì sẽ tiêu
diệt năng lực sống của xã hội. Chính vì điều đó nhà nước cần ban hành thất rõ ràng
quyền, chức năng giám sát và phản biện xã hội đói với những tổ chức và cá nhân cụ thể.
Cần nhấn mạnh rằng nhà nước quản lý phản biện xã hội chứ không phải là thực hiện chức
năng phản biện.
Phản biện xã hội là hoạt động tự nhiên, là đặc trưng hoạt động của co người và xã
hội. Thông qua phản biện mà con người tìm ra chân lý. Nói cách khác phản biện chính là
chìa khóa tìm ra quy luật sự sống và phát triển của xã hội. Khi phản biện người ta sẽ
chứng minh điều gì là không phù hợp với quy luật phát sinh, phát triển của xã hội. Khi
phản biện người ta sẽ tìm ra sự hài hòa giữa các lợi ích tập thể, lợi ích cả bộ phận với lợi
íh của toàn dân, giữa lơi ích trước mắt và lợi ích lâu dài. Chính vì vậy hoạt động phản
biện rất cần thiết cho hoạt động quản lý nhà nước và xã hội. Nhiệm vụ đặt ra với nhà
nước là tạo điều kiện làm cho hoạt động phản biện xã hội được phát triển, giúp người dân
nói lên tiếng nói của mình thông qua hoạt động phản biện xã hội.
4. Thực trạng hoạt động phản biện xã hội ở Việt Nam hiện nay
Ở nước ta trong điều kiện chỉ có một Đảng cầm quyền thì sự phản biện của nhân
dân thông qua đại diện của họ là Mặt Trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể chính trị
như hội nông dan, hội phụ nữ, hội thanh niên…Đây được coi là cầu nối giữa nhân dân

với Đảng. Mặt trận và các đoàn thể chính trị luôn tuyên truyền, phổ biến động viên nhân
dân chấp hành mọi đường lối chủ trương, chính sách của Đảng và nhà nước, đồng thời
cũng phản ánh nguyện vọng của nhân dân với Đảng, nhà nước nhằm phát huy tính dân
chủ của nhân dân. Điều này đã được khẳng định trong nghị quyết đại hội, đại biểu toàn
quốc lần thứ X của Đảng : “Mặt trân Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể nhân dân có vai
trò rất quan trọng trong việc tập hợp, vận động, đoàn kết rộng rãi nhân dân, đại biểu cho
quyền lợi hợp pháp và nguyện vọng chính đáng của nhân dân , đưa các chủ trương, chính
sách của Đảng và nhà nước, các chương trình kinh tế, văn hóa, xã hội , an ninh quốc
phòng thành hoạt động thực tiễn sinh động trong cuộc sống của nhân dân , nhà nước ban
hành và bổ sung pháp luật để MTTQ và các đoàn thể thực hiện tốt vai trò giám sát và
phản biện xã hội. Các cấp ủy Đảng và chính quyền tăng cường tiếp xúc, đối thoại trực
tiếp với dân, thường xuyên lắng nghe ý kiến của mặt trận và các đoàn thể nhân dân phản
ánh với Đảng , nhà nước những vấn đề mà nhân dân quan tâm, tham gia xây dựng chủ
trương, chính sách, pháp luật sát hợp với cuộc sống. Thực hiện tốt quy chế dân chủ ở cơ
sở để mặt trận, đoàn thể và tầng lớp nhân dân tham gia xây dựng Đảng chính quyền và hệ
thống chính trị. Về phần mình MTTQ, các đoàn thể và các hội quần chúng cần đổi mới
mạnh mẽ và nâng cao chất lượng hoạt động , khắc phục cho được tình trạng hành chính
hóa, phô trương, hình thức; làm tốt công tác dân vận theo phong cách trọng dân , gần dân,
hiểu dân, học dân và có trách nhiệm với dân , nghe dân nói, nói dân hiểu, làm dân tin.”[6,
62]
Tuy nhiên trên thực tế ở Việt Nam hiên nay mặc dù ban hành nhiều văn bản, nghị
quyết được đưa ra nhưng việc thực hiện nó còn chưa có hiệu quả. Mặt trận, đoàn thể vẫn
chưa làm hết trách nhiệm trong khi đó người dân vẫn còn bàng quan với vấn đề chính trị.
Người dân vẫn tham gia vào quá trình xây dựng các quyết sách qua nhiều kênh khác nhau
trong đó có kênh MTTQ (Chẳng hạn MTTQ tổ chức để đại diện cho nhân dân đóng góp ý
kiến cho các dự án luật trước khi quốc hội họp). Thực tế cho thấy nhân dân chưa có cơ
hội tiếp xúc với các dự thảo quyết sách mà mới chỉ tiếp xúc với các quyết sách đã được
ban hành vì vậy việc phản biện vấn chưa thực sự mang tính chuyên nghiệp.
Hiện nay ở nước ta tồn tại 3 hình thức Phản biện xã hội chủ yếu là hội nghị trao
đổi trực tiếp giữa ban thường trực UBNDMTTQ với ban lãnh đạo hội đồng nhân dân,

UBND, Hội nghị phản biện do UBMTTQ tổ chức với thành phần tham gia là những nhà
khoa học, chuyên gia, nhà hoạt dộng thực tiễn, nhà quản lý am hiểu chủ đề mà dự thảo
các quyết sách đề cập. UBMTTQ tập hợp các ý kiến kiến nghị của cử tri đóng góp qua
các cuộc tiếp xúc cử tri và dư luận báo chí để phản ánh với chính quyền. Những hoạt
động trên đây ta có thể thấy sự tham gia trực tiếp của người dân là rất ít mà chủ yếu là
thông qua các kênh trung gian như các nhà trí thức hay báo chí. Trên thực tế có thể thấy
người dân vẫn rất thờ ơ với các vấn đề chính trị. Trong các cuộc họp muốn lấy ý kiến của
người dân cũng là một vấn đề khó khăn do đa phần người dân ngại, sợ đụng chạm đến
vấn đề chính trị. Năm 1998 nhà nước đã ban hành quy chế dân chủ cơ sở nhằm đưa dân
chủ về tay nhân dân nhưng để thực hiện “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra”vẫn là
một vấn đề khó khăn.
Phản biện xã hội gần đây được đề cập nhiều tới mức tưởng như là chức năng
đương nhiên của tổ chức xã hội dân sự. Đúng là chức năng quan trọng nhất của xã hôi
dân sự chính là tham gia giám sát và phản biện xã hội kèm với mục tiêu vì lợi ích và
quyền lợi của cả cộng đồng. Thành phần quan trọng nhất của xã hội dân sự là các hội và
các hiệp hội trong dân chúng, trong làng xã, mang tính chất liên kết cộng đồng. Theo đó
ở Việt Nam, MTTQVN là tổ chức xã hội dân sự lớn nhất bao gồm các đoàn thể (Công
đoàn, phụ nữ, thanh niên, nông dân ….) hội nghề nghiệp, các NGO… Xã hội dân sự có
thể coi là các diễn đàn, là nơi mọi người bắt tay nhau để thúc đẩy quyền lợi chung. Xã
hội dân sự hỗ trợ người dân thực thi luật pháp , đồng thời phản ánh nguyện vọng của
người dân. Nếu thể chế nhà nước hoạt động dựa vào luật, thể chế thị trường hoạt động
dựa vào lợi nhuận thì xã hội dân sự vẫn tuân theo pháp luật, tuân theo quy luật thị trường,
nhưng thúc đẩy đạo đức, khai thác tính nhân văn, tính cộng đồng. Xã hội dân sự là môi
trường, là một kênh để người dân tham gia góp tiếng nói của mình đối với quyết sách
của nhà nước. Nhưng gần đây, trong xã hội chúng ta cũng xuất hiện nhiều vấn đề tranh
luận về phản biện xã hội. Về phía nhà nước cũng có những chính sách vĩ mô khuyến
khích phản biện xã hội, cụ thể là mặt trận Tổ Quốc Việt Nam đã được giao phản biện xã
hội. Đấy là những dấu hiệu tích cực. Tuy nhiên một vấn đề nên xem xét là có nên giao
cho MTTQVN thực hiện hoạt động vốn dĩ là quyền tự nhiên của xã hội?[2]. Tranh cãi này
cũng giống tranh cãi rằng liệu MTTQVN có phải là một xã hội dân sự không? Theo cá

nhân tôi với thể chế chính trị một đảng cầm quyền đồng thời với trình độ phát triển như
nước ta hiện nay thì có thể coi MTTQVN là một tổ chức xã hội dân sự mặc dù yếu tố nhà
nước vẫn chưa được tách biệt rạch ròi về tài chính nhưng nó không nằm ngoài mục tiêu
đem dân chủ vào trong nhân dân. Tuy nhiên MTTQ không nên làm nhiệm vụ phản biện
mà có nhiệm vụ là tập hợp lực lượng quần chúng, hưỡng dẫn, lãnh đạo hoạt động phản
biện.
5. Nguyên nhân của thực trạng trên
Về phía nhà, nước tuy đã ban hành nhiều văn bản tạo cơ sở pháp lý cho hoạt động
phản biện nhưng chưa hữu hiệu để nhân dân tự mình thông qua các tổ chức của mình
thực hiện quyền giám sát và phản bện xã hội đối với hoạt động xã hội của các Đảng viên.
Mặc dù hiến pháp và pháp luật MTTQVN, quy chế dân chủ cơ sở … có nhiệm vụ giám
sát hoạt động của cơ quan nhà nước, tập hợp ý kiến, kiến, kiến nghị của nhân dân dể phản
ánh, kiến nghị với Đảng và nhà nước nhưng trên thực tế MTTQ là tổ chức chính trị mang
tính xã hội cao, mang nhiều chức năng khác nhau lại không có thiết chế cụ thể để thực
hiện quyền giám sát các hoạt động của Đảng và nhà nước, thông tin cung cấp cho nhân
dân chưa thực sự đầy đủ nhất là các hồ sơ, báo cáo kiểm toán, tài liệu về ngân sách.
Về phía xã hội: các tổ chức xã hội dân sự ở nước ta đang phát triển tuy nhiên ranh
giới giữa các tổ chức (Nhà nước, xã hội dân sự và kinh tế) không hoàn toàn rạch ròi, mà
có sự chồng lấn. Vì vậy hoạt động phản biện cũng còn rất lung tung, không dân chủ.
Hơn nữa xã hội dân sự ở Việt Nam xuật hiện rất tự phát. Chúng ta chưa có đủ khung
pháp lý và không gian cho xã hội dân sự hình thành tự giác.
Về phía nhân dân:theotiến sỹ Trần Đăng Tuấn, có 3 vật cản về tâm lý đối với
phản biện xã hội:
- Sự khó chịu thường tình với ai trái ý. Người ta vẫn hay ca ngợi “người hay cãi”cụ thể
trong đơn vị mình, dưới quyền của mình. Theo lối thông thường mọi người vẫn chuộng
“Lời nói chẳng mất tiền mua, lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau” hơn là “Thẳng mực tàu,
đau lòng gỗ.”
- Sự lo ngại sẽ nảy sinh cái gì đó bất ổn, gây ảnh hưởng đến vị thế của cá nhân hay cơ
quan quyền lực. Lo lắng quá chuyện phản biện sẽ dẫn đến phản kháng gây mất ổn định.
Trong đa số trường hợp xuất phát từ căn bệnh ích kỉ của con người . Mà căn bệnh ấy rất

tự nhiên, rất khó tránh.
- Một số yếu tố rất ư chủ quan của con người: Ngại việc, ngại mất việc, ngại mất thời
gian, ngại tốn tiền bạc.[4]
Chính tâm lý trên đã tạo nên một thói quen độc thoại, văn hóa tranh luận kém.
Ngoài ra do nước ta có nửa già dân số làm nông nghiệp nên trình độ dân trí còn thấp.
Việc tiếp cận với các chủ trương, chính sách, pháp luật của Đảng và nhà nước còn hạn
chế. Điều này gây hạn chế cho hoạt động phản biện xã hội.
6. Biện pháp
Tạo hành lang pháp lý cho hoạt động phản biện. Gây dựng ý thức tâm huyết, nhu
cầu và khả năng của các giai tầng khác nhau trong xã hội về tinh thần phản biện xã hội.
Nâng cao tinh thần phản biện cho nhân dân nói chung, cán bộ quản lý, nhà khoa học, nhà
báo nói riêng.
Điều quan trọng ở đây là để người dân tham gia nhiều hơn vào phản biện xã hội
thì điều kiện cần là phải tiếp tục nâng cao trình độ dân trí. Trình độ dân trí càng cao
người dân càng tự nguyện tham gia nhiều hơn vào hoạt động phản biện xã hội đồng thời
đưa ra những ý kiến phản biện đúng đắn, sát hợp. Sự tiến bộ xã hội phải dựa trên sự tham
gia rộng rãi của người dân vào các tiến trình hoạt động của nhà nước, phụ thuộc vào việc
nhân dân được coi trọng đến đâu và được tạo điều kiện tham gia vào công việc của nhà
nước như thế nào. Nâng cao trình độ dân trí của người dân cần quan tâm trước hết và
quan trọng nhất đến trình độ hiểu biết của dân về các văn bản quy phạm pháp luật và thiết
chế phân chia quyền lực nhà nước bởi phản biện phải bằng pháp luật và thông qua pháp
luật. Thông qua phát triển dân trí tạo văn hóa tranh luận trong nhân dân, thẳng thắn bày tỏ
quan điểm của mình. Giúp dân nhận thức được quyền làm chủ của mình. Nói lên tiếng
nói của mình. Ngoài ra còn không ngừng nâng cao năng lực trình độ, phẩm chất đạo đức,
văn hóa chính trị của đội ngũ cán bộ công chức trong bộ máy chính quyền các cấp như dư
luận đặt ra không chỉ nâng cao trình độ dân trí mà cả quan trí.
II.Kết luận và đề xuất hướng nghiên cứu
Phản biện xã hội là một hoạt động chính trị - xã hội. Đó là hoạt động mang tính tự
nhiên của con người. Thế kỉ XIX, thế kỷ của khoa học và tri thức, tầm nhìn sẽ vươn xa
hơn nếu biết quan sát bằng lăng kính nhiều chiều xuất phát từ thực tiễn cuộc sống mà

trong đó phản biện xã hội là một bức tranh sinh động nhất trong đó nội dung của phản
biện xã hội rất rộng . Lực lượng lãnh đạo trong xã hội có những đường lối, hệ thống các
quan điểm lãnh đạo về kinh tế, chính trị, xã hội cho từng giai đoạn, thể chế và pháp chế
hóa các chủ trương, quan điểm đó, đồng thời phải thường xuyên cụ thể hóa đường lối của
mình thành các chính sách và quá trình tổ chức thực hiện. Đó là đối tượng của phản biện
xã hội. Ngoài ra đối tượng của phản biện xã hội còn là những quyết định có ảnh hưởng
đến đời sống và và tâm trạng của toàn xã hôi hoặc của một bộ phận, tầng lớp dân cư,
vùng, miền…. Có sự thống nhất giữa ý nguyện, tri thức, sự hiểu biết và thể chế, cơ chế,
môi trường, lực lượng nòng cốt của xã hội dân sự và nhiều điều kiện cần thiết thì mới
thực hiện được phản biện xã hội có hiệu quả. Phản biện xã hội là phương thức và xu
hướng của nền dân chủ hiện đại. Nghiên cứu về phản biện xã hội có nhiều lĩnh vực quan
tâm nhất là với báo chí. Dưới đây xin đưa ra một vài hướng nghiên cứu mang màu sắc xã
hội học:
- Phản biện xã hội trong tổ chức xã hội dân sự ở Việt Nam – thực trạng và giải
pháp
- Yếu tố xã hội tác động đến hoạt động phản biện xã hội ở Việt Nam – giải pháp
cho các vấn đề
- Mối quan hệ giữa trình độ dân trí và tính tích cực tham gia hoạt động phả biện
xã hội của người dân.
Danh mục tài liệu tham khảo
1. />2. />Dong/Phan_bien_xa_hoi/
3. />4. />quyen/122/3510669.epi
5. />the.html
6. Th.s Đỗ Văn Quân – “ Vai trò của phản biện xã hội ở Việt Nam hiện nay”, tạp
chí lý luận và chính trị 2009, số 2(59-63)
7. Mai Thị Thúy Hường – “Báo chí với vấn đề kiểm soát quyền lực và phản biện
xã hội”- luận văn thạc sỹ ngành báo chí, 2009
8. Ngô Văn Du, Hồng Hà, Trần Xuân Giá – “Tìm hiểu một số thật ngữ trong văn
kiện đại hội X của Đảng” NXB chính trị quốc gia, 2006
9. Th.s Nguyễn Văn Đáng – “Đề cương bài giảng xã hội học chính trị”, 2009

10. Trương Thị Hồng Hà – “Xây dựng cơ chế pháp lý đảm bảo cho nhân dân
tham gia hoạt động giám sát và phản biện xã hội”, tạp chí cộng sản 778-2008 (56, 61)