THUYẾT TRÌNH TRIẾT HỌC MÁC-LÊNIN "TỒN TẠI VÀ Ý THỨC XÃ HỘI" pot

CHÀO MỪNG CÔ VÀ CÁC
BẠN ĐẾN VỚI BÀI THUYẾT
TRÌNH CỦA NHÓM 11!
TRIẾT HỌC MÁC-LÊNIN
TỒN TẠI VÀ Ý THỨC XÃ
HỘI

KHÁI NIỆM

QUAN HỆ BIỆN CHỨNG GIỮA TTXH VÀ YTXH

CÁC HÌNH THỨC CỦA Ý THỨC XÃ HỘI
I- Khái niệm tồn tại xã hội và ý thức
xã hội.
1.Tồn tại xã hội
Tồn tại xã hội là toàn bộ đời sống vật chất và
những điều kiện sinh hoạt vật chất xã hội, bao
gồm 3 yếu tố:
-Điều kiện địa lý
VD: nước ta nằm trong vùng khí
hậu nhiệt đới ẩm gió mùa nóng
ẩm,lượng mưa lớn,thời tiết diễn biến
thất thường….
VD: Xuất phát điểm từ 1 nền kinh tế thấp,
nước ta lại là 1 nước có tốc độ gia tăng dân
số vào loại cao nhất thế giới,dân cư phân bố
không đồng đều tập trung chủ yếu ở nông
thôn việc này ảnh hưởng rất lớn đến sự phát
triển kinh tế cũng như mức sống của người
dân…

-Điều kiện dân số đó là: số lượng dân cư, sự tăng về
mật độ dân cư, là điều kiên đối với đời sống xã hội tùy
nơi ảnh hưởng đến thuận lợi và khó khăn đối với đời
sống và sản xuất.
-Phương thức sản xuất là cách thức mà con người dùng để
làm ra của cải vật chất cho mình trong 1 giai đoạn lịch sử
nhất định, theo cách đó con người có những quan hệ với
nhau trong sản xuất.
2. Ý thức xã hội
Ý thức xã hội là toàn bộ đời sống tinh thần của
xã hội bao gồm những tư tưởng, quan điểm, lý
luận, tình cảm, tâm trạng, tập quán, truyền thống,
… phản ánh tồn tại xã hội trong những giai đoạn
khác nhau của lịch sử.
Tùy theo góc độ xem xét ta chia YTXH thành:
a)Ý thức xã hội thông thường và ý thức
xã hội lý luận.
* Ý thức xã hội thông thường là những tri thức,
những quan niệm của con người hình thành 1 cách trực
tiếp trong hoạt động thực tiễn hàng ngày, chưa được hệ
thống hóa, khái quát hóa.
Phản ánh sinh động, trực tiếp nhiều mặt cuộc sống,
thường xuyên chi phối cuộc sống đó.
* Ý thức xã hội lý luận là những tư tưởng, quan điểm
được hệ thống hóa, khái quát hóa thành những học
thuyết xã hội, được trình bày dưới dạng khái niệm,
phạm trù, quy luật.
Phản ánh hiện thực khách quan 1 cách khái quát,
sâu sắc và chính xác, vạch ra các mối liên hệ bản chất

của các sự vật hiện tượng.

b) Tâm lý xã hội và hệ tư tưởng xã hội

Tâm lý xã hội Hệ tư tưởng
•
Hình thành tự phát
•
Hình thành trực tiếp
•
Riêng lẻ, rời rạc,
phản ánh những hiện
tượng, bề ngoài yếu
tố kinh nghiệm, trí
tuệ đan xen với tình
cảm.
•
Hình thành tự giác
•
Hình thành gián tiếp
•
Đã được hệ thống
hóa phản ánh cái bản
chất, quy luật có hệ
tư tưởng khoa học,
cũng có hệ tư tưởng
phản khoa học.
=> Tâm lý xã hội và hệ tư tưởng có chung 1
nguồn gốc là phản ánh tồn tại xã hội và giữa
chúng có quan hệ tác động lẫn nhau. Nhưng hệ tư

tưởng xã hội không nảy sinh tự phát từ tâm lý xã
hội và không phải là sự biểu hiện trực tiếp của
tâm lý xã hội. Trong xã hội có giai cấp, Ý thức xã
hội có giai cấp.
II- Quan hệ biện chứng giữa tồn tại xã
hội và ý thức xã hội
1.Tồn tại xã hội quyết định ý thức xã hội.
-Vai trò quyết định của TTXH đối với YTXH thể hiện:
TTXH sinh ra YTXH, còn YTXH là sự phản ánh của
TTXH, TTXH như thế nào thì YTXH như thế ấy. Mỗi khi
TTXH biến đổi, nhất là phương thức sản xuất biến đổi thì
những tư tưởng và lý luận xã hội, những quan điểm về
chính trị, pháp quyền, triết học, đạo đức, văn học, nghệ
thuật, …do nó sinh ra sớm muộn cũng sẽ biến đổi theo.
Theo C.Mác và Ănghen đời sống tinh thần của xã
hội hình thành và phát triển trên cơ sở của đời sống vật
chất, không thể tìm nguồn gốc của tư tưởng, tâm lý xã hội
trong bản thân nó tức là không thể tìm trong đầu óc con
người mà phải tìm trong hiện thực vật vật chất, sự biến đổi
của một thời đại nào đó sẽ không thể giải thích được chính
xác đến nguyên nhân cuối cùng của nó nếu chỉ căn cứ vào
ý thức của thời đại đó.
Ngược lại, chủ nghĩa duy tâm lại cho rằng ý thức tư
tưởng là nguồn gốc của mọi hiện tượng xã hội, quyết định
sự phát triển và trình bày lịch sử các hình thái ý thức xã
hội tách rời cơ sở kinh tế xã hội.
Theo quan điểm duy vật lịch sử thì tồn tại xã hội quyết định
YTXH, YTXH là sự phản ánh đối với tồn tại xã hội và phụ
thuộc vào tồn tại xã hội, khi TTXH biến đổi thì những tư
tưởng và lý luận xã hội, những quan điểm về chính trị, pháp

quyền,…tất yếu sẽ biến đổi theo.
- TTXH quyết định YTXH, YTXH lại là phản ánh TTXH,
nhưng không phải bất cứ tư tưởng, quan điểm, lý luận của
xã hội nào, tác phẩm văn hóa nghệ thuật nào cũng nhất
thiết trực tiếp phản ánh những quan hệ kinh tế của thời đại,
mà xét đến cùng thì các quan hệ kinh tế mới được phản
ánh bằng cách này hay cách khác vào những tư tưởng đó
bởi vì ý thức xã hội trong sự phát triển của mình có tính
độc lập tương đối.
2. Tính độc lập tương đối và vai trò của ý thức xã
hội

Tính độc lập tương đối và vai trò của ý thức xã hội
biểu hiện ở những mặt dưới đây:
-Ý thức xã hội thường lạc hậu hơn so với tồn tại xã hội
Nhiều yế tố của ý thức xã hội có thể còn tồn tại rất lâu dài
ngay cả khi cơ sở tồn tại xh sản sinh ra nó đã được thay đổi vì
3 lý do:
+ Do sức mạnh của thói quen, truyền thống, do tính lạc
hậu của một số hình thái YTXH.
+Do YTXH không phản ánh kịp những biến đổi của
TTXH.
+ YTXH luôn gắn với lợi ích của những nhóm, những
tập đoàn, những giai cấp nhất định.
-Ý thức xã hội có tính vượt trước: đó là những tư tưởng
tiến bộ, khoa học ý thức xã hội có thể đóng vai trò tiên
phong vượt trước sự tồn tại xã hội, dự kiến được tương lai
nhưng vẫn chịu sự quyết định của tồn tại xã hội.
VD: Chủ nghĩa Mac-lênin là hệ tư tưởng của giai cấp
công nhân, tuy ra đời vào thế kỉ XIX trong lòng chủ nghĩa tư

bản, nhưng đã chỉ ra được những quy luật vận động tất yếu
của xã hội loài người nói chung, của xã hội tư bản nói riêng
qua đó chỉ ra rằng xã hội tư bản nhất định sẽ bị thay thế
bằng xã hội cộng sản.
-Ý thức xã hội có tính kế thừa những yếu tố tích cực
trong sự phát triển. Vì thế,phải dựa trên cả quan hệ kế
thừa để giải thích các hiện tượng YTXH.
VD: Chủ nghĩa Mác đã kế thừa và phát triển những
tinh hoa tư tưởng của loài người mà trực tiếp là nền triết
học cổ điển Đức, kinh tế học chính trị cổ điển Anh và
chủ nghĩa xã hội không tưởng Pháp.
- Sự tác động giữa các hình thái ý thức: sự tác động qua
lại khiến cho mỗi hình thái ý thức có những mặt những tính
chất không thể giải thích được 1 cách trực tiếp từ TTXH
hay các điều kiện vật chất.
+ Sự tác động trở lại của ý thức xã hội với tồn tại xã
hội là biểu hiện quan trọng nhất của tính độc lập tương đối
của ý thức xã hội, biểu hiện tập trung vai trò của ý thức xã
hội đối với tồn tại xã hội.

III- Các hình thái của YTXH
1.Ý thức chính trị (YTCT)
-YTCT là hình thái quan trong nhất, có ảnh hưởng
nhất đến thái độ cũng như hành động của con người
trong xã hội.
-YTCT là hệ thống các quan điểm, học thuyết thể hiện
lợi ích cơ bản của 1 giai cấp về vấn đề xã hội làm cơ
sở lý luận cho nền chính trị của giai cấp đó và cho nhà
nước.
-YTCT được thể hiện thông qua các tổ chức như nhà

nước đảng phái.
2. Ý thức pháp luật (YTPL)
- YTPL là toàn bộ những quan điểm, tư tưởng và thái độ hình
thành trong xã hội, phản ánh mối quan hệ giữa con người và
pháp luật, phản ánh sự đánh giá về tính hợp pháp hay không
hợp pháp cùa hành vi.
-YTPL là tiền đề tư tưởng để xây dựng hệ thống pháp luật, điều
chỉnh các lĩnh vực xã hội khác nhau. Pháp luật được coi như lá
1 phương tiện thể hiện ý chí của giai cấp thống trị. Tuy nhiên,
pháp luật còn là sự phản ánh các nhu cầu khách quan trong xã
hội. Nó là kết quả của quá trình tư duy tích cực về tính quy luật
của các mối quan hệ xã hội và thể hiện dưới dạng các quy
phạm, điều chỉ hành vi con người cho phù hợp với tính quy luật
khách quan đó.