6 SÀNG TUYỂN PHÁT HIỆN BỆNH

SÀNG TUYỂN PHÁT HIỆN
BỆNH
BS Trương Bá Nhẫn

Định nghĩa
•
Sàng tuyển là quá trình phát hiện ra bệnh
khi chưa có biểu hiện lâm sàng thông qua
xét nghiệm nhanh và có thể áp dụng rộng
rãi.
•
Sàng tuyển không phải là chẩn đoán, mà
nó cần phải làm thêm các thủ thuật chẩn
đóan thích hợp.

Lịch sử tự nhiên của bệnh
•
Giai đoạn bệnh bắt đầu: Giai đoạn mầm bệnh
xâm nhập vào cơ thể
•
Giai đoạn tiền triệu chứng (tiền lâm sàng): từ khi
bắt đầu sự biến đổi sinh lý, sinh hóa hay mô học
của bệnh lý đến khi trước khi xuất hiện triệu
chứng hay dấu hiệu đầu tiên của bệnh
•
Giai đoạn lâm sàng: Bệnh đã có biểu hiện rõ rệt
về lâm sàng
•
Giai đọan lui bệnh/ tử vong: Bệnh có thể khỏi,
thuyên giảm tạm thời rồi tái phát, khỏi nhưng để

lại di chứng, hay diễn biến tới tử vong.

Lịch sử tự nhiên của bệnh

Mục đích của sàng tuyển
•
Sàng tuyển nhằm giúp phát hiện ra những
người có nguy cơ mắc các bệnh ở giai
đoạn sớm chưa có biểu hiện lâm sàng
trong 1 tập thể được xem là lành mạnh,
nhằm chẩn đoán và điều trị có hiệu quả
căn bệnh nguy hiểm mà việc chẩn đóan
và điều trị trể có thể đưa tới các hậu quả
nghiêm trọng như tử vong hoặc tàn phế.

Các phương pháp sàng tuyển
•
Sàng tuyển số đông bao gồm khám sàng lọc cả
một quần thể
•
Sàng tuyển đa dạng (nhiều giai đoạn) gồm có sử
dụng nhiều xét nghiệm sàng tuyển khác nhau
trong cùng một thời điểm
•
Sàng tuyển cho đối tượng phơi nhiễm đặc biệt.
Ví dụ sàng tuyển phát hiện bệnh bụi phổi ở công
nhân khai thác than, xi măng
•
Sàng tuyển tìm ca bệnh hay sàng tuyển cơ hội
là sự sàng tuyển được thực hiện ở những bệnh

nhân đi khám bệnh tại cơ sở y tế vì bất kỳ lý do
gì.

Giá trị của test sàng tuyển
•
Là sự so sánh độ nhạy, độ đặc hiệu, giá trị
tiên lượng của test so với phương pháp
đối chiếu (chuẩn vàng):

Giá trị của test sàng tuyển
•
Độ nhạy: Là khả năng phát hiện ra những
người mắc bệnh trong nhóm những người
bị bệnh.
•
Nói cách khác độ nhạy là tỷ lệ dương tính
khi thực hiện nghiệm pháp sàng lọc trong
nhóm người thực sự mắc bệnh.

Giá trị của test sàng tuyển
•
Độ đặc hiệu: Là khả năng của test cho
kết quả âm tính khi thực hiện nghiệm
pháp sàng lọc trên nhóm người không
bệnh

Giá trị của test sàng tuyển
•
Giá trị dự đoán dương tính (+) của
phương pháp sàng tuyển: Là xác suất của

một người có bệnh khi kết quả xét nghiệm
sàng tuyển cho kết quả (+)
Ghi chú: Vp = PPV

Giá trị của test sàng tuyển
•
Giá trị dự đoán âm tính (-) của phương
pháp sàng tuyển: Là xác suất của một
người có không bệnh khi xét nghiệm sàng
tuyển cho kết quả (-)
•
Ghi chú: Vn = NPV

Giá trị của test sàng tuyển
•
Giá trị tổng quát (Valeur globale): Giá trị
tổng quát (còn gọi giá trị tiên lượng
chung) của một thử nghiệm là tỷ lệ giữa
các kết quả thật so với toàn bộ các kết
quả của thử nghiệm đã được thực hiện.
;100
×
+++
+
=
dcba
da
Vg

Ví dụ 1

•
Có một chương trình sàng tuyển phát hiện
bệnh ung thư cổ tử cung bằng phương
pháp xét nghiệm tế bào. Bạn hãy đánh giá
độ nhạy, độ đặc hiệu, giá trị dự đoán (+),
(-) của xét nghiệm trên thông qua bảng
sau:

Ví dụ 1
•
Độ nhạy = a/(a + c)x100% = 80/(100)x100=80 %
•
Độ đặc hiệu= d/ (b + d) x 100% = 150/160 x100
= 93,8%
•
Giá trị dự đoán (+) = a / (a + b) x 100% = 80/90
x100 = 88,9 %
•
Giá trị dự đoán (-) = d / (c + d) x 100% =
150/170 x100 = 88,2 %
•
Giá trị tiên lương chung: [(a+d)/(a+b+
c+d)]x100= [(80
•
+150)/260]x100 =88.46%

Quan hệ giữa giá trị của test chẩn
đoán và tỷ lệ hiện mắc của bệnh
•
Giá trị tiên đoán của một test bị ảnh

hưởng bởi tỷ lệ hiện mắc của bệnh.
•
Ngược lại, tỷ lệ hiện mắc p càng lớn thì
Vp (PPV) càng cao và Vn (NPV) càng
thấp.
•
Tỷ lệ hiện mắc p càng nhỏ thì Vp (PPV)
càng thấp và Vn (NPV) càng cao,

Ví dụ 2
•
Trong ví dụ này ta có tỷ lệ hiện mắc trong
cộng đồng là: 100/ 260 = 38.46%
•
Giả sử trong một cộng đồng khác có tỷ lệ
hiện mắc là 50 % và người ta sử dụng test
này để sàng lọc, thì kết quả sẽ như sau:

Sự kết hợp của các test sàng lọc
•
Sự kết hợp của nhiều test có thể được sử dụng
để tăng tính nhạy cảm và/ hay tăng tính đặc hiệu
của các kỹ thuật sàng lọc có sẳn mà bản thân
các test này chưa cho kết quả hòan hảo.
•
Có hai phương pháp kết hợp test sàng lọc:

Kết hợp theo chuổi: Kết quả sàng lọc được xem
là (+) nếu cả hai test đều là (+)


Kết hợp song song: Kết quả sàng lọc được xem
là (+) nếu bất kỳ test nào cho kết quả (+)

Sự kết hợp của các test sàng lọc

Sự kết hợp của các test sàng lọc
•
Như có thể thấy ở trên bảng, sự kết hợp
test:

theo kiểu song song sẽ cho số lượng (+)
cao vì vậy nó làm tăng độ nhạy vì có
nhiều cơ hội để phát hiện tất cả những
người bị bệnh trong nhóm dương tính
được sàng lọc.

theo kiểu chuổi sẽ làm tăng độ đặc hiệu vì
phần lớn những người không bị bệnh sẽ
được phát hiện là (-).

Sự kết hợp các test sàng lọc & chi phí
•
Trình tự kết hợp của test (test A hay test B thực
hiện trước) có thể đòi hỏi chi phí sàng lọc khác
nhau.

Xét trường hợp kết hợp test theo kiểu chuổi,

nếu test A được thực hiện đầu tiên và có độ nhạy
cao, thì có thể hy vọng tạo ra một số lớn người thực

hiện test B.

nếu test B được áp dụng đầu tiên và có độ nhạy thấp
thì hy vọng là ít người thực hiện test thứ hai (test A).

Giá trị tiên lượng dương vẫn tương tự không kể thứ
tự của test.

Ứng dụng chiến lược nào tùy theo điều kiện về giá cả
của test.

Sự kết hợp các test sàng lọc & chi phí
•
Giả sử test A có độ nhạy là 90%, độ đặc
hiệu là 90%. Trong khi đó test B có độ
nhạy là 70%, độc đặc hiệu là 99%. Cả hai
test được sử dụng theo kiểu chuổi.
•
Giả định là có 100,000 người được sàng
lọc, trong số họ có 1000 người thật sự có
bệnh. Test A được áp dụng đầu tiên,
chúng ta có:

Sự kết hợp các test sàng lọc & chi phí

Sự kết hợp các test sàng lọc & chi phí
•
Giá trị tiên lượng (+) của test kết hợp là:
(630/729)*100 = 86.42%
•

Số lượng người thực hiện test A là
100,000
•
Số người thực hiện test B là 10,800

Sự kết hợp các test sàng lọc & chi phí

Sự kết hợp các test sàng lọc & chi phí
•
Giá trị tiên lượng dương của test kết hợp
là:
(630/729)*100 = 86.42%
•
Số người thực hiện test B là 100,000
•
Số người thực hiện test A là 1690.
→Nếu chi phí của hai test bằng nhau thì
thực hiện test B đầu tiên sẽ kinh tế hơn.
→Nếu chi phí của test A và B khác nhau thì
thực hiện test đầu có chi phí thấp hơn sẽ
tiêu tốn ít kinh phí hơn với cùng số lượng
dân số.