Kiến thức lớp 10 Ca dao Việt Nam –bình giảng ca dao con cò đi ăn đêm potx

Kiến thức lớp 10
Ca dao Việt Nam –phần10

BÌNH GIẢNG BÀI CA DAO "CON
CÒ MÀ ĐI ĂN ĐÊM"

“Con cò mà đi ăn đêm,
Đậu phải cành mềm lộn cổ xuống ao.
Ông ơi ông vớt tôi nao,
Tôi có lòng nào ông hãy xáo măng.
Có xáo thì xáo nước trong
Đừng xáo nước đục đau lòng cò con”.



Cánh cò trong ca dao sao đẹp thế! Màu xanh của lúa điểm trắng
cánh cò sớm sớm chiều chiều. “Con cò bay lả bay la – Bay từ
cửa phủ bay ra cánh dồng…” Con cò là người bạn thân thiết, hiền
lành của nhà nông. Con cò trong ca dao là hiện thân của người
dân cày quê ta: chất páhc, siêng năng, cần mẫn, trải qua nhiều
vất vả, gieo neo. Cánh cò từ hàng ngàn năm xa xưa đã nhập vào
tâm hồn tuổi thơ qua lời ru êm ái, ngọt ngào của mẹ:

“Con cò mà đi ăn đêm,
Đậu phải cành mềm lộn cổ xuống ao.
Ông ơi ông vớt tôi nao,
Tôi có lòng nào ông hãy xáo măng.
Có xáo thì xáo nước trong
Đừng xáo nước đục đau lòng cò con”.

Bài ca dao mượn tiếng kêu thương của con cò lâm nạn đẻ nói lên
thân phận vất vả, bất hạnh của nhà nông, ca ngợi một tâm thế
đẹp, thà chết trong còn hơn sống đục.

Câu đầu nói về một cuộc đời, về một thân phận. Câu da đọc lên
nghe nhiều thương cảm, ai oán”
“Con cò mà đi ăn đêm”


Vạc mới đi ăn đêm, chứ cò thì kiếm ăn ban ngày. Cò phải đia ăn
đêm, đó là một nghịch lý trong cuộc đời. Cuộc sống của cò nhiều
lận đận, vất vả. Chữ “mà” trong câu ca làm nổi bật cấu trúc tương
phản, gợi lên nhiều xót xa cảm thương cho một đời cò! Tục ngữ,
ca dao của Vũ Ngọc Phan ghi là: “Con cò mày đi ăn đêm”.

Cần cù, chịu khó kiếm ăn tưởng sẽ được ấm no, hạnh phúc? Bầy
cò con chắc sẽ được mẹ cò tha mồi về tổ cho nhiều hơn? Cuộc
đời vất vả gian truân thế, cò còn phải trải fqua nhiều bất hạnh
đắng cay, nhiều hoạn nạn đau đớn không thể nào kể xiết! Cò đã
“đậu phải cành mềm lộn cổ xuống ao”. Cò có cánh, cò bay giỏi,
cò có rơi xuống ao thì vẫn bay lên được. Hai từ “lộn cổ” nói lên tai
họa cò gặp phải. Cò không thể nào thoát hiểm được khi bị “lộn cổ
xuống ao”. Tiếng cò cất lên trong đêm khuya sao mà thảm
thương thế. Câu cảm thán diễn tả tiếng kêu cứu, lời phân trần
của cò:

“
Ông ơi ông vớt tôi nao.
Tôi có lòng nào ông hãy xáo măng”.

Ba từ “ông”, hai từ “tôi” được điệp lại như nốt nhấn bi thảm của
bài ca. Cò mong “ông” cứu vớt, đoái thương. “Tôi có lòng nào…”
là lời phân trần: cò đi ăn đêm… nhưng cò không phải là kẻ bất
lương, mà cò hiền lành, lương thiện.

Con cò trong bài ca dao là hình ảnh ẩn dụ, là biểu tượng về
người nông dân “hai sương một nắng”. Đó là những con người
hiền lành, chất phác cần cù, lam lũ, chịu thương chịu khó trong
cuộc đời. Bất hạnh của con cò “lộn cổ xuống ao” cũng là những
bất hạnh, hoạn nạn của nhà nông đứng trước mọi thế lực thống
trị và áp bưc trong xã hội. Sưu cao thuế nặng. Ách thống trị nặng
nề của bọn vua quan. Nạn áp bức, bòn rút của bọn địa chủ,
cường hào. “Phần thuế quan Tây, phần trả nợ” - Nửa công đưa
ở, nửa thuê bò” (Nguyễn Khuyến). Trải qua hàng ngàn năm,
người nông dân Việt Nam đã đổ mồ hôi vất vả làm ra củ khoai,
hạt gạo nuôi sống nhân dân, nhưng cuộc đời của họ có khác gì
thân phận con cò trong bài ca dao nay. Tiếng kêu thương của
con cò đã vọng vào cuộc đời theo thời gian năm tháng. Bài ca
dao đã gieo vào lòng chúng ta sự xót thương, đồng cảm với bao
nạn nhân trong xã hội, nhất là đối với số phận người nông dân
Việt Nam đêm trước cách mạng Tháng Tám.

Bài ca dao càng trở nên sâu sắc và thấm thía khi chúng ta đọc
đến hai câu cuối:
“Có xáo thì xáo nước trong,
Đừng xáo nước đục đau lòng cò con”.


Gặp tai họa chưa chắc đã thoát hiểm: tính mạng nghìn cân treo

sợi tóc. Trước cái chết cầm chắc trong tay, thế mà cò chỉ nghĩ
đến bầy con thơ, thương bầy con nhỏ tội nghiệp. Cò giàu tình
thương yêu, giàu đức hy sinh và vị tha. Cò cam chịu số phận.
Những phẩm chất ấy của cò cũng là những đức tính của nhà
nông quê ta.

Cái đặc sắc của bài ca dao là ngoài tình cảm nhân đạo còn hàm
chứa tư tưởng rất đẹp. Đã có câu tục ngữ nêu lên cách ứng xử
“đói cho sạch, rách cho thơm”. Đã có bài ca dao ca ngợi một tâm
thế thanh cao “gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bun”. Đã có một
thế đứng cao đẹp như dáng trúc trước hoạn nạn: “Trúc dẫu cháy,
đốt ngay vẫn thẳng”. Ở đây cũng vậy, qua thân phận con cò, nhà
thơ dân gian đã nêu lên một triết lý nhân sinh tuyệt đẹp, ca ngợi
tâm hồn trong sáng, hồn hậu: thà chết trong còn hơn sống đục!
Hai chữ “trong” và “dục” tương phản nhau, lời nguyền của kẻ tử
nạn trở nên thống thiết, khẳng định một lẽ sống đẹp. Chữ “xáo”
được điệp lại 4 lần, ý thơ được nhấn mạnh diễn tả sự đinh của
người bất hạnh trong cảnh ngộ đáng thương.

Cuộc đời của anh Pha, chị Dậu, lão Hạc… có khác gì cuộc đời và
thân phận con cò “lộn cổ xuống ao” trong bài ca dao này? Lão
Hạc “thà chết trong còn hơn sống đục”; trước lúc kết thúc cuộc
đời bằng cái bả chó, lão đã gửi lại ông giáo mảnh vườn cho đứa
con tra tha hương chưa về, gời lại tiền cho ông giáo để lo việc
tang ma… Người nhà quê tuy nghèo khổ nhưng tâm thế của họ
đẹp lắm, đáng tự hào lắm.

Bài ca dao này cũng như phần lớn các bài ca dao dân ca đều
được viết bằng thẻ thơ lục bát. Bốn câu đầu, cách gieo vần rất
sáng tạo độc đáo. Chữ cuối câu lục không vần với chữ thứ 6 câu

8 như thường lệ mà lại vần với chữ thứ 4 câu bát. Người ta gọi
đó là lục bát biến thể”
“Con cò mà đi ăn đêm,
Đậu phải cành mềm lộn cổ xuống ao.
Ông ơi ông vớt tôi nao.
Tôi có lòng nào ông hãy xáo măng…”

Âm điệu bài ca như tiếng nấc, đọc lên nghe thật là ai oán, cay
đắng nghẹn ngào. Các biện pháp nghệ thuật như ẩn dụ, điệp từ
và cảm thán đã góp phần làm tăng tính thẩm mĩ và biểu cảm của
bài thơ dân gian này.

Thương con cò lâm nạ “lộn cổ xuống ao…”, thương “con cò đi
đón cơn mưa…”, thương “con cò chết rũ trên cây…”, chúng ta
nghìn lần thương yêu, kính phục người dân cày Việt Nam. Hơn
80% dân số nước ta làm nghề nông. Nghề nông là nghề căn bản
của dân tộc. Trải qua 4000 năm dựng nước và giữ nước, người
dân cày Việt Nam đã từng dùng gộc tre đánh giặc, siêng năng
cày bừa cấy hái để làm nên những bát cơm đầy dẻo thơm:
“Đất nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc,
(…) Cái kèo cái cột thành tên,
Hạt gạo phải một nắng hai sương
Xay giã giần sàng,
Đât nước có từ ngày đó…”
(Nguyễn Khoa Điềm)


Trong hai cuộc kháng chiến thần thánh vừa qua, anh bộ đội cụ
Hồ là người nông dân mặc áo lính. Cần cù, dũng cảm, yêu nước,
chất phác… là phẩm chất cao quý của nhà nông quê ta… Học bài

ca dao “Con cò mà đi ăn đêm” ta thêm thương yêu kính phục họ.
Bài học thà chết trong còn hơn sống đục mà nhà thưo dân gian
gửi cho đến nay vẫn còn có nhiều ý nghĩa đối với thế hệ trẻ
chúng ta.