GIÁ TRỊ HIỆN THỰC..ĐỖ PHỦ

Giá trị hiện thực và nhân đạo trong thơ Đỗ Phủ
Có những tác phẩm văn học đọc xong gấp sách lại là ta quên ngay ,cho đến lúc cầm lại ta mới chợt
nhớ là mình đã đọc rồi.Nhưng cũng có những bài văn,bài thơ như những dòng sông chảy qua tâm
hồn ta để lại những ấn tượng khắc chạm trong tâm khảm không thể nào quên .Thơ Đường là một
trường hợp như thế !
Thơ Đường,nhất là vào thời Trung-Vãn Đường đã cống hiến biết bao tên tuổi những nhà thơ nổi
tiếng như Lý Bạch, Đỗ Phủ,Bạch Cư Dị,Vương Duy Trong đó Lý Bạchvà Đỗ Phủ là hai ngôi sao
sáng của thơ Đường lúc ấy .Mỗi người một vẻ không ai giống ai nhưng cũng thể nào tách rời nhau
,tên hai nhà thơ đã gắn chặt vào nhau, làm cho khi nhắc đến người này không thể không nhắc đền
người kia.Thật vậy,thơ ca của cả hai thi nhân gộp lại mới nói lên được đầy đủ tâm hồn người Trung
Quốc thời ấy.Người ta thường nói văn chương Lý -Đỗ người đời khó sánh kịp,nhưng hai nhà thơ ấy
lại tiêu biểu cho hai đỉnh cao của thơ ca cổ điển Trung Quốc .Nếu như Lý Bạch thiên về những vần
thơ bay bổng lãng mạn với những cảnh sắc lung linh mờ ảo thì Đỗ Phủ lại mang duyên nợ với
những dòng thơ hiện thực gắn liền với cuộc sống đời thường với những con người ở tầng lớp dướ
của xã hội .Cũng chính vì vậy mà tiếng thơ của ông mang một nỗi buồn ai oán, day dứt triền miên
về những cảnh đời đau khổ ,bất hạnh,những bất công ngang trái trong xã hội mà chính ông cũng đã
từng nếm trải trong suốt cuộc đời mình.
Cuộc đời đau khổ và ý thức trách nhiệm với Tổ Quốc với nhân dân đã khiến Đỗ Phủ trở thành
người thư kí trung thành và lương tâm của thời đại .Thơ Đỗ Phủ đã phản ánh một cách toàn diện
,trung thực và sâu sắc nỗi đau khổ của người "dân đen", những tai hoạ khủng khiếp mà đất nước mà
đất nước và nhân dân phải chịu đựng trong chiến tranh loạn lạc .Thơ Đỗ Phủ là là bức tranh hiện
thực là "lịch sử bằng thơ"được tạo nên bởi một trái tim chan chứa tình cảm nhân đạo cao cả.
Càng đọc thơ Đỗ Phủ chúng ta mới càng thấy hết được cuộc sống cơ cực và khổ sở của nhân dân
Trung Quốc thời ấy, lại càng thấu hiểu hơn về cuộc đời bất hạnh của nhà thơ thiên tài _Đỗ Phủ .
Đúng như Quách Mạc Nhược _nhà thơ Trung Quốc đã từng viết :"Những thương tích trên trần
thế ,trong thơ thánh nhân ,nỗi thống khổ nhân gian ,sóng lớn cuồn cuộn dưới ngòi bút đã khái quát
toàn diện tài hoa và đặc sắc của Đỗ Phủ và thơ của ông . Ông đích thực là thi nhân vĩ đại tiếp nối
người đời trước và mở lối cho con cháu các thế hệ sau này ".
Hay như nhà thơ Nguyên Chẩn đã từng nhận xét :"Từ .khi có thi nhân đến nay,không có ai vĩ đại
bằng Đỗ Phủ".
Có lẽ là vậy ! Đỗ Phủ không những vĩ đại đối với Trung Quốc mà còn vĩ đại đối với cả nhân loại

nữa .Và tôi yêu thơ Đỗ Phủ cũng chính vì những điều đó! Và chắc hẵn mỗi chúng ta ,ai đã từng đọc
thơ Đỗ Phủ có thể quên bất cứ thứ gì nhưng không thể nào quên được "giá trị hiện thực và tinh thần
nhân đạo" thấm đẫm trong từng câu thơ,chữ thơ của nhà thơ hiện thực vĩ đại này .
Đỗ Phủ (712- 770) tự Tử Mỹ sinh trưởng trong một gia đình quan lại có truyền thống lâu đời ở
huyện Củng - tỉnh Hà Nam .Cuộc đời 58 tuổi của ông không phải là dài nhưng cũng đủ để ông nếm
trải những gian truân ,bất hạnh của một người cùng khổ .Hơn nửa đời người Đỗ Phủ sống trong
cảnh buồn thương, đau khổ. Ông phiêu bạc khắp nơi trên đất nước Trung Quốc, đi nhiều nhưng
không phải để ngao du hào phóng như Lý Bạch mà để tìm kế sinh nhai. Để rồi trút hơi thở cuối
cùng trên con thuyền rách nát giữa sông Tương mưa gió tơi bời trong khi cái mơ ước tầm thường
đơn giản nhất là trở về quê cũ vẫn chưa thực hiện được .
Những bước đường chông gai ,khi giặc bắt ,lúc bôn ba cộng với những ngày đau ốm và những cơn
đói rét đã rút ngắn chỗi đời của ông nhưng đồng thời cũng cho ông một vốn sống hết sức phong phú
để ông trở thành nhà thơ vĩ đại .Chính trong những cơn thử thách đó ông càng thấm thía với nỗi khổ
của nhân dân và càng thấy rõ bộ mặt của giai cấp thông trị tất cả đã khắc vào trái tim nhân đạo
cao cả của nhà thơ một niềm cảm thông vô hạn .
Vốn sinh ra trong một gia đình quan lại là " con cháu của một gia đình quý tộc có tiếng về thi thơ ,
đời đời theo nghiệp Nho để làm quan" , Đỗ Phủ trước sau vẫn mang trong mình cái hoài bão lớn lao
,cái nhiệt tình chính trị nồng cháy của một nhà thơ muốn "nghiêng Đông Hải rửa càn khôn "với tâm
niệm "giúp vua vượt Nghiêu Thuấn".
Nhưng hoài bão đẹp đẽ lớn lao và nhiệt tình chính trị nồng cháy kia có bao giờ được trở thành hiện
thực .Chế độ xã hội phong kiến đen tối và tàn bạo vốn thù ghét tài hoa ,chôn vùi người chính
trực .Vì thế mà một nhà thơ thiên tài như Đỗ Phủ phải long đong khốn đốn và cuộc đời nhà thơ rút
lại chỉ còn là một nỗi lo xé ruột , một nỗi đau thắt lòng .
1)Cuộc đời bất hạnh của một nhà thơ nghèo
Cùng sống trong một thời đại với Vương Duy,Lý Bạch,Cao Thích ,Sầm Tham.,nhưng Đỗ Phủ phải
nếm trải nhiều nỗi gian truân của cuộc sống hơn ai hết. Đời ông từ 30 tuổi trở đi có thể nói là một
tấn bi kịch kéo dài .Mười năm chờ đợi ở Trường An (746-755) là mười năm ông sống đời kẻ hành
khất ,rày đây mai đó ,nhờ vả vào một số nhà quyền quý :
"Sáng gõ cửa nhà giàu
Chiều theo sau đuôi ngựa

Xơi rượu thừa thịt nguội
Khắp nơi ngậm ngùi đau"
(Kính tặng quan tá thừa họ Vi )
Cảnh sống cơ cực đó đối với nhà thơ là một sự sỉ nhục,thế nhưng ông vẫn cắn răng chịu đựng để
vựơt qua những tháng ngày nhục nhã này .Có năm trời làm đói rét , ông phải ngày ngày đến đong
gạo chính quyền xuất kho bán rẻ cho người nghèo để sống qua ngày .
Trong khoảng thời gian đó , Đỗ Phủ còn sống cuộc sống một nhà văn nghiệp dư, ông sống bằng
cách viết thơ ,phú tặng một quan lại giàu có,một vương công để kiếm tiền ,bài thơ "Cùng các
aông tử chơi mát ở hồ Trượng Bát " đã nói lên điều đó :
"Các công tử dùng băng làm nước
Các giai nhân lau chuốt ngó sen
Mây trời bỗng bắt đầu đen
Đúng là mưa giục phải đền bằng thơ"
Thế nhưng Đỗ Phủ là người có nhân cách nên ít khi ông làm thơ ca ngợi chính vì thế mặc dù ông có
danh tiếng rất lớn mà chẳng kiếm đủ ăn ,có những ngày no đủ xênh xang nhưng không hiếm những
ngày lận đận. Trong bài thơ "Tặng Tư Trường làm học sĩ Hàn Lâm " ông đã bộc lộ cảnh khổ cực
lênh đênh của mình với một người bạn lúc nhỏ :
"Chim phượng cao chẳng mong theo được
Đom đốm nhìn khóc nức mà thôi
Cỏ xuân cậy gửi đời tôi
Đến già độc sống nổi trôi kiếp bèo"
Bộc lộ nỗi niềm với bạn ,nhà thơ như muốn khóc than cho thân phận hẩm hiu buồn tủi của mình .
Ước mơ được nối nghiệp cha ông làm quan có lẽ đối với nhà thơ hãy con xa lắm . Đỗ Phủ ý thức
cuộc sống của mình như là sự sống tạm sống gửi mà thôi .Chỉ biết gửi mình nơi cỏ cây sông núi để
sống một cuộc đời lênh đênh chìm nổi như một "kiếp bèo".
Trong những năm sống cuộc đời tha phương nơi đất khách .Với biết bao biến động xãy ra trước mắt
nhà thơ đã tiều tuỵ đi rất nhiều ,sự thiếu thốn về vật chất cộng với nỗi lo tinh thần đã tạo nên những
vần thơ thật xót xa :
"Vâng phếp trên vạn dặm phải ra đi
Mười năm ấy lưu li nơi đất khách

Huống gió bụi liên miên đầy trước mặt
Mái tóc kia sương tuyết bạc thêm nhiêù "
(Gửi Đỗ Vị)
Ta còn nhận thấy nỗi đau khổ quẩn bách của nhà thơ _một thực trạng ,một cảnh đời đau đớn trong
những dòng thơ của thi nhân mà có lẽ ai đã một lần đọc cũng đều phải rơi nước mắt :
"Đất trờt thân đâu gửi?
Gío bụi bệnh đành thôi
Lá thư tràn nước mắt
Làm thơ lệ cứ rơi"
Có lẽ nhà thơ sinh ra là để sống một cuộc đời khổ hạnh,cuộc sống của Đỗ Phủ là một chuỗi dài
những tháng ngày đói khổ triền miên thấm đầy máu và nước mắt.Trong bài"Thư gởi các vị ở hai
huyện Hàm, Hoa" nhà thơ đã nói lên thực trạng đau đớn của mình :
"Nằm bẹp đói meo đã tuần nay
Aó rách đâu chỉ vá trăm tấm?
Nhà trống trời chiều bạn biết không?
Nghẹn ngào nước mắt máu ròng ròng! "
Tháng 10 năm 755 ,khi trở lại Trường An . Đỗ Phủ được bổ đi Hà Tây làm huyện uý _một chức
quan "thu thuế -quất dân" ,là một người sống vì dân ,sống cho dân đen Đỗ Phủ từ chối chứ không
làm những điều trái ý mình _phản bội nhân dân .Sau đó ông nhân được một chức qun khác là "giữ
kho vũ khí".Vì cùng đường lạc lối và muốn mưu sinh cuộc sống cho vợ con , ông đành chấp nhận .
Sau khi làm quan ông đùa tặng mình một bài thơ :
"Không làm huyện uý Hà Tây
Gãy lưng đày đọa thân này làm chi ?
Gìa này ngán chuyện xun xoe
Làm chức suất phủ thoả bề tiêu dao"
Nhưng lúc ông được làm quan cũng là lúc An Lộc Sơn bắt đầu nổi loạn .Vừa nghèo đói ,vừa phải
chạy loạn ,cho nên cha làm quan mà con vẫn phải chết đói ,vợ ăn mặc rách rưới . Đặc biệt là sau khi
ông từ chức ,cuộc sống lưu vong đưa lại cho nhà thơ tất cả những khổ cực mà một con người phải
chịu đựng .Nhà thơ đã phải hái củi ,lặt quả lật quả đào của hoàng độc để ăn cho đỡ đói .Tình cảnh
thật thảm hại:

"Có người khách tự là Tử Mỹ
Đầu bạc phơ ,tóc đã quá tai
Theo người nuôi khi năm rồi
Tìm tòi hạt dẻ vào nơi hoang cùng "
(7 bài thơ làm ở huyện Đồng Cốc )
Trời rét, tuyết đổ xuống,hoàng độ không mọc được bộ áo cộc không đủ ấm , ông đành vát mai về
không.Cả nhà đói nằm rên rỉ ,bốn bề lặng ngắt ,chỉ nghe trong lòng nhà thơ một nỗi đau khôn tả:
"Cuốc dài ơi,cán ngươi gỗ trắng
Ta gửi ngươi tính mạng của ta
Hoàng tinh tuyết núi dày ghê
Aó ngắn kéo mãi chẳng hề kín chân
Ta cùng ngươi về không chân bước
Nhìn trai rên ,gái khóc,tường trơ"
Cuộc sống lưu vong nay đây mai đó , đã đưa đến cho nhà thơ tất cả những nỗi đắng cay mà một con
người phải cắn răng chịu đựng .Sau những tháng ngày vượt núi lội sông ,trải qua bao lần đói rét
,nhờ bạn hữu cưu mang , Đỗ Phủ mới dựng được ngôi nhà tranh bên bờ khe Cán Hoa vao năm
760 .Có ngôi nhà tưởng như được yên thân, nào ngờ lại bị gió thu ập đến phá nát ,cái yên ấm mới
vừa nhen lên đã vội vàng tắt ngấm :
"Tháng tám, thu cao, gió thét già
Cuộn mất ba lớp tranh nhà ta "
Tuổi già sức yếu bất lực trước hòan cảnh ,nhà thơ chỉ biết ngồi đối mặt với hiện thực phủ phàng :
"Trời thu mit mịt đêm đen đặc
Mền vải lâu năm lạnh tựa sắt
Con nằm xấu nết đạp lót nát
Đầu giường nhà giọt chẳng chừa đâu"
Dày hạt mưa ,mưa chẳng dứt
Từ trải cơn loạn ít ngủ nghê
Đêm dài ướt át sao cho trót ?"
(Bài ca nhà tranh bị gió thu phá)
Đêm dài lắm là đêm không ngủ ,không ngủ vì lo âu cảnh đất nước loạn lạc ,không ngủ vì tuổi già

dầm nước suốt đêm dài .Kiếp người sao khổ thế ! Có còn là kiếp người nữa không ? Trông trời tạnh
thì "mưa chẳng dứt" ,trông trời sáng thì "cách chi qua nỗi đêm dài " con người bị đẩy đến tận
cùng ,bị đẩy xuống dưới "ngưỡng"của con người .Thật xót xa đau đớn !
Trong những tình cảnh khó khăn túng quẫn như thế ,nhiều lúc Đỗ Phủ vẫn phải làm thơ gởi dến bạn
bè để bày tỏ khó khăn và mong cầu sự giúp đỡ :
"Trăm năm quá nửa qua rồi
Thu sang, đói rét cuộc đời đắng cay
Ở Bành Châu bạn có hay
Bao giờ bạn cứu nạn này giúp ta "
(Nhờ ông năm Thôi làm thị ngự gửi cho ông Cao ở Bành Châu)
Thế nhưng cuộc sống trên đất Thục này cũng chẳng mấy yên ổn . Đỗ Phủ lại phải bỏ căn nhà tranh
ở Thành Đô ,lánh nạn khắp nơi trên đất Tứ Xuyên ,sống một cuộc sống nhờ vả và làm thơ để kiếm
ăn như lúc ở Trường An .Một thời gian sau nhà thơ lại rời Tứ Xuyên với ý định trở về quê nhà
,nhưng rồi nơi đâu cũng có loạn lạc chiến tranh ,những bất công của xã hội lúc nào cũng vây bủa
,nhà thơ cùng gia đình vẫn phải lênh đênh quanh quẩn mãi ở vùng Gia Lăng _dọc sông Tương
Giang để sinh sống :
"Quê hương gò đống ,cỏ tràn
Xóm giềng giờ đã lìa tan cả rồi!
Đường quay về giờ thôi mù mịt ,
Bờ Tương Giang chỉ biết khóc tràn "
(Ngựa trắng)
Cảnh đời cơ cực khiến Đỗ Phủ ngày càng tàn phế ,thân mang nhiều tật bệnh;
"Đài cao trăm bệnh chiếc thân mòn
Gian nan khổ hận đầu thêm bạc"
(Đăng cao)
Vào lúc cuối đời nhà thơ đã sống trong cảnh cô đơn ,già yếu, ốm đau bệnh tật luôn hoành hành :
"Gãi đầu tóc bạc thêm cùn
Búi lên sổ xuống ,trâm luồn lại rơi"
(Xuân vọng)
Một mái tóc lơ thơ cho thấy một con người tiều tuỵ ,mỏi mòn trong nỗi trông dợi lo âu , đau đớn

.Nỗi đau trầm uất nơi trái tim hiện ra nơi mái đầu bạc ,búi tóc tong teo vì nỗi đau lòng khôn xiết của
nhà thơ .
Khổ đau, đói rét trong cuộc đời Đỗ Phủ là một chuỗi dài vô tận .Ngay cả khi tuổi già sức yếu ,mắt
mờ tai điếc và thân mang nhiều tật bệnh nhà thơ vẫn phải đối mặt với biết bao gian truân bất hạnh
trong những năm tháng cuối cùng của đời mình .Sau nhiều năm bôn tẩu bón phương trời ,Hành
Châu là nơi dừng chân cuối cùng của ông .Tại đây từ mùa thu sang đông ,nằm trên chiếc thuyền nhỏ
bồng bềnh trên sông Tương ,mặc cho cuộc đời cứ trôi đi vô định , Đỗ Phủ đã viết những bài thơ
cuối cùng kể về nỗi đói khổ của mình :
"Ông đầu bạc ,tuổi đà năm chục
Chạy về Nam gặp lúc nạn to
Vải thưa quấn nhúm sương khô
Lênh đênh ,bôn tẩu khó mà ẩn thân
Đã già yếu thêm phần tật bệnh
Cả bốn phương bất hạnh như nhau”
(Lánh nạn)
Trong những lúc sức cùng lực kiệt nhà thơ ví mình như cánh chim bị thương không còn đủ sức để
bay về quê nhà sau nhiều năm xa cách .Gìơ lênh đênh trên con thuyền không biết sẽ trôi về đâu ,nhà
thơ gặm nhấm từng cơn uất hận của của lòng mình :
"Ta như chim thân bị đạn rơi
Hứng tan nỗi hận mới nguôi
Sầu dồn dậplại khôn đời cản ngăn"
(Gío thổi mạnh trong thuyền ôm gối bộc lộ nỗi lòng)
Và lúc này nhà thơ cũng biết rằng cuộc đời mình đã vào lúc xế chiều ,không còn sức để thực hiện
những ước mơ hoài bão mà ông thường mong muốn :
"Sinh nhai đành chiếc thân chìm nổi
Thời hết rồi,cảnh đổi vật tan"
Thế nhưng trong suốt cuộc đời mình nhà thơ vẫn luôn giữ cho lòng mình trong sáng , ý thức trách
nhiệm của một nhà thơ nhân dân vẫn khắc mãi trong tim ông:
"Thời qua khó giữ thật thà
Chết chìm trên cạn ,quên lo mưu cầu

Dù gạo thiếu đã lâu cam chịu
Từ chối lòng cố giữ chữ liêm "
Nỗi đau,niềm uất hận dường như đã nén lại để rồi nước mắt vỡ oà trong những dòng thơ cuối cùng
của nhà thơ bất hạnh :
"Việc nhà bộc lộ tâm can
Viết chưa xong ,lệ chảy tràn như mưa"
Đó là nước mắt của nhà thơ khóc cho chính mình hay cũng là nước mắt của biết bao thế hệ độc giả
khóc thương cho một nhà thơ thiên tài bạc mệnh . Và một thời gian sau Đỗ Phủ đã trút hơi thở cuối
cùng trên con thuyền rách nát lênh đênh giữa dòng sông Tương Giang trong cảnh gió mưa não nề
kết thúc tấn bi kịch nao lòng cảu đời ông.
Qủa thật , đời Đỗ Phủ không được mấy ngày vui .Các nhà thơ Đường không ai nghèo khổ lao đao
như thế và phải chịu ảnh hưởng của chiến tranh loạn lạc nhiều như thế