Tình hình Đông Ti-mo - Quốc gia trẻ nhất thế giới.DOC

Website: Email : Tel (: 0918.775.368
Mở đầu
I. Tính cấp thiết của đề tài.
Trên thế giới hiện nay, nhiều quốc gia tởng đã ổn định nhng bên trong đó
vẫn còn những vấn đề thách thức đòi hỏi phải có những cách giải quyết thích
ứng, phù hợp với quyền lợi quốc gia. Sự kiện nhà nớc Đông Ti-mo ra đời ngày
20/5/2002 đợc thế giới và khu vực rất quan tâm. Đối với Đông Nam á, nhà nớc
Đông Ti-mo ra đời tác động tới chính sách đối ngoại của các nớc. Ngay sau
ngày tuyên bố độc lập đã có hàng chục quốc gia thiết lập quan hệ ngoại giao với
Đông Ti-mo và Đông Ti-mo sẽ là thành viên của ASEAN (hiệp hội các quốc gia
Đông Nam á). Điều đó khẳng định ASEAN ngày càng cờng thình và ổn định.
Việt Nam cũng đã thiết lập quan hệ ngoại giao vói Đông Ti-mo, và việc
hợp tác phát triển kinh tế giữa hai nớc sẽ thực hiện trong tơng lại. Chính vì vậy,
trớc mắt Việt Nam cần nghiên cứu, theo dõi, nắm bắt những thông tin về nhà n-
ớc Đông Ti-mo để đa ra những chính sách phù hợp với lợi ích quốc gia. Tuy
mới ra đời, kinh tế còn nghèo song trong tơng lai tiềm năng kinh tế của Đông
Ti-mo rất giàu có, thu hút đợc sự quan tâm của nhiều quốc gia. Việc theo dõi
những thông tin về tình hình Đông Ti-mo và các quốc gia có liên quan tới Đông
Ti-mo đã thúc đẩy ngời viết chọn đề tài: Tình hình Đông Ti-mo Quốc gia trẻ
nhất thế giới thông qua sự phản ánh của báo chí từ đầu năm 2002.
II. Đối tợng và phạm vi nghiên cứu
Các đối tợng nghiên cứu chủ yếu trong tiểu luận này là các tin, bài, phản
ánh tình hình nhà nớc Đông Ti-mo sau khi độc lập.
Phạm vi nghiên cứu của tiểu lận là nội dung và hình thức thể hienẹ của
các tin, các bài qua các tờ báo Nhân Dân , Quốc tế , Tin tức , Quân đội
Nhân dân , Đại đoàn kết , Lao động , Sức khỏe và đời sống , Nhà
báo và công luận từ đầu năm 2002 đến tháng 8 năm 2002.
Bên cạnh đó, ngời viết còn khảo sát, tham khảo một số báo, tạp chí và
các tài liệu khác liên quan đến sự kiện trên.
III. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu.
1

Website: Email : Tel (: 0918.775.368
Mục đích của đề tài là: Tìm hiểu, rút ra đặc trng của mỗi tờ báo trong
việc phản ánh, lý giải, bình luận, phân tích, sự kiện quốc tế nói chung và tình
hình nhà nớc Đông Ti-mo từ ngày độc lập. Từ đó rút ra những bài học kinh
nhiệm về cách viết của các nhà báo lớp trớc bổ sung thêm hành trang cho nghề
nghiệp tơng lai của bản thân.
Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài: Nghiên cứu, phân tích các đặc điểm
về nội dung đề tài đã đợc trình bày, phân tích, nhận dạng trong các tin, bài báo
Nhân Dân , Quốc tế , Tin tức , Quân đội Nhân dân , Đại đoàn kết ,
Lao động , Sức khỏe và đời sống , Nhà báo và công luận.
Nghiên cứu, phân tích hình thức mà các báo nói trên đã sử dụng thể hiện
nội dung sự kiện quốc tế, đặc biệt là cách thể hiện nội dung đề tài của tiểu luận
này.
IV. Phơng pháp nghiên cứu đề tài
Dựa trên cơ sở su tầm, thu thập tài liệu để phục vụ cho công việc nghiên
cứu đề tài, tiểu luận sử dụng một số phơng pháp nghiên cứu chủ yếu là : Phân
loại, tổng hợp thông tin, xem xét, so sánh, phân tích, đánh giá, nhận xét cách
thể hiện nội dung, hình thức thông tin của các tờ báo: Nhân Dân , Quốc tế ,
Tin tức , Quân đội Nhân dân , Đại đoàn kết , Lao động , Sức khỏe
và đời sống , Nhà báo và công luận về quốc gia Đông Ti-mo.
V. Bố cục tiểu luận
Bố cục tiểu luận chia làm hai chơng:
- Chơng Một: Tình hình Đông Ti-mo Quốc gia trẻ nhất thế giới qua
sự phản ánh của các báo Nhân Dân , Quốc tế , Tin tức , Quân đội
Nhân dân , Đại đoàn kết , Lao động , Sức khỏe và đời sống và
chuyên san Nhà báo và công luận từ đầu năm 2002 đến nay.
- Chơng Hai: Hình thức chuyển tải nội dung thông tin về Tình hình
Đông Ti-mo Quốc gia trẻ nhất thế giới qua sự phản ánh của báo Nhân
Dân , Quốc tế , Tin tức , Quân đội Nhân dân , Đại đoàn kết , Lao
động , Nhà báo và công luận , Sức khỏe và đời sống từ đầu năm 2002

đến nay.
2
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
3
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
Ch ơng một
Tình hình Đông Ti-mo Quốc gia trẻ nhất thế giới
qua sự phản ánh của các báo Nhân Dân, Quốc tế, Tin
tức, Quân đội Nhân dân, Đại đoàn kết, Lao động,
Sức khỏe và đời sống, Nhà báo và công luận từ đầu
năm 2002 đến tháng tám năm 2002.
I. Vài nét về lịch sử quốc gia trẻ Đông Ti-mo
1. Đất nớc và con ngời
Đông Ti-mo có diện tích 14.874 Km
2
, với 722.811 dân gồm hai cộng
đồng chính là ngời Ma-lay và ngời Pa-puan. Những ngành kinh tế chính của
Đông Ti-mo là sản xuất cà phê, gia vị, khai thác dầu khí, gỗ, đánh bắt cá. Tổng
sản phẩm quốc nội chỉ đợc khoảng 263 triệu USD.
Nămg 1509, Bồ Đào Nha là nớc Châu Âu đầu tiên đến In-đô-nê-xi-a sau
khi chiếm Ma-la-ca ở Tây Ma-lai-xi-a. Hà Lan đã đến In-đô-nê-xi-a và gạt bỏ
Bồ Đào Nha vào năm 1651: Cuộc tranh giành giữa các thế lực thực dân Hà
Lan và Bồ Đào Nha đã dẫn đến việc ký kết bản hiệp ớc Lít-bon năm 1859,
theo đó Bồ Đào Nha cai quản phần phía Đông Ti-mo, còn Hà Lan thì kiểm
soát phần phía Tây Ti-mo (bài Chuyện về quốc gia trẻ nhất thế giới, Đức
Hà, báo Tin tức, số ra ngày 08/05/2002).
Ngày 25/04/1974 lực lợng quân sự lên nắm quyền ở Bồ Đào Nha, chính
phủ mới này tuyên bố trao trả các quyền dân sự cho ngời dân và khẳng định sẽ
thay đổi chính sách đối với các thuộc địa. Ngày 28/05/1975 Thị trởng toà T lệnh
Quân đội Bồ Đào Nha ở Đông Ti-mo tuyên bố cho phép dân Đông Ti-mo đợc

thành lập các đảng phái chính trị để quyết đinh tơng lai của Đông Ti-mo trong
cuộc trng cầu dân ý dự định tổ chức vào ngày 13/03/1975. Hàng loạt các đảng
phái chính trị đợc thành lập với các mục đích và tôn chỉ khác nhau. Có đảng đa
ra mục đích đòi độc lập hoàn toàn nh đảng Dân chủ của ngời Đông Ti-mo
(UDT) và Hiệp hội Xã hội dân chủ (ASDT), sau này đổi tên thành FRETILIN.
Trong khi đó, các đảng phái khác nh đảng Lao động, đảng KOTA và Hiệp hội
Dân chủ Đông Ti-mo (APODETI) chủ trơng sáp nhập Đông Ti-mo vào In-đô-
4
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
nê-xi-a. Cuộc trng cầu dân ý đã không tiến hành đợc vì sự rối loạn chính trị do
các đảng phái mới thành lập ra sức lôi kéo dân chúng và đàn áp lẫn nhau.
Lấy lý do bốn đảng đề nghị In-đô-nê-xi-a giúp đõ về kinh tế và chính trị:
Tháng 12/1975, Quân đội In-đô-nê-xi-a chiếm đóng phần đất Đông Ti-mo.
Sau đó vào tháng 7/1976, Hội nghị hiệp thơng Nhân dân In-đô-nê-xi-a (MPR)
Cơ quan quyền lực cao nhất chính thức tuyên bố sáp nhập Đông Ti-mo
thành tỉnh thứ 27 (bài vừa dẫn). Tuy nhiên quết định đó không đợc LHQ
(Liên Hợp Quốc) công nhận. Từ đó Đông Ti-mo luôn luôn xảy ra những hành
động bạo lực chống lại sự cai trị của In-đô-nê-xi-a.
2. Tình hình Đông Ti-mo sau khi sáp nhập vào In-đô-nê-xi-a và chuẩn
bị cho cuộc trng cầu dân ý.
Chính phủ In-đô-nê-xi-a tuyên bố họ đã có nhiều cố gắng trong việc khôi
phục lại nền kinh tế của Đông Ti-mo. Nhiều dự án tài chính liên quan đến phúc
lợi của nhân dân nh việc định c ngời tị nạn, khôi phục lại bệnh viện. mở lại tr-
ờng học, tổ chức các lớp học mới và phát triển hệ thống cung cấp nớc sạch đã đ-
ợc thực hiện: Trong 24 năm, Đông Ti-mo sáp nhập vào In-đô-nê-xi-a, đã có
2000Km đờng, 60 trờng học, 10 bệnh viện, hàng trăm trạm Y tế cùng các cơ
sở cung cấp nớc sạch đã đợc xây dựng lại tại 13 thị trấn tại Đông Ti-
mo(Lao động, số ra ngày 15/06/2002). Tuy nhiên khoảng 80% cơ sở hạ tầng
ở đây bị phá huỷ trong các vụ bạo lực năm 1999.
Tuy vậy, Bồ Đào Nha và một số nớc vẫn phê phán quân đội In-đô-nê-xi-a

đàn áp nhân dân Đông Ti-mo và đa vấn đề này ra LHQ. Hơn hai chục năm qua
tình hình Đông Ti-mo vẫn không đợc ổn định, phe chống đối chính phủ thuộc
đảng FRETILIN tiếp tục đấu tranh đòi độc lập cho Đông Ti-mo. Vì vậy tình
hình ở vùng này ngày càng trở nên phức tạp mất ổn định nên In-đô-nê-xi-a đã
ngồi vào bàn đàm phán với Bồ Đào Nha thông qua đại diện của LHQ để giải
quyết vấn đề nan giải này. Từ năm 1986 đến năm 1991, các cuộc thơng lợng tay
ba đã không đem lại kết quả, các bên đều đổ lỗi cho nhau về sự thất bại của các
cuộc gặp gỡ, các cuộc đụng độ giữa các phe phái chống đối nhau ở Đông Ti-mo
ngày càng gia tăng làm cho số ngời bị thiệt mạng ngày càng nhiều.
Lên cầm quyền từ tháng 05/1998 Tổng thống In-đô-nê-xi-a Ha-bi-bi-e đã
có sự nhìn nhận về Đông Ti-mo khác với ngời tiền nhiệm của ông. Ông tiến
5
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
hành những biện pháp nhằm xoa dịu vấn đề này bằng cách thả hàng trăm tù
chính trị, hứa sẽ xem xét đảm bảo Thể chế đặc biệt về tự trị của Đông Ti-mo.
Ông cũng tuyên bố sẽ trả tự do cho lãnh tụ ly khai Đông Ti-mo Xa-na-na Gát-
mao nếu cộng đồng thế giới chapá nhận sự cai trị của In-đô-nê-xi-a đối với
Đông Ti-mo: Sau khi ông Su-hat-to từ chức Tổng thống In-đô-nê-xi-a tháng
05/1958, chính quyền của Tổng thống Ha-bi-bi-e phát đi tín hiệu mới về khả
năng cho Đông Ti-mo đợc hởng quy chế đặc biệt . Tháng 01/1999 Ngoại tr-
ởng In-đô-nê-xi-a A-li A-lat-tat bất ngờ tuyên bố Chính phủ n ớc này sẽ
khuyến khích MPR trao độc lập cho Đông Ti-mo nếu ngời dân ở đây bác bỏ
quy chế đặc biệt với những quyền tự trị rộng rãi . Tuyên bố đó trái ngợc
với lập trờng của Chính phủ In-đô-nê-xi-a trong suốt 23 năm kiên quyết phản
đối vùng Đông Ti-mo độc lập, tách khỏi In-đô-nê-xi-a (bài Chuyện về quốc
gia trẻ nhất thế giới, Đức Hà, báo Tin tức, số ra ngày 08/05/2002)
3. Cuộc trng cầu dân ý và khủng hoảng.
Cuộc khủng hoảng tài chính tiền tệ ở Đông Nam á tác động mạnh đến
In-do-nê-xi-a làm cho đời sống của nhân dân bị ảnh hởng mạnh. Sự sụp đổ chế
độ Su-hat-tô tháng 5/1998: Một cuộc trng cầu dân ý Đông Ti-mo đợc tổ chức

cuối tháng 8/1999, với đại đa số cử tri tán thành phơng án Độc lập hoàn
toàn. Mặc dụ trong nội bọ có sự chống đối nhng In-đô-nê-xi-a đã chấp thuận
kết quả đó (bài vừa dẫn). Tuy nhiên thật bất ngờ, cuộc trng cầu dân ý ngày
30/08/1999 đã điễn ra trong không khí khá yên tĩnh và chiến dịch hăm doạ của
lực lợng dân vệ chủ trơng sáp nhập bị binh sĩ In-do-nê-xi-a lôi kéo và thâm
nhập không thể ngăn cản thắng lợi của những ngời nói Không (78,5% số ngời
bỏ phiếu ủng họ độc lập so với 21,5% ủng hộ quy chế tự trị). Phản ứng của lực
lợng dân vệ khi kết quả đợc công bố thật dữ dội: Sau cuộc trng cầu, bạo lực
đã bùng phát dữ dội giữa lực lợng ủng hộ độc lập và lực lợng đòi Đông Ti-mo
vẫn tiếp tục là một bộ phận của In-đô-nê-xi-a, làm nhiều ngời chết, làng mạc,
nhiều thị trấn bị phá huỷ, khoảng 250 nghìn ngời chạy tị nạn sang In-đô-nê-
xi-a ( bài vừa dẫn).
Giữa tháng 09/1999 lực lợng giữ gìn hoàn bình của LHQ do ốt-xtrây-li-a
đứng đầu đã đợc triển khai ở Đông Ti-mo để khôi phục lại tình hình an ninh ở
đây: Tháng 10/1999 Hội nghị Hiệp thơng nhân dân In-đô-nê-xi-a đã chính
thức công nhận kết quả cuộc trng cầu dân ý của Đông Ti-mo. Điều này đã mở
6
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
đờng cho Hội đồng Bảo an LHQ thành lập chính phủ Lâm thời này sẽ hoạt
động trên lãnh thổ Đông Ti-mo cho đến ngày Đông Ti-mo tuyên bố độc lập,
giúp lãnh thổ hơn 700 nghìn dân này xây dựng hệ thống pháp luật, toàn án,
cảnh sát, quân đội đào tạo cán bộ giáo dục, y tế(bài Đông Ti-mo con
đờng xây dựng còn nhiều gập ghềnh, Tô Minh, báo Nhân Dân, số ra ngày
22/03/2002)
Thành viên Chính phủ lâm thời có một số ngời Đông Ti-mo là lãnh đạo
các phong trào đòi độc lập trớc kia nh ông Giô-sê Ra-mốt Hôt-ta, thành viên
Chính phủ phụ trách vân đề đối ngoại.
II. Các bớc đi trên con đờng tiến tới độc lập
1. Bầu cử Quốc hội b ớc đi đầu tiên trên con đờng hớng tới một quốc
gia độc lập.

Ngày 30/08/2001 425 nghìn cử tri trong tổng số 800 nghìn dân của
Đông Ti-mo đi bỏ phiếu bầu ra cơ quan lập pháp đầu tiên trong lịch sử của
vùng đất này. Đây có thể coi là bớc đi đầu tiên của Đông Ti-mo trên con đờng
trở thành một quốc gia độc lập (bài Thời điểm chính trị quan trọng ở
Đông Ti-mo, Mạnh Tờng, in trên báo QĐND, ngày 30/08/2002)
Sau hơn 400 năm dới ách thống trị của thực dân Bồ Đào Nha và 24 năm
trong thành phần của In-đô-nê-xi-a, cuộc trng cầu dân ý tháng 8/1999 đã kết
thúc với quyết định của ngời dân rằng Đông Ti-mo sẽ đi con đờng riêng của
mình. Thế nhng trên thực tế Đông Ti-mo vẫn cha có một chính quyền thực sự
mà nằm dới sự quản lý của LHQ. Sau khi quân đội In-đô-nê-xi-a rút khỏi Đông
Ti-mo, khoảng trống quyền lực ở đây tạm thời trám lấp bằng sự điều hành của
chính quyền lâm thời Đông Ti-mo do LHQ lập ra. Vấn đề an ninh đợc giao
hoàn toàn cho quân đội gìn giữ hoàn bình LHQ gồm 8000 ngời do ốt-xtrây-li-a
đứng đầu.
Theo thoả thuận giữa các chính đảng và LHQ, cuộc bầu cử quốc hội ngày
30/08/2001 sẽ dẫn đến việc hình thành cơ quan lập pháp cao nhất của Đông Ti-
mo là Quốc hội gồm 93 thành viên để đứng ra soạn thảo hiến pháp, chính thức
tuyên bố sự ra đời của một quốc gia mới trên thế giới với tên gọi Đông Ti-mo:
Chính vì thế, mặc dù trong giai đoạn chuyển tiếp nhng tham gia cuộc đua
vào Quốc hội đầu tiên của Đông Ti-mo có tới 16 chính đảng với những cơng
7
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
lĩnh tranh cử và định hớng chính trị rất khác nhau. Không một lực lợng chính
trị nào muốn đứng ngoài giai đoạn đặc biệt quan trọng này đối với tớng lai
của Đông Ti-mo (bài Thời điểm chính trị quan trong ở Đông Ti-mo,
Mạnh Tờng, báo QĐND, số ra ngày 30/08/2001). Đối với vùng đất chỉ có 800
nghìn dân, số lợng các chính đảng tham gia tranh cử nh vậy quả là con số quá
lớn.
Trên thực tế nó đã gầy không ít sự thất vọng cho ngời dân trong sự lựa
chọn các ứng cử viên bởi ở Đông Ti-mo có tới 55% tổng số ngời lớn không biết

chữ. Chỉ riêng việc hớng dẫn cho họ phơng thức đi bỏ phiếu thế nào cũng đã là
một thách thức với những nhân viên theo dõi bầu cử. Trong số những lực lợng
chính tị nổi lên trên hết ở Đông Ti-mo là Mặt trận giải phóng Đông Ti-mo
FRETILIN. Những thăm dò d luận trớc bầu cử cho thấy đảng này chắc chắn sẽ
về nhất. Không những thế các thủ lình của FRETILIN đều khẳng định rằng
đảng này sẽ chiếm ít nhất 60/93 ghế của Quốc hội mới đủ sức để tự mình đứng
ra soạn thảo Hiến Pháp mới và lập Chính phủ mới. Lập luận của họ không phải
không có cơ sở. Thế mạnh mà không một đổi thủ chính trị nào của FRETILIN
có đợc chính là quá khứ của đảng này. Cho đến trớc cuộc trng cầu dân ý, đa số
ngời dân Đông Ti-mo chỉ biết đến FRETILIN bởi đây là lực lợng duy nhất đứng
ra đòi cho Đông Ti-mo vào thời điểm trớc bầu cử. Với thế mạnh là hành trang
quá khứ và đội ngũ đảng viên đông đảo tới 270 nghìn ngời. FRETILIN thực sự
không có đối thủ.
Đối với các chính đảng khác, nh đảng Dân chủ- Xã hội (PSD) và đảng
Dân chủ Đông Ti-mo (PD), cuộc bầu cử Quốc hội chỉ là cuộc tập dợt để chuẩn
bị cho các trận thử sức chúng tôi trong tơng lai. Có ý kiené cho rằng các chính
đảng này đều đã chập nhận vai trò thứ yếu của mình trong Quốc hội trơng lai để
tính đến những mục tiêu xa hơn. Thủ lĩnh của đảng PD là F. A-rau-gi-ô, cựu
tỉnh trởng Đông Ti-mo trớc đây công khai thừa nhận rằng đảng của ông may
mắn lắm cũng về thứ ba. Ông A-rau-gi-ô hy vọng rằng với sự hậu thuẫn từ tầng
lớp thanh niên mới lớn, đảng ông sẽ có cớ hội giành chiến tháng trong tơng lai.
Nh vậy Quốc hội mới của Đông Ti-mo chắc chắn sẽ chỉ có đại diện của 3 chính
đảng là FRETILIN, PD và PSD. Đa số các đảng còn lại sẽ không thu đợc số
phiếu tối thiểu cần thiết để có chân trong Quốc hội: Với cuộc bầu cử Quốc hội
ngày 30/08/2001, ngời ta hy vọng rằng sau những năm dài bất ổn, sự kiện này
sẽ tạo cơ sở để chấm dứt những xung đột và thù địch đã kéo dài trong nhiều
8
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
thập kỷ qua trên mảnh đất này, góp phần tạo sự ổn định cho khu vực (bài
Thời điểm chính trị quan trong ở Đông Ti-mo, Mạnh Tờng, in trên báo

QĐND, ngày 30/08/2001).
2. Bầu cử tổng thống Đông Ti-mo - bớc cuối cùng đi tới độc lập.
Cuộc bầu cử tổng thống đầu tiên ở Đông Ti-mo diễn ra trong bầu không
khí khá bình lặng, trái ngợc hẳn với sự huyên náo của một ngày hội lớn dân
tộc , nh bao dự đoán trớc đó. Sự trầm lắng ấy có thể là do kết quả thấy trớc của
cuộc bầu cử tổng thống đầu tiên trong lịch sử, nhng rất có thể đaya chỉ là động
tác cuối cùng trên tiến trình hớng tới nền độc lập đầy đủ của Đông Ti-mo đã đ-
ợc khẳng định sau cuộc trng cầu dân ý năm 1999: Bầu cử Tổng thống là cuộc
bầu cử cuối cùng trong ba cuộc bỏ phiếu quan trọng của ngời dân Đông Ti-
mo hớng tới một nền dân tộc hoàn toàn gần hai năm qua (bài Bớc cuối cùng
đi tới độc lập, Dơng Hà, báo Quốc tế, số ra ngày 18/04/2001)
Ngày 30/08/1999, 78% ngời dân Đông Ti-mo tham gia trng cầu dân ý đã
tán thành nền độc lập tách khỏi In-đô-nê-xi-a. Tròn một năm sau đó cử tri Đông
Ti-mo lại bầu ra Quốc hội, cơ quan lập pháp đầu tiên trong lịch sử Đông Ti-mo.
Nay khoảng 439 nghìn trong số 800 nghìn dân Đông Ti-mo lại đi bỏ phiếu để
lựa chọn vị Tổng thống đầu tiên trong lịch sử của Đông Ti-mo độc lập.
Chạy đua vào chiếc ghế Tổng thống Đông Ti-mo chỉ có hai ứng cử
viên đó là ông Xa-na-na Gusmao, 56 tuổi Thủ lĩnh phong trào đấu giành
độc lập cho Đông Ti-mo bà ông Phờ-ran-xít-cô Xa-vi-e do A-ma-ran, 66 tuổi-
từng là Tổng thống của Cộng hoà Dân chủ Đông Ti-mo trong 9 ngày (bài
vừa dẫn). Trớc khi vùng này trở thành một tỉnh của In-đô-nê-xi-a năm 1976.
Không có gì trở ngại khi ông Gút-ma-ô, nhà chính trị kỳ cựu và là biểu tợng
suốt hơn hai mơi năm qua đã dễ dàng đánh bại ông A-man-ran với số phiếu áp
đảo. Có thể nói cuộc đời ông Gút-ma-ô gắn liền với số phận đấu tranh giành
độc lập cho Đông Ti-mo kể từ khi vùng đất này trở thành một tỉnh của In-đô-nê-
xi-a 17/06/1976. Trong khi đó ông A-man-ran dù đã có 9 ngày làm tổng thống
Cộng hoà Dân chủ Đông Ti-mo song uy tín ảnh hởng chính trị vẫn không thể so
sánh với ông Gát-mao. Sự thất bại của ông A-man-ran có thể thấy trớc khi trong
cuộc bầu cử Quốc hội lập hiến đầu tiên tháng 8/2001, đảng của ông chỉ giành đ-
ợc vẻn vẹn có 8% số phiếu bầu. Xuất hiện trớc ống kính Ca-mê-ra truyền hình

trong lễ khai mạc bầu cử, ông A-man-ran tuyên bố thực thà rằng ông tham gia
9
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
ứng cử chẳng qua chỉ là để giành 440 nghìn cử tri Đông Ti-mo có cơ hội lựa
chọn mà thôi.
Với t cách là tổng thống của Gát-mao sẽ chủ trì buổi lễ long trọng
chính thức tuyên bố Đông Ti-mo trở thành quốc gia độc lập vào ngày
20/05/2002 với sự hiện diện của nhiền quan khách quốc tế, trong đó đáng chú
ý là Tổng thống In-đô-nê-xi-a của Su-các-nô-pu-ti Mê-ga-oát-ti (bài vừa
dẫn).
Niềm phấn khích giành đợc độc lập của ngời dân Đông Ti-mo đờng nh
đã lắng dịu trớc những nỗi lo toan cuộc sống thờng nhật. Là lãnh tụ của phong
trào đấu tranh giành độc lập Đông Ti-mo, nhng có rất nhiều ngời đặt ra câu hỏi
liệu ông Gát-mao sẽ lãnh đạo đất nớc nh thế nào trong buổi sơ khai này. Tuy có
nguồn tài nguyên dầu lửa đáng giá, song phần lớn dân số Đông Ti-mo mù chữ
và sống dới mức nghèo khổ. Không ít ngời dân Đông Ti-mo hồi hộp trông chờ
ông Gát- mao đa ra khẩu hiệu tăng trởng kinh tế là u tiên hàng đầu mà ông
cam kết khi tranh cử tổng thống. Cuộc đấu tranh giành độc lập kéo dài cũng gây
ra những chia rẽ không ít ở Đông Ti-mo. Nhiều lực lợng phong trào đấu tranh
đã hình thành và phát triển ở Đông Ti-mo trong những năm qua nay đã trở
thành những lực lợng đảng phái chính trị ở Đông Ti-mo. Là một đất nớc chỉ có
khoảng 800 nghìn dân song Đông Ti-mo lại có tới 16 chính đảng tham gia bầu
cử Quốc hội năm 2001. Các đảng phải chính trị theo xu hớng đa dạng là tín hiệu
cho thấy sự sôi động của chính trờng Đông Ti-mo trong tơng lai.
Sau bao nhiêu năm thăng trầm và biến thiên, Đông Ti-mo cũng đã hoàn
thành thủ tục cuối cùng để trở thành một quốc gia độc lập mới ở khu vực Đông
Nam á. Không chỉ ngời dân Đông Ti-mo mà các nớc Đông Nam á đang hy
vọng, điều đó sẽ giúp chấm dứt một điểm nóng kéo dài, mang lại môi trờng ổn
định và hợp tác cho cả khu vực.
III. Đông Ti-mo quốc gia trẻ nhất thế giới

1. Đông Ti-mo tuyên bố độc lập, nhà nớc non trẻ Đông Ti-mo ra đời.
Rạng sáng ngày 20/05/2002 tại Di-li, Chủ tịch quốc hội Đông Ti-mo
Ph.Gu-tê-ret đã tuyên bố thành lập nớc Cộng hoà Dân chủ Đông Ti-mo trớc sự
chứng kiến của hàng chục nghìn ngời dân Đông Ti-mo và các quan khách nớc
10
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
ngoài. Lá cờ ba màu đen-đỏ-vàng của Đông Ti-mo đợc kéo lên thay cờ của
LHQ.
Tổng th ký LHQ Cô-phi-an-na, khoảng 13 nguyên thủ quốc gia, trong đó
có Tổng thống In-đô-nê-xi-a Su-các-nô-pu-ti Me-ga-oát-ti và hơn 600 đại biểu
của 92 quốc gia đã tới Di-li chứng kiến lễ tuyên bố độc lập của quốc gia trẻ nhất
thế giới Thủ tớng Ma-ri-an-ca-ti-ri đã tuyên bố thành lập chính phủ gồm 24
thành viên. Quốc hội của Đông Ti-mo họp phiên đầu tiên phê chuẩn đơn xin
gia nhập LHQ do Tổng thống Gút-ma-ô và thủ tớng Ma-ri-an-ca-ti-ri
trình(bài Đông Ti-mo tuyên bố độc lập , báo Nhân Dân, số ra ngày
21/01/2002).
2. Đông Ti-mo, thành viên thứ 190 của LHQ.
Ngày 23/03/2002 Hội đồng Bảo an LHQ Chấp thuận đơn xin gia nhập
LHQ của Đông Ti-mo đồng thời thông qua nghị quyết 1414 đề nghị Đại hội
đồng LHQ (Gồm 189 thành viên) kết nạp Đông Ti-mo là thành viên thứ 190
của LHQ(bài vừa dẫn).
3. Đôi nét về cuộc đời và hoạt động của Tổng thống Đông Ti-mo
Xa-na-na Gát-mao.
Tổng thống Đông Ti-mo Xa-na-na Gát-mao sinh ngày 20/06/1946 tại Thị
trấn Ma-na-tu-lô (Cách phía đông của Thủ phủ Di-li 50km) Xa-na-na Gát-mao
là con thứ trong gia đình 9 anh em. ông theo học 4 năm tại Chủng viện dòng tên
Công giáo ở Đa-rê nằm trên đỉnh đồi nhìn xuống thành phố Di-li. Năm 1962,
ông thoát ly gia đình lên thủ phủ Dili theo học và trở thành nhà báo và trực tiếp
chứng kiến cảnh quân đội Bồ Đào Nha rời khỏi Đông Ti-mo vào năm 1974
Năm 1974 trở về Di-li, Thủ phủ Đông Ti-mo hợp tác cùng ông Ra-mô-sê

Hốt-ta, ngời đợc giải thởng Nobel để sáng lập tờ báo Nác-rô-ma. Tháng
8/1975 sau cuộc đảo chính dân sự xảy ra ở Lít-bon, Bồ Đào Nha buộc rút
khỏi Đông Ti-mo. Từ đầy Đông Ti-mo trở thành tỉnh thứ 27 của In-đô-nê-xi-a
và Xa-na-na Gát-mao bắt đầu tham gia tích cực phong trào đấu tranh giành
lại quyền độc lập cho Đông Ti-mo (bài Vài nét về Đông Ti-mo quốc gia
trẻ nhất thế giới hiện nay, K.N, báo Nhà báo và công luận, số ra ngày
03/06/2002). Cuối năm 1992 Xa-na-na Gát-mao bị nhà trách chức Đông Ti-
mo bắt giam và kết án 20 năm tù giam, đến năm 1999 vì có những biến động
11
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
lớn trên chính trờng In-đô-nê-xi-a ông đợc thả tự do và là một du kích hoạt
động tích cực nhất cho phong trào giành quyền tự trị cho Đông Ti-mo . Ngoài
sự nghiệp hoạt động chính trị Tổng thống Xa-na-na Gát-mao còn đợc gọi là một
chính khách có nhiều tài ba, là nhà ngoại giao thạo nhiều ngoại ngữ.
4.Tình hình kinh tế - chính trị Đông Ti-mo sau ngày độc lập.
4.1. Kinh tế
Ra đời trong bối cảnh nền kinh tế khởi đầu từ số 0, Đông Ti-mo đứng tr-
ớc nhiều khó khăn: Theo điều tra của LHQ có tới hơn 40% trong số 800
nghìn công dân Đông Ti-mo đang sống dới mức nghèo khổ với thu nhập
khoảng 0,55 USD/ngày (bài Quan hệ In-đô-nê-xi-a Đông Ti-mo còn
nhiều gia góc, Anh Phơng, báo Sức khoẻ và đời sống, số ra ngày
15/06/2002). Ngay sau khi đắc cử tổng thống Xa-na-na Gát-mao tuyên bố đặt u
tiên hàng đầu xây dựng và kiện toàn bộ máy nhà nớc để phát triển nền kinh tế bị
tàn phá nặng nề sau nhiều năm chiến tranh. Sau thời điểm tách khỏi In-đô-nê-
xi-a, tháng 8/1999, kinh tế Đông Ti-mo bị suy giảm tới 40%/. Báo cáo mới đây
của chơng tình phát triển LHQ (UNDP) cho thấy: Đây là quốc gia nghèo nhất
Châu á và là một trong 20 quốc gia nghèo nhất thế giới (bài Quốc gia nhỏ
trớc những vấn đề lớn, Hồng Anh, báo Nhân Dân, số ra ngày 18/05/2002).
Mặc dù còn nhiều khó khăn về kinh tế nhng Đông Ti-mo đang đứng trớc
nhiều vận họi và một trong những vận hội ấy là sự ủng hộ của cộng động Quốc

tế: Sự cứu giúp hầu nh duy nhất đối với chính phủ của ông Gát-mao, là bầu
sữa tài trợ trị giá 360 triệu USD mà các nhà tài trợ Quốc tế cam kết viện trợ
cho Đông Ti-mo trong ba năm đầu tiên kể từ khi quốc gia độc lập (bài Đông
Ti-mo quốc gia trẻ nhất thế giới, Dơng Hà, báo Quốc tế, số 21 ra ngày
23/05/2002). Hơn nữa tuy là quốc gia nghèo song Đông Ti-mo có tiềm năng
kinh tế biển, dầu mỏ và khí thiên nhiên Đông Ti-mo có thể thu nhập từ dầu
mỏ ít nhất là 3,2 tỷ USD trong một năm trong thời gian 17 năm kể từ năm
2002, Đông Ti-mo còn có mỏ khí thiên nhiên Gờ-rít, Săn-rai có thể thu 36 tỷ
USD từ năm 2009 đến năm 2050 (bài Tranh giành lợi nhuận từ biển Đông
Ti-mo, Phơng Bình, báo Quốc tế, số ra ngày 13/07/2002). Tuy nhiên theo
cách ăn chia hiện nay Đông Ti-mo chỉ thu đợc 8 tỷ USD.
12
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
Sức hấp dẫn của vàng Đen trên biển Ti-mo từ lâu đã thu hút nhà cầm
quyền In-đô-nê-xi-a và ốt-xtrây-li-a vào một cuộc tranh chấp quyết liệt. Công
ty dầu mỏ Ti-mo (Petrotimov) nhận quyền chuyển nhợng vùng biển Ti-mo từ
Bồ Đào Nha năm 1974. Vùng khai thác chung rộng 62.000 km
2
là kết quả thoả
thuận giữa hai chính phủ hai nớc In-đô-nê-xi-a và ốt-xtrây-li-a năm 1979. Theo
thoả thuận này hai bên cùng thăm dò, khai thác và sản phẩm đợc chia đôi. Sau
khi In-đô-nê-xi-a rút khỏi Đông Ti-mo, với sự dàn xếp của LHQ, các bên liên
quan đã đạt đợc một thoả thuận, theo đó nhà cầm quyền Di-li đợc hởng 90% thu
nhập từ mỏ dầu này. Đối với Gờ-rít Săn-rai nằm trong khu vực khai thác chung,
theo thoả thuận Đông Ti-mo đợc 18% lợi nhuận. Việc khai thác mỏ dầu khổng
lồ này và các mỏ dầu khác tại biển Ti-mo từ khi vùng lãnh thổ Đông Ti-mo tách
khỏi In-đô-nê-xi-a từ tháng 10/1999 để trở thành một quốc gia riêng trở thành
vấn đề gây tranh cãi nhiều hơn giữa các nớc liên quan Đông Ti-mo và ốt-xtrây-
li-a đều muốn giành phần lợi nhuận về mình. Các chuyên gia luật pháp cho rằng
nếu tiến hành thơng lợng phân định lãnh hải thật sự nghiêm túc thì hầu hết mỏ

G.Săn-rai sẽ nằm trong lãnh hải Đông Ti-mo chứ không phải chỉ 20% nh đã
chia.
Trớc những d luận trên, dự lễ độc lập của Đông Ti-mo và tham dự lễ ký
thoả thuận khai thác dầu mỏ ở biển Đông Ti-mo, Thứ trởng ốt-xtrây-li-a G.Hô-
oát cố gắng xoa dịu d luận nớc chủ nhà, trấn an rằng Khoản phân chia lợi
nhuận công bằng sẽ bảo đảm quyền lợi lâu gài của quốc gia Đông Ti-mo non
trẻ (bài vừa dẫn). Theo thoả thuận ký ngày 20/05/2002 Đông Ti-mo và ốt-
xtrây-li-a tạo ra một khu vực khai thác chung với 90% lợi nhuận thuộc về
Đông Ti-mo, 10% thuộc về ốt-xtrây-li-a. Đông Ti-mo sẽ nhận đợc khoản lợi
nhuận 6 tỷ đô la ốt-xtrây-li-a từ mỏ dầu và khí đốt Bay-u Un-dan trong liên
doanh kéo dài 20 năm . Tuy nhiên theo phụ lục của thoả thuận liên quan mỏ
dầu G.Săn-rai có trữ lợng lớn hơn, thì Đông Ti-mo vẫn chỉ đợc 18% lợi nhuận.
Bộ trởng Ngoại giao Đông Ti-mo H.Ra-mo-se Hốt-ta hy vọng ốt-xtrây-li-a cuối
cùng sẽ nhợng cho nớc ông phần lợi nhuận lớn hơn từ mở dầu G.Săn-rai. Nhng
ngời dân Đông Ti-mo không nén nổi bất bình. Các quan chức ký hiệp định
trong phòng họp thì bên ngoài trung tâm thơng mại hàng trăm ngời Đông Ti-mo
phản đối gay gắt, đòi ốt-xtrây-li-a chấm dứt hành động ăn cắp dầu mỏ . Báo
Thời đại có viết ốt-xtrây-li-a lu ý: Chính phủ Đông Ti-mo đã cảnh cáo
13