Lịch sử Việt Nam qua các thời kỳ part 3 pot



Đ
inh Tiên Hoàng có 3 ng
ườ
i con trai:
Đ
inh Li
ễ
n,
Đ
inh Toàn (có sách g
ọ
i là
Đ
inh Tu
ệ
)
và
Đ
inh H
ạ
ng Lang.
Đ
inh Li
ễ
n, và
Đ
inh
H
ạ

ng Lang
đă
ch
ế
t, m
ặ
c nhiên
Đ
inh Toàn k
ế
nghi
ệ
p ngôi vua. Các
đạ
i th
ầ
n
Đ
inh
Đ
i
ề
n, Nguy
ễ
n B
ặ
c th
ấ
y vua
cò

n nh
ỏ
quy
ề
n
bính n
ằ
m c
ả
trong tay Th
ậ
p
đạ
o t
ướ
ng quân Lê Hoàn, l
ạ
i nghe Lê Hoàn t
ư
thông v
ớ
i D
ươ
ng Thái H
ậ
u (D
ươ
ng Vân Nga) nên
c
ử

binh m
ă đế
n
đ
ánh, nh
ư
ng b
ị
Lê Hoàn gi
ế
t s
ạ
ch. Gi
ữ
a lúc
ấ
y, nhà T
ố
ng nghe tin Tiên Hoàng m
ấ
t, các
đạ
i th
ầ
n n
ướ
c Vi
ệ
t
phân li

ệ
t, tranh ch
ấ
p gay g
ắ
t, có nguy c
ơ
n
ộ
i chi
ế
n, mu
ố
n th
ừ
a k
ế
sang l
ấ
y n
ướ
c ta, m
ớ
i h
ộ
i
đạ
i binh
ở
g

ầ
n biên gi
ớ
i. Lê Hoàn
sai Ph
ạ
m C
ự
L
ượ
ng làm
đạ
i t
ướ
ng
đ
em binh
đ
i ch
ố
ng gi
ữ.
Tr
ướ
c lúc ti
ế
n quân, Ph
ạ
m C
ự

L
ượ
ng h
ọ
p c
ả
quân s
ĩ
l
ạ
i
ở
trong
đ
i
ệ
n nói r
ằ
ng:

-
Bây gi
ờ
quân
đị
ch s
ắ
p vào c
ơ
i mà vua

thì

cò
n bé, l
ấ
y ai mà th
ưở
ng ph
ạ
t cho chúng ta. D
ẫ
u chúng ta có h
ế
t s
ứ
c l
ậ
p
đượ
c
chút công nào
thì

r
ồ
i ai bi
ế
t cho? Ch
ẳ
ng b

ằ
ng nay ta tôn Th
ậ
p
đạ
o t
ướ
ng quân lên làm vua r
ồ
i ra
đ
ánh c
ũ
ng ch
ư
a mu
ộ
n.


Quân s
ĩ
nghe nói
đề
u hô v
ạ
n tu
ế
.
D

ươ
ng Vân Nga thay con c
ầ
m quy
ề
n tr
ị
n
ướ
c c
ũ
ng th
ấ
y gi
ờ
ch
ỉ
có Th
ậ
p
đạ
o t
ướ
ng quân Lê Hoàn là ng
ườ
i có kh
ả
n
ă
ng g

ỡ
r
ố
i
đượ
c tình hình nghiêm tr
ọ
ng c
ầ
n kíp lúc này. Hu
ố
ng chi ý chí quân
độ
i c
ũ
ng mu
ố
n tôn ng
ườ
i ch
ỉ
huy c
ủ
a h
ọ
lên ngôi t
ố
i
th
ượ

ng, thay cho v
ị
vua 6 tu
ổ
i là con D
ươ
ng Vân Nga. B
ở
i v
ậ
y, D
ươ
ng Vân Nga
đă
l
ấ
y chi
ế
c long bào choàng lên vai Lê
Hoàn trong ti
ế
ng hô reo d
ậ
y tr
ờ
i c
ủ
a quân s
ĩ
,

tỏ

ý

nh
ườ
ng ngôi c
ủ
a D
ươ
ng Vân Nga trong hoàn c
ả
nh
ấ
y,
đă
bi
ể
u hi
ệ
n thái
độ
chính tr
ị
sáng su
ố
t c
ủ
a m
ộ

t ng
ườ
i có kh
ố
i óc l
ớ
n, th
ứ
c th
ờ
i, x
ứ
ng
đ
áng
đượ
c coi là anh hùng.


Đ
inh Toàn ch
ỉ
làm vua
đượ
c 8 tháng, s
ử
g
ọ
i là Ph
ế Đế

r
ồ
i t
ồ
n t
ạ
i v
ớ
i t
ướ
c v
ươ
ng (V
ệ
v
ươ
ng) có m
ặ
t trong tri
ề
u
đ
ình Ti
ề
n Lê
20 n
ă
m. N
ă
m Tân S

ử
u (1001) trong d
ị
p cùng vua Lê
Đạ
i Hành (Lê Hoàn)
đ
i d
ẹ
p lo
ạ
n C
ử
Long thu
ộ
c vùng C
ẩ
m Th
ủ
y,
Thanh Hoá,
Đ
inh Toàn b
ị
trúng tên hy sinh trên chi
ế
n thuy
ề
n vào tu
ổ

i 27.


Nh
ư
v
ậ
y tri
ề
u
Đ
inh làm vua
đượ
c 2
đờ
i, c
ả
th
ả
y 14 n
ă
m. Lê Hoàn lên làm vua, D
ươ
ng Vân Nga tr
ở
thành Hoàng h
ậ
u.



ĐINH
PHẾ
Đ
Ế
(979-980)
Nhà Ti
ền Lê (980-1009)
Các v
ị
vua
Niên hi
ệ
u
Tên huý
Nă
m tr
ị
vì
Tu
ổ
i th
ọ
Lê

Đạ
i Hành
Thiên Phúc

H
ư

ng Th
ố
ng (989
-
993)

Ứ
ng Thiên (994
-
1005)
Lê Hoàn
980-1005
64
Lê Trung Tông
không có
Lê Long Vi
ệ
t
1005 (3
ngày)
23
Lê Ngo
ạ
Tri
ề
u
C
ả
nh Th
ụ

y (1008
-
1009)
Lê Long
Đĩ
nh
1005-1009
24


Lê Hoàn sinh n
ă
m (941)
ở
Xuân L
ậ
p, Th
ọ
Xuân, Thanh Hoá trong m
ộ
t gia
đ
ì
nh ng
h
èo kh
ổ
"
bố d
ỡ đ

ó, m
ẹ
xó chùa". Cha là
Lê M
ị
ch, m
ẹ
là
Đặ
ng Th
ị
Sen
đề
u l
ầ
n l
ượ
t qua
đờ
i khi Lê Hoàn còn nh
ỏ
tu
ổ
i. B
ở
i v
ậ
y, c
ũ
ng ngay t

ừ
bé, Lê Hoàn ph
ả
i làm
con nuôi cho m
ộ
t v
ị
quan nh
ỏ,
ng
ườ
i cùng h
ọ.
L
ớ
n lên, Lê Hoàn
đ
i theo Nam Vi
ệ
t v
ươ
ng
Đ
inh Li
ễ
n. Dù ch
ỉ
là lính th
ườ

ng
nh
ư
ng chí d
ũ
ng khác th
ườ
ng, tính tình phóng khoáng nên
đượ
c cha con
Đ
inh B
ộ
L
ĩ
nh yêu m
ế
n. Trong công cu
ộ
c
đ
ánh d
ẹ
p
các s
ứ
quân, Lê Hoàn t
ỏ
ra là ng
ườ

i có tài nên
đượ
c
Đ
inh B
ộ
L
ĩ
nh giao cho trông coi 2000 binh s
ĩ
.
Đế
n khi d
ẹ
p yên các s
ứ
quân, th
ố
ng nh
ấ
t
đấ
t n
ướ
c, l
ậ
p nên c
ơ
nghi
ệ

p nhà
Đ
inh, Lê Hoàn
đượ
c phong ch
ứ
c Th
ậ
p
đạ
o t
ướ
ng quân,
Đ
i
ệ
n ti
ề
n
đ
ô ch
ỉ
huy s
ứ
(
t
ổ
ng ch
ỉ
huy quân

độ
i kiêm ch
ỉ
huy
độ
i quân c
ấ
m v
ệ
)
c
ủ
a tri
ề
u
đ
ình Hoa L
ư
:
Lúc này Lê Hoàn v
ừ
a tròn 30 tu
ổ
i.


Tháng 10 n
ă
m K
ỷ

Mão (979), cha con
Đ
inh Tiên Hoàng b
ị Đỗ
Thích gi
ế
t h
ạ
i,
Đ
inh Toàn 6 tu
ổ
i lên ngôi vua, Lê Hoàn làm
nhi
ế
p chính, trong m
ộ
t t
ì
nh th
ế đầ
y khó kh
ă
n. Các
đạ
i th
ầ
n
Đ
inh

Đ
i
ề
n, Nguy
ễ
n B
ặ
c, Ph
ạ
m H
ạ
p n
ổ
i lo
ạ
n nh
ư
ng
đă
b
ị
Lê Hoàn
d
ẹ
p tan. Ngô Nh
ậ
t Khánh, phò mã nhà
Đ
inh, b
ỏ

tr
ố
n vào Nam r
ướ
c vua Champa cùng h
ơ
n nghìn chi
ế
n thuy
ề
n toan c
ướ
p
kinh
đ
ô Hoa L
ư
nh
ư
ng b
ị
b
ă
o
đắ
m h
ế
t. Tháng 7 n
ă
m Canh Thìn (980)

đạ
i quân T
ố
ng theo hai
đườ
ng th
ủ
y b
ộ
xâm l
ượ
c
Đạ
i
Cổ
Vi
ệ
t. Lê Hoàn lúc này
đă
lên ngôi hoàng
đế
t
ứ
c Lê
Đạ
i Hành. V
ừ
a tri
ể
n khai l

ự
c l
ượ
ng s
ẵ
n sàng chi
ế
n
đấ
u v
ừ
a sai s
ứ đư
a
th
ư
cầ
u hoà. Vua T
ố
ng
đ̣
i D
ươ
ng Vân Nga và con là
Đ
inh Toàn sang ch
ầ
u. Tình th
ế
bứ

c bách, Lê Hoàn bu
ộ
c ph
ả
i cho quân
đ
ánh gi
ặ
c quy
ế
t b
ả
o v
ệ đấ
t n
ướ
c. Ông
đă
tái t
ạ
o m
ộ
t B
ạ
ch
Đằ
ng, sáng t
ạ
o m
ộ

t Chi L
ă
ng, th
ắ
ng l
ớ
n trên c
ả
hai m
ặ
t tr
ậ
n th
ủ
y
bộ,
gi
ế
t t
ướ
ng gi
ặ
c H
ầ
u Nhân B
ả
o, di
ệ
t quá n
ử

a quân T
ố
ng, bu
ộ
c vua T
ố
ng ph
ả
i xu
ố
ng chi
ế
u lui quân.


Đạ
i th
ắ
ng n
ă
m Tân T
ị
(
981)
đă
m
ở đầ
u k
ỷ
nguyên

Đạ
i Vi
ệ
t bách th
ắ
ng b
ọ
n phong ki
ế
n ph
ươ
ng B
ắ
c.

Không ch
ậ
m tr
ễ
,
Lê Hoàn d
ố
c s
ứ
c ch
ă
m lo xây d
ự
ng và b
ả

o v
ệ đấ
t n
ướ
c. Bên trong, Lê Hoàn ch
ố
ng cát c
ứ,
xây d
ự
ng c
ơ
sở
c
ủ
a n
ề
n kinh t
ế
.
Đố
i v
ớ
i bên ngoài ông thi hành chính sách ngo
ạ
i giao m
ề
m d
ẻ
o khôn khéo nh

ư
ng kiên quy
ế
t b
ả
o v
ệ
n
ề
n
độ
c l
ậ
p c
ủ
a
đấ
t n
ướ
c. Ông là v
ị
vua n
ộ
i tr
ị
,
ngo
ạ
i giao
đề

u xu
ấ
t s
ắ
c. Chuy
ệ
n r
ằ
ng:


N
ă
m Canh D
ầ
n (990), vua T
ố
ng sai T
ố
ng C
ả
o d
ẫ
n
đầ
u
đ
oàn s
ứ
mang chi

ế
u th
ư
sang phong cho Lê Hoàn hai ch
ữ
"
Đặ
c ti
ế
n".
V
ố
n bi
ế
t nhà T
ố
ng h
ố
ng hách, ng
ạ
o m
ạ
n Lê Hoàn thay
đổ
i cách
đ
oán ti
ế
p. Ông sai
Đ

inh Th
ừ
a Chính mang 9 chi
ế
n thuy
ề
n và
300 quân sang t
ậ
n Liên Châu (Qu
ả
ng
Đ
ông, Trung Qu
ố
c)
để đ
ón s
ứ
r
ồ
i b
ả
o v
ệ đ
oàn s
ứ đế
n
Đạ
i C

ổ
Vi
ệ
t. Tháng 10 n
ă
m
Canh D
ầ
n (990),
đ
oàn s
ứ
T
ố
ng
đế
n kinh
đ
ô Hoa L
ư
trong c
ả
nh t
ư
ng b
ừ
ng khác l
ạ
:
d

ướ
i sông, thuy
ề
n chi
ế
n tinh k
ỳ
tan sát;
bên các s
ườ
n núi, quân lính v
ơ
ph
ụ
c ch
ỉ
nh t
ề
,
g
ươ
m giáo sáng loà; trên các cánh
đồ
ng, hàng tr
ă
m hàng ngàn trâu bò rong ru
ổ
i
đ
en

đặ
c, b
ụ
i bay mù m
ị
t. S
ứ
T
ố
ng không th
ể
không th
ấ
y s
ự
hùng m
ạ
nh, giàu có c
ủ
a n
ướ
c Vi
ệ
t.

Theo nghi l
ễ
c
ủ
a T

ố
ng tri
ề
u, khi nh
ậ
n chi
ế
u th
ư
c
ủ
a "Thiên tri
ề
u", vua các n
ướ
c ch
ư
h
ầ
u ph
ả
i "l
ạ
y". Nh
ư
ng Lê Hoàn l
ấ
y c
ớ
ng

ă
ng
ự
a, b
ị đ
au chân, không ch
ị
u "l
ạ
y". T
ố
ng C
ả
o đ
ành ch
ấ
p nh
ậ
n.


Sau b
ữ
a ti
ệ
c vui, Lê Hoàn cho ng
ườ
i khiêng m
ộ
t con tr

ă
n l
ớ
n, dài vài tr
ượ
ng
đế
n quán d
ị
ch nói v
ớ
i s
ứ
T
ố
ng:

- N
ế
u s
ứ
th
ầ
n
ă
n
đượ
c th
ị
t tr

ă
n thì vua tôi s
ẽ
cho ng
ườ
i làm c
ỗ để
m
ờ
i.

Sứ
T
ố
ng khi
ế
p
đả
m t
ừ
ch
ố
i.

L
ầ
n khác, Lê Hoàn cho d
ắ
t t
ớ

i hai con h
ổ dữ để
s
ứ
th
ầ
n th
ưở
ng ngo
ạ
n. S
ứ
th
ầ
n l
ạ
i m
ộ
t phen s
ợ
toát m
ồ
hôi.

Tr
ướ
c khi b
ọ
n T
ố

ng C
ả
o v
ề
n
ướ
c, Lê Hoàn b
ả
o h
ọ
:

-
Sau này n
ế
u có qu
ố
c th
ư
thì nên giao nh
ậ
n ngay
ở đầ
u
đạ
i gi
ớ
i, không phi
ề
n s

ứ
th
ầ
n
đế
n
đ
ây n
ữ
a.

N
ă
m Quý T
ị
,
nhà T
ố
ng s
ắ
c phong cho vua
Đạ
i Hành làm Giao ch
ỉ
qu
ậ
n v
ươ
ng r
ồ

i n
ă
m
Đ
inh D
ậ
u (997) là Nam Bình V
ươ
ng.

N
ă
m
Ấ
t T
ị
(
1005) vua Lê
Đạ
i Hành m
ấ
t, th
ọ
65 tu
ổ
i, làm vua
đượ
c 24 n
ă
m.


LÊ ĐẠI HÀNH (980-1005)


Vua Lê
Đạ
i Hành có 4 hoàng t
ử
là Long Du, Ngân Trích, Trung Tông, Long Vi
ệ
t và Lê Long
Đĩ
nh (Ngo
ạ
Tri
ề
u). Vua
Đạ
i
Hành
đă đị
nh cho ng
ườ
i con th
ứ
ba là Long Vi
ệ
t làm Thái t
ử.

Nh
ư
ng
đế
n lúc vua m
ấ
t, các hoàng t
ử
tranh nhau ngôi,
đ
ánh
nhau trong 7 tháng.
Đế
n khi Long Vi
ệ
t v
ừ
a lên ngôi
đượ
c 3 ngày
thì
b
ị
em là Long
Đĩ
nh sai ng
ườ
i vào cung gi
ế
t ch

ế
t, th
ọ 23
tu
ổ
i. S
ử
g
ọ
i là Lê Trung Tông.


LÊ
TRUNG TÔNG (
1005)


Long
Đĩ
nh là ng
ườ
i b
ạ
o ng
ượ
c, tàn ác nh
ư
Ki
ệ
t, Tr

ụ ở
bên Tàu. Khi
đă
gi
ế
t anh, chi
ế
m
đượ
c ngôi vua, Long
Đĩ
nh càng tàn
b
ạ
o. Vua hay l
ấ
y vi
ệ
c gi
ế
t làm trò ch
ơ
i. Có nh
ữ
ng t
ộ
i nhân ph
ả
i t
ộ

i hình, vua cho l
ấ
y r
ơ
m t
ẩ
m d
ầ
u qu
ấ
n vào ng
ườ
i r
ồ
i
đố
t cho
ch
ế
t. Có tr
ườ
ng h
ợ
p vua cho tù trèo lên cây cao r
ồ
i sai ng
ườ
i ch
ặ
t g

ố
c cây
đổ.
Vua còn b
ỏ
ng
ườ
i vào s
ọ
t r
ồ
i
đ
em th
ả
xu
ố
ng
sông. Vua thích chí ng
ồ
i xem
đ
ao ph
ủ
th
ự
c hi
ệ
n m
ệ

nh l
ệ
nh ác
độ
c c
ủ
a mình. Có l
ầ
n vua l
ấ
y mía
để
lên
đầ
u nhà s
ư
mà róc v
ỏ,
th
ỉ
nh tho
ả
ng v
ờ
nh
ỡ
tay b
ổ
dao vào
đầ

u nhà s
ư
ch
ả
y máu, trông th
ấ
y th
ế
vua thích thú vui v
ườ
i. Vào các bu
ổ
i ch
ầ
u, vua cho
tên h
ề
nói khôi hài, hay nh
ạ
i l
ạ
i l
ờ
i tâu b
ầ
y c
ủ
a các
đạ
i th

ầ
n
để
gây c
ườ
i. Vì s
ố
ng dâm d
ụ
c quá
độ,
vua m
ắ
c b
ệ
nh không ng
ồ
i
đượ
c. B
ở
i v
ậ
y
đế
n bu
ổ
i ch
ầ
u, vua c

ứ
n
ằ
m mà th
ị
tri
ề
u, cho nên t
ụ
c g
ọ
i là Ngo
ạ
Tri
ề
u.

Long
Đĩ
nh làm vua
đượ
c 2 n
ă
m
đổ
i niên hi
ệ
u là C
ả
nh Th

ụ
y. N
ă
m sau (1009) thì m
ấ
t, làm vua
đượ
c 4 n
ă
m, th
ọ
24 tu
ổ
i.

Long
Đĩ
nh m
ấ
t, con tên là S
ạ
còn bé,
đ
ình th
ầ
n nhân d
ị
p tôn Lý Công U
ẩ
n lên làm vua, kh

ở
i d
ự
ng s
ự
nghi
ệ
p tri
ề
u Lý hi
ể
n
hách.

Nh
ư
v
ậ
y Ti
ề
n Lê t
ồ
n t
ạ
i trong 29 n
ă
m, tr
ả
i qua ba
đờ

i vua.

-
Lê
Đạ
i Hành (Lê Hoàn) (980
-
1005)

-
Lê Trung Tông (1005)

-
Lê Long
Đĩ
nh (1005
-
1009)


LÊ LONG ĐĨNH (1005-1009)


Khi
đề
cao võ công v
ă
n tr
ị
c

ủ
a
Đ
inh B
ộ
L
ĩ
nh và Lê Hoàn, nh
ữ
ng anh hùng c
ủ
a công cu
ộ
c th
ố
ng nh
ấ
t
đấ
t n
ớ
c không th
ể
không k
ể đế
n s
ự
c
ố
ng hi

ế
n c
ủ
a D
ư
ơ
ng Vân Nga
đố
i v
ớ
i
đấ
t n
ớ
c. Có th
ể
xem D
ư
ơ
ng Vân Nga là c
ầ
u n
ố
i gi
ữ
a
Đ
inh B
ộ
L

ĩ
nh
và Lê Hoàn, ng
ờ
i làm cho công cu
ộ
c th
ố
ng nh
ấ
t
đấ
t n
ớ
c do
Đ
inh B
ộ
L
ĩ
nh kh
ở
i x
ướ
ng
đượ
c Lê Hoàn hoàn t
ấ
t. S
ự

nghi
ệ
p
chính tr
ị
c
ủ
a ng
ờ
i ph
ụ
n
ữ ấ
y
đ
ã không
đượ
c s
ử
c
ũ
chú ý
đế
n mà l
ạ
i c
ứ
t
ậ
p trung vào thân ph

ậ
n làm v
ợ
c
ủ
a bà. V
ố
n là con ông
D
ươ
ng Th
ế
Hi
ể
n quê
ở
vùng Nho Quan, Ninh Bình (có tài li
ệ
u nói bà tên là D
ươ
ng Th
ị
Ng
ọ
c Vân, con gái D
ươ
ng Tam Kha)
r
ồ
i tr

ở
thành v
ợ Đ
inh B
ộ
L
ĩ
nh, nên sau khi ch
ồ
ng b
ị
ám h
ạ
i,
để
l
ạ
i
đứ
a con 6 tu
ổ
i k
ế
nghi
ệ
p hoàng
đế
,
D
ươ

ng Vân Nga
đ
ã
ph
ả
i cáng
đ
áng nh
ữ
ng
khó

kh
ă
n v
ượ
t quá s
ứ
c mình. S
ự
nghi
ệ
p th
ố
ng nh
ấ
t
đấ
t n
ướ

c v
ừ
a
đượ
c hoàn thành, b
ị đ
e do
ạ
t
ừ
nhi
ề
u
phía. Bên ngoài phong ki
ế
n ph
ươ
ng B
ắ
c s
ử
a so
ạ
n
đạ
i binh xâm l
ượ
c. Bên trong, các tri
ề
u th

ầ
n phân bi
ệ
t tranh ch
ấ
p gay g
ắ
t
có nguy c
ơ
n
ổ
ra n
ộ
i chi
ế
n l
ớ
n. Là ng
ư
ờ
i có t
ầ
m nhìn xa th
ấ
y r
ộ
ng, D
ươ
ng Vân Nga nh

ậ
n rõ ch
ỉ
có Th
ậ
p
đạ
o t
ướ
ng quân Lê
Hoàn là ng
ườ
i có kh
ả
n
ă
ng gi
ả
i quy
ế
t tình hình nghiêm tr
ọ
ng
ấ
y. N
ế
u D
ươ
ng Vân Nga không bi
ế

t
đặ
t l
ợ
i n
ư
ớ
c lên trên quy
ề
n
l
ợ
i c
ủ
a dòng h
ọ,
bà có th
ể
dự
a vào m
ộ
t quy
ề
n th
ầ
n
để
ch
ố
ng l

ạ
i m
ộ
t quy
ề
n th
ầ
n khác, ngoan c
ố b
ả
o v
ệ
ngai chúa cho
đứ
a
con nh
ỏ
c
ủ
a mình, s
ẽ
gây ra n
ạ
n bè
đả
ng tranh ch
ấ
p,
đẩ
y

đấ
t n
ướ
c vào th
ả
m c
ả
nh r
ố
i lo
ạ
n. V
ậ
y mà ch
ỉ
vì D
ươ
ng Vân Nga
đ
ã
l
ấ
y chi
ế
c long bào choàng lên vai Lê Hoàn, v
ề
sau l
ạ
i tr
ở

thành v
ợ
Lê Hoàn mà s
ử
sách phong ki
ế
n
đ
ã xoá s
ạ
ch công lao c
ủ
a
bà. Ng
ượ
c l
ạ
i v
ớ
i cách nhìn nh
ậ
n trên, nhân dân ta có thái
độ
r
ộ
ng l
ượ
ng và
đ
úng

đắ
n. S
ử
c
ũ
chép: "T
ụ
c dân l
ậ
p
đề
n th
ờ
tô
hai pho t
ượ
ng Tiên Hoàng,
Đạ
i Hành và t
ượ
ng D
ươ
ng Vân Nga cùng ng
ồ
i". Vùng Hoa L
ư
còn l
ư
u truy
ề

n nhi
ề
u truy
ề
n thuy
ế
t
đẹ
p v
ề
D
ươ
ng Vân Nga nh
ằ
m ghi nh
ậ
n công lao c
ủ
a bà.
Đế
n th
ờ
i Lê M
ạ
t, An ph
ủ
s
ứ
Lê Thúc Hi
ể

n ra l
ệ
nh c
ấ
m vi
ệ
c th
ờ
chung ba nhân v
ậ
t c
ủ
a s
ự
nghi
ệ
p th
ố
ng nh
ấ
t h
ồ
i
đầ
u th
ế
k
ỉ
th
ứ

10 thì d
ư
lu
ậ
n dân gian
đ
ã phê phán quy
ế
t li
ệ
t. Truy
ề
n thuy
ế
t
ở
Hoa L
ư
còn k
ể
r
ằ
ng: sau khi Lê Thúc Hi
ể
n làm cái vi
ệ
c bu
ộ
c l
ụ

a tr
ắ
ng vào c
ổ
tay b
ứ
c t
ượ
ng D
ươ
ng Vân Nga, dong t
ượ
ng
bà t
ừ đề
n th
ờ Đ
inh B
ộ
L
ĩ
nh v
ề đề
n th
ờ
Lê Hoàn, thì tr
ở
v
ề
kinh, viên quan h

ọ
Lê
ấ
y
đ
ã l
ă
n ra ch
ế
t vì
đứ
t ru
ộ
t.


D
ƯƠ
NG VÂN NGA
Nhà Lý (1010
-1225)
Các v
ị
vua
Niên hi
ệ
u
Tên huý
Nă
m tr

ị
vì
Tu
ổ
i th
ọ
Lý Thái
T
ổ
Thu
ậ
n Thiên
Lý Công U
ẩ
n
1010-1028
55
Lý
Thái Tông
Thiên Thành (1028
-
1033)

Thông Th
ụ
y (1034
-
1038)

Càn Phù H

ữ
u
Đạ
o
(1039
-
1041)

Minh
Đạ
o (1042
-
1043)

Thiên C
ả
m Thánh Võ
(1044
-
1048)

Sùng H
ư
ng
Đạ
i B
ả
o (1049
-
1054)

Lý Ph
ậ
t Mã
1028-1054
55
Lý
Thánh Tông
Long Th
ụ
y Thái Bình (1054
-
1058)

Ch
ươ
ng Thánh Gia Khánh

(1059
-
1065)

Long Ch
ươ
ng Thiên T
ự
(
1066-
1067)

Thiên Hu

ố
ng B
ả
o T
ượ
ng
(1060)

Th
ầ
n Võ (1069
-
1072)
Lý Nh
ậ
t Tông
1054-1072
50
Lý
Nhân Tông
Thái Ninh (1072
-
1075)

Anh Võ Chiêu Th
ắ
ng (1076
-
1084)

Qu
ả
ng H
ữ
u
(1085
-
1091)

H
ộ
i Phong (1092
-
1100)

Long Phù (1101
-
1109)

H
ộ
i T
ườ
ng

Đạ
i Khánh (1110
-
1119)

Thiên Phù Du
ệ
Võ (1120
-
1126)

Thiên Phù Khánh
Th
ọ
(
1127)
Lý Càn
Đứ
c
1072-1127
63
Lý
Th
ầ
n Tông
Thiên Thu
ậ
n (1128
-
1132)

Thiên Ch
ươ
ng B
ả

o T
ự
(
1133-
1137)
Lý D
ươ
ng Hoán
1128-1138
23
Lý Anh
Tông
Thi
ệ
u Minh (1138
-
1139)

Đạ
i
Đị
nh (1140
-
1162)

Chính Long B
ả
o
Ứ
ng

1163-
1173)

Thiên C
ả
m Chí B
ả
o (1174
-
1175)
Lý Thiên T
ộ
1138-1175
40
Lý Cao
Tông
Trinh Phù (1176
-
1185)

Thiên Gia B
ả
o H
ữ
u (1202
-
1204)

Tr
ị

Bình
Long
Ứ
ng (1205
-
1210)
Lý Long Trát (Lý
Long Cán)
1176-1210
38
Lý Hu
ệ

Tông
Ki
ế
n Gia
Lý S
ả
m
1211-1224
33
Lý Chiêu Hoàng
Thiên Ch
ươ
ng H
ữ
u
Đạ
o

Lý Ph
ậ
t Kim (Lý
Thiên Hinh)
1224-1225
60


Ng
ườ
i kh
ở
i d
ự
ng tri
ề
u Lý là Lý Công U
ẩ
n ng
ườ
i làng C
ổ
Pháp, (T
ừ S
ơ
n, Hà B
ắ
c). Công U
ẩ
n sinh n

ă
m Giáp Tu
ấ
t (974), là
con nuôi c
ủ
a thi
ề
n s
ư
Lý Khánh V
ă
n t
ừ
n
ă
m 3 tu
ổ
i và truy
ề
n thuy
ế
t v
ẫ
n cho r
ằ
ng ông là con c
ủ
a V
ạ

n H
ạ
nh, anh ru
ộ
t Khánh
V
ă
n.


C
ũ
ng theo truy
ề
n thuy
ế
t, ông thân sinh ra Lý Công U
ẩ
n nhà nghèo
đ
i làm ru
ộ
ng thuê
ở
chùa Tiên S
ơ
n (An Phong, B
ắ
c Ninh)
ph

ả
i
ḷ
ng m
ộ
t ti
ể
u n
ữ
r
ồ
i làm nàng có mang. Nhà s
ư
th
ấ
y th
ế đ
u
ổ
i
đ
i n
ơ
i khác. Hai v
ợ
ch
ồ
ng d
ẫ
n nhau

đế
n khu r
ừ
ng Báng m
ệ
t
m
ỏ
i, d
ừ
ng l
ạ
i ngh
ỉ
.
Ch
ồ
ng khát n
ướ
c, đế
n ch
ỗ
gi
ế
ng n
ướ
c gi
ữ
a r
ừ

ng u
ố
ng, ch
ẳ
ng may s
ả
y chân ch
ế
t
đ
u
ố
i. V
ợ
ch
ờ
lâu không
th
ấ
y,
đế
n xem thì
đấ
t
đă đ
ùn l
ấ
p gi
ế
ng. Ng

ườ
i ph
ụ
n
ữ b
ấ
t h
ạ
nh than khóc m
ộ
t h
ồ
i r
ồ
i xin vào ng
ủ
nh
ờ ở
chùa
Ứ
ng Tâm g
ầ
n
đấ
y. S
ư
tr
ụ
trì chùa
Ứ

ng Tâm
đ
êm tr
ướ
c n
ă
m m
ơ
th
ấ
y Long th
ầ
n báo m
ộ
ng r
ằ
ng: "Ngày mai d
ọ
n chùa cho s
ạ
ch có hoàng
đế
đế
n". T
ỉ
nh d
ậ
y, nhà s
ư
sai chú ti

ể
u quét d
ọ
n s
ạ
ch s
ẽ
,
túc tr
ự
c t
ừ
sáng
đế
n chi
ề
u ch
ỉ
th
ấ
y m
ộ
t ng
ườ
i
đ
àn bà có mang xin ng
ủ
nh
ờ

.
Đượ
c vài tháng b
ỗ
ng có chuy
ệ
n l
ạ
:
M
ộ
t
đ
êm khu tam quan c
ủ
a chùa sáng r
ự
c h
ẳ
n lên, h
ươ
ng th
ơ
m ngào ng
ạ
t lan to
ả
.
Nhà s
ư

cùng bà h
ộ
chùa ra xem thì th
ấ
y ng
ườ
i
đ
àn bà
ấ
y
đă
sinh m
ộ
t con trai, hai bàn tay có b
ố
n ch
ữ
son "s
ơ
n hà x
ă
t
ắ
c".
Sau
đ
ó, tr
ờ
i b

ỗ
ng n
ổ
i tr
ậ
n m
ư
a to gió l
ớ
n, m
ẹ
chú bé ch
ế
t ngay khi sinh con và chú bé
đượ
c nhà s
ư
nuôi n
ấ
ng. Khi 8, 9 tu
ổ
i
nhà s
ư
cho chú bé theo h
ọ
c s
ư
V
ạ

n H
ạ
nh
ở
chùa Tiên S
ơ
n. Chú bé
đ
ó là Lý Công U
ẩ
n.


Công U
ẩ
n l
ớ
n lên t
ỏ
rõ có chí l
ớ
n khác th
ườ
ng. Ông
đế
n Hoa Lý làm quan nhà Ti
ề
n Lê
đế
n ch

ứ
c T
ả
thân v
ệ đ
i
ệ
n ti
ề
n ch
ỉ
huy
s
ứ.
Khi vua Thi
ế
u
Đế
b
ị
gi
ế
t, ông ôm thây vua khóc. Vua Ngo
ạ
Tri
ề
u khen là trung, c
ử
ông làm T
ư

t
ướ
ng quân ch
ế
ch
ỉ
huy
s
ứ,
th
ố
ng l
ĩ
nh h
ế
t quân túc v
ệ
.
Theo truy
ề
n thuy
ế
t, làng C
ổ
Pháp h
ồ
i
ấ
y có cây g
ạ

o c
ổ
th
ụ
b
ị
sét
đ
ánh t
ướ
c l
ầ
n v
ỏ
ngoài l
ộ
ra m
ấ
y câu s
ấ
m. S
ư
V
ạ
n H
ạ
nh
xem câu s
ấ
m

ấ
y bi
ế
t
đ
i
ề
m nhà Lê
đổ
nhà Lý s
ắ
p lên bèn b
ả
o Công U
ẩ
n r
ằ
ng:

-
M
ớ
i r
ồ
i tôi th
ấ
y l
ờ
i phù s
ấ

m k
ỳ
d
ị
,
bi
ế
t r
ằ
ng h
ọ
Lý c
ườ
ng th
ị
nh, t
ấ
t d
ấ
y lên c
ơ
nghi
ệ
p. Nay xem trong thiên h
ạ
ng
ườ
i h
ọ
Lý

r
ấ
t nhi
ề
u nh
ư
ng không ai b
ằ
ng ông là ng
ườ
i khoan t
ừ
nhân th
ứ,
đượ
c
ḷ
ng dân chúng mà binh quy
ề
n n
ắ
m trong tay. Ng
ườ
i
đứ
ng
đầ
u muôn dân ch
ẳ
ng ph

ả
i ông thì còn ai?

S
ợ
câu nói
ấ
y ti
ế
t l
ộ,
Lý Công U
ẩ
n ph
ả
i nh
ờ
ng
ườ
i
đ
em d
ấ
u V
ạ
n H
ạ
nh
ở
chùa Tiên S

ơ
n.


Khi Lê Long
Đĩ
nh m
ấ
t, Lý Công U
ẩ
n
đă
ngoài 35 tu
ổ
i. Vua k
ế
t
ự
Long
Đĩ
nh còn nh
ỏ,
Lý Công U
ẩ
n ch
ỉ
huy quân túc v
ệ
trong ch
ố

n cung c
ấ
m. B
ấ
y gi
ờ
ḷ
ng ng
ườ
i
đă
oán gi
ậ
n nhà ti
ề
n Lê nên quan Chi h
ậ
u là
Đ
ào Cam M
ộ
c cùng các quan trong
tri
ề
u tôn Lý Công U
ẩ
n lên ngôi hoàng
đế
t
ứ

c vua Thái T
ổ
nhà Lý. Vua Thái T
ổ
th
ấ
y Hoa Lý h
ẹ
p bèn d
ờ
i
đ
ô v
ề
La Thành.
Tháng 7 n
ă
m Thu
ậ
n Thiên nguyên niên (1010) vua kh
ở
i s
ự
r
ờ
i
đ
ô. Khi ra
đế
n La Thành, Thái T

ổ
l
ấ
y c
ớ
có
đ
i
ề
m trông th
ấ
y
r
ồ
ng vàng bay lên li
ề
n
đổ
i
Đạ
i La thành Th
ă
ng Long thành (t
ứ
c Hà N
ộ
i bây gi
ờ
),
đổ

i Hoa Lý thành ph
ủ
Tràng An và C
ổ
Pháp
thành ph
ủ
Thiên
Đứ
c. Vua Thái T
ổ
ch
ỉ
nh
đố
n vi
ệ
c cai tr
ị
,
chia n
ướ
c làm 24 l
ộ,
g
ọ
i Hoan Châu và Ái Châu là tr
ạ
i.

V
ố
n thông minh b
ẩ
m sinh, l
ạ
i
đượ
c nh
ậ
p thân v
ă
n hoá
ở
m
ộ
t vùng
đấ
t v
ă
n minh, v
ă
n hi
ế
n, là con
đẻ
,
con nuôi c
ủ

a nh
ữ
ng v
ị
cao t
ă
ng xu
ấ
t chúng, Lý Công U
ẩ
n th
ự
c s
ự
là ng
ườ
i con
ư
u tú c
ủ
a dân t
ộ
c. Ông
đă
cùng tri
ề
u Lý làm r
ạ
ng danh n
ướ

c
Đạ
i
Vi
ệ
t, vi
ế
t nên nh
ữ
ng trang s
ử
oanh li
ệ
t d
ự
ng n
ướ
c và gi
ữ
n
ướ
c.

Chùa
Ứ
ng Tâm n
ơ
i ông sinh ra bây gi
ờ
có tên là chùa D

ặ
n.


Ngôi huy
ệ
t ch
ỗ
gi
ế
ng n
ướ
c
ở
r
ừ
ng Báng n
ă
m x
ư
a, nh
ữ
ng
g̣

ở
xung quanh trông gi
ố
ng nh
ư

hoa sen n
ở
8 cánh nên nhà Lý
truy
ề
n ngôi
đượ
c 8
đờ
i.

Vua Lý Thái T
ổ
tr
ị
v́
ì 19 n
ă
m thì m
ấ
t, th
ọ
55 tu
ổ
i.


LÝ THÁI T
Ổ (1010-1028)



Vua Lý Thái T
ổ
sinh 5 hoàng t
ử
:
Thái Tông Ph
ậ
t M
ă
,
D
ự
c Thánh v
ươ
ng, Khai Qu
ố
c B
ồ,
Đ
ông Chính V
ươ
ng L
ự
c, V
ơ Đứ
c
V
ươ
ng Ho

ả
ng. Ph
ậ
t M
ă đượ
c phong làm Thái t
ử.

Vua Thái T
ổ
v
ừ
a m
ấ
t ch
ư
a làm l
ễ
t
ế
táng, các hoàng t
ử
V
ợ Đứ
c V
ươ
ng, D
ự
c Thánh V
ươ

ng và
Đ
ông Chính V
ươ
ng
đă đ
em
quân
đế
n vây thành
để
tranh ngôi c
ủ
a thái t
ử.
T
ướ
ng Lý Nhân Ngh
ĩ
a xin thái t
ử đ
em quân ra ch
ố
ng c
ự.
Khi quân c
ủ
a thái t
ử
và quân c

ủ
a các v
ươ
ng giáp tr
ậ
n, v
ơ
v
ệ
t
ướ
ng quân Lê Ph
ụ
ng Hi
ể
u tu
ố
t g
ươ
m ch
ỉ
vào V
ơ
V
ươ
ng:

-
Các ng
ườ

i
ḍ
m ngó ngôi cao, khinh r
ẻ
t
ự
quân, trên quên
ơ
n tiên
đế
, d
ướ
i trái ngh
ĩ
a tôi con, v
ậ
y Ph
ụ
ng Hi
ể
u xin dâng nhát
g
ươ
m này.


D
ứ
t l
ờ

i, Ph
ụ
ng Hi
ể
u xông
đế
n chém ch
ế
t V
ơ Đứ
c V
ươ
ng. Th
ấ
y v
ậ
y, D
ự
c Thánh V
ươ
ng và
Đ
ông Chính V
ươ
ng b
ỏ
ch
ạ
y.
Thái t

ử
Ph
ậ
t M
ă
lên ngôi, t
ứ
c là vua Lý Thái Tông. D
ự
c Thánh V
ươ
ng và
Đ
ông Chính V
ươ
ng xin v
ề
ch
ị
u t
ộ
i,
đượ
c vua Thái
Tông tha t
ộ
i và ph
ụ
c l
ạ

i ch
ứ
c c
ũ
.
Ng
ầ
m r
ă
n
đ
e s
ự
ph
ả
n ngh
ị
ch
ấ
y, vua Thái Tông ch
ủ
tr
ươ
ng: hàng n
ă
m, các quan ph
ả
i
đế
n

Đồ
ng C
ổ
(
Yên Thái, Hà N
ộ
i) làm
l
ễ đọ
c l
ờ
i th
ề
: "
Làm con ph
ả
i hi
ế
u, làm tôi ph
ả
i trung, ai b
ấ
t hi
ế
u b
ấ
t trung, xin qu
ỷ
th
ầ

n làm t
ộ
i".


Các quan ai tr
ố
n không
đế
n thì ph
ạ
t 50 tr
ượ
ng. V
ố
n là ng
ườ
i có
đứ
c r
ộ
ng, tài cao nên trong nghi
ệ
p tr
ị
n
ướ
c, Thái Tông luôn
d
ạ

y dân tôn tr
ọ
ng phép n
ướ
c,
đị
nh r
ơ
các b
ậ
c
h́
nh ph
ạ
t,
đố
i v
ớ
i các t
ộ
i nh
ẹ
,
cho
đượ
c l
ấ
y ti
ề
n chu

ộ
c t
ộ
i. H
ễ
n
ă
m nào
đ
ói
kém, ho
ặ
c
đ
i
đ
ánh gi
ặ
c v
ề
,
vua
đề
u gi
ả
m thu
ế
cho dân.
Ở
trong cung, vua

đị
nh r
ơ s
ố
h
ậ
u phi và cung n
ữ
:
Ví nh
ư
:
h
ậ
u và phi:
13 ng
ườ
i, ng
ự
n
ữ
:
18 ng
ườ
i, nh
ạ
c k
ĩ
:
100 ng

ườ
i. T
ấ
t c
ả
các cung n
ữ đề
u ph
ả
i h
ọ
c ngh
ề
thêu, d
ệ
t g
ấ
m vóc, khuy
ế
n khích tri
ề
u
th
ầ
n dùng ch
ế
ph
ẩ
m c
ủ

a h
ọ. C
ũ
ng trong th
ờ
i gian này, vua Thái Tông
đă
cho xây d
ự
ng


Th
ờ
i
ấ
y gi
ặ
c gi
ă
còn nhi
ề
u nên vua th
ườ
ng ph
ả
i thân trinh
đ
i tr
ậ

n m
ạ
c. N
ă
m M
ậ
u D
ầ
n (1038) có Nùng T
ố
n Phúc
ở
châu
Qu
ả
ng Nguyên (L
ạ
ng S
ơ
n) làm ph
ả
n, t
ự
x
ư
ng là Chiêu Thánh hoàng
đế
,
l
ậ

p A Nùng làm hoàng h
ậ
u,
đặ
t qu
ố
c hi
ệ
u là Tr
ườ
ng
Sinh r
ồ
i
đ
em quân
đ
i
đ
ánh phá các n
ơ
i. N
ă
m sau, vua Thái Tông thân
đ
i
đ
ánh
đượ
c Nùng T

ố
n Phúc và con lag Nùng Trí
Thông
đ
em v
ề
kinh x
ử
t
ộ
i. Còn A Nùng và con là Nùng Trí Cao ch
ạ
y thoát.


N
ă
m T
ậ
n T
ị
(
1041) Nùng Trí Cao cùng v
ớ
i m
ẹ
v
ề
l
ấ

y
đượ
c châu Th
ả
ng Do (g
ầ
n châu Qu
ả
ng Nguyên) l
ậ
p ra n
ướ
c
Đạ
i L
ị
ch.
Thái Tông sai t
ướ
ng lên
đ
ánh b
ắ
t
đượ
c Nùng Trí Cao. Vua th
ươ
ng tình tha t
ộ
i ch

ế
t và cho làm Qu
ả
ng Nguyên m
ụ
c và gia
phong cho t
ướ
c Thái B
ả
o. Nh
ư
ng n
ă
m M
ậ
u Tí (1048) Nùng Trí Cao l
ạ
i x
ư
ng là Nhân Hu
ệ
hoàng
đế
,
qu
ố
c hi
ệ
u là

Đạ
i Nam
ch
ố
ng l
ạ
i tri
ề
u
đ́
nh. Vua sai t
ướ
ng Quách Th
ị
nh D
ậ
t lên
đ
ánh. Nùng Trí Cao
đ
em quân sang
đ
ánh chi
ế
m Ung Châu r
ồ
i l
ầ
n
Lý

ợ
t 8 châu khác thu
ộ
c Qu
ả
ng
Đ
ông, Qu
ả
ng Tây c
ủ
a nhà T
ố
ng. Vua T
ố
ng toan nh
ờ
vua
Đạ
i Vi
ệ
t sang
đ
ánh giúp. Nh
ư
ng
t
ướ
ng T
ố

ng là
Đị
ch Thanh can r
ằ
ng:

-
Có m
ộ
t Nùng Trí Cao mà
đấ
t L
ưỡ
ng Qu
ả
ng không ch
ế đượ
c, l
ạ
i ph
ả
i nh
ờ
quân ngo
ạ
i qu
ố
c vào
đ
ánh giúp. N

ế
u có ai nhân
đ
ó mà n
ổ
i lo
ạ
n, thì làm th
ế
nào?

Vua T
ố
ng nghe l
ờ
i bèn c
ử Đị
ch Thanh cùng nhi
ề
u t
ướ
ng gi
ỏ
i
đ
i
đ
ánh Nùng Trí Cao. Nh
ư
ng

đ
ánh m
ă
i không
đượ
c. Ch
ỉ đế
n
khi ng
ườ
i
Đạ
i Lý l
ừ
a b
ắ
t Nùng Trí Cao chém l
ấ
y
đầ
u
đ
em n
ộ
p nhà T
ố
ng, gi
ặ
c Nùng m
ớ

i tan.


Vua Thái Tông tr
ị
vì
đượ
c 27 n
ă
m,
đế
n n
ă
m Giáp Ng
ọ
(
1054)

m
ấ
t, th
ọ
55 tu
ổ
i.


LÝ THÁI TÔNG (10
28-1054)



Vua Lý Thái Tông có 2 con trai là thái t
ử
Thánh Tông Nh
ậ
t Tôn và hoàng t
ử
Nh
ậ
t Trung.

Vua Lý Thánh Tông c
ũ
ng gi
ố
ng các vua Lý
đờ
i tr
ướ
c, tuy
đ
óng
đô
ở
Th
ă
ng Long nh
ư
ng
t́

nh c
ả
m th
ườ
ng g
ắ
n bó v
ớ
i
đồ
ng
ru
ộ
ng và th
ươ
ng dân. VÌ v
ậ
y,
đế
n mùa xuân vua th
ườ
ng v
ề
ph
ủ
Thiên
Đứ
c xem h
ộ
i hè, l

ễ
Ph
ậ
t, xem c
ấ
y lúa,
đ
ánh cá, mùa hè
xem g
ặ
t hái, ngh
ỉ
mát và tu d
ưỡ
ng.


Chuy
ệ
n x
ư
a k
ể
r
ằ
ng: m
ộ
t
đ
êm Hoàng h

ậ
u Mai Th
ị
m
ơ
th
ấ
y m
ặ
t tr
ă
ng vào b
ụ
ng, nhân
đấ
y có mang. Ngày 25 tháng 2 n
ă
m
Thu
ậ
n Thiên th
ư
14 (1023) Hoàng h
ậ
u sinh vua
ở
cung Long
Đứ
c. 5 n
ă

m sau, Thánh Tông
đượ
c l
ậ
p làm Thái t
ử
:
L
ớ
n lên,
Thánh Tông thông kinh truy
ệ
n, rành âm lu
ậ
t, s
ở
tr
ườ
ng v
ề
v
ơ
l
ự
c, t
ỏ
r
ơ
là m
ộ

t ng
ườ
i thông minh xu
ấ
t chúng. Tr
ướ
c khi lên làm
vua, Thánh Tông
ở
cung Long
Đứ
c 27 n
ă
m. Cung xây
ở
ngo
ạ
i thành, nên
ở đấ
y, vua d
ễ
dàng th
ấ
u hi
ể
u các vi
ệ
c trong dân
gian, bi
ế

t
đượ
c n
ỗ
i
đ
au, v
ấ
t v
ả
c
ủ
a dân, hi
ể
u
đượ
c c
ả
nh
đ
ói rét, n
ỗ
i oan u
ổ
ng, s
ự b
ấ
t công
ở
các mi

ề
n thôn d
ă
.
Chính vì v
ậ
y,
v
ị
vua có
đầ
u óc t
ự
c
ườ
ng, t
ự
l
ậ
p, ng
ườ
i
đặ
t qu
ố
c hi
ệ
u là
Đạ
i Vi

ệ
t, có hoài b
ă
o xây d
ự
ng m
ộ
t qu
ố
c gia hùng m
ạ
nh, có danh
ngang v
ớ
i "n
ướ
c thiên t
ử
"
ấ
y c
ũ
ng là v
ị
vua t
ự
coi mình là cha m
ẹ
dân và h
ế

t lòng th
ươ
ng dân. M
ộ
t l
ầ
n ng
ự ở đ
i
ệ
n Thiên
Khánh
để
x
ử
ki
ệ
n, con gái vua là công chúa
Độ
ng Tiên
đứ
ng h
ầ
u
ở
bên c
ạ
nh. Ph
ạ
m nhân là m

ộ
t chàng trai tr
ẻ
,
ph
ạ
m t
ộ
i ch
ỉ
vì
không hi
ể
u lu
ậ
t. Nhà vua g
ọ
i chúa ng
ụ
c l
ạ
i, ch
ỉ
vào con gái mình mà nói:

-
Ta yêu con ta c
ũ
ng nh
ư

các b
ậ
c cha m
ẹ
trong thiên h
ạ
yêu con cái h
ọ.
Tr
ă
m h
ọ
không hay bi
ế
t nên t
ự
ph
ạ
m vào lu
ậ
t pháp,
ta r
ấ
t th
ươ
ng xót. T
ừ
nay, các t
ộ
i b

ấ
t k
ỳ
n
ặ
ng nh
ẹ
cầ
n r
ă
n d
ạ
y k
ỹ
L
ưỡ
ng và nh
ấ
t nh
ấ
t
đề
u ph
ả
i khoan gi
ả
m. Và nhà vua
đă
tha b
ổ

ng cho ng
ườ
i con trai n
ọ.

L
ầ
n khác g
ặ
p ngày tr
ờ
i r
ấ
t l
ạ
nh, ngh
ĩ đế
n dân, vua ch
ạ
nh lòng v
ớ
i t
ả
h
ữ
u:

-
Ta
ở

trong thâm cung, s
ưở
i lò than, m
ặ
c áo h
ồ
c
ừ
u mà khí l
ạ
nh còn th
ế
này hu
ố
ng h
ồ
nh
ữ
ng k
ẻ
b
ị
giam trong ng
ụ
c th
ấ
t,
xi
ề
ng xích kh

ổ đ
au, ngay gian ch
ư
a
đị
nh, b
ụ
ng không c
ơ
m no, thân không áo
ấ
m, m
ộ
t khi g
ặ
p c
ơ
n gió l
ạ
nh th
ổ
i há ch
ẳ
ng b
ị
ch
ế
t rét
ư
?

Ta r
ấ
t d
ỗ
i th
ươ
ng xót.

Nói r
ồ
i vua sai t
ả
h
ữ
u
đ
em ch
ă
n chiên trong kho ban cho tù nhân và m
ỗ
i ngày phát cho tù nhân
ă
n hai b
ữ
a c
ơ
m. Và vua
xu
ố
ng chi

ế
u mi
ễ
n cho c
ả
n
ướ
c m
ộ
t n
ử
a s
ố
thu
ế
n
ă
m
đó.

Vua Lý Thánh Tông th
ươ
ng dân nh
ư
th
ế
nên tr
ă
m h
ọ đề

u yêu m
ế
n, n
ướ
c ít gi
ặ
c gi
ă
.
VÌ mu
ố
n khai hoá cho dân, vua l
ậ
p V
ă
n
Mi
ế
u, làm t
ượ
ng Chu Công, Kh
ổ
ng T
ử
và 72 v
ị
tiên hi
ề
n
để

th
ờ
.

Ngoài vi
ệ
c th
ự
c hi
ệ
n n
ề
n chính tr
ị
nhân
đạ
o thân dân, vua Lý Thánh Tông
c̣
n là ng
ườ
i
để
tâm
đế
n
đạ
o Ph
ậ
t. Vua cho xây c
ấ

t
nhi
ề
u chùa chi
ề
n và là ng
ườ
i sáng l
ậ
p phái Ph
ậ
t giáo Th
ả
o
Đườ
ng. Lý lu
ậ
n c
ủ
a Th
ả
o
Đườ
ng tho
ả
m
ă
n s
ự đ̣
i h

ỏ
i c
ủ
a vua mu
ố
n
phát tri
ể
n
ư
th
ứ
c dân t
ộ
c, mu
ố
n
độ
c l
ậ
p, t
ự
c
ườ
ng, ch
ố
ng s
ự
xâm l
ă

ng c
ủ
a B
ắ
c T
ố
ng, hoà h
ợ
p v
ớ
i Kh
ổ
ng h
ọ
c t
ạ
o nên s
ự
th
ố
ng nh
ấ
t gi
ữ
a
ư
chí và hành
độ
ng c
ủ

a gi
ớ
i tu hành, th
ứ
dân, nh
ằ
m xây d
ự
ng m
ộ
t n
ướ
c
Đạ
i Vi
ệ
t hùng m
ạ
nh. Khác v
ớ
i các
tri
ề
u
đạ
i tr
ướ
c, Lý Thánh Tông
đ
em

đạ
o vào
đờ
i, mà cu
ộ
c
đờ
i
ấ
y, theo nhà vua, ph
ả
i l
ấ
y vi
ệ
c ph
ụ
ng s
ự
dân t
ộ
c, l
ấ
y s
ự đồ
ng
tâm nh
ấ
t trí làm m
ụ

c
đ
ích
để
t
ậ
p trung vào hành
độ
ng thi
ế
t th
ự
c, c
ứ
u th
ế
b
ằ
ng
đứ
c tin. Vua
đă
tìm th
ấ
y trong Ph
ậ
t h
ọ
c tri
ế

t Lý
sinh thành d
ưỡ
ng d
ụ
c theo ngh
ĩ
a dài lâu n
ố
i ti
ế
p, là ph
ươ
ng ti
ệ
n d
ạ
y cho dân hi
ể
u mình là ai, l
ấ
y
ư
chí t
ự
c
ườ
ng
để
th

ắ
ng s
ố
m
ệ
nh, ph
ụ
ng s
ự
cho s
ự
ph
ồ
n vinh b
ề
n v
ữ
ng c
ủ
a qu
ố
c gia. C
ũ
ng do v
ậ
y, dân chúng
Đạ
i Vi
ệ
t tìm th

ấ
y ngu
ồ
n c
ả
m h
ứ
ng v
ừ
a
sâu r
ộ
ng v
ừ
a cao siêu c
ủ
a mình
ở
t́
nh yêu hi
ệ
n th
ự
c và
đạ
i
đồ
ng Ph
ậ
t giáo,

ở
lòng t
ừ
bi bác ái c
ứ
u kh
ổ
c
ứ
u n
ạ
n c
ứ
u v
ớ
t chúng
sinh. Nhân dân
đế
n v
ớ
i
đạ
o không ph
ả
i vì chán ngán cu
ộ
c
đờ
i mà vì mu
ố

n s
ố
ng cu
ộ
c
đờ
i cao c
ả
là
đờ
i s
ố
ng tâm linh. Nh
ữ
ng
nhà tu hành
đờ
i Lý không ph
ả
i là nh
ữ
ng ng
ườ
i chán
đờ
i
đ
i
ở ẩ
n mà là nh

ữ
ng ng
ườ
i xu
ấ
t th
ế để
nh
ậ
p th
ế
,
nh
ữ
ng ng
ườ
i có h
ọ
c
v
ấ
n mu
ố
n giúp
đờ
i và giúp ng
ườ
i. Vì v
ậ
y,

đờ
i Lý ng
ườ
i tu hành xu
ấ
t hi
ệ
n kh
ắ
p n
ơ
i. Chùa và
đ́
nh th
ấ
t m
ọ
c lên kh
ắ
p n
ướ
c.
Ki
ế
n trúc chùa chi
ề
n th
ờ
i
ấ

y r
ấ
t gi
ả
n d
ị
, d
ị
u mát
ẩ
n d
ướ
i bóng
đ
a linh thiêng và tôn kính.


Binh pháp th
ờ
i Lý Thánh Tông có ti
ế
ng là gi
ỏ
i. Nhà T
ố
ng
đă
ph
ả
i d

ụ
ng tâm h
ọ
c cách t
ổ
ch
ứ
c, phiên ch
ế
quân
độ
i c
ủ
a ta.

N
ă
m Nhâm Tí (1072) vua Lý Thánh Tông ch
ế
t
độ
t ng
ộ
t, tr
ị
vì
đượ
c 17 n
ă
m, th

ọ
50 tu
ổ
i.


LÝ THÁNH TÔNG (1054
-1072)


Vua Lý Thánh Tông ch
ỉ
sinh
đượ
c Thái t
ử
Càn
Đứ
c, con Nguy
ễ
n phi
Ỷ
Lan. Thánh Tông m
ấ
t, Càn
Đứ
c m
ớ
i 7 tu
ổ

i lên n
ố
i
ngôi l
ấ
y hi
ệ
u là Lý Nhân Tông.

Vua Nhân Tông còn nh
ỏ
nh
ư
ng nh
ờ
có Thái phi
Ỷ
Lan làm nhi
ế
p chính, l
ạ
i thêm Thái s
ư
Lý
Đạ
o Thành và Ph
ụ
qu
ố
c thái úy

Lý Th
ườ
ng Ki
ệ
t, nh
ữ
ng kh
ố
i óc l
ớ
n th
ờ
i
ấ
y giúp s
ứ
c, nên n
ướ
c
Đạ
i Vi
ệ
t tr
ở
nên hùng m
ạ
nh.


Đố

i n
ộ
i, vua Nhân Tông
đă
cho
đắ
p đê C
ơ
Xá, kh
ở
i
đầ
u vi
ệ
c
đắ
p đ
ê ng
ă
n l
ũ ở
n
ướ
c ta, nh
ằ
m gi
ữ
cho kinh thành kh
ỏ
i l

ụ
t
ng
ậ
p.
N
ă
m
Ấ
t M
ă
o (1075) vua m
ở
khoa thi tam tr
ườ
ng, còn g
ọ
i là Minh kinh bác h
ọ
c
để
ch
ọ
n ng
ườ
i có tài v
ă
n h
ọ
c vào làm quan.

Khoa thi
ấ
y là khoa thi
đầ
u tiên
ở
n
ướ
c ta ch
ọ
n 10 ng
ườ
i, th
ủ
khoa là Lê V
ă
n Th
ị
nh. V
ề
sau, Lê V
ă
n Th
ị
nh làm
đế
n ch
ứ
c
Thái s

ư
(
t
ể
t
ướ
ng), t
ỏ
r
ơ
là ng
ườ
i có tài n
ă
ng xu
ấ
t chúng. Cu
ố
i
đờ
i, vua nghi ng
ờ
Lê V
ă
n Th
ị
nh làm ph
ả
n, Th
ị

nh
b́đ
ày lên
Thao Giang (Tam Nông, V
ĩ
nh Phú) và
đă
ch
ế
t oan t
ạ
i
đó.

N
ă
m Bính
Th́
n (1076), vua cho l
ậ
p -
tr
ườ
ng
đạ
i h
ọ
c
đầ
u tiên

ở
n
ướ
c ta, ch
ọ
n nh
ữ
ng nhà khoa b
ả
ng tài gi
ỏ
i vào d
ạ
y.
Đế
n n
ă
m
Bính D
ầ
n (1086) m
ở
khoa thi ch
ọ
n ng
ườ
i có tài v
ă
n h
ọ

c vào Hàn lâm vi
ệ
n. Khoa
ấ
y có M
ạ
c Hi
ể
n Tích
đỗ đầ
u,
đượ
c b
ổ
Hàn
lâm h
ọ
c s
ĩ
.
N
ă
m K
ỷ
T
ị
(
1089) vua Nhân Tông
đị
nh quan ch

ế
,
chia v
ă
n v
ơ
làm 9 ph
ẩ
m. Quan
đạ
i th
ầ
n có Thái s
ư,
Thái phó, Thái úy và
Thi
ế
u s
ư,
Thi
ế
u úy.
Ở d
ướ
i nh
ữ
ng b
ậ
c
ấ

y, v
ề
v
ă
n ban có Th
ượ
ng th
ư,
t
ả
h
ữ
u Tham tr
ị
,
t
ả
h
ữ
u Gián ngh
ị đạ
i phu, Trung th
ư
th
ị
lang, B
ộ
th
ị
lang. V

ề
v
ơ
ban có
Đ
ô Th
ố
ng, Nguyên Súy, T
ổ
ng qu
ả
n khu m
ậ
t s
ứ,
Khu m
ậ
t t
ả
h
ữ
u s
ứ,
Kim ngô th
ượ
ng
t
ướ
ng,
Đạ

i t
ướ
ng,
Đ
ô t
ướ
ng, Ch
ư
v
ệ
t
ướ
ng quân v.v

Ở
các châu qu
ậ
n, v
ă
n
th́

có Tri ph
ủ
,
Tri châu; v
ơ
th́

có

Ch
ư
l
ộ
tr
ấ
n, l
ộ
quan.


N
ă
m
Đ
inh T
ị
(
1077), khi T
ố
ng tri
ề
u c
ử
Quách Qu
ỳ
,
Tri
ệ
u Ti

ế
t
đ
em
đạ
i binh sang xâm Lý
ợ
c, v
ớ
i toàn quy
ề
n
đ
i
ề
u khi
ể
n. Tri
ề
u
đ́
nh Hoàng Thái h
ậ
u
Ỷ
Lan và Ph
ụ
qu
ố
c thái úy Lý Th

ườ
ng Ki
ệ
t
đă
huy
độ
ng
đượ
c c
ả
dân t
ộ
c vào tr
ậ
n, t
ạ
o cho th
ế
n
ướ
c
ở
đỉ
nh cao ngàn tr
ượ
ng
đ
è b
ẹ

p quân thù. N
ướ
c
Đạ
i Vi
ệ
t
đă
ra kh
ỏ
i cu
ộ
c chi
ế
n tranh v
ớ
i hào quang chi
ế
n th
ắ
ng quanh v
ươ
ng
mi
ệ
n
để
b
ướ
c nhanh trên con

đườ
ng c
ườ
ng th
ị
nh, v
ă
n hi
ế
n.


Vua Lý Nhân Tông làm vua
đế
n n
ă
m
Đ
inh Mùi (1127)
th́

m
ấ
t, tr
ị
vì
đượ
c 56 n
ă
m, th

ọ
63 tu
ổ
i.

.

LÝ NHÂN TÔNG (1072-1127)


Vua Lý Nhân Tông không có con trai, l
ậ
p con c
ủ
a hoàng
đế
Sùng Hi
ề
n h
ầ
u D
ươ
ng Hoán lên làm thái t
ử,
nay k
ế
v
ị
ngôi
hoàng

đế
t
ứ
c là vua Th
ầ
n Tông.

Th
ầ
n Tông v
ừ
a lên ngôi li
ề
n
đạ
i xá cho các tù ph
ạ
m và tr
ả
l
ạ
i ru
ộ
ng
đấ
t t
ị
ch thu c
ủ
a quan dân ngày tr

ướ
c. Vua th
ự
c hi
ệ
n chính
sách ng
ụ
binh c
ư
nông, cho binh lính
đổ
i phiên c
ứ
l
ầ
n L
ượ
t 6 tháng m
ộ
t L
ượ
c v
ề
làm ru
ộ
ng. Do v
ậ
y, s
ả

n xu
ấ
t nông nghi
ệ
p
phát tri
ể
n. Dân no
đủ
nên gi
ặ
c gi
ă
c
ũ
ng ít. Th
ầ
n Tông làm vua
đượ
c 10 n
ă
m, th
ọ
23 tu
ổ
i.


LÝ TH
ẦN TÔNG (1128-1138)



Vua Lý Th
ầ
n Tông có 2 con trai là Thiên L
ộ
c và Thiên T
ộ.
Th
ầ
n Tông m
ấ
t, tri
ề
u
đ́
nh tôn thái t
ử
Thiên T
ộ
lên làm vua, hi
ệ
u là
Anh Tông.

Lý Anh Tông k
ế
v
ị
ngôi vua m

ớ
i có 3 tu
ổ
i. B
ở
i v
ậ
y, thái h
ậ
u Lê Th
ị
cầ
m quy
ề
n nhi
ế
p chính. Lê Thái h
ậ
u l
ạ
i t
ư
thông v
ớ
i
Đỗ
Anh V
ũ
,
cho nên m

ọ
i vi
ệ
c l
ớ
n nh
ỏ
trong tri
ề
u
đề
u n
ằ
m trong tay v
ị đạ
i th
ầ
n h
ọ Đỗ
này c
ả
.
Đỗ
Anh V
ũ đượ
c th
ể
ra vào cung
cấ
m, kiêu ng

ạ
o, coi th
ườ
ng các
đ́
nh th
ầ
n. Th
ấ
y Anh V
ũ
l
ộ
ng quy
ề
n, các quan V
ũ Đ
ài, Nguy
ễ
n D
ượ
ng, Nguy
ễ
n Qu
ố
c và
D
ươ
ng T
ự

Minh bàn m
ư
u tr
ừ
kh
ử.
Vi
ệ
c b
ạ
i l
ộ,
t
ấ
t c
ả
b
ị
Anh V
ũ
gi
ế
t h
ạ
i. May thay tri
ề
u
đ́
nh lúc
đ

ó có nhi
ề
u tôi gi
ỏ
i nh
ư
Tô
Hi
ế
n Thành, Hoàng Ngh
ĩ
a Hi
ề
n, Lý Công Tín nên tham v
ọ
ng c
ủ
a
Đỗ
Anh V
ũ đă
b
ị
ch
ặ
n l
ạ
i. Tô Hi
ế
n Thành ch

ẳ
ng nh
ữ
ng giúp
vua
đ
ánh
Đ
ông d
ẹ
p B
ắ
c, gi
ữ
cho n
ướ
c
đượ
c yên mà
c̣
n luy
ệ
n t
ậ
p quân lính, kén ch
ọ
n nh
ữ
ng ng
ườ

i tài gi
ỏ
i cho làm t
ướ
ng, coi
quân tr
ị
dân. B
ở
i v
ậ
y, n
ướ
c
Đạ
i Vi
ệ
t h
ồ
i
ấ
y tr
ở
nên hùng m
ạ
nh.

N
ă
m Tân M

ă
o và n
ă
m Nhâm
Th́
n (1171
-
1172) vua d
ầ
y công
đ
i qua nh
ữ
ng vùng núi non hi
ể
m tr
ở
,
quan sát sinh ho
ạ
t c
ủ
a dân
r
ồ
i sai quan làm t
ậ
p b
ả
n

đồ
n
ướ
c
Đạ
i Vi
ệ
t.


Khi bi
ế
t mình s
ứ
c
đă
y
ế
u, vua phong cho Tô Hi
ế
n Thành làm Thái phó
B́
nh ch
ươ
ng quân qu
ố
c tr
ọ
ng s
ự

và gia phong t
ướ
c
v
ươ
ng,
đồ
ng th
ờ
i u
ỷ
thác thái t
ử
là Long Cán cho Tô Hi
ế
n Thành giúp d
ạ
y.

Anh Tông m
ấ
t, tr
ị
vì
đượ
c 37 n
ă
m, th
ọ
40 tu

ổ
i.


LÝ ANH TÔNG (1138-1175)


Vua Anh Tông m
ấ
t, thái t
ử
Long Cán ch
ư
a
đầ
y 3 tu
ổ
i. Bà Chiêu Linh thái h
ậ
u mu
ố
n l
ậ
p con c
ả
c
ủ
a mình tên là Long X
ưở
ng

lên làm vua bèn
đ
em vàng b
ạ
c
đ
út lót cho v
ợ
Tô Hi
ế
n Thành. Nh
ư
ng Tô Hi
ế
n Thành nh
ấ
t
đị
nh không nghe c
ứ
theo di chi
ế
u
l
ậ
p Long Cán, t
ứ
c vua Lý Cao Tông.

Pḥ

tá
đượ
c Cao Tông làm vua nh
ư
ng
v́

tu
ổ
i già, Tô Hi
ế
n Thành luôn
đ
au y
ế
u. Th
ươ
ng ông, có quan Tham tri chính s
ự
là V
ũ
Tán
Đườ
ng ngày
đ
êm h
ầ
u h

ạ
nâng gi
ấ
c.
Đế
n khi bà
Đỗ
Thái H
ậ
u (m
ẹ
Cao Tông)
đế
n th
ă
m, h
ỏ
i:

-
Ông
đ
au y
ế
u n
ế
u có m
ệ
nh h
ệ

nào, ai thay
đượ
c ông?

Tô Hi
ế
n Thành tâu:

-
Đă
có quan Gián ngh
ị đạ
i phu Tr
ầ
n Trung Tá.

Thái h
ậ
u ng
ạ
c nhiên:

-
V
ũ
Tán
Đườ
ng h
ế
t

ḷ
ng
v́

ông, sao không c
ử
ông ta?

Tô Hi
ế
n Thành
đ
áp:

-
Tâu Hoàng Thái h
ậ
u! N
ế
u Thái h
ậ
u h
ỏ
i ng
ườ
i h
ầ
u h
ạ
th́


xin c
ử
Tán
Đườ
ng,
c̣
n h
ỏ
i ng
ườ
i tài ba giúp n
ướ
c tôi xin c
ử
Tr
ầ
n
Trung Tá.

M
ặ
c dù ng
ườ
i
đươ
ng th
ờ
i ví Tô Hi
ế

n Thành nh
ư
Gia Cát L
ượ
ng
đờ
i Tam Qu
ố
c bên Tàu nh
ư
ng khi ông m
ấ
t r
ồ
i, tri
ề
u
đ́
nh
không theo l
ờ
i ông d
ặ
n, c
ứ
c
ử Đỗ
Y
ế
n Di làm ph

ụ
chính và Lý Kính Tu làm
đế
s
ư.
Tri
ề
u
đ́
nh b
ắ
t
đầ
u suy.

Đế
n khi Cao Tông l
ớ
n lên, tr
ự
c ti
ế
p c
ầ
m quy
ề
n tr
ị
n
ướ

c
th́

l
ạ
i ham mê s
ă
n b
ắ
n, v
ơ
vét c
ủ
a dân xây nhi
ề
u cung
đ
i
ệ
n, b
ắ
t tr
ă
m
h
ọ
ph
ả
i ph
ụ

c d
ị
ch kh
ổ
s
ở
,
nên tr
ộ
m c
ướ
p n
ổ
i lên nh
ư
ong.


N
ă
m Bính
Th́
n (1208)
ở
Ngh
ệ
An có Ph
ạ
m Du làm ph
ả

n chiêu n
ạ
p bọ
n côn
đồ đ
i c
ướ
p phá c
ủ
a dân. Vua Cao Tông sai
quan Ph
ụ
ng ng
ự
là Ph
ạ
m B
ỉ
nh Di
đ
i d
ẹ
p. B
ỉ
nh Di
đ
em quân
đ
ánh
đượ

c Ph
ạ
m Du, t
ị
ch biên gia s
ả
n,
đố
t phá nhà c
ử
a c
ủ
a h
ắ
n.
Ph
ạ
m Du cho ng
ườ
i v
ề
kinh l
ấ
y vàng
đ
út lót các quan trong tri
ề
u r
ồ
i vu cho B

ỉ
nh Di làm vi
ệ
c hung b
ạ
o, gi
ế
t h
ạ
i ng
ườ
i vô t
ộ
i.
Tri
ề
u
đ́
nh cho Ph
ạ
m Du vào tri
ề
u kêu oan. Nghe l
ờ
i Ph
ạ
m Du, vua Cao Tông tri
ệ
u B
ỉ

nh Di h
ồ
i tri
ề
u r
ồ
i b
ắ
t giam ngay. Hay
tin, m
ộ
t b
ộ
t
ướ
ng c
ủ
a B
ỉ
nh Di là Quách B
ố
c
đ
em quân phá c
ử
a thành vào c
ứ
u B
ỉ
nh Di. Th

ấ
y bi
ế
n Cao Tông v
ộ
i cho gi
ế
t
B
ỉ
nh Di r
ồ
i
đ
em gia quy
ế
n ch
ạ
y lên vùng Tam Nông (Phú Th
ọ
).
Thái t
ử S
ả
m
th́

ch
ạ
y v

ề
H
ả
i
Ấ
p (làng L
ư
u Xá, H
ư
ng Hà, Thái
B́
nh). Quách B
ố
c
đ
em xác B
ỉ
nh Di mai táng r
ồ
i vào
đ
i
ệ
n tôn hoàng t
ử
Th
ẩ
m lên làm vua.

Thái t
ử S
ả
m ch
ạ
y v
ề
H
ả
i
Ấ
p vào
ở
nhà Tr
ầ
n L
ư,
làm ngh
ề đ
ánh cá. Th
ấ
y con gái Tr
ầ
n Lý là Tr
ầ
n Th
ị
Dung kho
ẻ
m

ạ
nh, xinh
đẹ
p bèn l
ấ
y làm v
ợ
và phong cho Tr
ầ
n Lý t
ướ
c Minh T
ự,
Tô Trung T
ự,
cậ
u Tr
ầ
n Th
ị
Dung ch
ứ
c
Đ
i
ệ
n ti
ề
n ch
ỉ

huy s
ứ.

Anh em h
ọ
Tr
ầ
n m
ộ
quân giúp thái t
ử S
ả
m khôi ph
ụ
c kinh thành r
ồ
i lên vùng Tam Nông r
ướ
c Cao Tông v
ề
cung. Cao Tông
v
ề
kinh
đượ
c 1 n
ă
m
th́


m
ấ
t (1210) tr
ị
v́

đượ
c 35 n
ă
m, th
ọ
38 tu
ổ
i.

.

LÝ CAO TÔNG (1176-1210)


Thái t
ử S
ả
m lên n
ố
i ngôi l
ấ
y hi
ệ
u là Hu

ệ
Tông r
ồ
i sai quan quân
đ
i
đ
ón Tr
ầ
n Th
ị
Dung v
ề
phong làm Nguyên phi. Lúc
ấ
y Tr
ầ
n
Lý
đă
b
ị
quân c
ướ
p gi
ế
t, con th
ứ
là Tr
ầ

n T
ự
Khánh n
ắ
m binh quy
ề
n. Hu
ệ
Tông bèn phong cho T
ự
Khánh làm Ch
ươ
ng Tín
h
ầ
u và Tô Trung T
ự
làm Thái s
ư
Thu
ậ
n L
ư
u bá.


V
ố
n không
ư

a Nguyên phi Tr
ầ
n Th
ị
Dung, l
ạ
i th
ấ
y h
ọ
Tr
ầ
n n
ắ
m gi
ữ
binh quy
ề
n,
Đ
àm thái h
ậ
u, m
ẹ
vua Hu
ệ
Tông ra m
ặ
t h
ắ

t
hủ
i Th
ị
Dung. Tr
ầ
n T
ự
Khánh th
ấ
y em mình b
ị đố
i x
ử
t
ệ
b
ạ
c, li
ề
n
đ
em quân v
ề
kinh s
ư
nói r
ằ
ng xin vua r
ướ

c
đ
i. Lý Hu
ệ
Tông
nghi T
ự
Khánh ph
ả
n ngh
ị
ch, giáng Tr
ầ
n Th
ị
Dung xu
ố
ng làm ng
ự
n
ữ.
T
ự
Khánh th
ấ
y v
ậ
y, thân
đế
n quân môn xin l

ỗ
i và v
ẫ
n
xin r
ướ
c
đ
i. Hu
ệ
Tông càng nghi, v
ộ
i cùng v
ớ
i
Đ
àm thái h
ậ
u ch
ạ
y lên L
ạ
ng Châu (L
ạ
ng S
ơ
n). T
ự
Khánh l
ạ

i phát binh
đ
i r
ướ
c
v
ề
,
Hu
ệ
Tông s
ợ
h
ă
i, r
ướ
c Thái h
ậ
u v
ề
Bình H
ợ
p.
Đ
àm thái h
ậ
u cho r
ằ
ng h
ọ

Tr
ầ
n mu
ố
n làm ph
ả
n th
ườ
ng ch
ỉ
m
ặ
t Tr
ầ
n Th
ị
Dung x
ỉ
v
ả
và xui Hu
ệ
Tông b
ỏ
Dung. Nh
ư
ng mê
đắ
m Th
ị

Dung xinh
đẹ
p bộ
i ph
ầ
n, vua không nghe.
Đ
àm thái h
ậ
u m
ấ
y l
ầ
n
bỏ
thu
ố
c
độ
c toan gi
ế
t Th
ị
Dung, nh
ư
ng vua
đề
u c
ả
n

đượ
c. Th
ườ
ng
đế
n b
ữ
a
ă
n, vua
ă
n m
ộ
t n
ử
a, m
ộ
t n
ử
a dành cho ng
ườ
i
đẹ
p và ngày
đ
êm gi
ữ
luôn bên mình không cho
đ
i

đ
âu. V
ề
sau, Thái h
ậ
u làm d
ữ
quá, Hu
ệ
Tông
đ
em Tr
ầ
n Th
ị
Dung
đ
i tr
ố
n và
cho
đ̣
i Tr
ầ
n T
ự
Khánh
đế
n ch
ầ

u. T
ự
Khánh
đ
em quân
đ
i h
ộ
giá vua v
ề
kinh. Hu
ệ
Tông phong cho Tr
ầ
n Th
ị
Dung làm Hoàng
h
ậ
u, Tr
ầ
n T
ự
Khánh làm Ph
ụ
chính và ng
ườ
i c
ủ
a T

ự
Khánh là Tr
ầ
n Th
ừ
a làm N
ộ
i th
ị
phán th
ủ
.

Tháng Ch
ạ
p n
ă
m Qu
ư
Mùi, Tr
ầ
n T
ự
Khánh m
ấ
t, vua Hu
ệ
Tông cho Tr
ầ
n Th

ừ
a làm Ph
ụ
qu
ố
c thái úy, và n
ă
m sau, giao cho
em h
ọ
Hoàng h
ậ
u là Tr
ầ
n Th
ủ Độ
làm
Đ
i
ệ
n ti
ề
n ch
ỉ
huy s
ứ.
T
ừ đ
ó, m
ọ

i vi
ệ
c trong tri
ề
u
đề
u do v
ị
t
ướ
ng tr
ẻ
Tr
ầ
n Th
ủ Độ đị
nh
đo
ạ
t.


Vua Hu
ệ
Tông v
ề
cu
ố
i
đờ

i th
ườ
ng r
ượ
u chè say kh
ướ
t ng
ủ
c
ả
ngày, không quan tâm
đế
n vi
ệ
c tri
ề
u chính. Vua không có con
trai. Hoàng h
ậ
u Tr
ầ
n Th
ị
ch
ỉ
sinh
đượ
c 2 công chúa. Ng
ườ
i ch

ị
là Thu
ậ
n Thiên công chúa
đă
g
ả
cho Ph
ụ
ng Ki
ề
u v
ươ
ng Tr
ầ
n
Li
ễ
u, con c
ả
c
ủ
a Tr
ầ
n Th
ừ
a. Ng
ườ
i em là Chiêu Thánh công chúa tên là Ph
ậ

t Kim, m
ớ
i 7 tu
ổ
i,
đượ
c l
ậ
p làm Thái t
ử.

Tháng 10 n
ă
m Giáp Thân (1224), Lý Hu
ệ
Tông truy
ề
n ngôi cho Chiêu Thánh công chúa r
ồ
i vào
ở
chùa Chân Giáo.

Hu
ệ
Tông tr
ị
vì
đượ
c 14 n

ă
m.


LÝ HU
Ệ
TÔNG (1211
-1225)



LÝ CHIÊU HOÀNG (1225)
Chiêu Thánh công chúa lên ngôi, t
ứ
c là Lý Chiêu Hoàng. Vua còn nh
ỏ
nên quy
ề
n binh
ở
c
ả
Tr
ầ
n Th
ủ Độ
.
Tr
ầ
n Th

ủ Độ đư
a
các cháu con vào cung c
ấ
m n
ắ
m gi
ữ
các ch
ứ
c v
ụ
l
ớ
n nh
ỏ.
Tr
ấ
n B
ấ
t C
ậ
p làm c
ậ
n th
ị
th
ủ
l
ụ

c c
ụ
c, Tr
ầ
n Thiêm là Chi h
ậ
u c
ụ
c,
Tr
ầ
n C
ả
nh làm Chánh th
ủ
(
độ
i tr
ưở
ng
độ
i h
ậ
u c
ầ
n). Tr
ầ
n C
ả
nh là con th

ứ
hai c
ủ
a Tr
ầ
n Th
ừ
a, lúc
đ
ó m
ớ
i lên 8, cùng tu
ổ
i v
ớ
i
Lý Chiêu Hoàng. M
ộ
t l
ầ
n Tr
ầ
n C
ả
nh b
ư
ng n
ướ
c r
ử

a m
ặ
t cho vua, Chiêu Hoàng th
ấ
y Tr
ầ
n C
ả
nh
đ
em lòng yêu m
ế
n. T
ừ đó,
m
ỗ
i khi vui ch
ơ
i, Chiêu Hoàng
đề
u g
ọ
i cho Tr
ầ
n C
ả
nh
đế
n cùng ch
ơ

i. Có hôm Tr
ầ
n C
ả
nh b
ư
ng ch
ậ
u n
ướ
c
đứ
ng h
ầ
u, Chiêu
Thánh r
ử
a m
ặ
t, l
ấ
y tay té n
ướ
c
ướ
t c
ả
m
ặ
t C

ả
nh.
Đế
n khi C
ả
nh b
ư
ng kh
ă
n ch
ầ
u thì vua bà l
ấ
y kh
ă
n ném cho Tr
ầ
n C
ả
nh.
Khi v
ề
nhà Tr
ầ
n C
ả
nh
đă
k
ể

riêng v
ớ
i Tr
ầ
n Th
ủ Độ
,
Th
ủ Độ
nói:

- N
ế
u th
ự
c nh
ư
th
ế
thì h
ọ
ta làm vua ch
ă
ng? hay ch
ế
t c
ả
h
ọ
ch

ă
ng?


Hôm khác Chiêu Hoàng l
ạ
i l
ấ
y kh
ă
n ch
ầ
u ném cho Tr
ầ
n C
ả
nh. C
ả
nh quỳ
l
ạ
y:

-
B
ệ
h
ạ
có tha t
ộ

i cho th
ầ
n không? Th
ầ
n xin vâng m
ệ
nh.

Chiêu Hoàng c
ườ
i:

-
Tha cho ng
ươ
i! Nay ng
ươ
i
đă
bi
ế
t nói khôn
đ
ó!

C
ả
nh l
ạ
i v

ề
nói v
ớ
i Th
ủ Độ
. S
ợ
vi
ệ
c ti
ế
t l
ộ
thì b
ị
gi
ế
t c
ả
,
Th
ủ Độ đ
em gia thu
ộ
c thân thích vào trong cung c
ấ
m, sai
đ
óng c
ử

a
thành và các c
ử
a cung. Các quan vào ch
ầ
u
đề
u không
đượ
c vào. Th
ủ Độ
loan báo:

-
B
ệ
h
ạ đă
có ch
ồ
ng r
ồ
i.


Các quan
đề
u nói:
Đ
ó là vi

ệ
c t
ố
t, xin cho ch
ọ
n ngày vào ch
ầ
u. Th
ế
là ngày 21 tháng 10 n
ă
m
Ấ
t D
ậ
u có chi
ế
u c
ủ
a Chiêu
Hoàng nh
ườ
ng ngôi cho Tr
ầ
n C
ả
nh và ngày 11 tháng 12 n
ă
m
Ấ

t D
ậ
u (tháng 1
-
1225) Chiêu Hoàng thi
ế
t tri
ề
u
ở đ
i
ệ
n Thiên
An ng
ự
trên gi
ườ
ng báu, các quan m
ặ
c tri
ề
u ph
ụ
c l
ạ
y
ở
sân r
ồ
ng. Chiêu Hoàng trút b

ỏ
áo ng
ự,
khuyên m
ờ
i Tr
ầ
n C
ả
nh lên
ngôi vua. Sau 3 l
ầ
n nhún nh
ườ
ng làm phép, Tr
ầ
n C
ả
nh ng
ồ
i lên ngai vàng chính th
ứ
c làm Hoàng
đế
.
Nh
ư
ng sau
đó, b
ấ

t h
ạ
nh
đă đế
n v
ớ
i Chiêu Hoàng, lúc này là hoàng h
ậ
u Chiêu Thánh. Nguyên do l
ấ
y nhau g
ầ
n ch
ụ
c n
ă
m, Chiêu Thánh v
ẫ
n không sinh
n
ở
gì. Th
ủ Độ
lo s
ợ
vua Thái Tông Tr
ầ
n C
ả
nh tuy

ệ
t t
ự,
không k
ẻ
n
ố
i dõi ngôi vua, bèn l
ấ
y Thu
ậ
n Thiên ch
ị
ru
ộ
t Chiêu
Thánh, v
ợ
Tr
ầ
n Li
ễ
u (anh ru
ộ
t Tr
ầ
n C
ả
nh) lúc này
đ

ang có mang ép g
ả
cho Tr
ầ
n C
ả
nh. Sau
đ
ó, Th
ủ Độ
ép Thái Tông ph
ả
i
bỏ
Chiêu Thánh mà l
ậ
p Thu
ậ
n Thiên làm Hoàng h
ậ
u. Chiêu Thánh
đ
au kh
ổ,
ẩ
n trong cung sâu, toan d
ứ
t n
ợ
tr

ầ
n t
ụ
c.


Nh
ư
ng may thay 20 n
ă
m sau, tròn 40 tu
ổ
i, h
ạ
nh phúc l
ạ
i
đế
n v
ớ
i Chiêu Hoàng. Mùng m
ộ
t t
ế
t n
ă
m M
ậ
u Ng
ọ

(
1258), sau khi
đ
ánh tan cu
ộ
c xâm L
ượ
c c
ủ
a quân Nguyên l
ầ
n th
ứ
nh
ấ
t, vua Thánh Tông
đặ
t l
ạ
i l
ễ ở
chính
đ
i
ệ
n, có l
ệ
nh g
ả
Chiêu Hoàng cho

Lê Ph
ụ
Tr
ầ
n, m
ộ
t
đạ
i t
ướ
ng có công l
ớ
n trong cu
ộ
c kháng chi
ế
n v
ừ
a qua. L
ầ
n này Chiêu Hoàng tìm th
ấ
y h
ạ
nh phúc th
ự
c s
ự,
sinh
đượ

c 2 ng
ườ
i con: Lê Tông sau
đượ
c phong t
ướ
c Th
ượ
ng V
ị
h
ầ
u và Ng
ọ
c Khê sau
đượ
c phong là
Ứ
ng Thu
ỵ
công
chúa.


Chiêu Hoàng m
ấ
t n
ă
m 60 tu
ổ

i. T
ươ
ng truy
ề
n tóc bà v
ẫ
n
đ
en nhánh, môi v
ẫ
n
đỏ
nh
ư
tô son,
đ
ôi má v
ẫ
n m
ộ
t màu hoa
đ
ào.


Tri
ề
u Lý t
ồ
n t

ạ
i trong 215 n
ă
m thì tan r
ă
.
Tr
ả
i qua 9
đờ
i vua:

-
Lý Thái T
ổ
1010-
1028 (19 n
ă
m)

-
Lý Thái Tông

1028-
1054 (27 n
ă
m)

-
Lý Thánh Tông

1054-
1072 (17 n
ă
m)

-
Lý Nhân Tông

1072-
1127 (56 n
ă
m)

-
Lý Th
ầ
n Tông

1128-
1138 (10 n
ă
m)

-
Lý Anh Tông

1038-
1175 (37 n
ă

m)

-
Lý Cao Tông

1176-
1210 (35 n
ă
m)

-
Lý Hu
ệ
Tông

1211-
1225 (14 n
ă
m)

-
Lý Chiêu Hoàng

1225


Nói
đế
n tri
ề

u Lý không th
ể
không nói v
ề Ỷ
Lan, m
ộ
t trong nh
ữ
ng danh nhân có tài tr
ị
n
ướ
c c
ủ
a dân t
ộ
c. Tên th
ậ
t c
ủ
a
Ỷ
Lan
là Lê Th
ị
Y
ế
n, quê
ở
làng Th

ổ
L
ỗ
i sau
đổ
i thành Siêu Lo
ạ
i (Thu
ậ
n Thành, B
ắ
c Ninh) nay thu
ộ
c Gia Lâm, Hà N
ộ
i. Vì m
ẹ
m
ấ
t
t
ừ
lúc 12 tu
ổ
i, cha l
ấ
y v
ợ
k
ế

nên thân ph
ậ
n
Ỷ
Lan kh
ổ
nh
ư
cô T
ấ
m trong chuy
ệ
n c
ổ. Sử
ghi,
Ỷ
Lan là cô T
ấ
m l
ộ
B
ắ
c, hay g
ọ
i
đề
n th
ờ Ỷ
Lan
ở

D
ươ
ng Xá (Gia Lâm, Hà N
ộ
i) là
đề
n th
ờ
Bà T
ấ
m là vì th
ế
.

N
ă
m
ấ
y, vua Lý Thánh Tông 40 tu
ổ
i ch
ư
a có con trai n
ố
i dõi nên v
ề
chùa Dâu c
ầ
u t
ự.

Vua và qu
ầ
n th
ầ
n vãn xem phong c
ả
nh
trong vùng, ch
ợ
t th
ấ
y trong ngày h
ộ
i vui, mà trên n
ươ
ng v
ẫ
n có m
ộ
t ng
ườ
i con gái v
ừ
a hái dâu v
ừ
a hát, vua v
ờ
i xu
ố
ng h

ỏ
i s
ự
tình. Th
ấ
y Lê Th
ị
Y
ế
n b
ộ
i ph
ầ
n xinh
đẹ
p, l
ạ
i
đố
i
đ
áp l
ư
u loát, vua c
ả
m m
ế
n
đư
a v

ề
tri
ề
u, r
ồ
i phong làm Nguyên phi, cho xây
m
ộ
t cung riêng,
đặ
t tên là cung
Ỷ
Lan
để
nh
ớ
l
ạ
i s
ự
tích cô gái t
ự
a g
ố
c cây lan bu
ổ
i
đầ
u g
ặ

p g
ỡ
.

Khác v
ớ
i các h
ậ
u phi,
Ỷ
Lan không l
ấ
y vi
ệ
c trau chu
ố
t nhan s
ắ
c, mong chi
ế
m
đượ
c tình yêu c
ủ
a vua mà quan tâm
đế
n h
ế
t
th

ả
y m
ọ
i công vi
ệ
c trong tri
ề
u
đ
ình.
Ỷ
Lan kh
ổ
công h
ọ
c h
ỏ
i, mi
ệ
t mài
đọ
c sách, nghi
ề
n ng
ẫ
m ngh
ĩ
a sách nên ch
ỉ
trong m

ộ
t
th
ờ
i gian ng
ắ
n, m
ọ
i ng
ườ
i
đề
u kinh ng
ạ
c tr
ướ
c s
ự
hi
ể
u bi
ế
t uyên thâm v
ề
nhi
ề
u m
ặ
t c
ủ

a
Ỷ
Lan. Tri
ề
u th
ầ
n khâm ph
ụ
c
Ỷ
Lan là
ng
ườ
i có tài. M
ộ
t l
ầ
n vua Lý Thánh Tông h
ỏ
i
Ỷ
Lan v
ề
k
ế
tr
ị
n
ướ
c.

Ỷ
Lan tâu:

-
Mu
ố
n n
ướ
c giàu dân m
ạ
nh,
đ
i
ề
u h
ệ
tr
ọ
ng là bi
ế
t nghe l
ờ
i can gián c
ủ
a
đấ
ng trung th
ầ
n. L
ờ

i nói ngay nghe ch
ướ
ng tai nh
ư
ng
có l
ợ
i cho vi
ệ
c làm. Thu
ố
c
đắ
ng u
ố
ng khó ch
ị
u nh
ư
ng ch
ữ
a
đượ
c b
ệ
nh.
Đ
i
ề
u h

ệ
tr
ọ
ng th
ứ
hai là ph
ả
i xem quy
ề
n hành là m
ộ
t
th
ứ đ
áng s
ợ
.
Quy
ề
n l
ự
c và danh v
ọ
ng th
ườ
ng làm thay
đổ
i con ng
ườ
i. T

ự
mình tu
đứ
c
để
giáo hoá dân thì sâu h
ơ
n m
ệ
nh l
ệ
nh,
dân b
ắ
t ch
ướ
c ng
ườ
i trên thì nhanh h
ơ
n pháp lu
ậ
t. N
ướ
c mu
ố
n m
ạ
nh, Hoàng
đế

còn ph
ả
i nhân t
ừ
v
ớ
i muôn dân. Phàm xoay
cái th
ế
thiên h
ạ ở
nhân ch
ứ
không ph
ả
i
ở
b
ạ
o. H
ộ
i
đủ
nh
ữ
ng
đ
i
ề
u

ấ
y, n
ướ
c
Đạ
i Vi
ệ
t s
ẽ
vô
đị
ch.


Nghe
Ỷ
Lan tâu, vua ph
ụ
c l
ắ
m. B
ở
i th
ế
,
n
ă
m 1069, vua Lý Thánh Tông thân c
ầ
m quân

đ
i
đ
ánh gi
ặ
c,
đ
ã trao quy
ề
n nhi
ế
p
chính cho
Ỷ
Lan. C
ũ
ng ngay n
ă
m
ấ
y, n
ướ
c
Đạ
i Vi
ệ
t không may b
ị
l
ụ

t l
ớ
n, mùa màng th
ấ
t bát, nhi
ề
u n
ơ
i sinh lo
ạ
n. Nh
ư
ng nh
ờ
có k
ế
sách tr
ị
n
ướ
c
đ
úng
đắ
n, quy
ế
t
đ
oán táo b
ạ

o, lo
ạ
n l
ạ
c
đ
ã
đượ
c d
ẹ
p yên, dân
đ
ói
đ
ã
đượ
c c
ứ
u s
ố
ng. C
ả
m cái
ơ
n
ấ
y,
c
ũ
ng là cách suy tôn m

ộ
t tài n
ă
ng, nhân dân
đ
ã tôn th
ờ Ỷ
Lan là Quan âm n
ữ,
l
ậ
p bàn th
ờ Ỷ
Lan. Vua
đ
ánh gi
ặ
c lâu không
th
ắ
ng, bèn trao quy
ề
n binh cho Lý Th
ườ
ng Ki
ệ
t,
đ
em m
ộ

t cánh quân nh
ỏ
quay v
ề
.
Đế
n châu C
ư
Liên (Tiên L
ữ,
H
ả
i D
ươ
ng)
hay tin
Ỷ
Lan
đ
ã v
ữ
ng vàng
đư
a
đấ
t n
ướ
c v
ượ
t qua muôn trùng khó kh

ă
n, gi
ữ
cả
nh thái bình, th
ị
nh tr
ị
,
vua h
ổ
th
ẹ
n quay ra
tr
ậ
n quy
ế
t
đ
ánh cho k
ỳ
th
ắ
ng m
ớ
i v
ề
.
N

ă
m Nhâm Tý (1072), vua Lý Thánh Tông
độ
t ng
ộ
t qua
đờ
i, tri
ề
u Lý không tránh kh
ỏ
i r
ố
i ren. Nh
ư
ng khi
Ỷ
Lan tr
ở
thành
Hoàng thái h
ậ
u nhi
ế
p chính và Lý Th
ườ
ng Ki
ệ
t n
ắ

m quy
ề
n T
ể
t
ướ
ng thì n
ướ
c
Đạ
i Vi
ệ
t l
ạ
i kh
ở
i s
ắ
c, nhanh chóng th
ị
nh c
ườ
ng.
Ỷ
Lan
đ
ã thi hành nh
ữ
ng bi
ệ

n pháp d
ự
ng n
ướ
c yên dân, khi
ế
n cho th
ế
n
ướ
c và s
ứ
c dân
đ
ã m
ạ
nh h
ẳ
n lên.


N
ă
m
Đ
inh T
ị
(
1077), T
ố

ng tri
ề
u phát
đạ
i binh sang xâm l
ượ
c.
Để
Lý Th
ườ
ng Ki
ệ
t r
ả
nh tay lo vi
ệ
c tr
ậ
n m
ạ
c, Thái h
ậ
u
Ỷ
Lan
đ
ã b
ỏ
qua hi
ề

m khích c
ũ
, đ
i
ề
u Lý
Đạ
o Thành t
ừ
Ngh
ệ
An v
ề
,
trao ch
ứ
c Thái s
ư
nh
ư
c
ũ
,
để
cùng mình
đ
i
ề
u khi
ể

n tri
ề
u
đ
ình,
huy
độ
ng s
ứ
c ng
ườ
i s
ứ
c c
ủ
a vào tr
ậ
n. Nh
ờ
v
ậ
y, n
ướ
c
Đạ
i Vi
ệ
t
đ
ã làm nên chi

ế
n th
ắ
ng hi
ể
n hách. Quân gi
ặ
c hùng h
ổ
toan làm
c
ỏ
n
ướ
c
Đạ
i Vi
ệ
t
đ
ã ph
ả
i cam ch
ị
u th
ấ
t b
ạ
i, l
ủ

i th
ủ
i rút quân v
ề
n
ướ
c.

Làm nên chi
ế
n th
ắ
ng này, công Thái h
ậ
u
Ỷ
Lan th
ự
c l
ớ
n. Nh
ư
ng trong
đờ
i
Ỷ
Lan không ph
ả
i không có tì v
ế

t. Sau khi vua Lý
Thánh Tông qua
đờ
i, Hoàng h
ậ
u Th
ượ
ng D
ươ
ng d
ự
a vào th
ế
l
ự
c c
ủ
a Thái s
ư
Lý
Đạ
o Thành,
đ
ã g
ạ
t
Ỷ
Lan ra kh
ỏ
i tri

ề
u
đ
ình.
Mãi 4 tháng sau, có Lý Th
ườ
ng Ki
ệ
t giúp s
ứ
c,
Ỷ
Lan m
ớ
i tr
ở
l
ạ
i n
ắ
m quy
ề
n nhi
ế
p chính. Bà
đ
ã b
ắ
t giam Hoàng h
ậ

u Th
ượ
ng
D
ươ
ng cùng 72 cung n
ữ
vào lãnh cung, b
ỏ đ
ói cho
đế
n ch
ế
t. Vì t
ộ
i tr
ạ
ng
ấ
y, s
ử
sách phong ki
ế
n
đ
ã xóa s
ạ
ch m
ọ
i công lao

c
ủ
a bà
đố
i v
ớ
i dân n
ướ
c, mà quên m
ấ
t r
ằ
ng, trong s
ự
nghi
ệ
p làm chính tr
ị
, đ
ó là chuy
ệ
n th
ườ
ng th
ấ
y.


NGUYÊN PHI
Ỷ

LAN


Tr
ầ
n Th
ị
Dung là con gái Tr
ầ
n Lý, em c
ủ
a Tr
ầ
n Th
ừ
a, v
ị
Th
ượ
ng hoàng
đầ
u tiên c
ủ
a tri
ề
u Tr
ầ
n. N
ă
m 1209, Hoàng t

ử S
ả
m
ch
ạ
y lo
ạ
n v
ề
H
ả
i
Ấ
p th
ấ
y Tr
ầ
n Th
ị
Dung có s
ắ
c
đẹ
p bèn l
ấ
y làm v
ợ
.
Tháng 11 n
ă

m Canh Ng
ọ
(
1210) hoàng t
ử S
ả
m lên ngôi
vua l
ấ
y hi
ệ
u là Hu
ệ
Tông, Tr
ầ
n Th
ị
Dung
đượ
c l
ậ
p làm Nguyên phi.
Đế
n gi
ữ
a n
ă
m Bính Tý (1216),
đượ
c s

ắ
c phong làm
Hoàng h
ậ
u. V
ố
n không yêu Hu
ệ
Tông, l
ạ
i th
ấ
y Hu
ệ
Tông ch
ỉ đ
am mê s
ắ
c d
ụ
c không thi
ế
t
đế
n tri
ề
u chính nên Tr
ầ
n Th
ị

Dung
càng chán vua và c
ả
m m
ế
n Tr
ầ
n Th
ủ Độ
lúc
đ
ó là Thái s
ư.
Tháng 12 n
ă
m
Ấ
t D
ậ
u (1225), nhà Lý m
ấ
t ngôi, tri
ề
u Tr
ầ
n n
ắ
m
quy
ề

n thì tháng 8 n
ă
m Bính Tu
ấ
t (1226), tân tri
ề
u
đ
ã thu x
ế
p m
ộ
t m
ố
i tình tuy
ệ
t
đẹ
p gi
ữ
a thái s
ư
Tr
ầ
n Th
ủ Độ
v
ớ
i Hoàng h
ậ

u
tri
ề
u Lý Tr
ầ
n Th
ị
Dung. C
ả
tri
ề
u
đ
ình nhà Tr
ầ
n vào ngày c
ướ
i c
ủ
a
đ
ôi l
ứ
a
ấ
y, h
ộ
i vui
đượ
c t

ổ
ch
ứ
c thâu
đ
êm su
ố
t sáng. Tr
ầ
n
Th
ị
Dung sau
đó
đượ
c phong làm Linh T
ừ
qu
ố
c m
ẫ
u
đ
ã có công ch
ỉ
huy gi
ớ
i hoàng t
ộ
c ch

ủ độ
ng rút kh
ỏ
i kinh thành trong l
ầ
n
gi
ặ
c Nguyên xâm l
ượ
c
Đạ
i Vi
ệ
t l
ầ
n th
ứ
nh
ấ
t (1257), sau
đó,
đả
m nh
ậ
n vi
ệ
c lo li
ệ
u thu nh

ặ
t s
ắ
t thép, khích l
ệ
các hi
ệ
p th
ợ
rèn
đ
êm ngày rèn binh khí cung c
ấ
p cho quân Tr
ầ
n. Trong tr
ậ
n ph
ả
n công chi
ế
n l
ượ
c
Đ
ông B
ộ Đầ
u tháng 12 n
ă
m

Đ
inh Tý (1
-
1258),
đ
u
ổ
i gi
ặ
c ch
ạ
y v
ề
n
ướ
c c
ủ
a dân t
ộ
c có m
ộ
t ph
ầ
n công c
ủ
a bà.

HOÀNG HẬ
U TR
Ầ

N TH
Ị DUNG


Tr
ầ
n Th
ủ Độ
ng
ườ
i có công kh
ở
i d
ự
ng s
ự
nghi
ệ
p tri
ề
u Tr
ầ
n, sinh n
ă
m Giáp D
ầ
n (1194)
ở
làng L
ư

u Xá (H
ư
ng Hà, Thái
B
ì
nh). Ông
đă
n
ổ
i lên là ng
ườ
i có tài xu
ấ
t chúng trong s
ố
nh
ữ
ng ng
ườ
i con
ư
u tú khác c
ủ
a h
ọ
Tr
ầ
n, giúp tri
ề
u

Lý
đ
ánh d
ẹ
p
các th
ế
l
ự
c cát c
ứ,
khôi ph
ụ
c c
ơ
nghi
ệ
p nhà
Lý
.
Ông ít
đượ
c h
ọ
c nh
ư
ng có b
ả
n l
ĩ

nh, th
ẳ
ng th
ắ
n và quy
ế
t
đ
oán. Cu
ố
i tri
ề
u
Lý
,
các vua
ă
n ch
ơ
i, sa
đọ
a, kinh t
ế
suy thoái, thiên tai, m
ấ
t mùa
đ
ói kém liên ti
ế
p x

ả
y ra. L
ợ
i d
ụ
ng c
ơ
h
ộ
i
đ
ó, các th
ế
l
ự
c phong
ki
ế
n n
ổ
i lên ch
ố
ng l
ạ
i tri
ề
u
đ
ình,
đ

ánh gi
ế
t l
ẫ
n nhau, c
ướ
p bóc b
ừ
a b
ă
i. Ngoài biên thùy,
đế
qu
ố
c Nguyên Mông
đ
ang tung
hoành
đ
ánh Kim, di
ệ
t Tây H
ạ
,
chi
ế
m Tri
ề
u Tiên, s
ử

a so
ạ
n
đạ
i binh xâm l
ượ
c T
ố
ng và
Đạ
i Vi
ệ
t.


Trong lúc
ấ
y, vua Lý Hu
ệ
Tông vô trách nhi
ệ
m, truy
ề
n ngôi cho con gái là Lý Chiêu Hoàng m
ớ
i 8 tu
ổ
i r
ồ
i b

ỏ đ
i tu
ở
chùa
Chân Giáo. B
ở
i v
ậ
y, Tr
ầ
n Th
ủ Độ đă
thu x
ế
p cho Lý Chiêu Hoàng truy
ề
n ngôi cho Tr
ầ
n C
ả
nh là h
ợ
p l
ẽ
.
Làm cu
ộ
c
đả
o chính

thay
đổ
i tri
ề
u
đạ
i mà không x
ả
y ra
đổ
máu và
đả
o l
ộ
n l
ớ
n trong n
ướ
c, ch
ứ
ng t
ỏ
Tr
ầ
n Th
ủ Độ
là nhà chính tr
ị
sáng su
ố

t, khôn
ngoan.


Sau khi lên làm vua, Tr
ầ
n Thái Tông phong cho Tr
ầ
n Th
ủ Độ
làm Thái s
ư
n
ắ
m gi
ữ
m
ọ
i binh quy
ề
n. Trong m
ộ
t th
ờ
i gian ng
ắ
n,
Tr
ầ
n Th

ủ Độ đă
thu ph
ụ
c
đượ
c các th
ế
l
ự
c
đố
i
đị
ch, t
ổ
ch
ứ
c l
ạ
i b
ộ
máy hành chính t
ừ
trung
ươ
ng
đế
n c
ấ
p x

ă
.
Có l
ầ
n duy
ệ
t
h
ộ
kh
ẩ
u, Linh T
ừ
qu
ố
c m
ẫ
u mu
ố
n xin riêng cho m
ộ
t ng
ườ
i làm ch
ứ
c Câu
đươ
ng (m
ộ
t ch

ứ
c d
ị
ch trong x
ă
).
Ông ghi tên h
ọ
quê quán. Duy
ệ
t
đế
n x
ă ấ
y, h
ỏ
i tên
đươ
ng s
ự,
đươ
ng s
ự
m
ừ
ng r
ỡ
ch
ạ
y

đế
n. Tr
ầ
n Th
ủ Độ
nói:

-
Ng
ươ
i vì có công chúa xin cho
đượ
c làm Câu
đươ
ng, không th
ể
ví nh
ư
nh
ữ
ng câu
đươ
ng khác
đượ
c, ph
ả
i ch
ặ
t m
ộ

t ngón
chân
để
phân bi
ệ
t.

Đươ
ng s
ự
kêu van xin thôi, h
ồ
i lâu Tr
ầ
n Th
ủ Độ
m
ớ
i tha cho. T
ừ đấ
y không ai dám nh
ờ
cậ
y vi
ệ
c riêng n
ữ
a.

Tr

ầ
n Th
ủ Độ đề
cao t
ư
t
ưở
ng pháp tr
ị
,
đị
nh ra lu
ậ
t l
ệ
quy ch
ế
hành chính và g
ươ
ng m
ẫ
u th
ự
c hi
ệ
n. S
ử
ghi có l
ầ
n, Linh T

ừ
qu
ố
c m
ẫ
u ng
ồ
i ki
ệ
u
đ
i qua ch
ỗ
th
ề
m c
ấ
m b
ị
ng
ườ
i quân hi
ệ
u ng
ă
n l
ạ
i. V
ề
nhà, Linh T

ừ
qu
ố
c m
ẫ
u than:

-
M
ụ
này làm v
ợ
ông mà b
ọ
n quân hi
ệ
u
ấ
y khinh nh
ờ
n nh
ư
th
ế
.
Th
ủ Độ
sai quân
đ
i b

ắ
t v
ề
.
Ng
ườ
i quân hi
ệ
u ch
ắ
c là ph
ả
i ch
ế
t. Khi
đế
n n
ơ
i, nghe ng
ườ
i quân hi
ệ
u k
ể
l
ạ
i ng
ọ
n ngu
ồ

n câu
chuy
ệ
n. Th
ủ Độ
nói:

-
Ng
ườ
i
ở
ch
ứ
c th
ấ
p mà bi
ế
t gi
ữ
phép n
ướ
c, nh
ư
th
ế
ta còn trách gì n
ữ
a. Nói r
ồ

i l
ấ
y vàng l
ụ
a th
ưở
ng cho ng
ườ
i
ấ
y.

Là ng
ườ
i có công, có tài, n
ắ
m gi
ữ
tr
ọ
n binh quy
ề
n, vua c
ũ
ng không dám trái
ư.
Có viên quan nhân lúc vào ch
ầ
u vua Thái
Tông,

ứ
a n
ướ
c m
ắ
t tâu:

-
B
ệ
h
ạ
tu
ổ
i còn tr
ẻ
mà thái s
ư
Tr
ầ
n Th
ủ Độ
quy
ề
n nghiêng chân chúa, không bi
ế
t r
ồ
i ti
ề

n
đồ
x
ă
t
ắ
c s
ẽ
ra sao? H
ạ
th
ầ
n l
ấ
y
làm lo l
ắ
ng.

Vua b
ả
o Th
ủ Độ
:

-
Tr
ẫ
m bi
ế

t Th
ượ
ng phu ch
ỉ
có t
ấ
m
ḷ
ng son vì n
ướ
c ch
ứ
không có b
ụ
ng riêng nào. V
ậ
y mà k
ẻ
kia th
ấ
y ông n
ắ
m gi
ữ
m
ọ
i
quy
ề
n bính, dám ng

ờ
v
ự
c x
ằ
ng
đă
tâu v
ớ
i tr
ẫ
m là
đ
áng lo ng
ạ
i v
ề
vi
ệ
c Th
ượ
ng phụ
chuyên quy
ề
n có th
ể
không hay cho x
ă
t
ắ

c.
Đ
ó là l
ờ
i nói h
ạ
i
đế
n ngh
ĩ
a v
ụ
vua tôi và
t́
nh c
ả
m chú cháu gi
ữ
a Th
ượ
ng phụ
và Tr
ẫ
m.

Tr
ầ
n Th
ủ Độ
tr

ầ
m ngâm suy ngh
ĩ
r
ồ
i tâu:

- K
ẻ
kia nói v
ậ
y mà
đ
úng. Th
ậ
t qu
ả
có chuy
ệ
n chuyên quy
ề
n th
ậ
t. Th
ế
m
ớ
i bi
ế
t m

ộ
t tr
ă
m ng
ườ
i vâng d
ạ
không b
ằ
ng m
ộ
t
ng
ườ
i nói th
ẳ
ng. Trong
đ
ám quan l
ạ
i ch
ỉ
duy nh
ấ
t có ng
ườ
i này ngay th
ẳ
ng b
ạ

o d
ạ
n, dám nói nh
ữ
ng
đ
i
ề
u ng
ườ
i khác ch
ỉ
dám
ngh
ĩ
.
V
ậ
y, m
ộ
t tri
ề
u th
ị
nh là ph
ả
i khuy
ế
n khích ng
ườ

i nói th
ậ
t.

Nói xong, Th
ủ Độ
xin phép vua l
ấ
y m
ấ
y t
ấ
m l
ụ
a và m
ấ
y quan ti
ề
n th
ưở
ng cho viên quan n
ọ.

Trong cu
ộ
c kháng chi
ế
n chông Nguyên Mông l
ầ
n th

ứ
nh
ấ
t, Tr
ầ
n Th
ủ Độ đ
óng vai
tṛ

vô cùng quan tr
ọ
ng. Tháng 12 n
ă
m
Đ
inh
T
ư
(
1-
1258), quân Mông C
ổ
sau khi tiêu di
ệ
t n
ướ
c
Đạ
i Lý (Vân Nam),

đă
ti
ế
n vào l
ư
u v
ự
c sông H
ồ
ng. Th
ế
gi
ặ
c r
ấ
t m
ạ
nh.
Trên các m
ặ
t tr
ậ
n, quân
Đạ
i Vi
ệ
t không
đươ
ng n
ổ

i ph
ả
i rút lui. Vua Thái Tông và qu
ầ
n th
ầ
n ph
ả
i b
ỏ
Th
ă
ng Long rút xu
ố
ng
phía Nam. Vua ng
ự
thuy
ề
n nh
ỏ đế
n th
ă
m em ru
ộ
t là Thái úy Tr
ầ
n Nh
ậ
t H

ạ
o h
ỏ
i k
ế
.
Nh
ậ
t H
ạ
o l
ấ
y ngón tay ch
ấ
m n
ướ
c vi
ế
t
hai ch
ữ
"
Nh
ậ
p T
ố
ng"
ở
m
ạ

n thuy
ề
n,
ư
khuyên vua nên ch
ạ
y sang nh
ờ
v
ả
n
ướ
c T
ố
ng. Vua r
ờ
i thuy
ề
n
đế
n h
ỏ
i Thái s
ư
Tr
ầ
n
Th
ủ Độ
.

Th
ủ Độ
tr
ả
l
ờ
i:

-
Đầ
u tôi ch
ư
a r
ơ
i xu
ố
ng
đấ
t, xin b
ệ
h
ạ đừ
ng lo.


Vào lúc gay go nh
ấ
t c
ủ
a cu

ộ
c chi
ế
n, câu tr
ả
l
ờ
i
đ
anh thép c
ủ
a Tr
ầ
n Th
ủ Độ đă
gi
ữ
v
ữ
ng tinh th
ầ
n quy
ế
t
đ
ánh quy
ế
t th
ắ
ng c

ủ
a
quân dân
Đạ
i Vi
ệ
t. Ông th
ự
c s
ự
tr
ở
thành linh h
ồ
n c
ủ
a cu
ộ
c kháng chi
ế
n và là ng
ườ
i l
ă
nh
đạ
o cu
ộ
c ph
ả

n công quy
ế
t li
ệ
t
đ
ánh
vào
Đ
ông B
ộ Đầ
u, bu
ộ
c gi
ặ
c ph
ả
i rút ch
ạ
y v
ề
n
ướ
c.

==

==
=

==


==
=










==
=




TR
Ầ
N TH

Ủ ĐỘ



= ===
== ==

==

==






====










Sử
sách phong ki
ế
n th
ườ
ng coi Tr
ầ

n Th
ủ Độ
nh
ư
m
ộ
t quy
ề
n th
ầ
n vô h
ọ
c, có tài mà không có
đứ
c, có công v
ớ
i tri
ề
u Tr
ầ
n,
nh
ư
ng có t
ộ
i v
ớ
i tri
ề
u

Lý
.
Lý
do đư
a ra là vi
ệ
c Th
ủ Độ
gi
ế
t h
ế
t tôn th
ấ
t nhà
Lý
.
Chuy
ệ
n r
ằ
ng: n
ă
m Nhâm Thìn (1232) nhân
làm l
ễ
Tiên h
ậ
u nhà
Lý


ở
thôn Thái
Đườ
ng (
Đ
ông Ngàn, B
ắ
c Ninh), Th
ủ Độ
sai làm nhà lá
ở
trên các h
ố để đế
n khi các tôn
th
ấ
t nhà Lý vào t
ế
thì b
ị
s
ụ
t c
ả
xu
ố
ng, r
ồ
i l

ấ
y
đấ
t
đổ
lên chôn s
ố
ng h
ế
t. Nh
ư
ng trong
Đạ
i Vi
ệ
t sử kư toàn thư,
Ngô S
ĩ
Liên
c
ũ
ng chú gi
ả
i r
ằ
ng "Vi
ệ
c này ch
ư
a ch

ắ
c
đă
có th
ự
c".

Tr
ầ
n Th
ủ Độ
m
ấ
t tháng Giêng n
ă
m Giáp
Tý

(
1264), th
ọ
71 tu
ổ
i.





Tr

ầ
n Th
ừ
a sinh n
ă
m Giáp Thìn (1184), v
ị
Th
ượ
ng hoàng
đầ
u tiên c
ủ
a tri
ề
u Tr
ầ
n là con c
ả
c
ủ
a Tr
ầ
n Lý, anh ru
ộ
t Tr
ầ
n T
ự
Khánh và Linh T

ừ
qu
ố
c m
ẫ
u Tr
ầ
n Th
ị
Dung.

Ông t
ổ
c
ủ
a Tr
ầ
n Th
ừ
a là Tr
ầ
n Kính v
ố
n g
ố
c
ở Đ
ông Tri
ề
u, n

ố
i
đờ
i làm ngh
ề đ
ánh cá, trên
đườ
ng
đ
i tìm
đấ
t làm
ă
n sinh s
ố
ng
đ
ã c
ắ
m sào, d
ừ
ng chân
ở
Th
ứ
c M
ạ
c (Nam
Đị
nh). Kính l

ấ
y v
ợ ở
T
ứ
c M
ạ
c sinh ra Tr
ầ
n H
ấ
p tìm sang H
ả
i
Ấ
p (Thái Bình) n
ơ
i
giáp ranh các sông Nh
ị
Hà và sông H
ả
i Tri
ề
u, là vùng
đấ
t c
ổ
trù phú r
ồ

i
đị
nh c
ư ở đ
ó. Nh
ờ
có công phò tá tri
ề
u Lý, khôi
ph
ụ
c
đượ
c kinh thành, n
ă
m Bính Tý (1216), Tr
ầ
n Th
ừ
a
đượ
c vua Lý Hu
ệ
Tông phong làm N
ộ
i th
ị
phán th
ủ
. N

ă
m Quý Mùi
(1223), khi Tr
ầ
n T
ự
Khánh m
ấ
t, vua phong cho Tr
ầ
n Th
ừ
a làm Thái úy ph
ụ
chính.


Khi Lý Chiêu Hoàng làm vua, Tr
ầ
n Th
ủ Độ đ
ã ngh
ĩ
ngay
đế
n vi
ệ
c truy
ề
n ngôi cho Tr

ầ
n C
ả
nh, con trai th
ứ
c
ủ
a Tr
ầ
n Th
ừ
a,
bèn th
ư
a v
ớ
i Tr
ầ
n Th
ừ
a vi
ệ
c
ấ
y. Tr
ầ
n Th
ừ
a ng
ầ

n ng
ạ
i:

-
Chúng ta v
ớ
i Thái h
ậ
u và Chiêu Hoàng là ch
ỗ
h
ọ
ngo
ạ
i chí thân, nay làm cái vi
ệ
c tranh
đo
ạ
t
ấ
y tôi e ch
ẳ
ng kh
ỏ
i mang ti
ế
ng
v

ớ
i h
ậ
u th
ế
.
Tr
ầ
n Th
ủ Độ
phân tr
ầ
n:

-
Tôi xem di
ệ
n m
ạ
o Tr
ầ
n B
ố
(
Tr
ầ
n C
ả
nh) m
ũ

i cao, hai gò má tr
ộ
i
đ
úng là long chu
ẩ
n long nhau. Tính l
ạ
i r
ộ
ng rãi, bi
ế
t th
ươ
ng
ng
ườ
i, có khí
độ
c
ủ
a v
ị
thái bình thiên t
ử.
V
ả
ch
ă
ng, th

ờ
i th
ế
lúc này ch
ỉ
có h
ọ
Tr
ầ
n thay ngôi nhà Lý m
ớ
i c
ứ
u
đượ
c v
ậ
n n
ướ
c
suy vi. Tr
ờ
i cho mà không l
ấ
y s
ẽ
ph
ả
i ch
ị

u tai
ươ
ng. Xin
đạ
i huynh nên ngh
ĩ
k
ỹ
.
Tr
ầ
n Th
ừ
a b
ả
o Th
ủ Độ
:

-
M
ọ
i vi
ệ
c tùy chú
đị
nh li
ệ
u, làm sao cho thành s
ự

thì làm. Hóa nhà làm n
ướ
c hay
đế
n ph
ả
i di
ệ
t t
ộ
c c
ũ
ng
ở
m
ộ
t chuy
ệ
n này
đó.

Khi Tr
ầ
n C
ả
nh lên ngôi vua, nhi
ề
u
đả
ng lo

ạ
n m
ượ
n c
ớ
phù Lý ch
ố
ng Tr
ầ
n n
ổ
i lên ngày càng nhi
ề
u. Tr
ầ
n Th
ủ Độ
m
ờ
i Tr
ầ
n
Th
ừ
a làm Th
ượ
ng hoàng, lo giúp Thái Tông
đ
i
ề

u khi
ể
n tri
ề
u
đ
ình
để
Th
ủ Độ
r
ả
nh tay d
ẹ
p lo
ạ
n. Không
đầ
y m
ộ
t n
ă
m, Th
ủ Độ
đ
ã v
ừ
a
đ
ánh d

ẹ
p v
ừ
a thu ph
ụ
c
đượ
c các
đả
ng gi
ặ
c
để
tr
ở
l
ạ
i n
ắ
m tri
ề
u chính. Th
ượ
ng hoàng Tr
ầ
n Th
ừ
a yên v
ị
có ng

ườ
i tài
n
ă
ng h
ơ
n mình trông coi vi
ệ
c n
ướ
c, m
ặ
c s
ứ
c lao vào thú s
ă
n b
ắ
n. Vùng T
ừ S
ơ
n còn l
ư
u truy
ề
n câu chuy
ệ
n tình c
ủ
a Th

ượ
ng
hoàng v
ớ
i cô thôn n
ữ
xinh
đẹ
p có tên là T
ầ
n: Sáng
ấ
y Tr
ầ
n Th
ừ
a cùng lính tùy tùng v
ề
châu C
ổ
Pháp
để
s
ă
n chim. X
ế
chi
ề
u
Tr

ầ
n Th
ừ
a b
ắ
n trúng m
ộ
t con b
ạ
ch tr
ĩ
.
M
ũ
i tên không trúng vào ch
ỗ
hi
ể
m nên b
ạ
ch tr
ĩ
v
ẫ
n
đủ
s
ứ
c xà xu
ố

ng bay chuy
ề
n t
ừ
ng
đo
ạ
n. Tr
ầ
n Th
ừ
a phi ng
ự
a
đ
u
ổ
i mãi
đế
n n
ỗ
i
đ
ám lính b
ị
l
ạ
c.
Đế
n khu r

ừ
ng quang không th
ấ
y bóng chim n
ữ
a. Th
ấ
t v
ọ
ng
đị
nh
quay v
ề
thì
ở
m
ộ
t
đồ
i s
ắ
n g
ầ
n
đ
ó có cô thôn n
ữ
kh
ỏ

e m
ạ
nh, xinh
đẹ
p v
ừ
a làm v
ừ
a hát. Tr
ầ
n Th
ừ
a tìm
đế
n. Khi th
ấ
y Tr
ầ
n
Th
ừ
a, cô gái s
ợ
hãi, lu
ố
ng cu
ố
ng v
ề
s

ự ă
n m
ặ
c tr
ễ
tràng c
ủ
a mình. S
ự
e l
ệ
càng khi
ế
n cô gái thêm v
ẻ
quy
ế
n r
ũ
.
Cô bi
ế
t Tr
ầ
n
Th
ừ
a là ng
ườ
i quy

ề
n quý. Ni
ề
m tin vào ng
ườ
i quy
ề
n quý khi
ế
n cô gái không còn th
ấ
y s
ợ
n
ữ
a. V
ị
Th
ượ
ng hoàng
đắ
m
đ
u
ố
i
ng
ắ
m cô gái, h
ỏ

i th
ă
m gia c
ả
nh cô. Cô tên là T
ầ
n, cha m
ấ
t s
ớ
m ch
ỉ
còn m
ẹ
già. Tr
ầ
n Th
ừ
a gi
ả
i bày tình yêu n
ồ
ng nàn c
ủ
a
mình. Cô gái ph
ầ
n vì khi
ế
p nh

ượ
c ch
ỉ
e l
ệ
mà không dám ch
ố
i t
ừ.
Chi
ề
u
ấ
y
đ
ám lính tu
ỳ
tùng không tìm th
ấ
y ch
ủ
.
B
ở
i vì, Tr
ầ
n
Th
ừ
a

đ
ã v
ề
nhà T
ầ
n, ép cô gái ph
ả
i chi
ề
u chu
ộ
ng mình.


Sáng hôm sau, Tr
ầ
n Th
ừ
a t
ừ
bi
ệ
t gia
đ
ình lên ng
ự
a v
ề
kinh. Linh c
ả

m m
ộ
t
đ
i
ề
u h
ệ
tr
ọ
ng s
ẽ
x
ả
y ra, T
ầ
n ch
ạ
y theo níu l
ấ
y áo
Tr
ầ
n Th
ừ
a khóc nh
ư
m
ư
a. Cô nói t

ớ
i trách nhi
ệ
m c
ủ
a ng
ườ
i
đ
ã làm ch
ồ
ng cô m
ộ
t
đ
êm. Tr
ầ
n Th
ừ
a th
ề
th
ố
t s
ẽ
quay l
ạ
i và
để
làm tin, ông

đ
ã rút ki
ế
m c
ắ
t m
ộ
t v
ạ
t áo tía c
ủ
a mình trao cho cô gái. Ông d
ặ
n cô n
ế
u có b
ề
nào hãy tìm ông
ở
kinh s
ư.
R
ồ
i
n
ă
m tháng qua
đ
i, Tr
ầ

n Th
ừ
a
đ
ã quên b
ẵ
ng hình bóng và nh
ữ
ng k
ỷ
ni
ệ
m sâu s
ắ
c v
ớ
i cô thôn n
ữ
khu r
ừ
ng s
ă
n
ấ
y. Còn T
ầ
n,
cô
đ
ã lo

đ
úng
đ
i
ề
u
đ
ã x
ả
y ra. Cô
đ
ã mang thai. Ch
ị
u búa rìu d
ư
lu
ậ
n nh
ư
ng cô v
ẫ
n không v
ề
kinh s
ư
tìm Tr
ầ
n Th
ừ
a, vì cô bi

ế
t
n
ế
u v
ị
Th
ượ
ng hoàng yêu cô thì
đ
ã quay tr
ở
l
ạ
i. R
ồ
i cô sinh
đượ
c m
ộ
t bé trai kh
ỏ
e m
ạ
nh.
Đứ
a bé
đượ
c
đặ

t tên là Tr
ầ
n Bà
Li
ệ
t. L
ớ
n lên, Bà Li
ệ
t theo h
ọ
c m
ộ
t lò v
ậ
t và kh
ỏ
e m
ạ
nh ít ng
ườ
i
đị
ch n
ổ
i.

N
ă
m

ấ
y, kinh s
ư
có gi
ả
i v
ậ
t l
ớ
n nh
ằ
m tuy
ể
n ch
ọ
n nhân tài ra giúp n
ướ
c. Vua Thái Tông và Th
ượ
ng hoàng
đề
u thân
đế
n xem.
Đ
ô Li
ệ
t c
ũ
ng v

ề
dự.
Sau c
ả
tu
ầ
n thi v
ậ
t
đ
ô Trâu (kh
ỏ
e nh
ư
trâu)
đ
ã l
ầ
n l
ượ
t h
ạ
h
ế
t các
đố
i th
ủ
.
Đ

ô Li
ệ
t xin vào t
ỉ
thí. Ngay t
ừ
đầ
u
đ
ô Trâu
đ
ã ph
ả
i g
ờ
m s
ứ
c kh
ỏ
e c
ủ
a
đ
ô Li
ệ
t. Tr
ố
ng thúc d
ồ
n d

ậ
p, keo v
ậ
t sôi
độ
ng. B
ỗ
ng sau mi
ế
ng
đ
ánh tr
ượ
t,
đ
ô Li
ệ
t
b
ị đ
ô Trâu dùng mi
ế
ng hi
ể
m vít
đượ
c c
ổ
xu
ố

ng, mong gi
ế
t ch
ế
t m
ộ
t
đị
ch th
ủ đ
áng g
ờ
m. Trong c
ơ
n v
ậ
t l
ộ
n
đ
iên cu
ồ
ng
để
thoát
kh
ỏ
i ch
ế
t ng

ạ
t, chi
ế
c kh
ă
n trên
đầ
u
đ
ô Li
ệ
t tung ra. M
ộ
t v
ạ
t áo tía r
ấ
t l
ạ
n
ằ
m trên th
ả
m c
ỏ
bê b
ế
t
đấ
t. Th

ượ
ng hoàng Tr
ầ
n
Th
ừ
a
đ
ã nh
ậ
n ra v
ạ
t áo
ấ
y. Ông h
ạ
l
ệ
nh d
ừ
ng ngay keo v
ậ
t, quên h
ẳ
n
đị
a v
ị
c
ủ

a mình
đế
n ôm l
ấ
y Li
ệ
t,
đứ
a con mà ông
đ
ã
ph
ũ
phàng b
ỏ
r
ơ
i m
ẹ
nó. Tr
ầ
n Bà Li
ệ
t
đượ
c gi
ữ
l
ạ
i

ở
kinh s
ư
và
đượ
c nh
ậ
n làm con Th
ượ
ng hoàng.


TR
Ầ
N TH
Ừ
A
Nhà Tr
ầ
n (1225
-1400)
Các v
ị
vua
Niên hi
ệ
u
Tên huý
Nă
m tr

ị
vì
Tu
ổ
i th
ọ
Tr
ầ
n Thái Tông
Ki
ế
n Trung (1225
-
1237)

Thiên
Ứ
ng Chính Bình (1238
-
1350)

Nguyên
Phong (1251
-
1258)
Tr
ầ
n C
ả
nh

1225-1258
60
Tr
ầ
n Thánh Tông
Thi
ệ
u Long (1258
-
1272)

B
ả
o Phù (1273
-
1278)
Tr
ầ
n Ho
ả
ng
1258-1278
51
Tr
ầ
n Nhân Tông
Thi
ệ
u B
ả

o (1279
-
1284)

Trùng H
ư
ng (1285
-
1293)
Tr
ầ
m Khâm
1279-1293
50
Tr
ầ
n Anh Tông
H
ư
ng Long
Tr
ầ
n Thuyên
1293-1314
54
Tr
ầ
n Minh Tông
Đạ
i Khánh (1314

-
1323)

Khai Thái (1324
-
1329)
Tr
ầ
n M
ạ
nh
1314-1329
58
Tr
ầ
n Hi
ế
n Tông
Khai H
ữ
u
Tr
ầ
n V
ượ
ng
1329-1341
23
Tr
ầ

n D
ụ
Tông
Thi
ệ
u Phong (1341
-
1357)

Đạ
i Tr
ị
(
1358-
1369)
Tr
ầ
n H
ạ
o
1341-1369
33
Hôn
Đứ
c Công
Đạ
i
Đị
nh
D

ươ
ng
Nh
ậ
t L
ễ
1369-1370
?
Tr
ầ
n Ngh
ệ
Tông
Thi
ệ
u Khánh
Tr
ầ
n Ph
ủ
1370-1372
74
Tr
ầ
n Du
ệ
Tông
Long Khánh
Tr
ầ

n Kính
1372-1377
40
Tr
ầ
n
Ph
ế Đế
X
ươ
ng Phù
Tr
ầ
n Hi
ệ
n
1377-1388
27
Tr
ầ
n Thu
ậ
n Tông
Quang Thái
Tr
ầ
n Ngung
1388-1398
22
Tr

ầ
n Thi
ế
u
Đế
Ki
ế
n Tân
Tr
ầ
n Án
1398-1400
5


Nh
ờ
Tr
ầ
n Th
ủ Độ
thu x
ế
p, L
ư
Chiêu Hoàng
đă
nh
ườ
ng ngôi cho Tr

ầ
n C
ả
nh t
ứ
c là vua Tr
ầ
n Thái Tông. Chiêu Thánh Hoàng
h
ậ
u l
ấ
y Thái Tông
đă đượ
c 12 n
ă
m, t
ứ
c là
đă
19 tu
ổ
i mà v
ẫ
n ch
ư
a có con, trong khi tri
ề
u Tr
ầ

n c
ầ
n kíp ph
ả
i có Hoàng t
ử.
B
ở
i
v
ậ
y, Tr
ầ
n Th
ủ Độ
b
ắ
t vua Thái Tông b
ỏ
Chiêu Thánh, giáng xu
ố
ng làm công chúa r
ồ
i
đ
em ng
ườ
i ch
ị
c

ủ
a Chiêu Thánh, v
ợ
c
ủ
a
Tr
ầ
n Li
ễ
u,
đă
có thai vào làm Hoàng h
ậ
u. Tr
ầ
n Li
ễ
u t
ứ
c gi
ậ
n
đ
em quân làm lo
ạ
n. Vua Thái Tông c
ũ
ng
đ

ang
đ
êm b
ỏ
tr
ố
n lên
chùa Phù Vân, núi Yên T
ử
(
Qu
ả
ng Ninh) t
ỏ ư
ph
ả
n
đố
i. Tr
ầ
n Th
ủ Độ đ
em qu
ầ
n th
ầ
n t
ớ
i
đ

ón v
ề
.
Thái Tông t
ừ
ch
ố
i, nói r
ằ
ng:

-
Tr
ẫ
m còn nh
ỏ d
ạ
i, không kham n
ổ
i vi
ệ
c to l
ớ
n, các quan nên ch
ọ
n ng
ườ
i khác
để
cho kh

ỏ
i nh
ụ
c x
ă
t
ắ
c.


Nói m
ă
i không chuy
ể
n, Th
ủ Độ
ngo
ả
nh l
ạ
i nói v
ớ
i các quan:

-
Hoàng th
ượ
ng
ở đ
âu là tri

ề
u chính
ở đấ
y.

Nói
đo
ạ
n, truy
ề
n l
ệ
nh xây cung
đ
i
ệ
n
ở
chùa Phù Vân. V
ị
qu
ố
c s
ư ở
chùa vào van l
ạ
y Thái Tông v
ề
tri
ề

u. Thái Tông b
ắ
t
đắ
c d
ĩ
theo xa giá v
ề
kinh.


Đượ
c ít lâu, Tr
ẫ
n Li
ễ
u bi
ế
t không
đị
ch n
ổ
i,
đ
ang
đ
êm gi
ả
làm ng
ườ

i
đ
ánh cá l
ẻ
n lên thuy
ề
n ng
ự
xin hàng. Hai anh em ôm nhau
mà khóc. Th
ủ Độ
hay tin, tu
ố
t g
ươ
m xông
đế
n toan gi
ế
t Tr
ầ
n Li
ễ
u. Thái Tông l
ấ
y thân che cho anh, xin Th
ủ Độ
tha cho Tr
ầ
n

Li
ễ
u. Tr
ầ
n Th
ủ Độ
qu
ẳ
ng g
ươ
m xu
ố
ng, nói:

-
Ta là con chó s
ă
n thôi. Ch
ư
a bi
ế
t anh em bay ai thu
ậ
n ai ngh
ị
ch.


Vua Thái Tông tha cho Tr
ầ

n Li
ễ
u, c
ắ
t cho
đấ
t An Sinh làm thái
ấ
p và phong cho làm An Sinh v
ươ
ng.

Trong cu
ộ
c kháng chi
ế
n ch
ố
ng Nguyên Mông
đầ
u n
ă
m
Đ
inh T
ư
(
1-
1258), Thái Tông bi
ế

t d
ự
a vào Tr
ầ
n Th
ủ Độ
,
Tr
ầ
n Qu
ố
c
Tu
ấ
n (t
ứ
c H
ư
ng
Đạ
o V
ươ
ng, con c
ủ
a Tr
ầ
n Li
ễ
u)
để

l
ă
nh
đạ
o nhân dân
Đạ
i Vi
ệ
t quy
ế
t ch
ố
ng gi
ặ
c. B
ả
n thân Thái Tông c
ũ
ng
t
ự
làm t
ướ
ng
đ
i
đố
c chi
ế
n, xông pha tên

đạ
n.

Tháng 12 n
ă
m
Đ
inh Tý (21
-1-
1258), vua Thái Tông cùng Thái t
ử
Ho
ả
ng
đă
ch
ỉ
huy quân Tr
ầ
n phá tan quân Nguyên
ở Đ
ông
B
ộ Đầ
u, gi
ả
i phóng Th
ă
ng Long.

Tr
ầ
n Thái Tông
đă
tr
ở
thành ông vua anh hùng c
ứ
u n
ướ
c. Nh
ư
ng Thái Tông
đượ
c s
ử
sách l
ư
u truy
ề
n còn b
ở
i ông là m
ộ
t nhà
Thi
ề
n h
ọ
c, m

ộ
t tri
ế
t gia có nh
ữ
ng t
ư
t
ưở
ng sâu s
ắ
c, m
ộ
t c
ố
t cách
độ
c
đ
áo, là tác gi
ả
Khoá hư
l
ụ
c
, m
ộ
t cu
ố
n sách x

ư
a nh
ấ
t
hi
ệ
n còn gi
ữ đượ
c trong kho th
ư
t
ị
ch c
ổ
n
ướ
c ta.

Trong m
ộ
t v
ă
n b
ả
n
Khoá hư
l
ụ
c
có bài "T

ự
Thi
ề
n tông ch
ỉ
nam" c
ủ
a Tr
ầ
n Thái Tông vi
ế
t. Ông k
ể
l
ạ
i s
ự
vi
ệ
c n
ă
m 1236
đ
ang
đ
êm b
ỏ
cung
đ
i

ệ
n vào núi và l
ư
do tr
ở
v
ề
.
Ấ
y là khi Thái s
ư
Tr
ầ
n Th
ủ Độ
th
ố
ng thi
ế
t nói:

-
"
B
ệ
h
ạ ở
tu cho riêng mình thì
đượ
c, nh

ư
ng còn qu
ố
c gia x
ă
t
ắ
c thì sao? Vì
để
l
ờ
i nói suông mà báo
đờ
i sau thì sao b
ằ
ng l
ấ
y
chính thân mình làm ng
ườ
i d
ẫ
n
đạ
o cho thiên h
ạ
?
Do
đấ
y, tr

ẫ
m cùng các v
ị
qu
ố
c l
ă
o v
ề
kinh, g
ắ
ng l
ạ
i lên ngôi".


Có l
ẽ
ít th
ấ
y trong l
ị
ch s
ử
Ph
ậ
t giáo n
ướ
c nào l
ạ

i n
ế
u v
ấ
n
đề
"
qu
ố
c gia x
ă
t
ắ
c" lên trên h
ế
t, tr
ướ
c h
ế
t nh
ư
th
ế
.
Thái
độ đố
i v
ớ
i
"qu

ố
c gia x
ă
t
ắ
c" là th
ướ
c
đ
o giá tr
ị
m
ỗ
i ng
ườ
i, b
ấ
t k
ể
h
ọ ở
c
ươ
ng v
ị
nào. Nghe theo qu
ố
c gia x
ă
t

ắ
c, Tr
ầ
n Thái Tông
đă
tr
ở
v
ề
tri
ề
u
để
22 n
ă
m sau
đă
l
ă
nh
đạ
o nhân dân
Đạ
i Vi
ệ
t phá tan quân Nguyên. Tr
ầ
n Thái Tông qu
ả
là ng

ườ
i có tính cách
đặ
c
bi
ệ
t. Lúc làm vua thì thân làm t
ướ
ng
đ
i
đ
ánh gi
ặ
c "xông vào m
ũ
i tên
ḥ
n
đạ
n", làm vua nh
ư
ng xem th
ườ
ng vinh hoa phú qu
ư,
có
th
ể
t

ừ bỏ
ngai vàng không chút luy
ế
n ti
ế
c. Ông là g
ươ
ng m
ặ
t v
ă
n hoá
đẹ
p và l
ạ đế
n khác th
ườ
ng trong l
ị
ch s
ử
Vi
ệ
t Nam.

Mùa xuân n
ă
m M
ậ
u Ng

ọ
(
1258), Thái Tông nh
ườ
ng ngôi cho Thái t
ử
Tr
ầ
n Ho
ả
ng, m
ộ
t cách t
ậ
p s
ự
cho Thái t
ử
quen vi
ệ
c tr
ị
n
ướ
c. Tri
ề
u
đ́
nh tôn Thái Tông lên làm Thái Th
ượ

ng hoàng
để
cùng coi vi
ệ
c n
ướ
c.

Thái Tông tr
ị
vì
đượ
c 33 n
ă
m, làm Thái Th
ượ
ng hoàng 19 n
ă
m thì m
ấ
t, th
ọ
60 tu
ổ
i

TR
Ầ
N THÁI TÔNG (1225
-1258)



Vua thái Tông có 6 ng
ườ
i con: Thái t
ử
Ho
ả
ng, Chiêu Minh v
ươ
ng Tr
ầ
n Quang Kh
ả
i, Chiêu Qu
ố
c v
ươ
ng Tr
ầ
n Ích T
ắ
c, Chiêu
V
ă
n V
ươ
ng Tr
ầ
n Nh

ậ
t Du
ậ
t và các công chúa Thi
ề
u D
ươ
ng, Thu
ỵ
B
ả
o.
Mùa xuân n
ă
m M
ậ
u Ng
ọ
(
1258), Thái t
ử
Ho
ả
ng lên n
ố
i ngôi l
ấ
y hi
ệ
u là Thánh Tông.

Thánh Tông là v
ị
vua nhân t
ừ,
trung h
ậ
u. Vua hay nói v
ớ
i t
ả
h
ữ
u:

-
Thiên h
ạ
là c
ủ
a cha ông
để
l
ạ
i nên
để
cho anh em cùng h
ưở
ng phú quý.

B
ở
i v
ậ
y, tr
ừ
các bu
ổ
i thi
ế
t tri
ề
u vua m
ớ
i phân bi
ệ
t trên d
ướ
i, còn th
ườ
ng ngày vua cho các hoàng thân vào
đ
i
ệ
n
ă
n cùng mâm,
n
ă

m cùng chi
ế
u, th
ậ
t hoà h
ợ
p thân ái.

Đố
i n
ộ
i, vua d
ố
c
ḷ
ng xây d
ự
ng
đấ
t n
ướ
c thái
b́
nh, th
ị
nh tr
ị
.
Vua quan tâm
đế

n vi
ệ
c giáo hoá dân, khuy
ế
n khích vi
ệ
c h
ọ
c hành,
m
ở
nh
ữ
ng khoa thi ch
ọ
n ng
ườ
i tài và tr
ọ
ng d
ụ
ng h
ọ.
Do v
ậ
y, d
ướ
i tri
ề
u vua Thánh Tông, không ch

ỉ
có các ông hoàng hay ch
ữ
mà còn có nh
ữ
ng tr
ạ
ng nguyên tài gi
ỏ
i nh
ư
M
ạ
c
Đĩ
nh Chi. B
ộ Đạ
i Vi
ệ
t S
ử bộ
qu
ố
c s
ử đầ
u tiên c
ủ
a n
ướ
c ta,

đượ
c Lê V
ă
n
H
ư
u hoàn thành vào n
ă
m Nhâm Thân (1272).


Vua còn quan tâm
đế
n dân nghèo b
ằ
ng vi
ệ
c ra l
ệ
nh cho các v
ươ
ng h
ầ
u, pḥ

m
ă
chiêu t
ậ
p nh

ữ
ng ng
ườ
i nghèo
đ
ói l
ư
u l
ạ
c
để
kh
ẩ
n khai ru
ộ
ng hoang, l
ậ
p trang h
ộ.
Trang
đ
i
ề
n có t
ừ đấ
y. V
ì
v
ậ
y, 21 n

ă
m làm vua
đấ
t n
ướ
c không có gi
ặ
c gi
ă
. N
ơ
i n
ơ
i dân
chúng yên
ổ
n làm
ă
n.


Đố
i ngo
ạ
i, lúc này nhà Nguyên
đă
thôn tính xong n
ướ
c T
ố

ng r
ộ
ng l
ớ
n nh
ư
ng ch
ư
a
đủ
s
ứ
c
đ
ánh
Đạ
i Vi
ệ
t. Khi vua Thái Tông
nh
ườ
ng ngôi cho Thánh Tông. Nhà Nguyên không còn b
ắ
t
Đạ
i Vi
ệ
t thay
đổ
i s

ắ
c ph
ụ
c và r
ậ
p theo th
ể
ch
ế
nhà n
ướ
c chúng,
nh
ư
ng l
ạ
i b
ắ
t vua ta c
ứ
3 n
ă
m ph
ả
i m
ộ
t l
ầ
n c
ố

ng n
ạ
p nho s
ĩ
,
th
ầ
y thu
ố
c, th
ầ
y bói, th
ầ
y t
ướ
ng s
ố
và nh
ữ
ng ngh
ệ
nhân gi
ỏ
i m
ỗ
i
lo
ạ
i ba ng
ườ

i cùng các s
ả
n v
ậ
t: s
ừ
ng tê, ngà voi,
đồ
i m
ồ
i, châu báu v
ậ
t l
ạ
khác. Vua Nguyên còn
đ
òi
đặ
t quan Ch
ưở
ng
ấ
p
để
đ
i l
ạ
i, giám sát các châu qu
ậ
n

Đạ
i Vi
ệ
t, th
ậ
t ra là
để
n
ắ
m
t́
nh
h́
nh m
ọ
i m
ặ
t, toan
đặ
t c
ươ
ng th
ườ
ng cho n
ướ
c láng gi
ề
ng. Vua
Tr
ầ

n Thánh Tông th
ừ
a bi
ế
t d
ă
tâm xâm l
ượ
c c
ủ
a nhà Nguyên, nên tuy b
ề
ngoài th
ầ
n ph
ụ
c, nh
ư
ng v
ẫ
n kh
ẩ
n tr
ươ
ng tuy
ể
n m
ộ
binh l
ươ

ng, luy
ệ
n quân s
ĩ
s
ẵ
n sàng
đố
i phó. N
ă
m Bính D
ầ
n (1266) s
ứ
sang xin mi
ễ
n vi
ệ
c c
ố
ng ng
ườ
i và b
ă
i b
ỏ
vi
ệ
c
đặ

t quan
giám tr
ị
.
Vua Nguyên b
ằ
ng
ḷ
ng b
ỏ
vi
ệ
c c
ố
ng ng
ườ
i nh
ư
ng l
ạ
i b
ắ
t tuân th
ủ
6 đ
i
ề
u khác: Vua ph
ả
i thân vào ch

ầ
u, ph
ả
i cho con
hay em sang làm con tin, n
ộ
p s
ổ
h
ộ
kh
ẩ
u, ph
ả
i ch
ị
u vi
ệ
c binh d
ị
ch, ph
ả
i n
ộ
p thu
ế
má và c
ứ
gi
ữ

l
ệ đặ
t quan giám tr
ị
.

Vua
Đạ
i Vi
ệ
t l
ầ
n n
ữ
a thoái thác không ch
ị
u. N
ă
m Tân Mùi (1271) vua Mông C
ổ
H
ố
t T
ấ
t Li
ệ
t nhân
đổ
i qu
ố

c hi
ệ
u là
Đạ
i
Nguyên
đ
òi vua Thánh Tông vào ch
ầ
u. Vua Thánh Tông cáo b
ệ
nh không
đ
i. Chúng cho s
ứ
sang tìm C
ộ
t
đồ
ng tr
ụ
c
ủ
a M
ă
Vi
ệ
n tr
ồ
ng ngày tr

ướ
c, vua Thánh Tông tr
ả
l
ờ
i r
ằ
ng: C
ộ
t
ấ
y lây ngày
đă
m
ấ
t.

Nh́
n chung, vua Tr
ầ
n Thánh Tông th
ự
c hi
ệ
n chính sách ngo
ạ
i giao m
ề
m d
ẻ

o nh
ư
ng r
ấ
t kiên quy
ế
t, nh
ằ
m b
ả
o v
ệ
danh d
ự
c
ủ
a
T
ổ
qu
ố
c, ng
ă
n ch
ặ
n t
ừ
xa m
ọ
i s

ự
dóm ngó, t
ạ
o c
ớ
xâm l
ượ
c c
ủ
a nhà Nguyên.


N
ă
m
Đ
inh S
ử
u (1277) Thái th
ượ
ng hoàng Tr
ầ
n Thái Tông m
ấ
t
ở
ph
ủ
Thiên Tr
ườ

ng (T
ứ
c M
ạ
c). N
ă
m sau, vua Thánh Tông
nh
ườ
ng ngôi cho con là Thái t
ử
Khâm r
ồ
i v
ề ở
ph
ủ
Thiên Tr
ườ
ng làm Thái th
ượ
ng hoàng.

-
Vua Thánh Tông tr
ị
vì
đượ
c 21 n
ă

m, làm Thái th
ượ
ng hoàng
đượ
c 3 n
ă
m, th
ọ
51 tu
ổ
i.

TR
Ầ
N THÁNH TÔNG (1258
-1278)