Xét nghiệm nhanh để xác định bệnh Cúm pptx

Xét nghiệm nhanh để xác định
bệnh Cúm

Sau những đợt Cúm Gà, Cúm Ngựa, và Cúm Heo trong thời gian qua,
người ta không còn mơ hồ giữa hai tên gọi Cảm và Cúm. Nhưng muốn phân
biệt giữa Cảm, Cúm và các loại Cúm như A, B, C (Cúm mùa), H5N1 (Cúm
gà), H1N1 (Cúm Heo), việc chẩn đoán qua lâm sàng thường không đủ xác
định.
Cúm loại nhẹ như “Cúm mùa” (seasonal flu) hằng năm và Cúm loại C
có thể không cần làm xét nghiệm. Nhưng khi có Dịch Cúm – nhất là “đại
dịch” (pandemics), việc sớm xác định bệnh bằng các ‘xét nghiệm nhanh’ trở
nên cần thiết hơn, vì một trong nhiều lý do là để tránh ‘bắt lầm và giam lỡ’,
‘cách ly’ (quarantine) oan những người không thực sự bị Cúm.
Sớm xác định bệnh Cúm là việc cần, vì có mục đích cụ thể như
sau:
· Giúp việc điều trị Cúm tăng hữu hiệu; điều trị hữu hiệu nhiều
hơn nếu được bắt đầu ngay trong 48 giờ đầu của bệnh;
· Giảm việc làm một số xét nghiệm không cần thiết khác, và việc
dùng những thuốc kháng sinh (trụ sinh) không cần thiết;
· Giúp chẩn đoán sớm các bộc phát Cúm ở những nơi nhiều nguy
cơ lây Cúm như trường học và nhà dưỡng lão;
· Giúp kế hoạch việc phòng dịch và chủng ngừa Cúm.
Khó định bệnh bằng triệu chứng và dấu hiệu lâm sàng, vì một số
lý do như:
· Cúm thường bắt đầu đột ngột bằng những triệu chứng hoặc dấu
hiệu “chung chung” như sốt, run, nhức đầu, đau bắp thịt, mệt mỏi, biếng ăn,
ho, đau họng và sổ mũi – “lung tung”, không đặc thù riêng cho Cúm;
· Có nhiều nguyên nhân của những bệnh ‘tựa như cúm’ (flu-like
illness) – “tưởng chừng như Cúm” nhưng không phải Cúm, mà chỉ là Cảm.
Xét nghiệm nhanh để xác định bệnh Cúm sẽ có lợi
· Cho cá nhân trong quyết định sớm dùng thuốc chống Siêu

khuẩn Cúm:
– sớm điều trị cho cá nhân ngay lúc họ dễ truyền bệnh nhất;
– sớm phòng ngừa biến chứng cho những người đã lỡ bị Cúm.
· Cho cộng đồng:
– trong việc chống sự lây lan của Cúm;
– trong việc ngừa các bộc phát của Cúm.
Các Xét nghiệm nhanh để xác định bệnh Cúm A hoặc B có thể
· Căn cứ vào phát hiện kháng nguyên của siêu vi:
– “xét nghiệm tại chỗ” (‘point-of-care’ “POC” tests như Meso Scale
Diagnostics, Binax Now, BD Directigen EZ, QuickVue influenza); và
– immunofluorescence.
· Căn cứ vào nucleic acid trong mẫu nghiệm từ đường hô hấp;
· Dùng phương pháp xét nghiệm khác như:
– cấy và tìm Siêu vi Cúm (thời gian chờ kết quả lên đến cả tuần)
– tìm kháng thể với Siêu vi Cúm bằng huyết thanh học (chờ kết quả
trong nhiều tuần).
Chọn lựa Xét nghiệm nhanh để định bệnh Cúm A và B
Chọn lựa tùy:
· Quá trình của triệu chứng;
· Tổng số các 'ca' Cúm vừa cũ vừa mới (prevalence) trong cộng
đồng;
· Bối cảnh lâm sàng và phương tiện xét nghiệm (xa hoặc gần; thô
sơ hay hiện đại).
Cần làm khi:
· Bệnh nhân ho, sốt, và có nguy cơ biến chứng;
· Chẩn đoán lâm sàng không rõ;
· Nêu vấn đề dùng thuốc chống siêu vi;
· Nghi ngờ có đại dịch.
Các loại mẫu để làm xét nghiệm nhanh:
· Hút (aspirate) nuớc mũi và họng ở trẻ con và dùng miếng gạc

đặc biệt (swab) để lấy mẫu từ mũi và họng của người lớn;
· Rửa (wash) mũi lấy nước và lấy mẫu (swab) từ mũi và họng.
Thời gian lấy mẫu xét nghiệm:
· Tốt nhất là trong 48–72 giờ đầu của bệnh; lúc này độ nhạy cao
vì có nhiều siêu vi thoát ra trên mẫu;
· Sau khi lấy mẫu từ đường hô hấp, cần giữ mẫu ở nhiệt độ 4°C
và chuyển ngay đến phòng thí nghiệm.
Ưu và khuyết điểm của “Xét nghiệm tại chỗ” (‘point-of-care’ tests
– POC tests)
· Thời gian hoàn tất: 15–30 phút;
· Độ nhạy (Sensitivity): 59–93%;
· Mức đặc thù (Specificity): 76–100%;
· Ưu điểm: nhanh, dễ làm tại chỗ, không cần phòng thí nghiệm;
· Khuyết điểm:
– dụng cụ (test kit) chóng quá hạn (chỉ dùng được trong vòng 2 năm),
– một số trường hợp báo động nhầm (false positive),
– độ nhạy thấp (không báo động khi có bệnh–false negative), nếu kết
quả âm tính chưa chắc không bệnh và cần xét nghiệm khác;
– không tách được Siêu vi để nghiên cứu thuốc chủng ngừa; không
phân biệt được các nhóm phụ (subtype như H5N1 hoặc H1N1) của Siêu vi.
Ưu và khuyết điểm của Phương pháp Immunofluorescence
· Thời gian hoàn tất: 2–4 giờ;
· Độ nhạy (Sensitivity): 70–90%;
· Mức đặc thù (Specificity): trên 90%;
· Ưu điểm: nhanh, tách được Siêu vi, phân biệt được các nhóm
phụ (subtype) của Siêu vi;
· Khuyết điểm: nặng công, tốn của, kém nhạy so với phương
pháp dùng Nucleic Acid.
Ưu và khuyết điểm của Xét nghiệm căn cứ vào Nucleic Acid
· Thời gian hoàn tất: 24–48 giờ;

· Độ nhạy (Sensitivity): 99%;
· Mức đặc thù (Specificity): 99%;
· Ưu điểm: độ nhạy cao, tách được Siêu vi, phân biệt được các
nhóm phụ (subtype) của Siêu vi; phẩm chất của mẫu không quan trọng;
· Khuyết điểm: nặng công, tốn của, đòi nhiều dụng cụ kỹ thuật,
kém chính xác nếu Siêu vi chuyển 'gen' (viral genetic drift - chuyển đổi di
thể).
Ưu và khuyết điểm của các phương pháp xét nghiệm khác
· Cấy Siêu vi đòi thời gian từ 48 giờ đến 1 tuần, có thể phân biệt
được các nhóm phụ (subtype) của Siêu vi, và giúp kế hoạch bào chế thuốc
chủng ngừa;
· Phuơng pháp dùng kháng thể để phát hiện kháng nguyên của
Siêu vi Cúm cũng đòi thời gian từ 24–48 giờ, nặng công, tốn của;
· Phương pháp Huyết thanh học thường nặng công, tốn của, và
chỉ giúp tái xác định bệnh Cúm qua phát hiện sự gia tăng của kháng thể
trong mẫu máu lấy ra trong các giai đoạn cấp tính (trong tuần đầu) và giai
đoạn hồi lực (4 tuần sau) của bệnh Cúm.

Kết luận
· Sớm xác định bệnh Cúm là việc cần làm những khi có dịch
Cúm;
· Định bệnh bằng triệu chứng và dấu hiệu lâm sàng không đủ;
· Cần làm một số xét nghiệm nhanh để xác định bệnh Cúm;
· Cần chọn xét nghiệm đúng cách, đúng lúc, đúng tình hình bệnh
lý, đúng tình hình dịch bệnh, và tùy phương tiện hiện có.
Bác sĩ Nguyễn Nguyên