Bài 28. Trào lưu cải cách duy tân

Tiết 45 - Bài 28.
TRÀO LƯU CẢI CÁCH DUY TÂN Ở VIỆT NAM NỬA CUỐI THẾ KỶ XIX
I. Mục tiêu bài học:
1. Kiến thức:
- Nắm được nét chính về tình hình kinh tế, xã hội Việt Nam giữa thế kỷ XIX
để có thể cắt nghĩa được nguyên nhân các đề nghị cải cách.
- Nội dung chính của phong trào cải cách Duy Tân và một số nhà cải cách
tiêu biểu.
- Hiểu được nguyên nhân vì sao các đề nghị cải cách đều bị khước từ. Tác
dụng của những đề nghị cải cách đối với sự ra đời của phong trào Duy Tân ở
nước ta hồi đầu thế kỷ XX, ý nghĩa của trào lưu cải cách với nước ta cuối thế kỉ
XIX, đầu thế kỉ XX.
2. Tư tưởng:
- Khâm phục lòng dũng cảm, cương trực, thẳng thắn của các nhà Duy Tân ở
Việt Nam, muốn cải cách nhằm tạo ra thực lực chống ngoại xâm.
- Giáo dục thái độ trân trọng đối với những giá trị đích thực của tư tưởng, trí
tuệ con người trong quá khứ, hiện tại và tương lai.
3. Kỹ năng:
- Kỹ năng phân tích, đánh giá, nhận định một vấn đề lịch sử.
- Kỹ năng liên hệ thực tế, rút ra bài học lịch sử.
II. Phương tiện dạy học:
- Lược đồ phong trào nông dân khởi nghĩa ở nửa cuối thế kỷ XIX.
- Tài liệu về cá nhân vật lịch sử: Nguyễn Trường Tộ, Nguyễn Lộ Trạch,
Nguyên bản đề nghị cải cách của Nguyễn Trường Tộ, Nguyễn Huy Tế.
III. Tiến trình bài học:
1. Ổn định tổ chức:1’
2. Kiểm tra bài cũ: 4’
Câu hỏi: Hãy nhận xét về cuộc khởi nghĩa nông dân Yên Thế?
- Thời gian tồn tại: lâu hơn bất kỳ cuộc khởi nghĩa nào trong phong trào Cần
Vương.
- Quy mô: trên một địa bàn rộng lớn lực lượng đông đảo nông dân.

- Tính chất: Tính dân tộc, yêu nước sâu sắc.
- Nguyên nhân thất bại: do Pháp lúc này còn mạnh, lại còn câu kết với phong
kiến, lực lượng nghĩa quân còn mỏng và yếu, lại cô lập, bó hẹp trong một địa
phương.
3. Bài học:
*Mở bài:
Vào nửa cuối thế kỷ XIX, bên cạnh các cuộc đấu tranh vũ trang chống Pháp
trên chiến trường như các cuộc khởi nghĩa hưởng ứng chiếu Cần Vương, khởi
nghĩa nông dân Yên Thế, phong trào đấu tranh của các dân tộc miền núi mà các
em đã được học ở các bài trước, lòng yêu nước của quần chúng nhân dân Việt
Nam còn được thể hiện bằng nhiều hành động khác nhau, trong đó có việc đề
xuất các đề nghị cải cách canh tân đất nước. Đó là một nhu cầu khách quan của
xã hội Việt Nam lúc bấy giờ nên đã phát triển thành một trào lưu gọi là: Trào
lưu cải cách Duy Tân. Vậy trào lưu này ra đời như thế nào, có nội dung, kết cục
và ý nghĩa như thế nào trong lịch sử dân tộc? Chúng ta sẽ tìm hiểu trong bài
hôm nay.
* Hoạt động 1:
a, Mục tiêu:
Học sinh nắm được bối cảnh ra đời của trào lưu cải cách duy tân nửa cuối thế
kỉ XIX ở Việt Nam.
b, Nội dung:
TG Hoạt động của giáo viên và học sinh Nội dung ghi bảng
10’ GV: Gọi HS đọc: “Vào những năm nghiêm trọng”
GV: Nêu những nét cơ bản nhất về tình hình xã
hội Việt Nam lúc bấy giờ?
HS: - Thực dân Pháp mở rộng chiến tranh xâm lược
Nam Kỳ, chuẩn bị đánh chiếm Bắc Kỳ.
- Triều đình Nguyễn vẫn thực hiện những chính sách
nội trị, ngoại giao lỗi thời, lạc hậu khiến cho kinh tế
xã hội Việt Nam suy yếu, khủng hoảng.

GV: Những biểu hiện của sự suy yếu, khủng
hoảng của nước ta nửa cuối thể kỷ XIX?
HS: - Chính trị: bộ máy chính quyền từ trung ương
đến địa phương mục ruỗng.
- Kinh tế: nông nghiệp, thủ công nghiệp, thương
nghiệp đình trệ, tài chính kiệt quệ.
- Xã hội: nhân dân đói khổ, mâu thuẫn giai cấp và
mâu thuẫn dân tộc ngày càng gay gắt.
Trước tình cảnh đất nước ngày một suy yếu, thực
dân Pháp đang mưu mô xâm lược thôn tính nước ta.
GV: Chống xâm lược, chống lại chế độ phong
kiến thế kỷ XIX, có những cuộc khởi nghĩa lớn nào?
HS: - 1862, khởi nghĩa Cai Tổng Vàng (Bắc Ninh)
- 9/1862, khởi nghĩa Nông Hùng Thạc (Tuyên
Quang)
- Bạo loạn Tạ Văn Phụng (1861 - 1865)
1. Tình hình Việt Nam
nửa cuối thế kỷ XIX.
- Thực dân Pháp mở rộng
chiến tranh xâm lược ra
khắp cả nước.
- Triều đình Huế lỗi thời
lạc hậu -> đất nước suy
yếu, khủng hoảng trầm
trọng.
TG Hoạt động của giáo viên và học sinh Nội dung ghi bảng
- 1866, khởi nghĩa kinh thành Huế.
GV: Kể thêm về khởi nghĩa của binh lính và dân
phu tại kinh thành Huế.
1866, cuộc khởi nghĩa lớn của lính và thợ thuyền

làm việc tại công trường xây dựng Khiêm Lăng của
Tự Đức. Tham gia lãnh đạo có một nhóm sĩ phu và
quan lại quý tộc như Đoàn Hữu Trưng, Trương
Trọng Hòa -> làm cho triều đình bị choáng váng.
Kết quả tất cả các cuộc khởi nghĩa trước sau đều bị
thất bại nhưng đã đánh dấu sự suy đến cùng cực của
triều Nguyễn, sự phẫn nộ cao độ của các tầng lớp
nhân dân với giai cấp thống trị -> mâu thuẫn giai cấp
ngày càng gay gắt.
-> Vụ biến đã làm mâu thuẫn giai cấp vốn tồn tại từ
lâu trở nên gay gắt hơn.
- Lúc này như các em thấy mâu thuẫn dân tộc và
mâu thuẫn giai cấp đang đan xen với nhau làm cho
xã hội thêm rối loạn (trong đó mâu thuẫn dân tộc là
cấp bách nhất).
GV: Tình hình này giống với nước nào chúng ta
đã học?
HS: Nhật Bản, Trung Quốc.
GV: Đứng trước sự suy yếu của đất nước, Nhật
Bản, Trung Quốc đã làm gì?
HS: Duy tân đất nước.
GV: Tình hình nước ta nửa cuối thế kỷ XIX, có
nhiều điểm giống với Trung Quốc những năm cuối
của thế kỷ XIX, giống với tình hình Nhật Bản vào
năm 1868. Tình hình này đặt ra cho chúng ta cũng
như đã từng đặt ra cho nhân dân Trung Quốc và
Nhật Bản yêu cầu cấp thiết: Hoặc là phải thay đổi
chế độ hoặc là phải tiến hành cải cách xã hội cho
phù hợp. Trong tình hình nước ta lúc này, khả năng
thứ 2 có tính khả thi cao hơn. Vì thế vào cuối thế kỷ

XIX, trào lưu cải cách Duy Tân ra đời.
(Duy tân là thay đổi theo cái mới, cái tiến bộ, bỏ cái
cũ, lạc hậu trong đời sống xã hội, xây dựng đất nước.
- Trào lưu cải cách duy
tân ra đời.
*Hoạt động 2:Những đề nghị cải cách ở Việt Nam vào nữa cuối thế kỉ
XIX.
a , Mục tiêu:
Học sinh nắm được nguyên nhân những đề nghị cải cách được đưa ra, nội
dung các đề nghị cải cách và những nhà cải cách tiêu biểu.
b , Nội dung
TG Hoạt động của giáo viên và học sinh Nội dung ghi bảng
15’ GV: Thời gian này, nhiều sĩ phu yêu nước, một số
quan lại liên tục dâng lên triều đình hàng loạt đề
nghị cải cách, đòi canh tân đất nước.
GV: Xuất phát từ đâu các sĩ phu, quan lại lại đưa
ra những đề nghị cải cách?
HS: Từ thực trạng khủng hoảng kinh tế, xã hội Việt
Nam.
- Từ lòng yêu nước, thương dân muốn cho nước nhà
giàu mạnh, có thể đương đầu với cuộc xâm lược của
thực dân Pháp.
GV: Bản thân một số sĩ phu, quan chức đặc biệt là
số sĩ phu công giáo, do có dịp đi công cán ra nước
ngoài, tầm mắt rộng mở. Được chứng kiến sự phồn
thịnh của tư bản Âu Mỹ và thành tựu văn hóa
Phương Tây, họ lại càng thấy rõ sự trì trệ của đất
nước, sự bảo thủ của giới “hủ Nho”, quý tộc phong
kiến. Sự tai hại của chính sách đóng cửa và đặc biệt
là sự quay lưng với những tiến bộ kỹ thuật của văn

minh phương Tây.
Đây chính là những nguyên nhân khiến cho sáng
kiến đổi mới xã hội ngày càng nhiều trong giai đoạn
này.
GV: Nội dung của những cải cách cuối thế kỷ
XIX là gì?
HS: Đổi mới công việc nội trị, ngoại giao, kinh tế,
văn hóa của nhà nước phong kiến.
GV: Kể tên những sĩ phu tiêu biểu trong phong
trào cải cách cuối thế kỷ XIX và nội dung chính
trong những đề xướng cải cách của họ?
HS: Trả lời.
GV: Treo bảng phụ, lý giải.
- 1868, Trần Đình Túc và Nguyễn Huy Tưởng xin
2. Những đề nghị cải
cách ở Việt Nam vào
nửa cuối thế kỷ XIX:
a. Nguyên nhân: (sgk)
b, Những đề nghị cải
cách:
-Đổi mới về nội trị, ngoại
giao, kinh tế, xã hội
-Những đề nghị cải
cách(sgk).
TG Hoạt động của giáo viên và học sinh Nội dung ghi bảng
mở cửa biển Trà Lý (Nam Định).
- Đình Văn Điền xin đẩy mạnh khai hoang khai mỏ,
phát triển buôn bán, chấn chỉnh quốc phòng.
- 1872, Viện thương bạc xin mở 3 cửa biển ở miền
Bắc và miền Trung để thông thương với nước ngoài.

GV: Vì sao việc đề nghị mở các cửa biển lại chứng
tỏ sự canh tân?
HS: Do nhà Nguyễn thi hành chính sách “bế quan
tỏa cảng”, hạn chế buôn bán giao lưu với nước
ngoài. Trong khi cả thế giới bên ngoài đang phát
triển, không ngừng đạt được những thành tựu về
khoa học kỹ thuật. Việc mở cửa sẽ thúc đẩy, tạo điều
kiện để nước ta giao lưu, học hỏi, tiếp thu những
thành tựu đó của nhân loại.
- 1877 - 1882, Nguyễn Lộ Trạch dâng 2 bản “Thời
vụ sách” đề nghị chấn hưng dân khí khai thông dân
trí, bảo vệ đất nước.
GV: Giải thích dân trí, dân khí.
- Đặc biệt, Nguyễn Trường Tộ được xem là nhà cải
cách lớn, tiêu biểu thời kỳ này.
“Ông sinh năm 1828, mất 1871, người làng Bùi Chu,
tỉnh Nghệ An, trong một gia đình nho học theo đạo
Thiên Chúa.Từ nhỏ, ông đã nổi tiếng thông minh
nhưng do chính sách kỳ thị những người theo đạo
nên ông không được dự thi. Theo giám mục Gô - chi
- ê, ông sang Pháp học tập trong 2 năm, nhờ vậy
kiến thức được tích lũy và mở rộng. Năm 1861, ông
về nước.
- 1863 - 1871, Nguyễn Trường Tộ đã kiên trì gửi lên
triều đình 30 bản điều trần duy tân đất nước, đề cập
đến một loạt vấn đề của đất nước.
GV gọi một HS đọc nội dung đề nghị cải cách của
ông.
GV: Chúng ta vừa tìm hiểu về những nhà cải
cách tiêu biểu thời kỳ này, tiếp cận với những đề

nghị cải cách của họ. Vậy em có nhận xét gì về
những đề nghị cải cách này? ( đề cập tới những
- Tiêu biểu:
+ Nguyễn Trường Tộ.
+ Nguyễn Lộ Trạch.
TG Hoạt động của giáo viên và học sinh Nội dung ghi bảng
vấn đề gì,có những điểm gì tiến bộ?)
HS: Các đề nghị cải cách đã đề cập đến rất nhiều
mặt của đất nước, có nhiều điểm tiến bộ, phù hợp
với hoàn cảnh nước ta lúc đó.
GV: Những đề nghị cải cách, đặc biệt là của Nguyễn
Trường Tộ khá toàn diện, đã đề cập đến nhiều vấn
đề: kinh tế, chính trị, pháp luật, tôn giáo Có thể đề
nghị có thể thực hiện ngày như thay đổi chính kiến,
thay đổi quan niệm, khai thác nguồn lực đất nước,
chấn chỉnh giáo dục. Những vấn đề này không đòi
hỏi có quá nhiều tiền của, mà chỉ cần có ý chí quyết
tâm cao.
Vậy những đề nghị cải cách của ông cũng như của
lớp người yêu nước đương thời có thực hiện được
không? Sang mục 3.
.
*Hoạt động 3: Kết cục của các đề nghị cải cách
a, Mục tiêu:
Học sinh nắm được nguyên nhân những đề nghị cải cách đó không thực hiện
được, ý nghĩa trào lưu cải cách Duy tân nửa cuối thế kỉ XIX.
b, Nội dung:
TG Hoạt động của giáo viên và học sinh Nội dung ghi bảng
10’ GV: Trong bối cảnh bế tắc của xã hội phong kiến
Việt Nam cuối thế kỷ XIX, một số sĩ phu quan lại đã

vượt qua những luật lệ hà khắc, sự nghi kỵ, ghen
ghét, thậm chí nguy hiểm đến cả tính mạng của mình
để đưa ra những đề nghị nhằm canh tân đất nước.
- Nhưng những đề nghị này có được triều đình
chấp nhận hay không? Nguyên nhân ra sao và ý
nghĩa của trào lưu này như thế nào?
GV: Cho HS tiến hành thảo luận 4’
GV: Kết cục của các đề nghị cải cách thời kỳ này
ra sao?
HS: Đã đáp ứng được phần nào yêu cầu của nước ta
lúc đó nhưng nhìn chung do nhiều nguyên nhân nên
3. Kết cục của các đề
nghị cải cách:
a. Kết cục:
- Các đề nghị cải cách hầu
như không được chấp
nhận.
- Có tác động đến cách
nghĩ, cách làm của một bộ
phận quan lại.
TG Hoạt động của giáo viên và học sinh Nội dung ghi bảng
những đề nghị cải cách đó không được thực hiện.
GV: Các đề nghị cải cách phần nào có tác động tới
cách nghĩ, cách làm của một bộ phận quan lại của
triều đình Huế (tiến hành một số cải cách, nới lỏng
chính sách bế quan tỏa cảng; bớt ngặt nghèo với tôn
giáo, Thiên chúa giáo) nhưng nhìn chung do nhiều
nguyên nhân, các đề nghị cải cách đã không thực
hiện được.
Do những nguyên nhân nào?

HS: - Do nội dung của các đề nghị cải cách còn
nhiều hạn chế: mang tính chất lẻ tẻ, rời rạc, chưa
xuất phát từ những vấn đề cơ bản của thời đại: giải
quyết hai mâu thuẫn chủ yếu của xã hội Việt Nam là
mâu thuẫn của nhân dân ta với thực dân Pháp xâm
lược, giữa nông dân với địa chủ phong kiến Triều
đình Huế bảo thủ, bất lực trong việc thích ứng với
hoàn cảnh không chấp nhận thay đổi và từ chối mọi
cải cách, kể cả các cải cách hoàn toàn có khả năng
thực hiện.
GV: Trong hai nguyên nhân trên, nguyên nhân
nào là nguyên nhân chính cho các đề nghị cải
cách không được thực hiện?
HS: Do triều đình Huế bảo thủ, lạc hậu.
GV: Ngoài những bản chất của nội dung đề nghị cải
cách chưa hợp thời thế, dập khuôn mô phỏng nước
ngoài khi mà điều kiện nước ta có những khác biệt.
Lý do chính khiến các đề nghị cải cách không thể trở
thành hiện thực là triều đình phong kiến bảo thủ, cự
tuyệt, đối lập với mọi sự thay đổi. Cụ thể, như khi
xem các đề nghị cải cách của Đinh Văn Điền, Tự
Đức phê “Chưa hợp thời thế”. Nhận xét về những ý
kiến của Nguyễn Trường Tộ, Tự Đức phán rằng:
“Những lời tên Tộ đã khám phá sự tình. Nhưng y
vốn không phải tộc loại với ta, tình ý chưa tin nhau,
vội vàng thi hành e chưa tiện”.GV: Các em biết vì
sao như vậy không? Vì Nguyễn Trường Tộ là sĩ
phu công giáo.
b. Nguyên nhân:
- Nội dung còn nhiều hạn

chế.
- Triều đình bảo thủ,
không chấp nhận cải cách
TG Hoạt động của giáo viên và học sinh Nội dung ghi bảng
GV: Dù không thành hiện thực, song những
tư tưởng cải cách cuối thế kỷ XIX đã mang
lại ý nghĩa lịch sử to lớn, đó là những ý
nghĩa gì?
HS: - Gây được tiếng vang lớn trong xã hội.
- Tấn công vào tư tưởng bảo thủ của triều đình.
- Thể hiện trình độ nhận thức, thức thời của
người dân Việt Nam.
- Góp phần vào việc chuẩn bị cho sự ra đời của
phong trào Duy Tân ở Việt Nam vào đầu thế
kỷ XX.
GV: Ngoài các cuộc khởi nghĩa vũ trang, trong
nửa cuối thế kỷ XIX, ở Việt Nam còn xuất
hiện trào lưu đòi cải cách duy tân nhằm đưa đất
nước ra khỏi tình trạng bế tắc.
Mặc dù các đề nghị cải cách không được thực
hiện, nhưng nó đã phản ánh nhu cầu khách
quan của xã hội, góp phần tấn công vào những
tư tưởng lỗi thời, lạc hậu đang cản trở bước
phát triển của dân tộc ta.
GV: Như vậy đổi mới là một nhu cầu bức thiết
khi mà đất nước, xã hội đang rơi vào khủng
hoảng suy yếu. Đứng trước những suy yếu
khủng hoảng của đất nước những năm 80 của
thế kỉ XX, Đảng và nhà nước ta đã tiến hành
đổi mới.

Đảng và nhà nước ta đã bắt đầu công cuộc
đổi mới đất nước từ năm nào?
HS: 1986.
GV: Đến nay đã thu được những thành tựu như
thế nào?
HS: Đến nay công cuộc đổi mới đã trải qua
hơn 20 năm, làm thay đổi bộ mặt đất nước:
kinh tế, xã hội phát triển, đời sống nhân dân
ấm no, chính trị ổn định, vị thế nước ta được
nâng cao trên trường quốc tế.
c. Ý nghĩa (sgk
4. Củng cố: (4’) Ô chữ.
1. Tình hình của nước ta từ thế kỷ XIX như thế nào? (Suy yếu)
2. Tình hình đó đòi hỏi phải làm gì? (Duy tân)
3. Năm 1868, Trần Đình Túc, Nguyễn Huy Tưởng xin mở cửa biển này để
buôn bán. (Trà Lý).
4. Tác giả của 2 bản “Thời vụ sách” là ai? (Nguyễn Lộ Trạch)
5. Những đề nghị cải cách đã quan tâm đến những vấn đề gì của đất nước?
(Toàn diện)
6. Những đề nghị cải cách duy tân được đưa ra dưới thời vua nào? (Tự Đức)
*Từ khóa: Gợi ý:
a.Đây là một danh từ gồm 14 chữ cái.
b. Ở thành phố Huế có một ngôi trường mang tên ông?
c. Đây là tên nhà cải cách tiêu biểu của trào lưu Duy tân nửa cuối thế kỉ XIX.
S U Y Y E U
D U Y T A N
T R A L Y
N G U Y E N L O T R A C H
T O A N D I E N
T U D U C

5. Dặn dò: (1’)
- Học bài cũ.
- Soạn vào vở: Chính sách cai trị của thực dân Pháp, tình hình chính trị - kinh
tế - văn hóa - giáo dục (Cuối TK XIX – đầu TK XX).
Nhận xét của giáo viên hướng dẫn Sinh viên thực tập
Nguyễn Thị Hữu Trần Thị Diễm Thúy