Khẳng định doanh tài nước Việt part 2 ppsx

KHÙÈNG ÀÕNH DOANH TÂI NÛÚÁC VIÏÅT 2120 BẨCH THẤI BÛÚÃI
NƯỴI LÔNG
Mưåt dõp may àïën vúái ưng lâ nùm 1895, Hưåi chúå
Bordeaux àûúåc tưí chûác tẩi Phấp. Àêy cng lâ nùm
tẩi Hâ Nưåi, ngûúâi Phấp bùỉt àêìu xêy dûång nhâ mấy
àiïån, nhâ mấy nûúác vâ nûúác àấ – têët nhiïn chó
ngûúâi Phấp àûúåc sûã dng, côn dên bẫn xûá thò
chûa thïí. Bêëy giúâ, Thưëng sûá Bùỉc K mën chổn
mưåt ngûúâi Viïåt thưng minh, lanh lúåi, giỗi tiïëng
Phấp àïí giúái thiïåu sẫn phêím ca gian hâng xûá Bùỉc
K. Bẩch Thấi Bûúãi àûúåc chổn, qua àïì cûã ca cưng
sûá Bonnet.
Sang Phấp, châng trai Viïåt múái 21 tíi àậ thêåt sûå
kinh ngẩc trûúác sûå vùn minh, tiïën bưå ca hổ. Bêëy
giúâ phấi àoân ài sûá ca quan Ph chđnh Nguỵn
Trổng Húåp múái vûâa múái quay vïì nûúác. Sau chuën
ài nây, võ chấnh sûá ln àau àấu vïì vêån nûúác cố
lâm têåp Thú ài sûá Têy. ÚÃ lûáa tíi àậ ngoâi 60, c
nhòn thêëy nûúác Phấp vúái hònh ẫnh: “Bưën phđa xe
cưå chẩy trïn cấc àûúâng phưë, tung bi thânh mưåt
lân sûúng hưìng. Hâng àoân du lõch ài lẩi bêët têån
khưng ngûâng. Sûå bêët têån lâm cho bêìu khưng khđ
nống lïn vâ cêìn cố mấy lâm lẩnh. May mùỉn thay
lẩi cố hâng ngân vôi nûúác phun mẩnh lâm cho khđ
quín mất dêìn. Chiïìu tâ mâ tiïëng xe cưå côn vang
ngûúâi hổ Bẩch giâu nûát àưë àưí vấch nhûng khưng
cố con trai, thêëy ưng ngoan ngoận, chõu thûúng
chõu khố nïn nhêån lâm con ni vâ àưíi sang hổ
Bẩch. Lẩi cng cố tâi liïåu nối rùçng, hưìi ưng múái
chêåp chûäng vâo nghïì kinh doanh àûúâng thy, cố
hn vưën vúái bâ phấn Thấi nïn múái àùåt tïn lâ Thấi

- Bûúãi. Côn hổ Bẩch lâ trùỉng, khưng lêëy hổ ca
riïng ai.
Thêåt ra, d Bẩch Thấi Bûúãi mang hổ gò ài nûäa, thò
àiïìu êëy cng khưng quan trổng. Búãi nghơa ca àúâi
ngûúâi lâ úã chưỵ ta lâm àûúåc gò cho xậ hưåi, mang lẩi
lúåi đch gò cho cưång àưìng chûá khưng phẫi ta mang
hổ gò, tïn gò.
Thã múái bûúác chên vâo àúâi, vúái vưën liïëng tiïëng
Phấp àậ àûúåc hổc, Bẩch Thấi Bûúãi xin lâm thû k
cho hậng bn ca ngûúâi Phấp úã phưë Trâng Tiïìn.
Lẩi cố tâi liïåu cho rùçng ưng lâm k lc cho cưng sûá
Bonnet, do àố ngûúâi àûúng thúâi gổi lâ K Bûúãi, chi
tiïët nây cố lệ húåp l hún. Lâm viïåc àûúåc mưåt nùm,
nùm 1894, ưng chuín sang lâm thû k úã mưåt
xûúãng mấy thåc hậng thêìu cưng chấnh. Vúái àưå
tíi 20 àêìy hùm húã, nhiïåt tònh mën hổc hỗi
nhûäng àiïìu múái lẩ, ưng àậ ch têm tòm hiïíu vïì sûå
vêån hânh mấy mốc, cấch tưí chûác nhên cưng vâ
quẫn l sẫn xët theo mư hònh ca ngûúâi Phấp.
KHÙÈNG ÀÕNH DOANH TÂI NÛÚÁC VIÏÅT 2322 BẨCH THẤI BÛÚÃI
àònh, thêåm chđ con gấi “nûä nhi ngoẩi tưåc” cng
khưng àûúåc phếp biïët
Àiïìu nây àậ khiïën cho Bẩch Thấi Bûúãi suy nghơ
rêët nhiïìu.
Nhûäng ngây nây, trong trđ ốc ca Bẩch Thấi Bûúãi
lẩi nhúá àïën nhûäng cêu thú ca c Phan Thanh
Giẫn. Cố lệ mònh cng àang mang têm trẩng, cng
cố nưỵi lông nhû quan Thûúång thû bưå Lẩi triïìu
Nguỵn khi sang Phấp chùng?
Tûâ ngây ài sûá àïën Têy kinh

Thêëy viïåc Êu chêu phẫi giêåt mònh
Kïu r àưìng bang mau thûác dêåy
Hïët lúâi nùn nó chùèng ai tin
Mâ chùèng ai tin thò cng cố thïí lùỉm. Mưåt khi con
ïëch ngưìi àấy giïëng thò lâm sao cố thïí thêëy àûúåc
trúâi xanh lưìng lưång? Mònh phẫi lâm thïë nâo àêy?
lïn. Àưåt nhiïn ngûúâi ta ngẩc nhiïn nhòn thêëy tûâ
khưng trung cấc ngưi sao rúi xëng. Vâ hâng ngân
ngổn lûãa vûâa bûâng sấng, ngùn chêån hêåu quẫ ca
bống tưëi. Cấc nhâ cao sấu, bẫy têìng nưëi liïìn nhau
khưng dûát. Dûúái mùåt àêët cng côn ngùn thânh
bìng, àïí cho dên cû hổp thânh àấm àưng tr
ng. Vâ àïí cưët giêëu cấc kho tâng mâ cưng nghiïåp
vâ thûúng mẩi sẫn xët ra trïn quy mư lúán ”.
Con hún cha lâ nhâ cố phc. Vêåy vúái lûáa tíi
múái ngoâi 20, Bẩch Thấi Bûúãi àậ nhòn thêëy gò?
Têët nhiïn, cng nhòn thêëy cẫnh vêåt k diïåu nhû
thïë, nhûng khưng chó nhòn thêëy mâ Bẩch Thấi
Bûúãi côn suy nghơ lâm thïë nâo àïí xûá súã mònh nay
mai cng tiïën bưå nhû Paris hoa lïå. Nhiïìu àïm ngưìi
trûúác gian hâng giúái thiïåu sẫn phêím ca xûá súã
mònh, ưng thoấng bi ngi. Cho d ngûúâi ngoẩi
qëc hïët lúâi ca ngúåi sẫn phêím ca nûúác nhâ,
nhûng thêåt ra nhûäng hâng m nghïå êëy chó lâ kïët
quẫ ca sûå khếo lếo, ca bân tay tâi hoa vâ sûå
nhêỵn nẩi ca ngûúâi thúå th cưng. Mën cố mưåt sẫn
phêím phẫi mêët quấ nhiïìu thúâi gian, lâm sao cố thïí
sẫn xët àûúåc sưë lûúång nhiïìu trong thúâi gian ngùỉn
nhêët? Nïëu khưng, thò lâm sao cố thïí thu àûúåc lúåi
nhån cao? Nối tùỉt mưåt lúâi, chng ta chûa cố àûúåc

mưåt dêy chuìn cưng nghïå àùång sẫn xët hâng
loẩt. Àậ thïë, do chïë tẩo ra nhûäng sẫn phêím mâ sûå
thânh cưng ph thåc nhiïìu vâo kinh nghiïåm nïn
khưng đt ngûúâi thúå giỗi àậ giêëu nghïì, khưng mën
truìn lẩi hóåc hûúáng dêỵn cho ngûúâi ngoâi gia
Trong nhûäng ngây úã Phấp, khưng nhû nhûäng ngûúâi
khấc dânh thúâi gian du hđ àêy àố, ưng nưỵ lûåc tòm hiïíu,
hổc hỗi cung cấch bn bấn, cấch tưí chûác vâ quẫn
l sẫn xët, nghïå thåt khụëch trûúng thûúng nghiïåp
Nhiïìu ngûúâi ngẩc nhiïn khi thêëy ưng ài àêu, àïën chưỵ
nâo thò cng hđ hoấy ghi chếp. Thêåm chđ, trong sưí
tay ca ưng côn vệ lẩi cẫ quy trònh vêån hânh ca mấy
chẩy bùçng húi nûúác; vệ lẩi hònh dấng nhûäng chiïëc
thuìn àang nùçm trïn dông sưng Seine xanh biïëc
KHÙÈNG ÀÕNH DOANH TÂI NÛÚÁC VIÏÅT 2524 BẨCH THẤI BÛÚÃI
- Ty mây. Bổn phu xe mûãa ra tûâng bất mấu, chó
kiïëm nưíi mưỵi ngây chó vâi xu. ÊËy lâ chûa kïí roi
gên bô ca bổn cai qët xëng nhû mûa! Thúâi
bíi nây mën sưëng cng khưng dïỵ dâng àêu!
Ưng vêỵn àiïìm àẩm:
- Thûa, tưi àậ thûác mònh phẫi sưëng nhû thïë
nâo rưìi. Chïët thò dïỵ, chûá sưëng múái khố. Tưi khưng
súå sưëng!
Jean khưng nối thïm lúâi nâo nûäa, y àậ biïët tđnh
cấch ca tay thû k nây. Đt nối, nhûng mưỵi lêìn nối
lúâi nâo thò nhû cốc cùỉn. Tđnh cấch nây lâ ca con
ngûúâi quẫ quët, dấm chõu trấch nhiïåm vúái lúâi lệ
vâ hânh àưång ca mònh. Ngay tûâ khi nối “Khưng
súå sưëng” thò Bẩch Thấi Bûúãi àậ chổn cho mònh mưåt
thấi àưå sưëng.

Cố thïí nhiïìu ngûúâi khấc cng nghơ Bẩch Thấi
Bûúãi àiïn rưì. Vúái àưìng lûúng àang nhêån hâng
thấng, chùèng mêëy chưëc ưng cố thïí vun vến, tđch
ly mưåt sưë vưën khưng nhỗ. Àúâi sưëng ïm àïìm ài
qua. “Sấng vấc ư ài, tưëi vấc vïì”. Mưåt mấi êëm dânh
riïng cho mònh vúái vúå àểp, con ngoan vâ nhêët lâ
khưng phẫi canh cấnh lo thêët nghiïåp. Nhûng
khưng, ưng lẩi thêìm nghơ nïëu mònh th phêån vúái
àưìng lûúng, d à sưëng nhûng sët àúâi chó lâm
tưi túá cho kễ khấc. Chi bùçng bỗ viïåc àïí tûå dêën
thên vâo con àûúâng kinh doanh, tûå mònh lâm ch
cåc àúâi mònh thò múái cố cú may àïí àưíi àúâi. Vẩn
sûå khúãi àêìu nan. Têët nhiïn. Mònh tòm àûúâng ài
bùçng àưi chên ca chđnh mònh vêåy.
“TƯI ÀẬ NHỊN THÊËY CON ÀÛÚÂNG!”
Ngây thấng qua mau.
Trïn chuën tâu trúã vïì nûúác, Bẩch Thấi Bûúãi àậ
manh nha mưåt quët àõnh tấo bẩo. Quët àõnh nây
mậi gêìn hai nùm sau ưng múái cố lûåa chổn dûát
khoất. Mën vêåy, trong nhûäng ngây trúã vïì núi lâm
viïåc, ưng àậ tranh th hổc hỗi cưng viïåc nhiïìu hún
nûäa. Mưåt khi àậ cố sûå chổn lûåa dûát khoất thò ngûúâi
ta trúã nïn mẩnh dẩn hún. Bẩch Thấi Bûúãi cng cố
têm thïë êëy.
Vâ Bẩch Thấi Bûúãi àậ gộ cûãa phông ca ưng Jean
– ch hậng thêìu cưng chấnh àïí xin nghó viïåc.
Quët àõnh ca Bẩch Thấi Bûúãi khiïën cho tay
ch hậng kinh ngẩc. Y khưng thïí ngúâ, tẩi sao lẩi
cố mưåt ngûúâi An Nam dấm nghó viïåc khi hâng
thấng àûúåc nhêån àưìng lûúng khiïën nhiïìu ngûúâi

àang thêm thìng. Â! Nố mën “lâm reo” àïí àôi
thïm tiïìn lûúng thưi! Tao côn lẩ gò bổn khưë rấch
ấo ưm ca cấi xûá súã chïët tiïåt nây chûá! Nghơ thïë,
Jean àưíi thấi àưå. Ưn tưìn hún.
- Nghó viïåc û? Thïë mây khưng súå chïët àối â? Àúâi
mây côn dâi, àûâng vò mưåt pht bưëc àưìng mâ lâm
hỗng viïåc.
Khưng àúåi ưng trẫ lúâi, Jean àûáng dêåy:
KHÙÈNG ÀÕNH DOANH TÂI NÛÚÁC VIÏÅT 2726 BẨCH THẤI BÛÚÃI
doanh. Nhúâ dng cẫm nhû thïë, vïì sau Nguỵn
Sún Hâ “khưng ùn cấm” mâ àậ trúã thânh mưåt trong
nhûäng doanh nhên “cố mấu mùåt” trïn thûúng
trûúâng.
Côn Bẩch Thấi Bûúãi sau khi nghó viïåc, sệ lâm gò?
Àêy cng lâ cêu hỗi mâ trûúác lc chia tay, Jean àậ
hỗi. Ưng vêỵn lïỵ phếp:
- Thûa, tưi àậ chổn àûúâng ài ca tưi.
Jean móa mai:
- Tao chc mây thânh cưng, tòm àûúåc àûúâng ài.
- Vêng, àûúâng ài úã dûúái chên tưi, tưi àậ nhòn
thêëy. Tưi sệ ài bùçng àưi chên ca tưi.
Ngoâi sên vêỵn chêåp chúân bống nùỉng. Àêu àố cố
tiïëng chim reo trïn vôm lấ. Bûúác ra khỗi hậng thêìu
cưng chấnh, châng hổ Bẩch thêëy nhể ngûúâi, vêën àïì
côn lẩi lâ con àûúâng nâo àang múã ra trûúác mùỉt
anh àêy? Vêỵn giố, nùỉng vâ chim reo trïn vôm lấ
nhỗ
Dấm sưëng lâ mưåt trong nhûäng tû duy ca con
ngûúâi nùng àưång. Dấm nghó viïåc vúái thûác lâm ch
cng lâ tû duy ca con ngûúâi tûå nùỉm lêëy vêån

mïånh cåc àúâi mònh. Nối nhû thïë búãi sau nây, cố
mưåt doanh nhên cng hânh àưång tûúng tûå lâ
Nguỵn Sún Hâ. Cấi nùm ưng Bûúãi sang Phấp, thò
ưng Hâ múái khốc oe oe châo àúâi úã Hẫi Phông. Lúán
lïn, Nguỵn Sún Hâ xin vâo lâm thû k cho hậng
sún Sauvage Cottu. Mc àđch chđnh ca châng trai
thânh phưë Cẫng lâ tòm hiïíu cưng nghïå sẫn xët
mâ ngûúâi Phấp àang giûä bđ mêåt. Vò vêåy mưỵi lc ch
ài vùỉng, châng tranh th lêëy sấch viïët vïì k thåt
sún ra àổc vâ ghi chếp cêín thêån. Sau khi nùỉm
vûäng cấc ngun l cú bẫn ca viïåc chïë tẩo, châng
câng quët têm ài vâo nghïì nây. Àïën lc hậng
sún àưíi qua ch khấc, châng liïìn nưåp àún xin
nghó. Biïët châng lâ ngûúâi tđch cûåc trong cưng viïåc,
lẩi biïët k thåt nïn ch múái thûúng lûúång trẫ
lûúng cao hún gêëp nhiïìu lêìn àïí giûä chên. Tûâ bêåc
lûúng mưỵi thấng 30 àưìng nay tùng vổt lïn 100
àưìng, nhûng châng vêỵn cûúng quët tûâ chưëi. Thêëy
thấi àưå k qúåc ca con, bâ mể rêìu rơ, thúã ngùỉn
than dâi:
- Chao ưi! Khưng biïët ma àûa lưëi qu dêỵn àûúâng
thïë nâo àêy, cúm khưng ùn mây lẩi ài ùn cấm!
Nghe vêåy, ngûúâi con giâu nghõ lûåc, chđ lâm
giâu chó móm cûúâi. Vêỵn cûúng quët xin nghó viïåc.
Châng bân vúái sấu ngûúâi em bấn ài tâi sẫn lúán
nhêët trong nhâ lâ chiïëc xe àẩp àïí lêëy vưën kinh
KHÙÈNG ÀÕNH DOANH TÂI NÛÚÁC VIÏÅT 2928 BẨCH THẤI BÛÚÃI
Chûúng 2.
MÚÃ LƯËI
Khi mâ viïåc lâm ùn vúái ngûúâi Phấp chùèng bao giúâ nùçm trong

suy nghơ ca nhûäng nhâ bn àêët Hâ Thânh, thò Bẩch Thấi Bûúãi
lẩi tđnh mưåt nûúác cúâ rưång hún: trúã thânh àưëi tấc chđnh cung
cêëp ngun liïåu cho dûå ấn xêy dûång àûúâng sùỉt lúán nhêët Àưng
Dûúng lc bêëy giúâ. Dấm àùåt cûúåc niïìm tin vâ sûå nghiïåp ca
mònh vâo nhûäng cú hưåi – àố lâ Bẩch Thấi Bûúãi.
KHÙÈNG ÀÕNH DOANH TÂI NÛÚÁC VIÏÅT 3130 BẨCH THẤI BÛÚÃI
gûãi Bưå Thåc àõa Phấp. Trong àố cố hai àiïìu àấng
ch :
- Àiïìu thûá 3: Xêy dûång thiïët bõ kinh tïë to lúán
cho Àưng Dûúng, nhû xêy dûång hïå thưëng àûúâng
sùỉt, àûúâng bưå, àûúâng sưng àâo, bïën cẫng nhûäng
thûá cêìn thiïët cho viïåc khai thấc xûá súã Àưng
Dûúng.
- Àiïìu 4: Àêíy mẩnh sẫn xët vâ thûúng mẩi ca
Àưng Dûúng bùçng cấch phất triïín cưng cåc thûåc
dên ca ngûúâi Phấp vâ lao àưång ca ngûúâi bẫn
xûá”.
Kïë hoẩch nây mën thânh cưng, thò trûúác mùỉt
phẫi têåp trung toân bưå lûåc lûúång qn sûå àân ấp
cấc cåc nưíi dêåy ca bổn “nưíi loẩn”. Mâ úã cấi xûá
súã lẩ lng nây, àưëi phûúng khưng bao giúâ khët
phc. Nay bẩi trêån, thò ngây mai hổ lẩi xët hiïån
vúái vúái kinh nghiïåm dây dẩn hún Vúái lưëi àấnh
du kđch, ch ëu dûåa vâo àõa hònh àõa vêåt thò hổ
nhû nhûäng bống ma, thóỉt êín thoất hiïån khiïën
ngûúâi Phấp rêët mỗi mïåt vâ hao tưín nhiïìu binh
lûåc. Paul Doumer suy nghơ rêët nhiïìu vïì àiïìu nây
vâ khùèng àõnh: “Phẫi hoân thânh cưng cåc bònh
àõnh xûá Bùỉc K; bẫo àẫm an ninh vng biïn giúái
Bùỉc K”.

Mưåt trong nhûäng kïë hoẩch tiïën hânh ngay lâ
thûåc hiïån cấc tuën àûúâng sùỉt. Vúái phûúng tiïån
vêån chuín nây, ngûúâi Phấp cố thïí huy àưång binh
lđnh, v khđ vúái sưë lûúång lúán nhêët vâ hânh qn
nhanh nhêët àïí bònh àõnh cấc cåc nưíi dêåy ca
NGÛÚÂI PHẤP, HỔ CÊÌN GỊ?
Con àûúâng Bẩch Thấi Bûúãi àậ nhòn thêëy, àậ lûåa
chổn lâ dûå ấn khúãi cưng xêy dûång cêìu sùỉt lúán Paul
Doumer vûâa àûúåc thưng tin rêìm rưå trïn bấo chđ.
Bûúác vâo nhûäng nùm cëi thïë k XIX, thûåc dên
Phấp àậ thêu tốm mổi quìn lûåc trong tay. Ngay
tûâ àêìu chng àậ ch trổng àïën viïåc khai thấc hïå
thưëng giao thưng nhùçm àẩt hai mc àđch: Vûâa lâ
phûúng tiïån bònh àõnh cấc cåc nưíi dêåy ca ngûúâi
dên bẫn xûá, vûâa lâ àưång lûåc àïí thu lúåi nhån trong
kinh tïë. Kïë hoẩch nây cố mưåt ẫnh hûúãng sêu sùỉc
àïën viïåc thay àưíi diïån mẩo ca cẫ Àưng Dûúng.
Sûã sấch nûúác ta ghi nhêån lâ “Cưng cåc khai thấc
thåc àõa lêìn thûá nhêët”.
Cha àễ ca kïë hoẩch nây lâ ai?
Paul Doumer. Ngây 13.2.1897, àang giûä chûác v
Bưå trûúãng Bưå Tâi chđnh úã Phấp, y sang Àưng Dûúng
nhêån chûác Toân quìn thay cho Fourês. Sau khi
khẫo sất tònh hònh thûåc tïë, vúái têìm nhòn ca mưåt
nhâ chiïën lûúåc cố nhiïìu kinh nghiïåm trong cưng
viïåc bònh àõnh cấc nûúác thåc àõa, y àậ vẩch ra
mưåt kïë hoẩch lêu dâi. Kïë hoẩch nây àûúåc y thïí
hiïån trong bẫn bấo cấo quan trổng ngây 22.3.1897,
KHÙÈNG ÀÕNH DOANH TÂI NÛÚÁC VIÏÅT 3332 BẨCH THẤI BÛÚÃI
Nay, khi kïë hoẩch xêy dûång àang tiïën hânh thò

Paul Doumer nhêån àûúåc tin mưåt tay anh hng hẫo
húán ca dên bẫn xûá vûâa bõ bùỉt tẩi n Thïë. Àố lâ
K Àưìng. Mưåt nhâ cấch mẩng vûâa du hổc úã Phấp
vïì, lêëy danh nghơa khai thấc àưìn àiïìn, nhûng thûåc
chêët lâ tiïëp tïë lûúng thûåc, v khđ cho Àïì Thấm.
Àiïìu nây àậ khiïën Paul Doumer lo lùỉng. Y nhêån
àõnh, lûåc lûúång khấng chiïën ca Àïì Thấm vêỵn côn
àống qn tẩi àêy. Chûa à sûác àấnh bêåt àưëi
phûúng ra khỗi n Thïë, thấng 11.1897 chng
båc lông phẫi thûúng lûúång. Tûâ cåc àònh chiïën
nây, Àïì Thấm ung dung àûa nghơa qn trúã vïì
Nhậ Nam, àống àẩi bẫn doanh tẩi Chúå Gưì vâ tiïëp
tc bđ mêåt xêy dûång cùn cûá chiïën àêëu.
Tònh hònh bêët ưín nhû thïë khiïën ngûúâi Phấp câng
quët têm phẫi thûåc hiïån nhanh chống kïë hoẩch
ca Paul Doumer. Hưåi àưìng Tưëi cao Àưng Dûúng
àậ hổp tẩi Sâi Gôn thưng qua chûúng trònh xêy
dûång trïn quy mư lúán. Àïí cố ngìn tâi chđnh thûåc
hiïån cưng trònh nây, chng àậ vay ca Ngên khưë
Phấp mưåt sưë tiïìn khưíng lưì lïn àïën 499 triïåu
france. Viïåc lâm nây cho thêëy Paul Doumer lâ
ngûúâi trûúác nhêët àậ àem vâo Viïåt Nam mưåt
phûúng thûác kinh tïë múái mễ mâ trûúác àố triïìu
àònh Hụë chûa biïët àïën, àố lâ cấch huy àưång vưën
tû bẫn. Vúái sưë vưën vay nây, hún 420 triïåu france
àûúåc àêìu tû cho àûúâng sùỉt, sưë côn lẩi dânh cho
viïåc lâm cêìu àûúâng, bïën cẫng vâ cấc cưng trònh
qn sûå, dên sûå Qua sưë liïåu nây, ta thêëy viïåc
ngûúâi bẫn xûá. Hún nûäa, khi àûúâng sùỉt àïën àêu thò
dên cû t têåp lâm ùn theo dổc tuën àûúâng ngây

mưåt nhiïìu. Nhûäng núi êëy sệ khưng côn lâ chưën khó
ho gâ gấy, mâ àưëi phûúng cố thïí lến lt lui túái.
Chng sệ dûång lïn nhûäng àưìn bốt kiïn cưë nhùçm
cư lêåp, khưëng chïë phẩm vi hoẩt àưång vâ àêíy àưëi
phûúng phẫi li vâo rûâng ni, vâo núi rûâng thiïng
nûúác àưåc sêu hún nûäa
Àiïìu nây vư cng quan trổng. Mưåt khi ngûúâi dên
bẫn xûá côn nưíi dêåy, giânh tûå do vâ quìn sưëng
bùçng bẩo lûåc thò cấc tuën àûúâng vêån chuín vâ
tiïëp tïë cho qn àưåi khưng dïỵ dâng hoân thânh.
Trûúác àêy, chng àậ tiïën hânh nhiïìu cåc khẫo
sất nhûng kïë hoẩch êëy àậ thêët bẩi, búãi lûåc lûúång
khấng chiïën liïn tc àấnh phấ. Sûå chiïën àêëu nây
bïìn bó, ngoan cûúâng vâ àậ gêy cho nhâ cêìm
quìn nhiïìu tưín thêët to lúán vâ kếo dâi trong nhiïìu
nùm. Àấng ch nhêët lâ lûåc lûúång nghơa qn Àïì
Thấm. Dûúái tâi chó huy ca “hm thiïng n Thïë”,
tuën àûúâng sùỉt Hâ Nưåi - Lẩng Sún àậ bõ phấ hoẩi
nhiïìu lêìn. Chng chûa qụn mưåt thêët bẩi àau àúán:
ngây 17.9.1894 nghơa qn àậ tûâng phc kđch
àoẩn àûúâng Sëi Ghïình - Bùỉc Lïå bùỉt sưëng thûúng
gia Chesnay – ch nhiïåm túâ bấo L’avenir du
Tonkin vâ Logiou ch thêìu khoấn àûúâng sùỉt Lẩng
Sún. Àïí àưíi lẩi mẩng sưëng ca hai nhên vêåt nưíi
tiïëng nây, nhâ cêìm quìn Phấp båc phẫi chêëp
nhêån nhiïìu thua thiïåt trong thûúng lûúång vúái Àïì
Thấm.
KHÙÈNG ÀÕNH DOANH TÂI NÛÚÁC VIÏÅT 3534 BẨCH THẤI BÛÚÃI
Phấp qua thiïët kïë cưng trònh thấp Eiffel. Vúái Viïåt
Nam, ngoâi cêìu Paul Doumer, sau àố Gustave

Eiffel côn thiïët kïë cho cêìu Trâng Tiïìn úã Hụë. Theo
phûúng ấn ca ưng, tưíng cưång cêìu dâi 3.500m nưëi
Hâ Nưåi vúái Gia Lêm. Àoẩn cêìu chđnh dâi 2.682m
àûúåc xêy dûång hoân toân bùçng thếp, cố 19 nhõp
nưëi liïìn vúái nhau bùçng nhûäng dêìm sùỉt Toân bưå
chi phđ 6.200.000 france lêëy tûâ ngìn tiïìn cưng
trấi thåc àõa Àưng Dûúng.
Vúái ngûúâi dên bẫn xûá, viïåc tiïëp nhêån thưng tin
nây àûúåc nhòn nhêån dûúái nhiïìu gốc àưå khấc nhau.
Chùèng hẩn, vúái bêåc “thiïn sûá ấi qëc” Phan Bưåi
Chêu thò sau nây, c àậ xin Tưíng àưëc Àâo Têën
giêëy thưng hânh àïí tûâ Trung K ra Bùỉc xem hưåi
khấnh thânh cêìu Paul Doumer. Lúåi dng giêëy
thưng hânh nây, c àậ tòm àûúâng lïn n Thïë bân
bẩc kïë hoẩch cûáu nûúác vúái anh hng Àïì Thấm.
Riïng vúái Bẩch Thấi Bûúãi, vưën lâ ngûúâi cố tû duy
vïì kinh tïë, ưng nghơ àêy lâ mưåt cú hưåi tưët àïí lâm
giâu, ưng tiïëp nhêån mưåt cấch hâo hûáng vâ cố tđnh
toấn. Vò thïë, ưng mẩnh dẩn nghó viïåc úã hậng thêìu
cưng chấnh, xin vâo lâm àưëc cưng úã cưng trònh
xêy dûång nây. Xin viïåc úã àêy khưng phẫi vò àưìng
lûúng cao hún chưỵ lâm c, mâ ưng mën tòm hiïíu
ngûúâi Phấp àang cêìn nhûäng vêåt tû gò. Nïëu àưåc
quìn cung cêëp vêåt tû àố, mưåt thïë giúái khấc hún
sệ múã ra vúái cåc àúâi!
Vâ thúâi àiïím êëy, châng hổ Bẩch àang úã pht
phiïu bưìng nhêët khi phấc hổa nết bt àêìu tiïn
trong bûác tranh sûå nghiïåp ca mònh
thûåc hiïån cấc tuën àûúâng sùỉt àang lâ mc tiïu
quan trổng nhêët.

Nùçm trong dûå ấn nây, nùm 1898, thûåc dên Phấp
khúãi cưng xêy dûång cêìu sùỉt lúán Paul Doumer (tûác
cêìu sưng Cấi, nay gổi lâ cêìu Long Biïn) vûúåt qua
sưng Hưìng. Chng quët têm thûåc hiïån cho bùçng
àûúåc, búãi Hâ Nưåi cố võ trđ thån lúåi giûäa àưìng bùçng
sưng Hưìng vâ cấc àêìu mưëi giao thưng thy bưå lïn
cấc miïìn trung du vâ thûúång du; bïn cẩnh àố
mẩng lûúái àûúâng bưå cng nưëi liïìn vúái cấc tónh khấc
ca xûá Bùỉc K. Cấc tuën àûúâng xe lûãa tûâ Hâ Nưåi
ài Lẩng Sún, ài Hẫi Phông, ài Lâo Cai, ài Nam
Àõnh – trong àố ba con àûúâng Hẫi Phông - Lẩng
Sún - Lâo Cai àïìu phẫi qua sưng Hưìng.
Kïë hoẩch xêy dûång àôi hỗi nhiïìu kinh phđ, cưng
sûác vâ k thåt, búãi con sưng nây rêët ûúng ngẩnh,
bûúáng bónh.
Khi hay tin, nhiïìu ngûúâi hưì nghi, rùçng “Mưåt con
sưng rưång nhû eo biïín, sêu thùm thùèm àïën 20m
nûúác, ma mûa l nûúác côn dêng cao hún 8m phấ
vúä cẫ àï àiïìu. Lông sưng lẩi ln chuín àưíi bïn
lúã bïn bưìi thò lâm sao chïë ngûå nưíi àïí bùỉc àûúåc cêy
cêìu trïn mùåt nûúác hung dûä?”. Thïë nhûng, Paul
Doumer vêỵn bỗ ngoâi tai, vò àêy côn lâ dõp ngûúâi
Phấp khụëch trûúng thanh thïë, àïí cho dên bẫn xûá
thêëy rùçng khưng viïåc gò hổ khưng lâm àûúåc. Hậng
Daydế vâ Pillế trng thêìu xêy dûång cêìu vâ thûåc
hiïån theo phûúng ấn ca k sû thiïët kïë vâ xêy
dûång Gustave Eiffel – ngûúâi lâm vinh dûå cho nûúác
KHÙÈNG ÀÕNH DOANH TÂI NÛÚÁC VIÏÅT 3736 BẨCH THẤI BÛÚÃI
Trong ba nùm liïìn, ưng lùån lưåi khùỉp ni rûâng àïí
tòm gưỵ tưët. Hêìu hïët gưỵ àûúåc khai thấc tẩi Thanh

Hốa. Tẩi sao Bẩch Thấi Bûúãi lẩi mẩnh dẩn lao vâo
cưng viïåc khố nhổc nây khi àưìng vưën ca ưng chó
lâ “mëi bỗ biïín” nïëu so vúái cấc àẩi gia khấc? Búãi
ưng àậ nhòn thêëy mưåt ngìn nhên cưng dưìi dâo,
cố thïí thụ vúái giấ thỗa thån, húåp l.
Nhû ta biïët, vâo cëi nùm 1897 khi ngûúâi Phấp
chđnh thûác thânh lêåp Ban Kinh tïë trûåc thåc ph
Toân quìn Àưng Dûúng àïí nghiïn cûáu cấc vêën
àïì nưng nghiïåp, thûúng nghiïåp vâ cưng cåc thûåc
dên hốa thò hổ rêët cêìn nhên cưng. Àêy lâ thúâi
àiïím thûåc dên Phấp sûã dng t nhên vâ tuín
phu, nhên cưng bẫn xûá. Chđnh sấch nây àậ àêíy
hâng chc vẩn nưng dên chên lêëm tay bn ra khỗi
àưìng rång àïí àïën vúái cấc cưng trûúâng múái.
Nhûäng nưng dên trûúác àêy chó biïët bấn mùåt cho
àêët, bấn lûng cho trúâi trïn cấnh àưìng mưåt nùỉng
hai sûúng nay àậ trúã thânh cu-li – tûác nhûäng
ngûúâi lâm phu, lâm mûúán, lao àưång chên tay vúái
nhiïìu viïåc lâm khố nhổc. Àïí cố àûúåc sưë lûúång cu-
li àưng àẫo, thûåc dên Phấp àậ phẫi thưng qua bổn
“cai tuín”. Àêy lâ hẩng “bn ngûúâi” múái ngoi
lïn, múái hònh thânh trong thúâi bíi giao thúâi nhưë
nhùng nây. Chng tân nhêỵn, cay àưåc “mua” sûác
lao àưång ca nưng dên lc thêët bất mêët ma, àối
khưí, nghêo rúát mưìng túi bùçng giấ rễ mẩt. Àïí rưìi
“bấn” lẩi cho cấc cưng trûúâng, àưìn àiïìn vúái giấ cao
hún gêëp nhiïìu lêìn. Thưng thûúâng, mưỵi cu-li sệ
ÀƯÌNG VƯËN ÀÊÌU TIÏN
Lâm giâu bùçng cấch nâo khi mâ k thåt xêy
dûång cêìu àưëi vúái ngûúâi Viïåt Nam thã êëy vêỵn côn

xa lẩ? Nhúâ trûúác àêy àậ tûâng ài Phấp, dõp àố,
Bẩch Thấi Bûúãi àậ tranh th tòm àổc nhiïìu tâi liïåu
khoa hổc k thåt ca Phấp. Đt ai biïët rùçng, khi
xëng tâu trúã vïì nûúác thò trong hânh l ca ưng,
thûá àấng giấ nhêët vêỵn lâ sấch. Nhúâ àố, ưng àậ
biïët đt nhiïìu vïì k thåt, vêåt dng xêy cêìu vâ tûå
tin sệ cố thïí kiïëm àûúåc mưåt sưë tiïìn khưng nhỗ, nïëu
biïët chúáp lêëy mưåt cú hưåi qu bấu.
Cú hưåi àố lâ nhêån cung cêëp tâ-vểt cho cưng
trònh nây.
Tâ-vểt lâ “gưëi tûåa” ca cấc thanh ray tûác lâ cấc
khc gưỵ ngang àïí àùåt àûúâng sùỉt lïn trïn. Ngìn
tâi ngun nây úã xûá Bùỉc K khưng thiïëu. Nïëu biïët
khai thấc vâ xûã l tẩi chưỵ thò giấ thânh rễ hún
chđnh qëc mâ lẩi khưng phẫi tưën thïm chi phđ
vêån chuín.
“Phẫi biïët cung cêëp cấi mâ ngûúâi ta àang thiïëu,
cấi mâ ngûúâi ta àang cêìn. Nhûng phẫi kõp thúâi”.
Bẩch Thấi Bûúãi gêåt g khi nghơ àïën àiïìu nây. Àïí
cố sưë vưën lúán, ưng àậ hn tiïìn vúái mưåt ngûúâi Phấp
cng hûúáng. Hổ chun khai thấc gưỵ lâm tâ-vểt
bấn cho Súã Hỗa xa Àưng Dûúng.
KHÙÈNG ÀÕNH DOANH TÂI NÛÚÁC VIÏÅT 3938 BẨCH THẤI BÛÚÃI
àûúåc tẩm ûáng 1 àưìng tẩi àiïím xët phất Hâ Nưåi,
nhûng lẩi bõ trûâ thùèng vâo tiïìn lûúng. Khưng
nhûäng thïë, sưë tiïìn nây côn đt hún thỗa thån ban
àêìu rêët nhiïìu, vò bổn cai thêìu cùỉt xến, tûúác àoẩt
bùçng nhiïìu th àoẩn thêm àưåc!
Vúái Bẩch Thấi Bûúãi, ưng khưng ấp dng cấch lâm
tân nhêỵn nây. Ưng tẩm ûáng tiïìn cho cu-li àậ tuín

mưå àïí hổ n têm dưëc sûác lâm viïåc cho mònh. Nối
cấch khấc, ưng àậ thỗa mận àûúåc nhu cêìu chđnh
àấng ca cưng nhên àang bấn sûác lao àưång. Khi
ưng vay vưën àïí trẫ lûúng cho lûåc lûúång cu-li, nhiïìu
ngûúâi thên thåc trong gia àònh bây tỗ sûå lo lùỉng.
Vò nïëu khưng quẫn l àûúåc, chùèng may cu-li bïånh
têåt hóåc bỗ trưën hóåc lâm viïåc khưng àẩt nùng
sët thò sệ phấ sẫn nhû chúi. Nhûng khưng. Ưng
nghơ rùçng, têìng lúáp vư sẫn xët thên tûâ àưìng
rång, bẫn chêët ca hổ lâ ca nhûäng ngûúâi lûúng
thiïån. Hổ cêìn àưìng lûúng àïí sưëng, bấn sûác lao
àưång àïí sưëng. Nïëu àem lông nhên ấi àưëi xûã vúái
nhau, trẫ àưìng lûúng húåp l vâ biïët cấch quẫn l
thò hổ sệ lâm àûúåc rêët nhiïìu viïåc. Àïën nay, chûa
cố tâi liïåu nâo cung cêëp cho chng ta biïët cấch
quẫn l nhên cưng ca ưng nhû thïë nâo. Nhûng
sûå thânh cưng ca ưng khiïën ta cố thïí phỗng àoấn,
đt ra trong cấch cû xûã ca ưng vúái ngûúâi lao àưång
khấc hùèn cấc “cai thêìu” lc bêëy giúâ.
Trong cưng viïåc, Bẩch Thấi Bûúãi tỗ ra rêët khùỉc
nghiïåt khi nghiïåm thu sẫn phêím. Kđch thûúác dâi,
ngùỉn nhû thïë nâo; chêët lûúång gưỵ nhû thïë nâo thò
phẫi nhêët nhêët nhû thïë. Khưng hïì cố sûå chêm
chûúác. Ngây nổ, àậ àïën hẩn giao hâng nhûng
kiïím tra thânh phêím thêëy khưng àẩt chêët lûúång,
ưng tỗ khưng hâi lông vâ cûúng quët bỗ toân
bưå. Lâm nhû vêåy mêët thïm thúâi gian, sệ giao hâng
khưng àng hển, sệ bõ phẩt mưåt sưë tiïìn khưng
nhỗ. Khưng mưåt cht nao nng, ưng bẫo:
- Tiïìn mêët ài côn cố thïí tòm lẩi àûúåc, chûá chûä tđn

mêët ài lâ hỗng viïåc lúán sau nây.
Thấi àưå lâm viïåc nghiïm tc nây khiïën Súã Hỗa
xa Àưng Dûúng hâi lông vúái sẫn phêím àûúåc cung
cêëp. Tiïëng lânh àưìn xa. Sûå tđn nhiïåm nây chđnh lâ
“chòa khốa” àïí sau nây ưng tiïëp tc múã thïm
nhûäng cấnh cûãa khấc trong kinh doanh.
Sau nhiïìu nùm rông rậ lao àưång, kïí tûâ ngây
13.9.1898 lïỵ khúãi cưng àùåt viïn àấ àêìu tiïn thò àïën
ngây 28.2.1902 cêìu Paul Doumer àûúåc khấnh
thânh. Ngây êëy thiïn hẩ khùỉp núi àưí vïì xem cêìu
nhû ài trêíy hưåi, vua Thânh Thấi cng ra dûå. Khi
têån mùỉt nhòn chiïëc tâu lûãa hng dng kếo côi rïìn
vang bùng qua sưng Hưìng, àậ cố kễ sơ cao hûáng
lâm bâi thú võnh àêìu toa xe lûãa – nhùçm kđn àấo
ấm chó nhûäng thên phêån, nhûäng kiïëp ngûúâi nư lïå
mưåt cấch àau xốt, chua chất:
To àêìu mâ chẩy thêåt lâ mau,
Chưỵ gổi rùçng xe, chưỵ gổi tâu.
Ài khùỉp tónh nây qua tónh nổ,
Nưëi liïìn toa trûúác vúái toa sau.
Nûúác sưi than nống khưng nâi khưí,