107 HỘI THOAI

Hc hc na hc maừi
Ngửụứi thửùc hieọn: Leõ ẹỡnh Vieõn
10

Kiểm tra bài cũ
Kiểm tra bài cũ
Câu 1: Có mấy cách thực hiện hành động nói?
Câu 2: Xác đònh hành động nói của các câu sau:
(1) Thầy giáo mới ngày mai sẽ đến.
(2) Hôm nay là bài học Anh văn cuối cùng của
các con.
(3) Thầy mong các con hết sức chú ý.
(Buổi học cuối cùng)
Câu Kiểu câu Hành động nói Cách thực hiện
(1)
(2)
(3)

Đoạn trích“Trong lòng mẹ”
I.
I.
Vai xã hội trong hội thoại:
Vai xã hội trong hội thoại:
Ví dụ 1:

Ví dụ 1:
Một hôm, cô tôi gọi tôi đến bên cười hỏi:
- Hồng ! mày có muốn vào Thanh Hoá chơi với mẹ mày
không?
[…] Nhận ra những ý nghó cay độc trong giọng nói và trên nét

mặt khi cười rất kòch của cô tôi kia, tôi cúi đầu không đáp. Vì tôi
biết rõ, nhắc đến mẹ tôi, cô tôi chỉ có ý gieo rắc vào đầu óc tôi
những hoài nghi để tôi khinh miệt và ruồng rẫy mẹ tơi, một người
đàn bà đã bò cái tội là goá chồng, nợ nần cùng túng quá, phải bỏ
con cái đi tha hương cầu thực. Nhưng đời nào tình thương yêu và
lòng kính mến mẹ tôi lại bò những rắp tâm tanh bẩn xâm phạm
đến. [ ]
Tôi cũng cười đáp lại cô tôi:
- Không! Cháu không muốn vào. Cuối năm thế nào mợ cháu
cũng về.
Cô tôi hỏi luôn, giọng vẫn ngọt:
- Sao lại không vào? Mợ mày phát tài lắm, có như dạo trước
đâu!


- Mày dại quá, cứ vào đi, tao chạy cho tiền tàu. Vào mà bắt mợ
mày may vá sắm sửa cho và thăm em bé chứ.
[…] Tôi cười dài trong tiếng khóc, hỏi cô tôi:
- Sao cô biết mợ con có con?
Cô tôi vẫn cứ tươi cười kể các chuyện cho tôi nge. Có một bà
họ nội xa vào trong ấy cân gạo về bán. Bà ta một ….hôm đi qua
chợ thấy mẹ tôi ngồi cho con bú ở bên rổ bóng đèn.
[…]
Rồi hai con mắt long lanh của cô tôi chằm chặp đưa nhìn
tôi. Tôi lại im lặng cúi đầu xuống đất: lòng tôi càng thắt lại,
khoé mắt tôi đã cay cay. Cô tôi liền vỗ vai tôi cười mà nói rằng:
Cô tôi chưa dứt câu, cổ họng tôi đã nghẹn ứ khóc không ra tiếng.
Giá những cổ tục đã đày đoạ mẹ tôi là một vật .như hòn đá hay
cục thuỷ tinh, đầu mẩu gỗ, tôi quyết vồ ngay lấy mà nhai, mà
nghiến cho kì nát vụn mới thôi.

Cô tôi bỗng đổi giọng, lại vỗ vai, nhìn vào mặt tôi, nghiêm nghò:
- Vậy mày hỏi cô Thông – tên người đàn bà họ nội xa kia – chỗ ở
của mợ mày, rồi đánh giấy cho mợ mày, bảo dù sao cũng phải về.
Trước sau gì cũng một lần xấu, chả nhẽ bán xới mãi được sao?
Tỏ sự ngậm ngùi thương xót thầy tôi, cô tôi chập chừng nói
tiếp:
-Mấy lại rằm tháng tám này là giỗ đầu cậu mày, mợ mày về dù
sao cũng đỡ tủi cho cậu mày, và mày cũng còn phải có họ, có hàng,
người ta hỏi đến chứ?

(
(Nguyên Hồng, Những ngày thơ ấu)

I.
I.
Vai xã hội trong hội thoại:
Vai xã hội trong hội thoại:
Ví dụ 1:
Đoạn trích“Trong lòng mẹ”
-Hai nhân v t tham gia h i tho i : Hồng và người côậ ộ ạ
+ Người cô : vai trên
•
+Bé Hồng : vai dưới

 Quan hệ thân tộc trên dưới
Vai xã hội là vò trí của người tham gia hội thoại đối với
người kháctrong cuộc thoại.
Ngang vai với bố gọi là cô

(Theo thứ bậc gia đình Hồng là cháu)






Quan hệ trên dưới: Nữ Hoàng vai trên – Tể tướng
Quan hệ trên dưới: Nữ Hoàng vai trên – Tể tướng
vai dưới
vai dưới


( theo đòa vò trong xã hội)
( theo đòa vò trong xã hội)
I.
I.
Vai xã hội trong hội thoại:
Vai xã hội trong hội thoại:
* Ví dụ 1: Đoạn trích“Trong lòng mẹ”
Ví d 2:ụ

Ví dụ 3:
Ví dụ 3:


Vô-lô-đi-a đang chuẩn bò bài thì một bạn
Vô-lô-đi-a đang chuẩn bò bài thì một bạn
đến rủ đi bắn chim vì cậu ta vừa được bố mua
đến rủ đi bắn chim vì cậu ta vừa được bố mua

cho khẩu súng mới. Khẩu súng mới, điều đó
cho khẩu súng mới. Khẩu súng mới, điều đó
thật hấp dẫn! Nghe bạn nói, Vô-lô-đi-a đứng
thật hấp dẫn! Nghe bạn nói, Vô-lô-đi-a đứng
dậy mở toang cửa sổ, ló đầu ra ngoài và hỏi
dậy mở toang cửa sổ, ló đầu ra ngoài và hỏi
bạn một cách tỉ mỉ về khẩu súng.
bạn một cách tỉ mỉ về khẩu súng.


Nhưng rồi Vô-lô-đi-a trả lời bạn với vẻ
Nhưng rồi Vô-lô-đi-a trả lời bạn với vẻ
luyến tiếc:
luyến tiếc:
-
Mình bận học, không đi được!
Mình bận học, không đi được!


Cậu bạn châm chọc:
Cậu bạn châm chọc:
-Học gạo để lấy điểm năm à?
-Học gạo để lấy điểm năm à?
-Mình không học gạo mà là học, học không
-Mình không học gạo mà là học, học không
phải vì điểm, hiểu không?
phải vì điểm, hiểu không?

Ví dụ 3:
Ví dụ 3:

Vô-lô-đi-a đang chuẩn bò bài thì một bạn
Vô-lô-đi-a đang chuẩn bò bài thì một bạn
đến rủ đi bắn chim vì cậu ta vừa được bố
đến rủ đi bắn chim vì cậu ta vừa được bố
mua cho khẩu súng mới. Khẩu súng mới,
mua cho khẩu súng mới. Khẩu súng mới,
điều đó thật hấp dẫn! Nghe bạn nói, Vô-
điều đó thật hấp dẫn! Nghe bạn nói, Vô-
lô-đi-a đứng dậy mở toang cửa sổ, ló đầu
lô-đi-a đứng dậy mở toang cửa sổ, ló đầu
ra ngoài và hỏi bạn một cách tỉ mỉ về khẩu
ra ngoài và hỏi bạn một cách tỉ mỉ về khẩu
súng.
súng.


Nhưng rồi Vô-lô-đi-a trả lời bạn với vẻ
Nhưng rồi Vô-lô-đi-a trả lời bạn với vẻ
luyến tiếc:
luyến tiếc:
-
Mình bận học, không đi được!
Mình bận học, không đi được!


Cậu bạn châm chọc:
Cậu bạn châm chọc:
-Học gạo để lấy điểm năm à?
-Học gạo để lấy điểm năm à?

-Mình không học gạo mà là học, học không
-Mình không học gạo mà là học, học không
phải vì điểm, hiểu không?
phải vì điểm, hiểu không?


Đọc và chỉ ra sự khác nhau trong quan hệ giữa
Đọc và chỉ ra sự khác nhau trong quan hệ giữa
hai người vợ với chồng ở hai cuộc hội thoại sau:
hai người vợ với chồng ở hai cuộc hội thoại sau:
[…] Chò dậu rón rén bưng một bát lớn đến chỗ chồng nằm:
-
Thầy em hãy cố ngồi dậy húp ít cháo cho đỡ xót ruột. […]
(Tắt
đèn)
[…]Đồ ngu! Đòi một cái máng lợn thật à? Một cái máng
thì thấm vào đâu! Đi tìm lại con cá và đòi một cái nhà rộng
[…]
(Ông lão đánh cá và con cá
vàng)
Ví dụ 4:
Ví dụ 4:
Ch D u v i ch ng : thân mật, gần gũi ị ậ ớ ồ
 Mụ vợ với ông lão : xỉ vả, hống hách, coi thường.

•
*Ví dụ: Đoạn trích “ Trong lòng mẹ”
•
- Vai trên: người cô.
•

- Vai dưới: bé Hồng
I.
I.
Vai xã hội trong hội thoại:
Vai xã hội trong hội thoại:
* Vai xã hội là vò trí của người tham gia hội thoại đối với người khác trong cuộc
thoại.
Quan hệ trên dưới hay ngang hàng
(theo tuổi tác, thứ bậc trong gia đình
và xã hội)
Quan hệ thân – sơ (theo mức độ
quen biết, thân tình)
 Quan hệ thân tộc trên dưới

Câu hỏi thảo luận
Trong cuộc hội thoại, có phải mỗi người tham gia
Trong cuộc hội thoại, có phải mỗi người tham gia
hội thoại chỉ có một vai xã hội không? Em hãy cho
hội thoại chỉ có một vai xã hội không? Em hãy cho
một ví dụ để chứng minh điều đó.
một ví dụ để chứng minh điều đó.
Mỗi người tham gia hội thoại thường có nhiều vai, đa chiều
Ví dụ: Chò Dậu vai dưới – Cai Lệ vai trên (theo đòa vò xã hội)
Chò Dậu vai trên – Cai Lệ vai dưới (theo tuổi tác)

I.
I.
Vai xã hội trong hội thoại:
Vai xã hội trong hội thoại:
* Ví dụ 1: Đoạn trích“Trong lòng mẹ”

Cách đối xử của người cô :
-Thiếu thiện chí khơng phù hợp với quan hệ ruột thịt, khơng
thể hiện thái độ đúng mực của người trên đối với người dưới.

Ví dụ 1:
•
Một hôm, cô tôi gọi tôi đến bên cười hỏi:
•
- Hồng ! mày có muốn vào Thanh Hoá chơi với mẹ mày không?
•
[…] Nhận ra những ý nghó cay độc trong giọng nói và trên nét mặt khi cười rất kòch của cô tôi kia, tôi cúi đầu
không đáp. Vì tôi biết rõ, nhắc đến mẹ tôi, cô tôi chỉ có ý gieo rắc vào đầu óc tôi những hoài nghi để tôi khinh miệt và
ruồng rẫy mẹ tội, một người đàn bà đã bò cái tội là goá chồng, nợ nần cùng túng quá, phải bỏ con cái đi tha hương cầu
thực. Nhưng đời nào tình thương yêu và lòng kính mến mẹ tôi lại bò những rắp tâm tanh bẩn xâm phạm đến. [ ]
•
Tôi cũng cười đáp lại cô tôi:
•
- Không! Cháu không muốn vào. Cuối năm thế nào mợ cháu cũng về.
•
Cô tôi hỏi luôn, giọng vẫn ngọt:
•
- Sao lại không vào? Mợ mày phát tài lắm, có như dạo trước đâu!
•
Rồi hai con mắt long lanh của cô tôi chằm chặp đưa nhìn tôi. Tôi lại im lặng cúi đầu xuống đất: lòng tôi càng
… … thắt lại, khoé mắt tôi đã cay cay. Cô tôi liền vỗ vai tôi cười mà nói rằng:
•
- Mày dại quá, cứ vào đi, tao chạy cho tiền tàu. Vào mà bắt mợ mày may vá sắm sửa cho và thăm em bé chứ.
•
[…] Tôi cười dài trong tiếng khóc, hỏi cô tôi:
•

- Sao cô biết mợ con có con?
•
Cô tôi vẫn cứ tươi cười kể các chuyện cho tôi nge. Có một bà họ nội xa vào trong ấy cân gạo về bán. Bà ta một
….hôm đi qua chợ thấy mẹ tôi ngồi cho con bú ở bên rổ bóng đèn. […]
•
Cô tôi chưa dứt câu, cổ họng tôi đã nghẹn ứ khóc không ra tiếng. Giá những cổ tục đã đày đoạ mẹ tôi là một
vật .như hòn đá hay cục thuỷ tinh, đầu mẩu gỗ, tôi quyết vồ ngay lấy mà nhai, mà nghiến cho kì nát vụn mới thôi.
•
Cô tôi bỗng đổi giọng, lại vỗ vai, nhìn vào mặt tôi, nghiêm nghò:
•
- Vậy mày hỏi cô Thông – tên người đàn bà họ nội xa kia – chổ ở của mợ mày, rồi đánh giấy cho mợ mày, bảo dù
sao cũng phải về. Trước sau gì cũng một lần xấu, chả nhẽ bán xới mãi được sao?
•
Tỏ sự ngậm ngùi thương xót thầy tôi, cô tôi chập chừng nói tiếp:
•
-Mấy lại rằm tháng tám này là giỗ đầu cậu mày, mợ mày về dù sao cũng đỡ tủi cho cậu mày, và mày cũng còn phải
có họ, có hàng, người ta hỏi đến chứ?
•
(Nguyên Hồng, Những ngày thơ ấu)

Ví dụ 1:
•
Một hôm, cô tôi gọi tôi đến bên cười hỏi:
•
- Hồng ! mày có muốn vào Thanh Hoá chơi với mẹ mày không?
•
[…] Nhận ra những ý nghó cay độc trong giọng nói và trên nét mặt khi cười rất kòch của cô tôi kia, tôi cúi đầu
không đáp. Vì tôi biết rõ, nhắc đến mẹ tôi, cô tôi chỉ có ý gieo rắc vào đầu óc tôi những hoài nghi để tôi khinh miệt và
ruồng rẫy mẹ tội, một người đàn bà đã bò cái tội là goá chồng, nợ nần cùng túng quá, phải bỏ con cái đi tha hương cầu
thực. Nhưng đời nào tình thương yêu và lòng kính mến mẹ tôi lại bò những rắp tâm tanh bẩn xâm phạm đến. [ ]

•
Tôi cũng cười đáp lại cô tôi:
•
- Không! Cháu không muốn vào. Cuối năm thế nào mợ cháu cũng về.
•
Cô tôi hỏi luôn, giọng vẫn ngọt:
•
- Sao lại không vào? Mợ mày phát tài lắm, có như dạo trước đâu!
•
Rồi hai con mắt long lanh của cô tôi chằm chặp đưa nhìn tôi. Tôi lại im lặng cúi đầu xuống đất: lòng tôi càng
… … thắt lại, khoé mắt tôi đã cay cay. Cô tôi liền vỗ vai tôi cười mà nói rằng:
•
- Mày dại quá, cứ vào đi, tao chạy cho tiền tàu. Vào mà bắt mợ mày may vá sắm sửa cho và thăm em bé chứ.
•
[…] Tôi cười dài trong tiếng khóc, hỏi cô tôi:
•
- Sao cô biết mợ con có con?
•
Cô tôi vẫn cứ tươi cười kể các chuyện cho tôi nge. Có một bà họ nội xa vào trong ấy cân gạo về bán. Bà ta một
….hôm đi qua chợ thấy mẹ tôi ngồi cho con bú ở bên rổ bóng đèn. […]
•
Cô tôi chưa dứt câu, cổ họng tôi đã nghẹn ứ khóc không ra tiếng. Giá những cổ tục đã đày đoạ mẹ tôi là một
vật .như hòn đá hay cục thuỷ tinh, đầu mẩu gỗ, tôi quyết vồ ngay lấy mà nhai, mà nghiến cho kì nát vụn mới thôi.
•
Cô tôi bỗng đổi giọng, lại vỗ vai, nhìn vào mặt tôi, nghiêm nghò:
•
- Vậy mày hỏi cô Thông – tên người đàn bà họ nội xa kia – chổ ở của mợ mày, rồi đánh giấy cho mợ mày, bảo dù
sao cũng phải về. Trước sau gì cũng một lần xấu, chả nhẽ bán xới mãi được sao?
•
Tỏ sự ngậm ngùi thương xót thầy tôi, cô tôi chập chừng nói tiếp:

•
-Mấy lại rằm tháng tám này là giỗ đầu cậu mày, mợ mày về dù sao cũng đỡ tủi cho cậu mày, và mày cũng còn phải
có họ, có hàng, người ta hỏi đến chứ?
•
(Nguyên Hồng, Những ngày thơ ấu)

I.
I.
Vai xã hội trong hội thoại:
Vai xã hội trong hội thoại:
* Ví dụ 1: Đoạn trích“Trong lòng mẹ”
Thái độ của Hồng:
- Hồng phải kìm nén sự bất bình vì Hồng là người thuộc vai dưới.

Ghi nhớ:
. Vai xã hội là vò trí của người tham gia hội thoại đối
với người khác trong cuộc thoại. Vai xã hội được xác
đònh bằng các quan hệ xã hội:
+ Quan hệ trên – dưới hay ngang hàng (theo tuổi tác,
thứ bậc trong gia đình và xã hội.
+ Quan hệ thân – sơ (theo mức độ quen biết, thân
tình)
. Vì quan hệ xã hội vốn rất đa dạng nên vai xã hội
của mỗi người cũng đa dạng, nhiều chiều. Khi tham
gia hội thoại, mỗi người cần xác đònh đúng vai của
mình để chọn cách nói cho phù hợp.



Vai x

Vai x
ã
ã
h
h
ội
ội
trong h
trong h
ội
ội
tho
tho
ại
ại


được
được
th
th
ể
ể
hi
hi
ện
ện


r

r
ất
ất
r
r
õ
õ
qua c
qua c
ách
ách
x
x
ư
ư
ng h
ng h
ô
ô
gi
gi
ữa
ữa
nh
nh
ững
ững


ng

ng
ười
ười
tham gia h
tham gia h
ội
ội
tho
tho
ại
ại
v
v
à
à


c
c
ó
ó
th
th
ể
ể
thay
thay
đổi
đổi
trong qu

trong qu
á
á
tr
tr
ình
ình
h
h
ội
ội
tho
tho
ại
ại
.
.

*Ví dụ: Đoạn trích “ Trong lòng mẹ”
•
- Vai trên: người cô.
•
- Vai dưới: bé Hồng
I.
I.
Vai xã hội trong hội thoại:
Vai xã hội trong hội thoại:
* Vai xã hội là vò trí của người tham gia hội thoại đối với người
khác trong cuộc thoại.
Quan hệ trên dưới hay ngang

hàng (theo tuổi tác, thứ bậc
trong gia đình và xã hội)
Quan hệ thân – sơ (theo mức
độ quen biết, thân tình)
(SGK / 94)
(SGK / 94)


II.
II.
Luyện tập:
Luyện tập:

 Quan hệ thân tộc trên dưới

Bài 2:
Bài 2:
Đọc đoạn trích dưới đây và trả lời câu hỏi:
-FFChẳng kiếp gì sung sướng thật, nhưng có cái này là sung
sướng; bây giờ cụ ngồi xuống phảng này chơi, tôi đi luộc mấy
củ khoai lang, nấu một ấm nước chè tươi thật đặc; ông con
mình ăn khoai, uống nước chè, rồi hút thuốc lào… thế là sung
sướng.
-F Vâng! Ông giáo dạy phải! Đối với chúng mình thì thế là
sung sướng.
FFFF Lão nói xong lại cười như đưa đà. Tiếng cười gượng
nhưng đã hiền hậu lại. Tôi vui vẻ bảo:
-FThế là được, chứ gì? Vậy cụ ngồi xướng đây, tôi đi luộc
khoai, nấu nước.
-FFFNói đùa thế, chứ ông giáo cho để khi khác.

(Nam Cao, Lão Hạc)

Bài 2:
Bài 2:
•
a. Dựa vào đoạn trích và những điều em biết về truyện
Lão Hạc, hãy xác đònh vai xã hội của hai nhân vật tham
gia cuộc hội thoại trên.
•
b. Tìm những chi tiết trong lời thoại của nhân vật và lời
miêu tả của nhà văn cho thấy thái độ vừa kính trọng, vừa
thân tình của nhân vật ông giáo đối với lão Hạc.
•
c. Những chi tiết nào trong lời thoại của lão Hạc và lời
miêu tả của nhà văn nói lên thái độ vừa quý trọng vừa
thân tình của lão đối vơí ông giáo? Những chi tiết nào
thể hiện tâm trạng không vui và sự giữ ý của lão Hạc?

a. - Đòa vò: ông giáo vai trên, lão Hạc vai dưới
- Tuổi tác: lão Hạc vai trên, ông giáo vai dưới.
b. Thái độ vừa kính trọng vừa thân tình của ông giáo đối
với lão Hạc:
- Nắm lấy vai gầy của lão, ôn tồn bảo
- Mời lão hút thuốc, uống nước, ăn khoai
- Gọi lão Hạc là cụ, xưng hô gộp: “ông con mình”
c. Thái độ vừa quý trọng vừa thân tình của lão đối với ông
giáo:
. Gọi là “ông giáo”, dùng từ “dạy” thay cho từ “nói”
. Xưng hô gộp “ chúng mình”, cách nói chuyện xuề xoà
Chi tiết nào thể hiện tâm trạng không vui và sự giữ ý của lão

Hạc:
. Lão Hạc chỉ cười như đưa đà, cười gượng, thoái thác lời mời
của ông giáo.