Tiết 123: Nghĩa tường minh và hàm ý

Trêng THCS Thanh H¬ng
Gi¸o viªn d¹y : Phó ThÞ Hµ
I. Phân biệt nghĩa tờng minh
và hàm ý .

Nhận xét .
Ví dụ : SGK

Tiết 123: Nghĩa tờng minh và hàm ý

? Qua câu Trời ơi chỉ còn có
năm phút ! , em hiểu anh
thanh niên muốn nói điều gì ?
Vì sao anh không nói thẳng
điều đó với hoạ sĩ và cô gái ?
Đoạn trích :
-
Trời ơi , chỉ còn có năm phút !
-
Chính là anh thanh niên giật
mình nói to , giọng cời nhng
đầy tiếc rẻ . Anh chạy ra nhà
phía sau , rồi trở vào liền , tay
cầm một cái làn .Nhà hoạ sĩ tặc
lỡi đứng dậy . Cô gái cũng
đứng lên , đặt lại chiếc ghế ,
thong thả đi đến chỗ bác già .
-
Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa
đây này
Với câu nói của anh thanh niên ta có

thể có nhiều cách hiểu :
(1): Anh thông báo thời gian chỉ còn
có năm phút .
(2) : Tiếc quá không còn đủ thời gian
để tâm tình .
(3):Thế là tôi lại thui thủi một mình .
(4):Giá mà nhà hoạ sĩ và cô gái ở lại
thêm một thời gian nữa thì hay biết
mấy
I. Phân biệt nghĩa tờng minh
và hàm ý .

Nhận xét .
Ví dụ : SGK

Tiết 123: Nghĩa tờng minh và hàm ý

Đoạn trích :
-
Trời ơi , chỉ còn có năm phút !
-
Chính là anh thanh niên giật
mình nói to , giọng cời nhng
đầy tiếc rẻ . Anh chạy ra nhà
phía sau , rồi trở vào liền , tay
cầm một cái làn .Nhà hoạ sĩ tặc
lỡi đứng dậy . Cô gái cũng
đứng lên , đặt lại chiếc ghế ,
thong thả đi đến chỗ bác già .
-

Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa
đây này
? Qua các cách hiểu trên em
hãy cho biết cách hiểu nào đợc
diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ
trong câu còn cách hiểu nào
không đợc diễn đạt bằng
những từ ngữ trực tiếp trong
câu đó ?
- Cách hiểu (1) đợc diễn đạt
trực tiếp bằng các từ ngữ trong
câu -> Cách hiểu này đợc gọi là
nghĩa tờng minh .
- Các cách hiểu 2,3,4 là những
cách hiểu mà nó không đợc
diễn đạt trực tiếp bằng các từ
ngữ trong câu nhng có thể suy
ra từ những từ ngữ ấy > Cách
hiểu này gọi là hàm ý .
I. Phân biệt nghĩa tờng minh
và hàm ý .

Nhận xét .
Ví dụ : SGK

Tiết 123: Nghĩa tờng minh và hàm ý

Đoạn trích :
-
Trời ơi , chỉ còn có năm phút !

-
Chính là anh thanh niên giật
mình nói to , giọng cời nhng
đầy tiếc rẻ . Anh chạy ra nhà
phía sau , rồi trở vào liền , tay
cầm một cái làn .Nhà hoạ sĩ tặc
lỡi đứng dậy . Cô gái cũng
đứng lên , đặt lại chiếc ghế ,
thong thả đi đến chỗ bác già .
-
Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa
đây này
Tơng tự em hãy xét câu Ô !
Cô còn quên chiếc mùi soa đây
này có hàm ý không ?
Câu này không có hàm ý mà chỉ
diễn đạt sự việc thông báo cho cô
kĩ s bỏ quên chiếc khăn mùi soa
mà thôi => Nghĩa này thông báo
trực tiếp bằng từ ngữ trong lời
nói => Nghĩa tờng minh .
I. Phân biệt nghĩa tờng minh
và hàm ý .

Nhận xét .
Ví dụ : SGK

Tiết 123: Nghĩa tờng minh và hàm ý

Đoạn trích :

-
Trời ơi , chỉ còn có năm phút !
-
Chính là anh thanh niên giật
mình nói to , giọng cời nhng
đầy tiếc rẻ . Anh chạy ra nhà
phía sau , rồi trở vào liền , tay
cầm một cái làn .Nhà hoạ sĩ tặc
lỡi đứng dậy . Cô gái cũng
đứng lên , đặt lại chiếc ghế ,
thong thả đi đến chỗ bác già .
-
Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa
đây này
? Qua tìm hiểu ví dụ trên em hãy
cho biết thế nào là nghĩa tờng
minh và thế nào là hàm ý ?

Ghi nhớ :

Nghĩa tờng minh là phần
thông báo đợc diễn đạt trực tiếp
bằng từ ngữ trong câu .

Hàm ý là phần thông báo tuy
không đợc diễn đạt trực tiếp
bằng từ ngữ trong câu những có
thể suy ra từ những từ ngữ ấy .
I. Phân biệt nghĩa tờng minh
và hàm ý .

Nhận xét .
Ví dụ : SGK

Tiết 123: Nghĩa tờng minh và hàm ý

- Trời ơi , chỉ còn có năm phút !
-
Chính là anh thanh niên giật mình
nói to , giọng cời nhng đầy tiếc rẻ .
Anh chạy ra nhà phía sau , rồi trở vào
liền , tay cầm một cái làn .Nhà hoạ sĩ
tặc lỡi đứng dậy . Cô gái cũng đứng
lên , đặt lại chiếc ghế , thong thả đi đến
chỗ bác già .
-
Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây
này
-
Anh thanh niên vừa vào , vừa kêu
lên . Để ngời con gái khỏi trở lại bàn
anh lấy chiếc khăn tay còn tròn cặp
giữa cuốn sách tới trả cho cô gái . Cô
kĩ s mặt đỏ ửng , nhận lại chiếc khăn
và vội quay đi
II . Luyện tập .
Bài tập 1 : Đọc lại đoạn trích đã
cho ở mục I
Câu nào cho thấy hoạ sĩ cũng ch
a muốn chia tay anh thanh niên ?

Từ ngữ nào giúp em nhận ra điều
ấy ?
Câu Nhà hoạ sĩ tặc lỡi đứng
dậy , đặc biệt là cụm từ tặc lỡi
cho thấy hoạ sĩ cũng cha muốn
chia tay anh thanh niên . Đây là
cách dùng hình ảnh để diễn đạt
ý của ngôn ngữ nghệ thuật .
? Tìm những từ ngữ miêu tả thái
độ của cô gái trong câu cuối
đoạn văn . Thái độ ấy giúp em
đoán ra điều gì liên quan tới
chiếc khăn mùi soa ?
Những từ miêu tả thái độ của cô gái liên uan
tới chiếc khăn mùi soa : + mặt đỏ ửng ( ng
ợng ngùng )
+ nhận lại chiếc khăn ( không tránh đợc )
+ quay vội đi ( quá ngợng và e thẹn )
=> Qua các hình ảnh này có thể thấy cô gái
đang bối rối vụng về vì ngợng .Cô ngợng
vì định kín đáo để khăn lại làm kỉ vật cho
ngời thanh niên thế mà anh lại quá thật
thà tởng cô bỏ quên , nên gọi cô để trả lại
I. Phân biệt nghĩa tờng minh
và hàm ý .
Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà
hội hoạ và cô gái :
-
Đây , tôi giới thiệu với anh một
hoạ sĩ lão thành nhé . Và cô đây

là kĩ s nông nghiệp .Anh đa
khách về nhà đi . Tuổi già cần n*
ớc chè : ở Lào Cai đi sớm quá .
Anh hãy đa ra cái món chè pha
nớc ma thơm nh nớc hoa
của Yên Sơn nhà anh
(Nguyễn Thành Long Lặng lẽ Sa Pa )

Nhận xét .
Ví dụ : SGK

Tiết 123: Nghĩa tờng minh và hàm ý

II . Luyện tập .
Bài tập 2 . Hãy cho biết hàm ý
của câu in đậm trong đoạn trích
sau ?
Hàm ý của câu in đậm là : Ông
hoạ sĩ già cha kịp uống nớc
chè đấy .
I. Phân biệt nghĩa tờng minh
và hàm ý .

Nhận xét .
Ví dụ : SGK

Tiết 123: Nghĩa tờng minh và hàm ý

II . Luyện tập .
Bài tập 3 : Tìm câu chứa hàm ý

trong đoạn trích sau và cho biết
nội dung của hàm ý .
Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp
doạ đánh , nó phải gọi nhng lại
nói trổng :
-
Vô ăn cơm ! Anh sáu vẫn ngồi
im , giả vờ không nghe , chờ nó
gọi Ba vô ăn cơm . Con bé cứ
đứng trong bếp nói vọng ra :
-
Cơm chín rồi !
-
Anh cũng không quay lại .
( Nguyễn Quang Sáng Chiếc l*ợc
ngà )
- Câu Cơm chín rồi ! có
chứa hàm ý , đó là Ông vô ăn
cơm đi .
I. Phân biệt nghĩa tờng minh
và hàm ý .

Nhận xét .
Ví dụ : SGK

Tiết 123: Nghĩa tờng minh và hàm ý

II . Luyện tập .
Bài tập 4 : Đọc các đoạn trích
sau cho biết những câu in đậm

có phải là câu chứa hàm ý không
. Vì sao ?
Các câu in đậm :
a. Hà nắng gớm , về nào
b. - Tôi thấy ngời ta đồn
Các câu in đậm ở đây không chứa hàm ý .
Vì : Câu in đậm thứ nhất là câu nói lảng ( nói sang
chuyện khác tránh đề tài đang bàn , còn gọi là đánh
trống lảng ) .
- Câu in đậm thứ hai là câu nói dở dang
I. Phân biệt nghĩa tờng minh
và hàm ý .

Nhận xét .
Ví dụ : SGK

Tiết 123: Nghĩa tờng minh và hàm ý

II . Luyện tập .
Bài tập 5 : Thi sử dụng và giải
đoán hàm ý
Trò
chơi
ai
nhanh
trí
hơn
+ Hình thức:
- Mỗi lợt chơi có hai ngời đợc tham gia trò
chơi.

- Ngời thứ nhất chọn ngôi sao có chứa hàm ý và
diễn đạt hàm ý đó bằng lời nói - ngời thứ hai tự giải
đoán hàm ý và trả lời cũng bằng hàm ý
+ Thể lệ:
- Chỉ đợc diễn đạt hàm ý thông qua nghĩa tờng
minh ( Nếu vi phạm sẽ không đợc tính điểm).
-
Thời gian cho mỗi lần hỏi ( hoặc trả lời) là 45.
-
Nếu diễn đạt hàm ý cha thành công, có thể điều
chỉnh hàm ý (tối đa) bằng lợt lời thứ 2.
Muèn mîn c¸i
bót .
A: å ! Bót cña m×nh
háng råi! CËu cã cßn
c¸i nµo n÷a kh«ng?
B: May qu¸! Tí cã
mang thªm mét c¸i ®©y
nµy!
Muèn ngåi nhê
bµn víi b¹n
Muèn ®i nhê
xe vÒ nhµ
Muốn bày tỏ thái độ
phê bình khi bạn mắc lỗi đi
học muộn
Hớng dẫn về nhà.
-

Đọc - hiểu phần ghi nhớ về nghĩa tờng minh và hàm ý.
-
Vận dụng và giải đoán hàm ý trong khi nói hoặc viết.
-
Hoàn thành các bài tập.
-
Chuẩn bị nội dung cho tiết Nghị luận về một đoạn thơ
bài thơ :