Thực trạng suy dinh dưỡng thấp còi và hiệu quả cải thiện khẩu phần cho trẻ dưới 5 tuổi vùng ven biển Tiền Hải tỉnh Thái Bình (tóm tắt)

1

ĐẶT VẤN ĐỀ
Từ thống kê nhiều quốc gia cho thấy tỷ lệ suy dinh dưỡng (SDD) ở trẻ
em trên thế giới đã có sự thay đổi rõ rệt, SDD thể nhẹ cân đã giảm nhanh
song SDD thể thấp còi vẫn còn cao và thường kèm theo thiếu vi chất. Năm
2011 tỷ lệ SDD thấp còi trên thế giới là 27,5%, trung bình ở các nước châu Á
là 26,8%. Tỷ lệ SDD thể thấp còi Việt Nam năm 2012 vẫn còn cao chiếm
trên một phần tư trẻ ở dưới 5 tuổi.
Nguyên nhân của SDD rất đa dạng và phức tạp, nhiều nghiên cứu chỉ
ra rằng lượng protein động vật và vi chất dinh dưỡng khẩu phần mới chỉ đạt
khoảng 30% đến 50% nhu cầu của trẻ. Vấn đề môi trường ô nhiễm, các bệnh
nhiễm trùng của trẻ, nhận thức của bà mẹ và người nuôi trẻ, phong tục tập
quán, cơ sở hạ tầng kinh tế xã hội cũng có tác động đáng kể đến tình trạng
suy dinh dưỡng của trẻ. Việc phòng chống SDD đã được triển khai rộng
khắp trên toàn quốc, nghiên cứu bổ sung đa vi chất trong đó có kẽm đã đạt
được kết quả tốt. Nghiên cứu cải thiện bữa ăn bổ sung đảm bảo đủ nhu cầu
dinh dưỡng từ nguồn thực phẩm sẵn có ở địa phương là một cách tiếp cận tốt
nhằm cải thiện tình trạng dinh dưỡng của trẻ. Tiền Hải là huyện nuôi nhiều
ngao sò có hàm lượng chất dinh dưỡng rất cao, ngoài các chất đạm, chất béo
còn có các vitamin, chất khoáng như canxi, sắt, đặc biệt là kẽm với hàm
lượng cao hơn nhiều so với các thực phẩm khác.
Với giả thiết nếu sử dụng ngao bổ sung vào khẩu phần của trẻ có thể sẽ
làm tăng thêm nhiều vi chất quan trọng và lượng protid đáng kể để phục hồi
SDD, nhất là SDD thấp còi. Chính vì vậy, chúng tôi tiến hành đề tài "Thực
trạng suy dinh dưỡng thấp còi và hiệu quả cải thiện khẩu phần cho trẻ
dưới 5 tuổi tại vùng ven biển Tiền Hải, Thái Bình"
Mục tiêu nghiên cứu:
1. Đánh giá tình trạng suy dinh dưỡng ở trẻ em dưới 5 tuổi và một số
yếu tố liên quan ở vùng ven biển Tiền Hải tỉnh Thái Bình năm 2011.

2. Xác định tỷ lệ thiếu máu, thiếu kẽm ở trẻ em thấp còi 25-48 tháng
tuổi chọn từ đối tượng điều tra ban đầu.
3. Đánh giá hiệu quả can thiệp cải thiện khẩu phần lên tình trạng dinh
dưỡng cho trẻ em 25-48 tháng tuổi ăn bán trú tại một số trường mầm non
huyện Tiền Hải, Thái Bình.

2
3. Những đóng góp mới của luận án
- Đã phối hợp một số chỉ số nhân trắc với hóa sinh đánh giá khá toàn
diện về thực trạng thấp còi trẻ em dưới 5 tuổi vùng ven biển Thái Bình. Lần
đầu đưa ra được tỷ lệ thấp còi phối hợp đa chỉ tiêu nhân trắc, SDD ở trẻ em
dưới 5 tuổi thể thấp còi chiếm tỷ lệ cao nhất và xác định được tình trạng
thiếu máu phối hợp với thiếu kẽm ở trẻ em thấp còi.
- Qua phân tích đa biến đã xác định được các yếu tố liên quan đến tỷ lệ
thấp còi hiện nay đã thay đổi khác với dịch tễ học suy dinh dưỡng giai đoạn
trước, trong đó các yếu tố kinh tế, học vấn, nghề nghiệp của mẹ hiện nay ít
liên quan đến thấp còi mà chủ yếu là các yếu tố điều kiện vệ sinh, đặc điểm
bản thân trẻ đã liên quan đến thấp còi.
- Đã chứng minh rằng bổ sung ngao vào khẩu phần với 20 gam ngao
sống sạch hằng ngày cho trẻ em thấp còi 25-48 tháng ăn tại trường mầm non
phối hợp với tư vấn cho bà mẹ cải thiện khẩu phần thực tế của trẻ đã làm tăng
nồng độ kẽm huyết thanh, tăng nồng độ IGF1, giảm tỷ lệ thiếu máu, thiếu
kẽm, làm giảm tỷ lệ mắc mới thấp còi, tăng tỷ lệ thấp còi phục hồi góp phần
làm tăng tốc độ phát triển chiều cao, cân nặng của trẻ.
4. Bố cục của luận án
Luận án gồm 129 trang, 28 bảng, 10 biểu đồ và 150 tài liệu tham khảo trong
đó có 83 tài liệu nước ngoài. Phần đặt vấn đề 2 trang, tổng quan tài liệu 32 trang,
đối tượng và phương pháp nghiên cứu 27 trang, kết quả nghiên cứu 33 trang,
bàn luận 32 trang, kết luận và kiến nghị 3 trang.
CHƯƠNG I

TỔNG QUAN TÀI LIỆU
1- Tình hình trẻ em thấp còi trên thế giới và Việt Nam.
- Tình hình suy dinh dưỡng thấp còi trên thế giới:
Tổng hợp từ thống kê các quốc gia cho thấy từ năm 1990 đến năm 2010, tỷ lệ
trẻ em bị thấp còi trên thế giới đã giảm
39,7% xuống còn 26,7%
, giảm bình quân khoảng
0,7%/năm. Tốc độ giảm SDD không song hành với mức tăng trưởng kinh tế. Thấp
còi giảm trong 2 thập kỉ qua ở một vài khu vực đã đạt những tiến bộ đáng kể như châu
Á. Ở châu Phi tỷ lệ thấp còi hầu như ít thay đổi. Sau 20 năm, tỷ lệ thấp còi vẫn dao
động trong mức 40%. Khoảng 80% trẻ dưới 5 tuổi thấp còi trên thế giới nằm ở 14
quốc gia trong đó 4 nước là Đông Timor, Burundi, Niger và Madagascar có tỷ lệ trẻ
em dưới 5 tuổi thấp còi cao nhất (hơn một nửa trẻ em dưới 5 tuổi bị thấp còi).

3
- Tình hình suy dinh dưỡng thấp còi của trẻ em Việt nam: Những
nghiên cứu trong nước cho thấy Việt Nam là một trong 20 quốc gia phải
gánh chịu hậu quả nặng nề nhất của tình trạng SDD trẻ em. Trong những
năm gần đây các thể SDD nặng đã giảm rất nhiều, nhưng tỷ lệ thấp còi vẫn
còn rất cao. Tỉnh Thái Bình năm 1991 có tỷ lệ suy dinh dưỡng thể nhẹ cân là
58,5%, và thấp còi là 59,9% đến năm 2012 tỷ lệ suy dinh dưỡng thể nhẹ cân
còn 16%, tỷ lệ nhẹ cân ở huyện Tiền Hải là 15,7%
2. Nguyên nhân của suy dinh dưỡng.
- Nguyên nhân do thiếu ăn về số lượng, không đảm bảo chất lượng và mắc
các bệnh nhiễm khuẩn: Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng khẩu phần ăn của trẻ ở nông
thôn Việt Nam chỉ đáp ứng khoảng 30- 50% nhu cầu protein động vật và thiếu đa
vi chất dinh dưỡng. Người ta ước đoán nhiễm trùng ảnh hưởng đến 30% sự giảm
chiều cao của trẻ. Tỷ lệ trẻ suy dinh dưỡng của trẻ tăng lên rõ rệt vào những mùa có
các bệnh nhiễm trùng ký sinh trùng như tiêu chảy, nhiễm khuẩn hô hấp, sốt rét.
Nghiên cứu của các tác giả đã chỉ ra rằng thiếu vitamin A tiền lâm sàng

ảnh hưởng đến khoảng 140-250 triệu trẻ em các nước đang phát triển trong
đó có Việt Nam. Tiêu chảy làm cho trẻ mất nước và một số chất dinh dưỡng
quan trọng như kẽm và đồng. Các bệnh tật khác như di tật bẩm sinh, tim tiên
thiên, các bệnh của các cơ quan bộ phận khác trong cơ thể cũng làm ảnh
hưởng đến quá trình phát triển của trẻ và làm cho trẻ bị suy dinh dưỡng.
- Nguyên nhân do thiếu dịch vụ chăm sóc bà mẹ trẻ em, kiến thức
chăm sóc của người nuôi trẻ, nước sạch, vệ sinh môi trường.
Người ta cũng đã chỉ ra rằng do sự thiếu dịch vụ chăm sóc y tế, vệ sinh môi
trường kém, không có hệ thống nước sạch, dẫn đến bệnh tật phát sinh và không
được ngăn chặn đẩy lùi dẫn đến tình trạng SDD của trẻ. Sự khác biệt về tỷ lệ SDD
nhất là thể thấp còi tại các vùng có điều kiện kinh tế xã hội khác nhau đã phản ánh
tình trạng an ninh thực phẩm hộ gia đình ảnh hưởng đến tình trạng suy dinh
dưỡng của trẻ. Mặc dù kiến thức và thực hành nuôi dưỡng trẻ của bà mẹ khá tốt,
nhưng vẫn tồn tại khoảng cách giữa kiến thức và thực hành.
- Nguyên nhân do cơ sở hạ tầng kinh tế xã hội thấp kém, tình trạng
nghèo đói lạc hậu và mất bình đẳng về kinh tế.
Nghiên cứu của các tác giả đã xác nhận rằng cấu trúc chính trị xã hội và
cơ sở hạ tầng kinh tế thấp kém là nguyên nhân cơ bản của suy dinh dưỡng.
Khủng hoảng kinh tế làm cho việc đảm bảo an ninh lương thực và khả năng

4
cung cấp các dịch vụ Y tế dinh dưỡng tại các nước đang phát triển càng trở
lên khó khăn. Theo số liệu điều tra nhân khẩu và sức khỏe của 11 quốc gia
cho thấy hầu hết ở các nước này, nhóm trẻ thuộc tầng lớp nghèo có tỷ lệ thấp
còi cao gấp đôi so với nhóm trẻ thuộc lớp giàu.
3. Một số giải pháp can thiệp cải thiện tình trạng thấp còi ở trẻ em.
- Truyền thông giáo dục dinh dưỡng và sức khỏe: Giáo dục kiến thức
dinh dưỡng và vệ sinh phòng bệnh trong nhà trẻ mẫu giáo và các bà mẹ cũng
đã chứng minh rằng giải pháp này có tác dụng rất lớn đến thực hành về ăn
uống và thực hành phòng tránh bệnh tật đặc biệt là các bệnh truyền nhiễm,

do đó có tác dụng phòng tránh các bệnh về dinh dưỡng, nhiễm trùng, ký sinh
trùng và các bệnh do điều kiện sinh hoạt và học tập
- Biện pháp can thiệp Y tế tới tình trạng dinh dưỡng trẻ em:
Bằng cách khám sức khỏe định kỳ, phát hiện sớm các bệnh nhiễm trùng,
ký sinh trùng, bệnh do thiếu dinh dưỡng, thừa dinh dưỡng người ta thấy rằng
cũng đã giúp trẻ em phòng tránh được các biến chứng của bệnh, nâng cao
tình trạng dinh dưỡng, sức khỏe và từ đó có tác dụng phòng chống các bệnh
nhiễm trùng, ký sinh trùng và các bệnh mạn tính khác.
- Các nghiên cứu can thiệp cải thiện khẩu phần ăn của trẻ: Biện
pháp tốt nhất để cải thiện tình trạng thiếu vi chất dinh dưỡng qua việc dùng
các thực phẩm sẵn có ở địa phương. Người ta cũng đã rất quan tâm đến hải
sản đặc biệt là ngao chứa hàm lượng vi chất cao, nhất là kẽm sắt và vitamin
B12. Một số tác giả cho thấy rằng việc tăng cường hướng dẫn các kỹ thuật
chế biến tại cộng đồng đã giúp cho việc cải thiện tình trạng dinh dưỡng trẻ
em. Tăng cường vi chất dinh dưỡng vào thực phẩm là một can thiệp đặc hiệu
và đã thành công trên nhiều nước.


5
CHƯƠNG 2
ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu
- Giai đoạn 1: Điều tra ban đầu trên đối tượng trẻ em dưới 5 tuổi trong
thời gian tháng 7 năm 2011 tại 6 xã thuộc huyện Tiền Hải.
- Giai đoạn 2: Nghiên cứu can thiệp trong 12 tháng (từ tháng 9 năm
2011 đến tháng 9 năm 2012) trên trẻ em 25-48 tháng. Nhóm đối chứng (ĐC)
thực hiện tại 2 xã Đông Minh và Nam Hà và nhóm can thiệp khẩu phần (CT)
tại 2 xã Đông Cơ và An Ninh
2.2. Phương pháp nghiên cứu
2.2.1- Thiết kế nghiên cứu: gồm 2 giai đoạn kế tiếp nhau.

Giai đoạn 1: nghiên cứu dịch tễ học mô tả có phân tích qua điều tra cắt
ngang 3.042 trẻ dưới 5 tuổi (M
0
) để đánh giá tình trạng dinh dưỡng qua chỉ số
nhân trắc và chọn xét nghiệm vi chất dinh dưỡng gồm kẽm, Hemoglobin (Hb)
cho 303 trẻ em 25-48 tháng bị suy dinh dưỡng thấp còi qua khám nhân trắc.
Giai đoạn 2: Nghiên cứu can thiệp có đối chứng trong 12 tháng.

Nhóm CT: Đã tiến hành đồng thời bổ sung ngao vào bữa ăn tại trường
mầm non (40 gam ngao/2 bữa/tuần cho trẻ em bình thường và 120 gam ngao/6
bữa/tuần cho trẻ em thấp còi) kết hợp với truyền thông tư vấn dinh dưỡng,
khám sức khỏe định kỳ 3 tháng/lần cho trẻ em
Nhóm ĐC: Được áp dụng biện pháp truyền thông tư vấn dinh dưỡng kết
hợp với khám sức khỏe định kỳ 3 tháng/lần.
Các biến số đánh giá trước can thiệp (M
0
) và sau 12 tháng (M
12
) gồm:
cân nặng/tuổi, chiều cao/tuổi, Hb, IGF1, kẽm, tần suất tiêu thụ thực phẩm
trong một tháng, khẩu phần 24h qua, bệnh hiện mắc và tiền sử mắc bệnh
trong một tháng trước đó.
2.2.2. Phương pháp chọn mẫu và cỡ mẫu
+ Xác định tỷ lệ thấp còi: đã phối hợp 1 số phương pháp chọn mẫu,
chọn ngẫu nhiên 6 xã ven biển của 1 huyện trong số 2 huyện ven biển Thái
Bình, rồi khám toàn bộ số trẻ dưới 5 tuổi, cỡ mẫu như sau
n = Z
2

1 - α/2

p (1 - p)

(Công thức 1)
e
2

Tính cho 5 nhóm tuổi ở 6 xã, chọn mẫu chùm thì số trẻ cần điều tra là 3.080 trẻ.

6
+ Xác đinh tỷ lệ thiếu vi chất ở trẻ em 25-48 tháng tuổi bị thấp còi: Sử dụng
công thức 1, tính được cỡ mẫu xét nghiệm kẽm và Hb là 303 trẻ.
+ Nghiên cứu can thiệp: chọn mẫu có mục đích cho nghiên cứu can thiệp,
trong đó đã chọn toàn bộ trẻ 25-48 tháng tuổi có ăn tập trung tại trường mầm
non ở các xã. Cỡ mẫu cho 1 nhóm CT như sau:
( )
( )
( )
( )
[
]
( )
2
120
2
12121001
11
pp
ppZppZ
n

−
−+−
=
−−
βα
(Công thức 2)
Tính ra mỗi nhóm cần lựa chọn 342 trẻ vào can thiệp.
+ Công thức tính cỡ mẫu xét nghiệm trong nghiên cứu can thiệp:
n =
Z
2
(α
αα
α,β
ββ
β)


2s
2

Công thức 3)
(
µ
1
-
µ
2
)
2

Tính ra cỡ mẫu xét nghiệm Hb, kẽm là 112 trẻ và IGF1 là 70 trẻ thấp
còi cho mỗi nhóm.
2.2.3. Các kỹ thuật áp dụng trong nghiên cứu: Phân loại trẻ SDD bằng các
chỉ số cân nặng/tuổi, chiều cao/tuổi, cân nặng/chiều cao theo thang phân loại của
WHO 2006. Xét nghiệm Hemoglobin bằng phương pháp cyanmethemoglobin.
Định lượng kẽm huyết thanh theo phương pháp quang phổ hấp phụ nguyên tử.
Định lượng IGF1 (Insulin-Like Growth Factor I) theo phương pháp miễn dịch phát
quang (Chemiluminescence Immunoasay).
2.2.4. Xử lý số liệu:
Số liệu được phân tích bằng phần mềm Stata 10.0 tại Trường Đại học Y
Dược Thái Bình và Viện Dinh dưỡng Quốc gia. Sử dụng các phép tính giá trị
trung bình, tỷ lệ %, các test thống kê ứng dụng trong nghiên cứu y sinh học để
phân tích kết quả. Sử dụng hồi quy logistic trong phân tích đa biến để xác định
các yếu tố liên quan, loại trừ các yếu tố nhiễu và ảnh hưởng tương tác.
+ Tính chỉ số hiệu quả:

( )
100%
A
BA
CSHQ
−
=

+ Tính hiệu quả can thiệp:
HQCT = |H
1
- H
2

|




7
CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
3.1. Tình hình suy dinh dưỡng ở trẻ dưới 5 tuổi và một số yếu tố
liên quan ở vùng ven biển Tiền Hải, Thái Bình
Bảng 3.3. Tỷ lệ mắc thấp còi ở trẻ dưới 5 tuổi vùng ven biển Tiền Hải
Tháng
tuổi
Nữ Nam p
n SL (%) n SL (%)
=<12 258
35 (13,6)
271
61 (22,5) < 0,05
13 – 24 338
72 (21,3)
341
127 (37,2) < 0,05
25 – 36 314
92 (29,3)
348
117 (33,6) > 0,05
37 – 48 287
85 (29,6)
299
91 (30,4) > 0,05

49 – 60 274
58 (21,2)
312
81 (26,0) > 0,05
Chung

1471 342 (23,2) 1571 477 (30,4)
< 0,05
Kết quả nghiên cứu ở bảng 3.3 cho thấy tỷ lệ SDD thấp còi của trẻ em
nữ đều thấp hơn so với trẻ nam cùng tuổi, tỷ lệ SDD thấp còi tăng cao ngay
trong nhóm tuổi từ 13 đến 36 tháng tuổi và giảm dần ở các nhóm tuổi sau.
Tuy nhiên, sự khác biệt chỉ gặp ở nhóm dưới 25 tháng tuổi. So sánh giữa 2
giới cho thấy tỷ lệ SDD thấp còi của trẻ nữ là 23,2% thấp hơn nam là 30,4%
có ý nghĩa thống kê với p < 0,05.
-0,25
-1,21
-0,68
-1,37
-1,43 -1,41
-1,27
-0,98
-1,3
-1,45
-1,6
-1,4
-1,2
-1
-0,8
-0,6
-0,4

-0,2
0
<=12 tháng 13-24
tháng
25-36
tháng
37-48
tháng
49-60
tháng
Giá tr
ị
HAZ-score
Nam
N
ữ

Biểu đồ 3.2. Phân bố giá trị của HAZ theo giới của từng nhóm tuổi

Kết quả biểu đồ 3.2 cho thấy giá trị trung bình chỉ số HAZ của trẻ ở tất cả các
nhóm tuổi đều có chỉ số âm, giá trị thấp nhất gặp ở nhóm tuổi 25-36 và 37-48 tháng. Sự
khác biệt về giá trị giữa nam và nữ thể hiện rõ rệt nhất ở nhóm dưới 24 tháng tuổi.

8
23.7
13.1
5.3
30
31.6
18.1

29.3
8.3
8.7
13.4
11.8
3.6
5.1
3.7
4.7
0
10
20
30
40
≤ 12 tháng 13-24 tháng 25-36 tháng 37-48 tháng 49-60 tháng
Nhóm tuổi
Tỷ lệ %
Thấp còi Nhẹ cân Gầy còm










Biểu đồ 3.4. Tỷ lệ 3 thể suy dinh dưỡng theo nhóm tuổi
Kết quả biểu đồ 3.4 cho thấy cả 2 thể SDD nhẹ cân và thấp còi đều có

xu hướng tăng dần theo tuổi đến nhóm 25-36 tháng rồi bắt đầu giảm dần cho
đến 60 tháng tuổi. Tỷ lệ gầy còm không có sự khác biệt nhiều giữa các nhóm
tuổi khác nhau.
Bảng 3.6. Phân tích đặc điểm mắc thấp còi phối hợp với thể SDD khác

Nam (n=477) Nữ (n=342) Chung (n=819)
SL % SL % SL %
Thấp còi đơn thuần 301 63,1 217 63,5 518 63,2
Thể SDD phối
hợp thấp còi
Nhẹ cân
123 25,8 98 28,7 221 27,0
Nhẹ cân +
gầy còm
25 5,2 7 2,0 32 3,9
TCBP
28 5,9 20 5,8 48 5,9
Bảng kết quả bảng 3.6 cho thấy không có sự khác biệt giữa trẻ nam và
nữ. Trẻ em dưới 5 tuổi ở Tiền Hải mắc thấp còi đơn thuần chiếm cao nhất
(63,2%), có 27,0% thấp còi phối hợp với nhẹ cân, thấp còi phối hợp với thừa
cân chiếm 5,9%, phối hợp gầy còm là 3,9%.

9
Bảng 3.7. Mô hình hồi quy liên quan một số yếu tố điều kiện gia đình với
thấp còi ở trẻ em
Biến số n %
SDD
Đơn biến Đa biến
OR(95%CI)

p OR(95%CI)

p
1- Nghề mẹ

Cán bộ 542 19,6

1 1
Công nhân 286 26,4

1,5 (1,04
-2,1)

<0,05

1,3 (0,7-2,2) >0,05

Nông dân 1912 28,0

1,6 (1,2-2,2)

<0,05

1,3 (0,8-2,2) >0,05

Buôn bán, nội trợ 302 27,8

1,6 (1,1-2,3)

<0,05

1,4 (0,8-2,3) >0,05

2- Nhà tiêu

Hợp vệ sinh 2112 25,2 1 1
Không hợp vệ sinh 930 30,7 1,3 (1,1-1,6)

<0,01

1,2 (1,0-1,5) <0,05

3- Nguồn nước

Nước máy 1205 23,4 1 1
Giếng khoan 1358 29,4 1,4 (1,1-1,8)

<0,05

1,3 (1,0-1,7)
<0,05

Giếng khơi 432 30,1 1,3 (1,2-1,6)

< 0,05

1,4 (1,1-1,6)
< 0,05

Nguồn khác 47 17,0 0,7 (0,3-1,4)

> 0,05

0,6 (0,3-1,2) > 0,05

4- Số con trong GĐ

1-2 con 2658

27,2 1 1
Trên 2 con 384 25,3 0,9 (0,7-1,2)

> 0,05

0,9 (0,5-1,6) > 0,05

Kết quả bảng 3.7 phân tích 4 nhóm yếu tố liên quan đến điều kiện gia đình
trẻ em cho thấy khi phân tích đơn biến thì thấy cả 4 nhóm đều có khác biệt với p
< 0,05 nhưng khi phân tích hồi quy đa biến cho thấy rằng chỉ có các yếu tố liên
quan đến nguồn nước, hố xí, nghề nghiệp của mẹ là có liên quan đến tỷ lệ thấp
còi với p < 0,05.

10

Bảng 3.9. Mô hình hồi quy về liên quan một số yếu tố cá nhân với thấp còi
Biến số n %
SDD
Đơn biến Đa biến
OR(95%CI)

p OR(95%CI)

p
CNSS

> 3500g 332 13,8 0,4 (0,3-0,6)

< 0,01

0,4 (0,3-0,5)
< 0,01
2500g–3500g

2625 28,2 1

1

<2500g 85 38,8 1,6 (1,1-2,5)

< 0,01

1,6 (1,1-2,6)

< 0,05
Giới tính

Nữ 1474 23,2 1 1
Nam 1571 30,4 1,4 (1,2-1,7)

< 0,01

1,5 (1,3-1,7)
<0,01
Nhóm tuổi




≤ 12 tháng 529 18,2 1

1

13-24 tháng 679 29,3 1,86 (1,4-2,5)
< 0,01

1,8 (1,4-2,4)

< 0,01
25-36 tháng 662 31,6 2,1 (1,6-2,7)

< 0,01

2,0 (1,5-2,7)

< 0,01
37-48 tháng 586 30,3 1,9 (1,5-2,6)

< 0,01

1,9 (1,4-2,5)

< 0,01
49-60 tháng 139 23,7 1,4 (1,1-1,8)

< 0,01

1,3 (0,9-1,7)

>0,05
Chế độ ăn

Đủ 2438 25,5 1 1
Không đủ 604 32,8 1,4 (1,2-1,7)

<0,01
1,4 (1,1-1,7)
<0,01
Kết quả bảng 3.9 cho thấy khi phân tích đa biến đều thấy có 5 nhóm
yếu tố của cá nhân trẻ em liên quan rõ rệt đến tỷ lệ thấp còi của trẻ em ven
biển Tiền Hải (p < 0,05) đó là cân nặng sơ sinh, giới, nhóm tuổi, chế độ ăn
của trẻ em.
3.2. Tình trạng thiếu máu, thiếu kẽm ở trẻ thấp còi 25-48 tháng từ
đối tượng điều tra ban đầu.

Bảng 3.11. Giá trị trung bình của Hb, Zn ở trẻ em thấp còi
Xét
nghiệm
25-36 tháng 37-48 tháng Chung
n


n



Hb
170 12,1 ± 1,3 133 12,5 ± 1,2 12,3±1,3
Kẽm
170
63,7 ± 14,4* 133 67,3 ± 11,7*
65,3±13,4
(*: p <0,05)
Kết quả bảng 3.11 cho trình bày giá trị trung bình của Hemoglobin,
kẽm, IGF1 ở trẻ thấp còi nhóm 25 - 36 tháng và 37-48 tháng, trong đó chỉ có
hàm lượng kẽm huyết thanh là có sự khác biệt giữa 2 nhóm tuổi với p<0,05.

11

Bảng 3.12. Tỷ lệ thiếu máu, thiếu kẽm ở trẻ em thấp còi
Chỉ số xét
nghiệm
Chỉ SDD thấp còi

(n=283)

SDD thấp còi +
gầy còm
(n=20)
Chung
(n=303)
p
(test χ2)

SL

%

SL

%

%

Hb (g/dl)
76 26,8 8 40,0 27,7 > 0,05
Kẽm (µg/dl)
199 70,3 15 75,0 70,6 > 0,05
Hb + kẽm
51 18,0 8 40,0 19,5
< 0,05
Bảng 3.12 cho thấy trẻ em thấp còi có 27,7% thiếu máu, 70,6% thiếu
kẽm và 19,5% thiếu cả Hb và kẽm. Tỷ lệ thiếu phối hợp cả Hb và kẽm nhóm
thấp còi có gầy còm cao hơn rõ rệt so với nhóm trẻ chỉ thấp còi (p < 0,05).
3.3. Đánh giá hiệu quả can thiệp cải thiện khẩu phần lên tình trạng dinh
dưỡng của trẻ em 25-48 tháng tuổi tại một số trường mầm non Tiền

Hải Thái Bình
Bảng 3.18. Hiệu quả các biện pháp can thiệp lên cân nặng và tình trạng
SDD nhẹ cân
Chỉ số Nhóm ĐC
(n=421)
Nhóm CT
(n=366)
p
Cân nặng trung bình (Kg,
X
± SD)
M
0
12,4 ±1,6 12,3±1,6 > 0,05
M
12
14,0±1,5 14,1±1,5 > 0,05
M
12
- M
0
1,6±0,47 1,7±0,46 < 0,01

WAZ- score (
X
± SD)
M
0
-1,0 ±0,85 -1,07 ±0,88 > 0,05
M

12
-1,02±0,68 -1,01±0,68 > 0,05
M
12
- M
0
-0,024 ± 0,33 0,054 ± 0,34 < 0,001
p trước sau > 0,05 < 0,01

Tỷ lệ suy dinh dưỡng nhẹ cân CN/T: n (%)
Mắc mới 6 (1,43) 3 (0,82) >0,05
Phục hồi 13 (3,1) 16 (4,4) >0,05
M
0
44 (10,5) 46 (12,6) > 0,05
M
12
37 (8,8) 33 (9,0) > 0,05
CSHQ (%) 16,2 % 28,6 % < 0,05
HQCT (%) 12,4%
Kết quả bảng 3.18 cho thấy cả 2 nhóm đều có sự tăng cân qua các thời
điểm đánh giá, sự khác biệt giữa M
12
- M
0
về cân nặng trung bình, chỉ số Z-

12

score và chỉ số hiệu quả can thiệp giữa 2 nhóm đều khác biệt có ý nghĩa

thống kê với p < 0,05.
Bảng 3.19. Hiệu quả can thiệp lên cân nặng và tình trạng SDD nhẹ cân
theo nhóm tuổi
Các ch
ỉ

s
ố

25
-
36 tháng (a)

37
-
48 tháng (b)

p

Nhóm
ĐC

(n=240)

NhómCT

(n=199)

Nhóm
ĐC

(n=181)

Nhóm
CT

(n=167)

WAZ
-

score (
X
± SD)

M
0

-
0,96±0,8

-
1,0±0,89

-
1,06±0,8

-
1,1±0,87

> 0,05

M
12

-
1,01±0,7

-
0,95±0,69

-
1,05±0,6

-
1,09±0,67

> 0,05

M
12

–

M
0

-
0,0
5

±0,3

0,055±0,35

0,005±0,3

0,053±0,34

p(a)< 0,01

p trư
ớ
c sau

< 0,05

< 0,05

> 0,05

< 0,05


T
ỷ

l
ệ

suy dinh dư

ỡ
ng nh
ẹ

cân CN/T: n (%)

M
0

28 (11,7)

23 (11,6)

16 (8,8)

23 (13,8)

> 0,05

M
12

24 (10,0)

16 (
8,0)

13 (7,2)

17 (10,2)

> 0,05

CSHQ

(%)

14,5 %

31,0%

18,2%

26,1 %

< 0,01

HQ
CT

(%)

16,5%

7,9 %

< 0,05

Phân tích chi tiết theo từng nhóm tuổi, kết quả bảng 3.19 cho thấy trẻ
em nhóm từ 25 – 36 tháng có diễn biến tốt hơn ở cả nhóm CT và ĐC, do vậy

mà hiệu quả can thiệp đạt tốt hơn (p < 0,05).
Bảng 3.20. Hiệu quả các biện pháp can thiệp lên chiều cao và tình trạng
SDD thấp còi
Chỉ số Nhóm ĐC (n=421) Nhóm CT (n=366) p
Chiều cao trung bình (cm,
X
± SD)
M
0
88,9±5,2 89,2±5,7 >0,05
M
12
95,4±5,1 96,1±5,3 < 0,05
M
12
- M
0
6,5±1,2 6,9±1,1 < 0,05
HAZ- score (
X
± SD)
M
0
-1,65±0,91 -1,57±0,97 >0,05
M
12
-1,63±0,81 -1,47±0,74 < 0,01
M
12
- M

0
0,02±0,36 0,1±0,37 < 0,01
p trước sau > 0,05 < 0,001
Tỷ lệ thấp còi CC/T (n,%)
Mắc mới 21 (4,9) 11 (3,0) <0,05
Phục hồi 31 (7,4) 49 (13,4) <0,05
M
0
137 (32,5) 125 (34,2) >0,05
M
12
127 (30,2) 87 (23,8) <0,05
CSHQ (%) 7,1% 30,4% < 0,01
HQCT (%) 23,3%

13

Kết quả bảng 3.20 cho thấy ở nhóm CT có tỷ lệ thấp còi mắc mới thấp hơn
và tỷ lệ phục hồi cao hơn so với nhóm ĐC. Chỉ số HAZ-score tăng rõ rệt ở nhóm
CT so với ĐC. Hiệu quả can thiệp là 23,3%.
Bảng 3.21. Hiệu quả can thiệp lên chiều cao và tình trạng SDD thấp còi
theo nhóm tuổi
Các chỉ số 25-36 tháng (a) 37-48 tháng (b)
NhómĐC
(n=240)
NhómCT
(n=199)
NhómĐC
(n=181)
NhómCT

(n=167)
HAZ- score (
X
± SD)
M
0
-1,66±0,9 -1,6±0,96 -1,64±0,87 -1,54±0,97
M
12
-1,72±0,8 -1,58±0,7 (*) -1,5±0,76 -1,34±0,75 (*)
M
12
– M
0
-0,06±0,4 0,03±0,38 (*) 0,13±0,31 0,19±0,33 (*)
p trước sau
< 0,05 > 0,05 < 0,01 < 0,01
Tỷ lệ thấp còi CC/T (n,%)
M
0
82 (34,2) 73 (36,7) 55 (30,4) 52 (31,1)
M
12
83 (34,6) 54 (27,1) 44 (24,3) 33 (19,7)
CSHQ (%) -1,2 26,2 20,1 36,7
HQCT (%) 27,4 16,6
(*) so sánh 2 nhóm khác biệt có ý nghĩa thống kê với p < 0,05
Kết quả bảng 3.21 chỉ ra rằng ở cả 2 nhóm tuổi đều thấy chỉ số Z-score trung
bình của nhóm CT tăng cao hơn nhóm ĐC một cách rõ rệt (p < 0,05). Tỷ lệ thấp
còi ở các nhóm tuổi đều giảm sau can thiệp nhưng hiệu quả can thiệp của nhóm 25-

36 tháng là 27,4% cao hơn nhóm 37-48 tháng là 16,6%.
Bảng 3.24. Hiệu quả can thiệp đối với nồng độ Hb, kẽm huyết thanh và
IGF-1 qua các thời điểm can thiệp.
Các chỉ số Giai đoạn Nhóm ĐC Nhóm CT p
Hb trung bình
(g/L)
(
X
±SD)

M
0

12,16±1,3 12,27±1,3 > 0,05
M
12
12,41±1,2 12,53±1,1 > 0,05
M
12
-M
0
0,25 0,26 > 0,05
p (trước sau)

< 0,05 < 0,05
Kẽm trung
bình
(
X
±SD)

(mg/dL)
M
0
65,6±14,5 66,1±12,7 > 0,05
M
12
73,2±11,2 80,7±15,8 <0,01
M
12
- M
0
7,6 14,7 < 0,01
p (trước sau)

< 0,01 < 0,001
IGF 1 trung
bình (ng/ml)
(
X
±SD)

M
0
106,5±28,6 101,5±40,1 > 0,05
M
12
93,8±31,4 125,8±43.7 < 0,01
M
12
- M

0
-12,7 24,3 <0,01
p (trước sau)

< 0,01 < 0,01

14

Bảng 3.24 cho thấy, chỉ số Hb trung bình (g/dl) nhóm ĐC và CT trước can
thiệp là tương đương nhau, so sánh sau CT thấy nhóm CT tăng có ý nghĩa thống
kê. Hàm lượng kẽm huyết thanh ở cả 2 nhóm đều tăng nhưng nhóm CT tăng cao
hơn nhóm ĐC. Cũng tương tự như vậy, IGF1 ở nhóm CT cũng tăng cao hơn
nhóm ĐC với p < 0,05. So sánh trước sau can thiệp cho thấy nồng độ Hb, Zn đều
tăng cao hơn so với trước một cách có ý nghĩa thống kê nhưng nhóm CT tăng cao
hơn.
Bảng 3.25. Hiệu quả can thiệp giảm tỷ lệ thiếu máu và thiếu kẽm
Các chỉ số Giai
đoạn

Nhóm ĐC
(n=117)
Nhóm CT
(n=117)
p
Thiếu máu (%)
(Hb <11g/dl)
M
0
29,9 29,1 > 0,05
M

12
23,1 12,8 < 0,05
Mức giảm thiếu máu (%) 6,8 16,3 < 0,05
Chỉ số hiệu quả (%) 22,7 56,0 < 0,05
Hiệu quả CT % 33,3
Thiếu kẽm (%)
(< 70µg/dl)
M
0
66,7 70,9 > 0,05
M
12
43,6 28,2 < 0,05
Mức giảm thiếu kẽm (%) 23,1 42,7 < 0,05
Chỉ số hiệu quả (%) 34,6 60,2 < 0,05
Hiệu quả CT % 25,6
Kết quả 3.25 cho thấy tỷ lệ thiếu máu ở cả nhóm ĐC và nhóm CT đều
đã giảm sau CT, nhưng mức giảm ở nhóm CT (16,3%) cao hơn ở nhóm ĐC
(6,8%) và hiệu quả can thiệp là 33,3% (p < 0,05). Tình trạng thiếu kẽm cũng
đã giảm sau CT ở cả 2 nhóm ĐC và CT, trong đó mức giảm thiếu kẽm ở
nhóm CT (42,7%) cao hơn nhóm ĐC (23,1%) và hiệu quả can thiệp là 25,6%.

15

Bảng 3.28. Hiệu quả can thiệp khẩu phần ăn của trẻ
Hiệu quả can thiệp
(%)

25
-

36 tháng

37
-
48 tháng

ĐC

CT

ĐC

CT

Năng
lượng
CSHQ 12,5 21,4 25,8 39,5
HQCT 8,9 13,7
Protid

CSHQ 3,8 12,6 25,6 44,9
HQCT 8,7 19,3
Lipid

CSHQ 11,9 33,3 37,4 52,3
HQCT 21,4 14,6
Sắt CSHQ 19,8 39,8 27,1 37,9
HQCT 20,0 10,8
Kẽm CSHQ 77,7 108,6 44,7 87,2
HQCT 30,8 42,5

Canxi CSHQ 17,2 42,9 22,0 48,9
HQCT 25,7 26,9
Qua bảng 3.28 cho thấy, chỉ số hiệu quả về năng lượng, hàm lượng
protid, lipid, sắt, kẽm, canxin trong khẩu phần của nhóm can thiệp đều cao
hơn so với nhóm chứng ở cả nhóm 25-36 và 37-48 tháng tuổi. Vi chất kẽm
trong khẩu phần có hiệu quả can thiệp cao nhất là 42,5% ở nhóm 37-48
tháng và 30,8% ở nhóm 25-36 tháng tuổi. Tiếp đó là hiệu quả can thiệp về
canxi (25,7% nhóm 25-36 tháng tuổi và 26,9% nhóm 37-48 tháng tuổi). Hiệu
quả can thiệp về năng lượng, protid và lipid, sắt dao động trong khoảng từ
10-20%.

CHƯƠNG IV. BÀN LUẬN
4.1. Đánh giá tình trạng suy dinh dưỡng và một số yếu tố liên quan ở trẻ
em dưới 60 tháng tuổi vùng ven biển Tiền Hải, Thái Bình.
Tỷ lệ SDD thể nhẹ cân chung của 6 xã ven biển huyện Tiền Hải là
11,1%, thấp hơn so với trung bình của cả nước năm 2012 (16,2%), và của
tỉnh Thái Bình là 16%. Suy dinh dưỡng thể nhẹ cân trong nghiên cứu của
chúng tôi thấp hơn kết quả điều tra tại Nghệ An, Yên Bái. SDD nhẹ cân trẻ
em ở trẻ trai (12,5%) cao hơn trẻ gái (9,6%), sự khác biệt có ý nghĩa thống
kê với p < 0,05. SDD thể nhẹ cân tăng dần theo độ tuổi, ở độ tuổi từ 1 đến

16

12 và từ 13 đến 24 tháng tuổi có tỷ lệ thấp 8,3% và 8,7%, từ 25 đến 36 tháng
tuổi tỷ lệ tăng rất nhanh (13,4%). Kết quả này cũng phù hợp với kết quả của
hầu hết các nghiên cứu từ trước đến nay. Chu Trọng Trang nghiên cứu tại
Nghệ An cho biết tỷ lệ suy dinh dưỡng nhẹ cân tăng dần từ 4% ở nhóm dưới
6 tháng đến 29,6% ở nhóm 48 đến 60 tháng tuổi. Nguyên nhân là do trẻ từ 1
đến 24 tháng tuổi trẻ được chăm sóc tốt hơn được bú mẹ đảm bảo đủ dinh
dưỡng và an toàn cho trẻ nhất là ở dưới 6 tháng tuổi, trẻ trên 24 tháng tuổi

bắt đầu đi nhà trẻ và chế độ ăn phụ thuộc hoàn toàn vào thực phẩm bên ngoài
trong khi khả năng tiêu hóa của trẻ còn kém và cộng thêm với nguy cơ mắc
bệnh nhiễm trùng do tiếp xúc với bên ngoài môi trường nên ảnh hưởng rất
nhiều đến khả năng tiêu hóa hấp thu và dẫn đến tỷ lệ SDD tăng cao.
Theo phân loại của tổ chức Y tế thế giới thì tỷ lệ SDD thể thấp còi
trong nghiên cứu này thuộc mức trung bình (26,9%) và cũng tương đương
với bình quân chung toàn quốc là 26,7%. Suy dinh dưỡng thấp còi độ 2 trong
nghiên cứu này là 5,4% thấp hơn nhiều so với trung bình chung toàn quốc là
10,5%, thấp hơn cả so với mức trung bình chung của Thái Bình năm 2010 là
10,3%. SDD thấp còi xuất hiện sớm ở độ tuổi 1-12 tháng tuổi là 18,1% cao
hơn so với thể SDD nhẹ cân, sau đó tiếp tục tăng nhanh, đến 29,3% ở nhóm
13-24 tháng tuổi, cao nhất ở nhóm 25 -36 tháng tuổi (31,6%) và nhóm 49
đến 60 tháng tuổi có tỷ lệ mắc thấp hơn còn 23,7%. Xu hướng này có lẽ hơi
khác biệt so với một số kết quả nghiên cứu trong thời gian gần đây. Hai
nghiên cứu của tác giả Chu Trọng Trang và Khúc Thị Tuyết Hường thực
hiện tại Nghệ An, nghiên cứu của Lưu Thị Thơ tại Yên Bái cùng với kết quả
tổng điều tra toàn quốc đều cho thấy tỷ lệ suy dinh dưỡng gặp cao nhất ở
nhóm 49 đến 60 tháng tuổi. Trong nghiên cứu này cho thấy tỷ lệ suy dinh
dưỡng thấp còi gặp ở trẻ nam nhiều hơn trẻ nữ, sự khác biệt có ý nghĩa thống
kê với p <0,01. Kết quả này của chúng tôi tương tự như nghiên cứu của
Khúc Thị Tuyết Hường tại Nghệ An năm 2011. Đây cũng là một điểm khác
biệt so với một số nghiên cứu trước. Tác giả Lê Danh Tuyên nghiên cứu trên
8 vùng sinh thái trong cả nước năm 2002 cho thấy tỷ lệ suy dinh dưỡng
không có sự khác biệt đáng kể nào giữa nam và nữ ở tất cả các vùng sinh
thái. Một số nghiên cứu tại Hải Phòng, Hà Nội, Quảng Ninh, Yên Bái
trong thời gian qua cho thấy xu hướng suy dinh dưỡng các thể của nam cao
hơn so với nữ nhưng sự khác biệt không có ý nghĩa thống kê với p >0,05.

17

Kết quả tổng điều tra toàn quốc 2009-2010 cũng cho biết tỷ lệ suy dinh
dưỡng thấp còi ở nam là 31,5% cao hơn so với ở nữ là 27,1%, sự khác biệt
cũng không có ý nghĩa thống kê với p > 0,05. SDD thể gầy còm chung của
trẻ dưới 5 tuổi là 4,5%, thấp hơn so với tổng điều tra toàn quốc của Viện
dinh dưỡng năm 2010 (7,1%). Tỷ lệ SDD thể gầy còm của nam là (5,7%)
cũng cao hơn so với nữ (3,1%), sự khác biệt có ý nghĩa thống kê với p <
0,05, thấp hơn so với tổng điều tra năm 2010 tỷ lệ SDD gầy còm ở nam là
7,3% và ở nữ là 6,9%.
Trong tổng số 819 trẻ dưới 5 tuổi SDD thấp còi ở vùng ven biển Tiền
Hải có 63,2% chỉ SDD thấp còi, 27% phối hợp với thể nhẹ cân, 3,9% phối
hợp cả nhẹ cân và gầy còm (cả ba thể) và đặc biệt có 5,9% trẻ thấp còi kết
hợp với thừa cân. Do đó khi can thiệp phòng chống SDD thấp còi chúng ta
cần chú ý đến việc bù thêm năng lượng trong khẩu phần ăn cho trẻ đồng thời
cũng cần phải phòng tránh trẻ không phục hồi được chiều cao mà lại bị thừa
cân béo phì và một trong các giải pháp không thể thiếu được là bổ sung thêm
vi chất dinh dưỡng cho trẻ nhất là các vi chất giúp cho phát triển tăng trưởng
chiều cao của trẻ. Tương ứng với tỷ lệ thấp còi cao thì giá trị trung bình
Zscore chiều cao theo tuổi ở tất cả các lứa tuổi đều có giá trị âm và thấp nhất
là nhóm 25-48 tháng tuổi và sự khác biệt rõ ràng nhất giữa nam và nữ là ở
lứa tuổi dưới 12 tháng. Nghiên cứu này cũng tương tự như phân tích của
Trần Thành Đô về xu hướng thay đổi giá trị Zscore ở trẻ em.
Suy dinh dưỡng thấp còi hiện nay đang là vấn đề của nhiều quốc gia
trên thế giới, nhất là ở các nước đang phát triển. Theo số liệu của tổ chức Y
tế thế giới năm 2010, tỷ lệ suy dinh dưỡng thấp còi trên thế giới là 26,7%
tương ứng 171 triệu trẻ em dưới 5 tuổi bị thấp còi trong đó 167 triệu trẻ em
là ở các nước đang phát triển. Châu Á là nơi có diễn biến suy dinh dưỡng
thấp còi giảm rất nhanh từ 49% năm 1990 còn 28% năm 2010. Trong khi đó
châu Phi có mức giảm rất chậm, vẫn dao động trong vòng 40% sau 20 năm.
Các nước Mỹ Latin và vùng Caribe cũng có mức giảm 10% trong khoảng
thời gian này, tỷ lệ suy dinh dưỡng thấp còi chỉ còn 14%. Nguồn số liệu

thống kê năm 2013 của WHO cũng cho biết một xu hướng tương tự. Tỷ lệ
suy dinh dưỡng cao trên 40% gặp ở một số nước như Ethiopia, India,
Madagascar, Malavi, Niger, Mozambique, Somali. Ở khu vực Đông Nam Á,
Đông Timor là nước có tỷ lệ suy dinh dưỡng thấp còi rất cao tới 60% ở nam

18

và 56% ở nữ. Lào cũng có gần 1 nửa số trẻ dưới 5 tuổi bị suy dinh dưỡng
thấp còi (48% ở nam và 47% ở nữ). Campuchia có tỷ lệ mắc thấp hơn nhưng
cũng ở ngưỡng xấp xỉ 40 % (41% ở nam và 37% ở nữ).
Tình trạng SDD thấp còi của trẻ có liên quan rất nhiều đến các yếu tố
văn hóa, xã hội, môi trường sống và cả các yếu tố cá nhân của trẻ. So sánh tỷ
lệ suy dinh dưỡng thấp còi dưới 5 tuổi theo nghề của mẹ kết quả có sự khác
biệt có ý nghĩa thống kê. Tỷ lệ trẻ SDD thấp còi ở trẻ có mẹ là cán bộ gặp
thấp nhất. Mức độ liên quan SDD thấp còi tăng dần, từ so sánh tương quan
hồi quy đơn biến từ mẹ có nghề công nhân với OR (95% CI) bằng 1,5(1,04-
2,1), nông dân OR (95% CI) bằng 1,6(1,2-2,2), nội trợ buôn bán OR (95%
CI) bằng 1,6(1,1-2,3). Môi trường sống là một yếu tố quan trọng tác động
đến tình trạng dinh dưỡng của trẻ. Một môi trường sống an toàn, vệ sinh giúp
trẻ khỏe mạnh, tránh được vòng luẩn quẩn giữa nhiễm trùng và suy dinh
dưỡng. Trong nghiên cứu của chúng tôi, trẻ ở gia đình có nhà tiêu hợp vệ
sinh có tỷ lệ SDD thấp còi (25,2%) thấp hơn trẻ ở gia đình nhà tiêu không
hợp vệ sinh (30,7%), sự khác biệt có ý nghĩa thống kê với p < 0,01 trong so
sánh tương quan hồi quy đơn biến với OR (95% CI) bằng 1,3(1,1-1,6) và với
p < 0,05 trong tương quan hồi quy đa biến với OR (95% CI) bằng 1,2(1,04-
1,5). Kết quả nghiên cứu về vấn đề nguồn nước cho thấy gia đình trẻ sử dụng
nước máy có tỷ lệ SDD thấp còi thấp nhất (23,4%), tỷ lệ này tăng lên khi gia
đình trẻ sử dụng các nguồn nước giếng khoan (29,4%) và giếng khơi (30,1%)
sự khác biệt có ý nghĩa thống kê. Xét mối tương quan hồi quy trong trường
hợp gia đình sử dụng giếng khoan trong hồi quy đơn biến với OR (95% CI)

bằng 1,4(1,1-1,8), trong hồi quy đa biến với OR (95% CI) bằng 1,3(1,02-
1,7). Xét mối tương quan hồi quy trong trường hợp gia đình sử dụng giếng
khơi trong hồi quy đơn biến với OR (95% CI) bằng 1,36(1,2-1,6), trong hồi
quy đa biến với OR (95% CI) bằng 1,4(1,1-1,6). Như vậy, có thể thấy môi
trường sống có tác động không nhỏ tới tình trạng dinh dưỡng của trẻ.
Vấn đề tuổi mẹ khi sinh cũng ảnh hưởng tới tình trạng SDD của trẻ.
Trẻ có tuổi mẹ khi sinh dưới 20 tuổi tỷ lệ SDD thấp còi cao 40,5% so với
tuổi bình quân từ 21 đến 40 tuổi 26,1%, sự khác biệt có ý nghĩa thống kê với
p <0,05 và so sánh hồi quy đa biến và đơn biến đều có ý nghĩa liên quan.
Như vậy tuổi mẹ khi sinh thấp dưới hặc bằng 20 tuổi có mối liên quan làm
tăng tỷ lệ SDD thấp còi, vấn đề này hoàn toàn hợp lý vì mẹ ít tuổi dẫn đến

19

kinh nghiệm nuôi con và điều kiện kinh tế khó khăn. Đa số các bà mẹ này
còn phụ thuộc vào gia đình nên chưa thể chủ động trong việc nuôi trẻ, thiếu
cả kinh nghiệm chăm sóc, theo dõi đánh giá tình trạng dinh dưỡng của trẻ
khỏe cũng như trẻ bị bệnh.
Một số nghiên cứu cho thấy tuổi của mẹ trên 40 . Cân nặng sơ sinh là
một trong những yếu tố có liên quan chặt chẽ tới suy dinh dưỡng đã được
nhiều nghiên cứu chứng minh. Nhóm trẻ có cân nặng sơ sinh bình thường thì
tỷ lệ SDD thấp còi là 28,2%, trẻ có cân nặng sơ sinh cao trên 3500 gam tỷ lệ
SDD thấp còi là 13,8%, sự khác biệt có ý nghĩa thống kê với p < 0,01, so
sánh hồi quy đa biến và đơn biến đều xác định mối liên quan giữa cân nặng
sơ sinh cao giúp giảm tỷ lệ SDD thấp còi của trẻ. Tuổi và giới tính là 2 yếu
tố cá nhân có liên quan khá chặt chẽ tới tình trạng suy dinh dưỡng của trẻ.
Kết quả nghiên cứu cho thấy tỷ lệ SDD thấp còi dưới 12 tháng tuổi là 18,2%
thấp nhất, sau đó tăng dần ở 3 độ tuổi sau 13-24, 25-36; 37-48; 49-60 tháng
tuổi và có xu hướng giảm xuống song vẫn cao hơn so với dưới 12 tháng tuổi,
sự khác biệt có ý nghĩa thống kê với p < 0,01 so sánh hồi quy đơn biến cả 4

nhóm tuổi đều có tương quan đến tình trạng SDD thấp còi của trẻ, so sánh
hồi quy đa biến ở 3 độ tuổi sau 13-24, 25-36; 37-48 tháng tuổi có sự liên
quan giữa nhóm tuổi với tình trạng SDD thấp còi có ý nghĩa thống kê với p <
0,01.
4.2. Tình trạng thiếu vi chất dinh dưỡng ở trẻ SDD thấp còi 25 đến 48
tháng tuổi chọn từ đối tượng điều tra ban đầu.
Tình trạng thiếu vi chất dinh dưỡng là một trong những nguyên nhân
quan trọng dẫn đến suy dinh dưỡng, đặc biệt là suy dinh dưỡng thấp còi.
Trong nghiên cứu này chúng tôi đánh giá mức độ thiếu Hemoglobin và thiếu
kẽm ở nhóm trẻ 25-48 bị thấp còi. Kết quả cho thấy, giá trị trung bình Hb
(g/l) của trẻ SDD thấp còi ở nhóm 25 -36 tháng là 12,1 ± 1,3, ở nhóm 37 -
48 tháng tuổi là 12,5 ± 1,2g/dL và tỷ lệ thiếu máu chung là 27,7% tương
đương với các kết quả năm 2008 tỷ lệ thiếu máu chung của trẻ em toàn quốc
là 29%, trong đó nhóm tuổi 24-36 tháng tuổi là 38% ở nhóm và ở nhóm 36-
48 tháng tuổi 29%. So với kết quả nghiên cứu của Nguyễn Thanh Hà năm
2011 tỷ lệ thiếu máu của trẻ từ 6 đến 36 tháng tuổi là từ 39 đến 41% giá trị
trung bình của Hb 11,83 ± 1,37 đến 11,8 ± 1,28. Kết quả nghiên cứu của
chúng tôi cao hơn so với kết quả nghiên cứu của Nguyễn Quang Trung ở trẻ

20

em dưới 1 tuổi ở Quế võ Bắc Ninh năm 2004, giá trị Hb trung bình là 10,86
đến 11,16 và tỷ lệ thiếu máu dao động từ 47,9% đến 57,2%. Nhưng nếu so
với tỷ lệ thiếu máu của trẻ em 6 - 36 tháng tuổi ở Quảng Trị (44,3%) thì tỷ lệ
thiếu máu trong nghiên cứu này vẫn thấp hơn mặc dù đánh giá tình trạng
thiếu vi chất ở trẻ thấp còi.
Giá trị trung bình nồng độ kẽm huyết thanh 65,3 ± 13,4 µg/dl và tỷ lệ
thiếu kẽm là 70,6%, cao hơn so với kết quả nghiên cứu của Nguyễn Thanh
Hà 2011, tỷ lệ thiếu kẽm dao động từ 36,9 đến 44,7%. Các tác giả Nguyễn
Xuân Ninh và cộng sự đã đánh giá tỷ lệ thiếu kẽm ở trẻ em tại cộng đồng,

dao động trong khoảng 25 - 40% tùy theo địa phương và nhóm tuổi nghiên
cứu. Hằng số sinh học của người Việt Nam thập kỷ 90 của thế kỷ 20 cho biết
nồng độ kẽm ở lứa tuổi 1-36 tháng là 93,07 µg/dL ở nam và 97,18 µg/dL ở
nữ. Như vậy, trẻ thấp còi có nồng độ kẽm huyết thanh thấp hơn nhiều so với
trẻ bình thường. Sự khác biệt có ý nghĩa thống kê với p < 0,05.
Kết quả cho thấy, tỷ lệ thiếu máu trẻ SDD thấp còi từ 25 đến 36 tháng tuổi
35,5%, trẻ từ 37 đến 48 tháng tuổi 20,3% có xu hướng giảm dần phù hợp với kết
quả đánh giá tình trạng thiếu máu toàn quốc năm 2008, có xu hướng giảm khi tuổi
của trẻ tăng lên: 45% ở nhóm 12-24 tháng tuổi, 38% ở nhóm 24-36 tháng tuổi,
29% ở nhóm 36-48 tháng tuổi; 19,7% ở nhóm 48-59 tháng tuổi. Tuy nhiên tỷ lệ
thiếu máu tương ứng theo nhóm tuổi thấp hơn năm 2008, đây là kết quả của
chương trình phòng chống thiếu máu của trẻ tại địa phương.
Tỷ lệ thiếu kẽm trẻ chỉ SDD thấp còi 70,3%, trẻ thấp còi kết hợp với
gầy còm là 75%, không có sự khác biệt lớn giữa thể SDD, tuy nhiên tỷ lệ
thiếu kẽm cao hơn so với nghiên cứu của Trần Thị Lan ở trẻ từ 12 đến 36 tháng
tuổi (dao động từ 35,4% đến 43,5%). Trẻ được coi là thiếu kẽm khi nồng độ kẽm
huyết thanh < 70 µg/dl hoặc < 10,7 µmol/l. Tuy nhiên theo nhiều nhà nghiên cứu
dinh dưỡng trên thế giới hàm lượng kẽm huyết thanh không có giá trị cao trong
việc đánh giá tình trạng kẽm. Nhiều nghiên cứu đã chứng minh rằng kẽm huyết
thanh chỉ chiếm 0,1% tổng lượng kẽm trong cơ thể, và hàm lượng kẽm huyết
thanh thường duy trì ở mức độ rất thấp như vậy nhưng lại có mức độ giao động
rất nhiều tùy theo tình trạng sinh lý và lượng kẽm trong thức ăn. Song nó cũng
có tác dụng phản ánh tình trạng cung cấp kẽm qua thức ăn hàng ngày của trẻ
trong quá trình nuôi dưỡng và nếu thiếu lâu dài sẽ làm cho cơ thể thiếu kẽm thực
sự cung cấp cho quá trình phát triển cơ thể. Nghiên cứu tại khu vực nông thôn

21

của Đông Timor cho thấy thiếu vi chất dinh dưỡng cũng là một vấn đề có ý
nghĩa sức khỏe cộng đồng nghiêm trọng khi tác giả cho biết tỷ lệ thiếu máu,

thiếu vitamin A và thiếu kẽm tương ứng là 36%, 68% và 50%.
4
.3. Hiệu quả can thiệp cải thiện khẩu phần lên tình trạng dinh dưỡng của trẻ
em 25-48 tháng tuổi tại một số trường mầm non Tiền Hải Thái Bình
Kết quả sau 12 tháng can thiệp, trẻ ở cả hai nhóm ĐC tăng 1,6 ± 0,7 kg và
CT tăng 1,7 ± 0,6 kg, sự khác biệt giữa hai nhóm can thiệp có ý nghĩa thống kê
với p < 0,0. Điều đó cho thấy tác dụng cải thiện khẩu phần ăn (CT) có tác dụng
tăng cân tốt hơn so với nhóm ĐC. Mức độ tăng cân của nhóm CT tương đương
với chuẩn của WHO. Hiệu quả can thiệp tỷ lệ SDD thể nhẹ cân ở nhóm ĐC là
16,2% thấp hơn nhóm CT 28,6%, so sánh sự khác biệt có ý nghĩa thống kê với p
< 0,05, tăng thấp hơn so với nghiên cứu của Nguyễn Thanh Hà nhóm chứng là
9,9%; nhóm kẽm là 48% và nhóm sprinkle là 57,3%.
Sự tăng của chỉ số Zscore chiều cao theo tuổi của nhóm CT là 0,1±0,37
cao hơn ở nhóm ĐC 0,02±0,36, sự khác biệt có ý nghĩa thống kê với p <
0,01. Hiệu quả can thiệp cải thiện mức độ tăng chiều cao trung bình của
nhóm CT cao hơn ở nhóm ĐC là 0,4 (cm), sự khác biệt có ý nghĩa thống kê
với p < 0,05. Mức độ tăng chiều cao của nghiên cứu bổ sung kẽm cao hơn so
với nhóm chứng của Nguyễn Thanh Hà sau 6 tháng là 0,37 (cm), sự khác
biệt có ý nghĩa thống kê với p < 0,05. Tuy sự so sánh trong điều kiện không
giống nhau song về độ tuổi can thiệp và nhóm so sánh nhưng chúng tôi thấy
việc bổ sung khẩu phần ăn đã có tác động tăng chiều cao của trẻ hơn so với
việc chỉ can thiệp truyền thông. Hiệu quả can thiệp sau 12 tháng ở nhóm ĐC
là 7,1% ở nhóm CT là 30,4%, hiệu quả can thiệp bổ sung khẩu phần phối
hợp với truyền thông so với chỉ can thiệp truyền thông là 23,3%. Trong
nghiên cứu chúng tôi đã bổ sung cải thiện khẩu phần ăn của trẻ ở nhóm CT
là ngao đã làm tăng đáng kể việc bổ sung hàm lượng kẽm cho trẻ, đây là
nguyên nhân tăng thúc đẩy phát triển chiều cao của trẻ. Phối hợp kết quả của
tăng cân và tăng chiều cao cho thấy, việc cải thiện khẩu phần ăn của trẻ bằng
bổ sung hải sản có hàm lượng kẽm cao có tác dụng tốt trong việc cải thiện
chiều cao mà ít tác động lên cân nặng của trẻ. Đây là hướng can thiệp tốt cho

chương trình phòng chống SDD thể thấp còi hiện nay.
Thiếu kẽm là một vấn đề có ý nghĩa sức khỏe cộng đồng ở nhiều quốc
gia trên thế giới. Hầu hết các nghiên cứu trong và ngoài nước đều bổ sung

22

kẽm qua dược phẩm hoặc thực phẩm bổ sung vi chất. Trong khi đó nghiên
cứu của chúng tôi đã chọn ngao là loại thực phẩm giàu kẽm (đứng thứ 2 sau
sò) nhưng có giá thành phù hợp để cải thiện khẩu phần ăn của trẻ. Trong
ngao ngoài lượng protid, lipid còn có nhiều vi chất cần thiết cho sự phát triển
của trẻ như sắt, đồng, canxi, vitamin A, B12, B6 và đặc biệt là kẽm. Hàm
lượng kẽm trước can thiệp của cả 2 nhóm đều dao động trong khoảng 56,6 ±
14,5 ở nhóm ĐC và 66,1 ± 12,7 ở nhóm CT thấp dưới ngưỡng nồng độ kẽm
huyết thanh của trẻ em (70 µg/ dl), sau can thiêp ở cả 2 nhóm đều cao hơn
ngưỡng, mức tăng hàm lượng kẽm trung bình trước và sau can thiệp ở cả
nhóm ĐC và nhóm CT đều tăng rõ rệt, sự khác biệt có ý nghĩa thống kê, tuy
nhiên ở nhóm CT tăng 14,7g/dl, gấp hai lần so với nhóm ĐC (7,6 g/dl) sự
khác biệt có ý nghĩa thống kê với p < 0,01. Điều này hoàn toàn phù hợp vì ở
nhóm CT đã được bổ sung thêm nỗi ngày 2 mg kẽm trong thực phẩm ngao
bổ sung. Kết quả giảm mức độ thiếu kẽm ở nhóm CT là 42,7% cao hơn
nhóm ĐC (23,1%) sự khác biệt có ý nghĩa thống kê. Kết quả phù hợp với kết
quả can thiệp bổ sung kẽm cho trẻ SDD thấp còi từ 6 đến 36 tháng tuổi năm
2011 của Nguyễn Thanh Hà tỷ lệ thiếu kẽm giảm từ 44,7% xuống còn 9,3%.
Một nghiên cứu tại New Zealand cũng đã tiến hành một thử nghiệm chế độ
ăn uống trong vòng 20 tuần để đánh giá hiệu quả của bổ sung thịt đỏ và sữa
giàu vi chất đối với tình trạng thiếu kẽm nhẹ ở trẻ. Kết quả cho thấy khẩu
phần kẽm tăng mạnh đến 0,8mg/ngày ở nhóm ăn thịt đỏ và 0,7mg/ngày ở
nhóm dùng sữa nhưng nồng độ kẽm huyết thanh và kẽm ở tóc chưa tăng
tương ứng.
Trong nghiên cứu này, tình trạng dinh dưỡng của trẻ đã được cải thiện

cả về các chỉ số nhân trắc và xét nghiệm. Mức độ cải thiện của nhóm can
thiệp tốt hơn so với nhóm chứng. Kết quả này phù hợp với đánh giá về hiệu
quả can thiệp khẩu phần cho trẻ. Chỉ số hiệu quả về khẩu phần của nhóm can
thiệp đều cao hơn so với nhóm chứng ở cả nhóm 25-36 và 37-48 tháng tuổi.
Vi chất kẽm trong khẩu phần có hiệu quả can thiệp cao nhất là 42,5% ở
nhóm 37-48 tháng và 30,8% ở nhóm 25-36 tháng tuổi. Hiệu quả can thiệp về
canxi (25,7% nhóm 25-36 tháng tuổi và 26,9% nhóm 37-48 tháng tuổi). Hiệu
quả can thiệp về năng lượng, protid và lipid, sắt đạt trong khoảng từ 10-20%
(bảng 3.28).

23

KẾT LUẬN
1. Tình trạng SDD và một số yếu tố liên quan ở trẻ em dưới 5 tuổi
vùng ven biển Tiền Hải, Thái Bình.
- Tình trạng SDD ở trẻ em dưới 5 tuổi phổ biến nhất là tỷ lệ mắc thể
thấp còi (26,9%) rồi đến thể nhẹ cân (11,1%) và thấp nhất là thể gầy còm
(4,5%), tỷ lệ SDD tăng dần lên theo tuổi, tăng nhanh từ nhóm 13-24 tháng và
tỷ lệ cao nhất từ các nhóm trẻ trên 24 tháng.
- Trẻ em SDD phối hợp nhiều thể chiếm xấp xỉ 30% trong số trẻ em, riêng
thể thấp còi có 36,8% phối hợp với các thể SDD khác (27,0% phối hợp với nhẹ cân,
phối hợp với thừa cân chiếm 5,9%, phối hợp gầy còm là 3,9%)
- Các yếu tố liên quan rõ rệt đến thấp còi ở trẻ em dưới 5 tuổi là: trình
độ học vấn mẹ thấp, nghề nghiệp mẹ là nông dân, cân nặng sơ sinh thấp, nhà
tiêu và nguồn nước giếng không hợp vệ sinh, giới, nhóm tuổi trên 12 tháng,
chế độ ăn không đủ theo nhu cầu. Các yếu tố kinh tế gia đình, số con trong gia
đình, thứ tự sinh không thấy có liên quan đến tỷ lệ thấp còi ở trẻ.
2. Tỷ lệ thiếu máu, thiếu kẽm ở trẻ em thấp còi 25-48 tháng tuổi từ
đối tượng điều tra ban đầu
- Nồng độ kẽm trung bình ở trẻ 25-48 tháng tuổi thấp còi là 65,3± 13,4

µg/dL, nồng độ Hb là 12,3 ± 1,3 g/dl.
- Ở trẻ 25-48 tháng tuổi thấp còi có 27,7% thiếu máu và 70,6% thiếu
kẽm, trong đó có 19,5% phối hợp cả thiếu máu và thiếu kẽm. Nhóm 25-36
tháng có tỷ lệ thiếu máu cao hơn nhóm 37-48 tháng với p <0,05.
3. Hiệu quả can thiệp cải thiện khẩu phần lên tình trạng dinh dưỡng
trẻ em 25 - 48 tháng tuổi tại trường mầm non
- Kết quả can thiệp đã làm cho khẩu phần trẻ em 25-48 tháng nhóm
CT được cải thiện rõ rệt so với nhóm ĐC. Vi chất kẽm trong khẩu phần có
hiệu quả can thiệp cao nhất đạt 42,5% ở nhóm 37-48 tháng và 30,8% ở nhóm
25-36 tháng tuổi. Hiệu quả can thiệp về canxi là 25,7% nhóm 25-36 tháng
tuổi và 26,9% nhóm 37-48 tháng tuổi. Hiệu quả can thiệp về năng lượng,
protid và lipid, sắt đạt từ 10-20%.
- Hiệu quả can thiệp đối với SDD thể thấp còi tốt hơn đối với SDD thể
nhẹ cân (23,3% so với 12,4%), trong đó tốt hơn đối với cả tỷ lệ SDD mắc mới

24

và tỷ lệ SDD được phục hồi. Can thiệp ở nhóm 25-36 tháng đạt hiệu quả tốt
hơn so với nhóm 37-48 tháng ở cả 2 thể SDD.
- Can thiệp 12 tháng vừa có khả năng phục hồi vừa có khả năng dự
phòng được SDD thể thấp còi: Tỷ lệ SDD mắc mới thể thấp còi ở nhóm ĐC
là 5,0% cao hơn so với nhóm CT (3,0%). Tỷ lệ phục hồi SDD thấp còi ở
nhóm ĐC là 7,4% thấp hơn so với nhóm CT là 13,4% (p < 0,05).
- Kẽm huyết thanh nhóm CT tăng 14,7 µg/dL còn nhóm ĐC chỉ tăng
7,6 µg/dL (p<0,001). Tỷ lệ thiếu kẽm ở nhóm CT giảm 42,7% nhưng ở nhóm
ĐC chỉ đạt 23,5%. HQCT đối với tình trạng thiếu kẽm đạt 25,6%
- Mức độ giảm thiếu máu ở nhóm ĐC là 6,8% và ở nhóm CT là
16,3% (p < 0,05). HQCT đối với tình trạng thiếu máu đạt 33,3%
- Mức độ tăng IGF-1 trung bình sau can thiệp của nhóm CT là
24,3ng/dl trong khi nhóm ĐC (-12,7%); sự khác biệt với p<0,01.

KIẾN NGHỊ
1. Cần xã hội hóa, huy động cộng đồng và gia đình cùng tham gia
thực hiện để tận dụng nguồn hải sản giàu vi chất dinh dưỡng cho
phòng chống SDD thấp còi là biện pháp hiệu quả và khả thi trong
điều kiện của vùng ven biển.
2. Cần tăng cường giám sát tình trạng SDD thấp còi và tiếp tục
nghiên cứu can thiệp thời gian dài hơn để xác định các giải pháp
hiệu quả trong phòng chống SDD thấp còi và thiếu vi chất dinh
dưỡng ở trẻ em.

25

bộ giáo dục và đào tạo Bộ y tế

trờng đại học y DCthái bình
***************

TRN QUANG TRUNG




THC TRNG SUY DINH DNG THP CềI
V HIU QU CAN THIP CI THIN
KHU PHN N CHO TR EM DI 5 TUI
VNG VEN BIN TIN HI, THI BèNH

chuyên ngành: Y tế công cộng
M số: 62.72.03.01



Tóm tắt luận án tiến sỹ






Thái Bình - 2014