Tiết 123 - Nghĩa tường minh và hàm ý

CHÀO MỪNG CÁC THẦY CÔ GIÁO
VỀ DỰ GIỜ TẠI LỚP 9A!

I. Phân biệt nghĩa t ờng minh
và hàm ý .

2. Nhận xét .
1. Ví dụ : SGK
Tiết 123: Nghĩa t ờng minh và hàm ý

? Qua câu Trời ơi chỉ còn có
năm phút ! , em hiểu anh thanh
niên muốn nói điều gì ? Vì sao anh
không nói thẳng điều đó với hoạ sĩ
và cô gái ?
Đoạn trích :
-
Trời ơi, chỉ còn có năm phút !
Chính là anh thanh niên giật mình
nói to, giọng c ời nh ng đầy tiếc rẻ. Anh
chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền,
tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc l ỡi
đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại
chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già
.
-
Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây
này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên.
Để ng ời con gái khỏi trở lại bàn, anh

lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa
cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ s
mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và
quay vội đi.
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
- Anh rất tiếc vì sắp hết thời gian gặp
gỡ.
Anh không muốn nói thẳng điều đó
có thể vì ngại ngùng, vì muốn che
giấu tình cảm của mình.

I. Phân biệt nghĩa t ờng minh
và hàm ý .

2. Nhận xét .
1. Ví dụ : SGK
Tiết 123: Nghĩa t ờng minh và hàm ý

Câu nói thứ hai của anh thanh
niên có ẩn ý gì không?
Đoạn trích :
-
Trời ơi, chỉ còn có năm phút !
Chính là anh thanh niên giật mình
nói to, giọng c ời nh ng đầy tiếc rẻ. Anh
chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền,
tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc l ỡi
đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại
chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già
.

-
Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây
này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên.
Để ng ời con gái khỏi trở lại bàn, anh
lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa
cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ s
mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và
quay vội đi.
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
Câu nói này không chứa ẩn ý (nói
trực tiếp sự việc cô kĩ s quên chiếc
mùi soa).

I. Phân biệt nghĩa t ờng minh
và hàm ý .

2. Nhận xét .
1. Ví dụ : SGK
Tiết 123: Nghĩa t ờng minh và hàm ý

Đoạn trích :
-
Trời ơi, chỉ còn có năm phút !
Chính là anh thanh niên giật mình
nói to, giọng c ời nh ng đầy tiếc rẻ. Anh
chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền,
tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc l ỡi
đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại
chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già

.
-
Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây
này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên.
Để ng ời con gái khỏi trở lại bàn, anh
lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa
cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ s
mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và
quay vội đi.
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
Câu nói này không chứa ẩn ý (nói
trực tiếp sự việc cô kĩ s quên chiếc
mùi soa) => Nghĩa t ờng minh
Anh rất tiếc vì sắp hết thời gian gặp
gỡ.
Anh không muốn nói thẳng điều đó
có thể vì ngại ngùng, vì muốn che
giấu tình cảm của mình.
=> Hàm ý

I. Ph©n biÖt nghÜa t êng minh
vµ hµm ý .

2. NhËn xÐt .
1. VÝ dô : SGK
TiÕt 123: NghÜa t êng minh vµ hµm ý

3. KÕt luËn
- Nghĩa tường minh là phần

thông báo được diễn đạt trực
tiếp bằng từ ngữ trong câu.
- Hàm ý là phần thông báo tuy
không được diễn đạt trực tiếp
bằng từ ngữ trong câu nhưng
có thể suy ra từ những từ ngữ
ấy.

Cho lời thoại sau: “Trời sắp mưa đấy!”
Hãy tìm các tình huống giao tiếp khác nhau để
có những hàm ý khác nhau.

I. Ph©n biÖt nghÜa t êng minh
vµ hµm ý .

2. NhËn xÐt .
1. VÝ dô : SGK
TiÕt 123: NghÜa t êng minh vµ hµm ý

3. KÕt luËn
- Nghĩa tường minh là phần
thông báo được diễn đạt trực
tiếp bằng từ ngữ trong câu.
- Hàm ý là phần thông báo tuy
không được diễn đạt trực tiếp
bằng từ ngữ trong câu nhưng
có thể suy ra từ những từ ngữ
ấy.
4. Lưu ý:
-

Hàm ý phụ thuộc vào tình huống giao
tiếp.
-
Hàm ý thường được sử dụng trong
các văn bản nghệ thuật.
- Hàm ý còn xuất hiện qua các hành
động, cử chỉ.

Câu tục ngữ:
-
Không thầy đố mày làm nên
-
Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng
? Theo em, câu nào được hiểu theo nghĩa tường
minh, câu nào có nghĩa hàm ý.
Nghĩa tường minh
Nghĩa hàm ý

-
Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng
đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một
cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại
chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
-
Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở
lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả
cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)

II. LUYỆN TẬP:
Bài tập 1 /sgk.75:
TIẾT 123
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý

a. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy: chưa muốn chia tay.
b. Từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái:…mặt đỏ ửng, nhận lại
chiếc khăn, quay vội đi > Cô gái đang bối rối đến vụng về vì
ngượng, cô định kín đáo để khăn làm kỉ vật cho anh thanh
niên, nhưng anh thanh niên quá thật thà tưởng cô bỏ quên
nên gọi cô để trả lại.
II. LUYỆN TẬP:
Bài tập 1 /sgk.75:
TIẾT 123
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý

II. LUYỆN TẬP:
Bài tập 2 /sgk.75:
-> Hàm ý: Ông hoạ sĩ già chưa kịp uống nước chè đấy.
Hãy cho biết hàm ý của câu in đậm trong đoạn trích sau đây:
Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội hoạ và cô gái:
- Đây, tôi giới thiệu anh một hoạ sĩ lão thành nhé. Và cô đây
là kĩ sư nông nghiệp. Anh đưa khách về nhà đi. Tuổi già cần
nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá. Anh hãy đưa ra cái món chè
pha nước mưa thơm như nước hoa của Yên Sơn nhà anh.
Bài tập 1 /sgk.75:
TIẾT 123
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý

II. LUYỆN TẬP:

Bài tập 3 /sgk.75 (về nhà):
Tìm câu chứa hàm ý trong đoạn trích sau và cho biết nội dung của
hàm ý.
Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp doạ đánh, nó phải gọi nhưng
lại nói trổng:
- Vô ăn cơm!
Anh Sáu vẫn ngồi im, giả vờ không nghe, chờ nó gọi “Ba vô ăn
cơm”. Con bé cứ đứng trong bếp nói vọng ra:
- Cơm chín rồi!
Anh cũng không quay lại.
(Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)
Bài tập 2 /sgk.75:
Bài tập 1 /sgk.75:
TIẾT 123
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý

II. LUYỆN TẬP
TIẾT 123
Bài 4 (SGK trang 76): Đọc các đoạn trích sau và cho biết những
câu in đậm có chứa hàm ý không? Vì sao?
a. Có người hỏi:
- Sao bảo Làng Chợ Dầu tinh thần lắm cơ mà? …
- Ấy thế mà bây giờ đổ đốn ra thế đấy!
Ông Hai trả tiền nước, đứng dậy, chèm chẹp miệng, cười
nhạt một tiếng, vươn vai nói to:
- Hà, nắng gớm, về nào …
Ông Hai vờ vờ đứng lảng ra chỗ khác, rồi đi thẳng. Tiếng
cười nói xôn xao của đám người mới tản cư lên ấy vẫn dõi
theo.
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý

(đánh trống lảng, cố ý nói sang chuyện khác)

II. LUYỆN TẬP
TIẾT 123
4.b. – Này, thầy nó ạ.
Ông Hai nằm rũ ra ở trên giường không nói gì.
-
Thầy nó ngủ rồi à?
-
Gì?
Ông lão khẽ nhúc nhích.
-
Tôi thấy người ta đồn…
Ông lão gắt lên:
-
Biết rồi!
Bà Hai nín bặt. Gian nhà lặng đi hiu hắt.
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
(Câu nói dở dang, chưa trọn ý hoặc không
muốn nói hết ý.)

? Hãy chọn đáp án đúng nhất trong những câu sau:
1. Hàm ý là phần thông báo:
A. Trái ngược với nghĩa tường minh.
B. Ẩn đằng sau nghĩa tường minh.
C. Không diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
D. Được diễn đạt trực tiếp trong câu.
2. Dùng hàm ý trong trường hợp nào sau đây?
A. Khi không biết diễn đạt rõ ý.
B. Khi không muốn nói rõ ý.

C. Khi không muốn người nghe hiểu ý.
D. Khi muốn chấm dứt cuộc thoại.
BÀI TẬP CỦNG CỐ

Trống vào lớp đã 10 phút, Hiếu mới hớt hải chạy
vào. Thầy giáo nhìn đồng hồ, nói:……
? Em hãy diễn đạt ý muốn nói của thầy bằng 2 câu.
Một câu có nghĩa tường minh, một câu dùng hàm ý.
-
Nghĩa tường minh: Em đến trễ 10 phút rồi đấy!
-
Hàm ý: Em có đồng hồ không?

I. Ph©n biÖt nghÜa t êng minh
vµ hµm ý .

2. NhËn xÐt .
1. VÝ dô : SGK
TiÕt 123: NghÜa t êng minh vµ hµm ý

3. KÕt luËn
- Nghĩa tường minh là phần
thông báo được diễn đạt trực
tiếp bằng từ ngữ trong câu.
- Hàm ý là phần thông báo tuy
không được diễn đạt trực tiếp
bằng từ ngữ trong câu nhưng
có thể suy ra từ những từ ngữ
ấy.
4. Lưu ý:

-
Hàm ý phụ thuộc vào tình huống
giao tiếp.
-
Hàm ý thường được sử dụng trong
các văn bản nghệ thuật.
- Hàm ý còn xuất hiện qua các hành
động, cử chỉ.

- Ôn tập khái niệm nghĩa tường minh và hàm
ý
-
Luyện tập để phân biệt được nghĩa tường
minh và hàm ý. Rèn luyện kĩ năng dùng
hàm ý và hiểu hàm ý.
-
Hoàn thiện bài tập 3 (SGK trang 75, 76)
-
Soạn bài Nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ
HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ

XIN CẢM ƠN CÁC THẦY CÔ
VÀ CÁC EM!