skkn sáng kiến kinh nghiệm – một số hình thức tổ chức hoạt động dạy học… trong tiết “ôn tập – tổng kết” ở chương trình ngữ văn 9

Sáng kiến kinh nghiệm – Một số hình thức tổ chức hoạt động dạy học… trong
tiết “Ôn tập – tổng kết” ở chương trình Ngữ văn 9
A/ ĐẶT VẤN ĐỀ :
Như chúng ta đã biết, trong các môn học ở nhà trường phổ thông,
môn Ngữ văn là một môn học đặc biệt quan trọng . Trước hết, môn Ngữ
văn là môn học thuộc nhóm khoa học xã hội có vai trò rất lớn trong việc
giáo dục quan điểm, tư tưởng, tình cảm cho HS. Môn Ngữ văn còn là
môn học thuộc nhóm công cụ có tác động tích cực đến việc học tập các
môn học khác, là công cụ tư duy và diễn đạt để các em giao tiếp với mọi
người trong cuộc sống hằng ngày, lại vừa là môn học có quan hệ khá
mật thiết với các môn thuộc nhóm nghệ thuật góp phần hình thành các
giá trị chân, thiện, mĩ trong cuộc sống con người. Vị trí đó, tự nó cũng
toát lên yêu cầu tăng cường tính thực hành, giảm lí thuyết, gắn với đời
sống .
Xuất phát từ vấn đề đó, việc đổi mới phương pháp dạy học là nhu
cầu cấp thiết để nâng cao chất lượng giáo dục nhằm đáp ứng sự nghiệp
công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, đáp ứng trình độ phổ thông của
đất nước trên thế giới. Đổi mới phương pháp dạy học để tăng cường kĩ
năng thực hành, tính thực tiễn, giúp HS tự tìm hiểu khám phá tri thức
một cách năng động và sáng tạo .
Thế nhưng trong thực tiễn dạy và học môn Ngữ văn còn gặp nhiều
khó khăn và bất cập . Do đó chất lượng học tập môn Ngữ văn còn thấp,
HS chưa thật sự hứng thú khi học tập. Để nâng cao chất lượng bộ môn
Ngữ văn nói riêng, chất lượng Giáo dục nói chung, đòi hỏi mỗi một giáo
viên phải không ngừng nghiên cứu, vận dụng sáng tạo các phương pháp
dạy học đối với từng khối lớp, từng đối tượng HS sao cho phù hợp .Điều
đó phụ thuộc vào cách thức hoạt động, công việc tổ chức các hoạt động
dạy học nhằm giúp HS chủ động, phát huy tính tích cực trong hoạt động
học tập .
Trong chương trình Ngữ văn, tôi nhận thấy để dạy –học có hiệu
quả các tiết “Ôn tập - tổng kết” trong sách giáo khoa Ngữ văn THCS

nói chung , ở lớp 9 nói riêng là một việc rất khó .Bởi ôn tập – tổng kết –
kiểm tra - đánh giá là khâu hoàn thiện quá trình giáo dục. Kiểu bài Ôn
tập – Tổng kết giúp HS rèn luyện kĩ năng hệ thống hoá kiến thức cơ
bản trong từng phân môn . Vì thế nó đóng một vai trò rất quan trọng
Thái Thị Kim Thành – Trường THCS Hoàng Hoa Thám
1
Sáng kiến kinh nghiệm – Một số hình thức tổ chức hoạt động dạy học… trong
tiết “Ôn tập – tổng kết” ở chương trình Ngữ văn 9
trong chương trình . Ở SGK chương trình THCS nói chung , chương
trình Ngữ văn 9 nói riêng đã dành một số tiết đáng kể cho nội dung ôn
tập –tổng kết .Hơn thế nữa, các tiết ôn tập – tổng kết ở chương trình
Ngữ văn lớp 9 còn có tính chất củng cố kiến thức cả một cấp học .Giáo
sư Nguyễn Khắc Phi –Tổng chủ biên SGK Ngữ văn THCS đã từng nhấn
mạnh : “ Chương trình Ngữ văn 9 dành một thời lượng khá lớn cho
các phần ôn tập, tổng kết, kiểm tra, không phải chỉ tổng kết những
vấn đề riêng của lớp 9 mà của cả cấp học .Ở học kì I , về Tiếng Việt,
số tiết ôn tập, tổng kết, và kiểm tra gần ngang với số tiết học bài mới .
Ở học kì II , riêng phân môn văn học đã có 6 tiết tổng kết . Phối hợp
một cách hợp lí, có hiệu quả việc ôn tập, tổng kết và cung cấp kiến
thức mới là một đòi hỏi khắc khe đối với việc tổ chức dạy học Ngữ văn
9” . Chính vì vậy vấn đề đặt ra ở đây là làm thế nào để đảm bảo nội
dung cần phải đạt được vừa tạo hứng thú, phát huy tính tích cực chủ
động của HS .
Để đạt được những yêu cầu đó, với một chút kinh nghiệm của người
GV qua nhiều năm giảng dạy luôn tìm tòi, trao đổi cùng đồng
nghiệp,chúng tôi xin được trình bày một trong những cách thức tổ chức
hoạt động dạy –học của phương pháp dạy học phát huy tính tích cực,
chủ động sáng tạo của HS mà chúng tôi đã và đang thực hiện và thấy
kết quả có nhiều tiến triển. Đó là : “ Một số hình thức tổ chức hoạt
động Dạy- học nhằm phát huy tính tích cực chủ động sáng tạo

của học sinh trong tiết Ôn tập - tổng kết ở chương trình Ngữ văn 9”
Rõ ràng, đây không phải là vấn đề hoàn toàn mới, nhưng chưa phải
là vấn đề đã cũ .Mặt khác, việc tiếp cận SGK mới trong thời gian chưa
nhiều, nên chắc chắn không tránh khỏi những vấn đề cần trao đổi .Rất
mong sự góp ý của đồng nghiệp để chúng tôi có thêm nhiều kinh nghiệm
trong công tác giảng dạy .
B/ GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ:
Thái Thị Kim Thành – Trường THCS Hoàng Hoa Thám
2
Sáng kiến kinh nghiệm – Một số hình thức tổ chức hoạt động dạy học… trong
tiết “Ôn tập – tổng kết” ở chương trình Ngữ văn 9
Qua nhiều lần sinh hoạt chuyên môn cụm, trao đổi với một số đồng
nghiệp của trường bạn , phần lớn đều cho rằng kiểu bài “ôn tập -
tổng kết” ở lớp 9 là kiểu bài rất khó đạt được yêu cầu đặt ra, thời
gian ít nhưng nội dung lại phong phú đa dạng , HS ít hứng thú không
phát huy tính tích cực sáng tạo trong học tập Vì thế đối với những
tiết ôn tập - tổng kết ,tôi dành rất nhiều thời gian cho sự chuẩn bị,
nghiên cứu tìm cách tổ chức các hoạt động sao cho phù hợp với từng
tiết dạy để vừa củng cố kiến thức, kĩ năng thực hành vừa phát huy
tính tích cực của HS.
I/ Mục đích yêu cầu của dạng bài ôn tập –tổng kết ở lớp 9:
- Củng cố, hệ thống hoá kiến thức đã được học, tự học có hướng
dẫn, đọc thêm của toàn cấp học.
- Biết vận dụng những kiến thức đã học vào thực tiễn
- Đòi hỏi người dạy và người học phải có tư duy khái quát,tổng hợp
vừa phải tư duy cụ thể
- Vừa củng cố khắc sâu kiến thức vừa hình thành kĩ năng luyện tập
II/ Tình hình thưc trạng :
1/ Ưu điểm:
- Dạng bài ôn tập – tổng kết là dạng bài ôn lại kiến thức đã học nên

HS phần nào có sẵn một số vốn kiến thức dễ tiếp nhận .
- Đây là dạng bài có tính chất khái quát tổng hợp nhằm củng cố kiến
thức chứ không phải là khám phá tri thức .
2/ Tồn tại thực trạng:
- Những bài ôn tập - tổng kết ở lớp 9 là dạng bài vừa ôn tập tổng
kết cho nội dung chương trình đang học vừa ôn tập tổng kết hệ
thống hoá kiến thức cho cả cấp học ,do vậy lượng kiến thức khá
nhiều trong một tiết học . Vì thế nếu không có sự chuẩn bị chu đáo
về phía người dạy lẫn người học sẽ khó đảm bảo yêu cầu cần đạt
- Khả năng tư duy khái quát tổng hợp và khả năng tiếp nhận hệ
thống hoá kiến thức ở HS không đồng đều, thời gian giữa tiết cung
cấp kiến thức và tiết ôn tập tổng kết lại quá xa, nên phần lớn HS ôn
tập tổng kết kiến thức cũ còn lộn xộn, không theo một hệ thống
mạch lạc.
Thái Thị Kim Thành – Trường THCS Hoàng Hoa Thám
3
Sáng kiến kinh nghiệm – Một số hình thức tổ chức hoạt động dạy học… trong
tiết “Ôn tập – tổng kết” ở chương trình Ngữ văn 9
- Tâm lí HS thường thích khám phá và cũng rất chủ quan . Vì thế
tiết ôn tập - tổng kết nếu GV không nhận thức đúng tầm quan
trọng, tiết dạy dễ gây ra sự nhàm chán HS tiếp nhận kiến thức một
cách thụ động, không tạo dược sự hứng thú, phát huy tính tích cực
của HS.
- Thực tế giảng dạy những tiết ôn tập - tổng kết thường rất nặng nề
cả về phía người học lẫn người dạy .
Từ những thực trạng đó, để phát huy tính tích cực của HS, tôi đã thực
hiện “Môt số hình thức tổ chức hoạt động dạy học nhằm phát
huy tính tích cực chủ động sáng tạo của học sinh trong tiết
ôn tập –tổng kết ở chương trình Ngữ văn 9”

III / Các hình thức tổ chức hoạt động dạy và học trong tiết ôn tập –
tổng kết ở chương trình Ngữ văn 9:
• 1/ HOẠT ĐỘNG KIỂM TRA BÀI CŨ :
Thông thường trước mỗi giờ học,chúng ta thường tiến hành kiểm
tra bài cũ . Đó là những kiến thức đã học ít nhiều có liên quan đến bài
mới hoặc kiểm tra việc hiểu bài của HS để nắm được việc tiếp nhận kiến
thức của HS hoặc qua đó để củng cố kiến thức cũ. Đôi khi song song với
việc kiểm tra bài cũ, chúng ta còn kiểm tra việc làm bài tập ở nhà hoặc
việc chuẩn bị bài mới của HS.
Trong tiết “ Ôn tập – Tổng kết” GV thường chỉ ra vài câu hỏi, gọi
HS trả lời, hoặc kiểm tra việc chuẩn bị bài theo câu hỏi SGK vài em . Do
lượng kiến thức phong phú đa dạng nên HS thường lo sợ .Đối với HS
TB, Yếu, phần này thường trở nên nặng nề căng thẳng, thậm chí có em
đã chuẩn bị bài ở nhà khá chu đáo nhưng đến khi được thầy cô kiểm tra
thì trả lời ấp a ấp úng, trình bày kiến thức không rõ ràng.
Thế nhưng đối với tiết “ôn tập - tổng kết”, tôi thường vận dụng
nhiều hình thức kiểm tra, nhiều cách thức kiểm tra khác nhau. “Các
hình thức kiểm tra trong hoạt động kiểm tra bài cũ” là bước khởi
động , một trong những nhân tố góp phần kích thích năng lực suy nghĩ,
phát huy tính tích cực chủ động sáng tạo của học sinh vừa tránh sự căng
thẳng nặng nề trong hoạt động kiểm tra kiểm tra .Đây là việc làm đòi
Thái Thị Kim Thành – Trường THCS Hoàng Hoa Thám
4
Sáng kiến kinh nghiệm – Một số hình thức tổ chức hoạt động dạy học… trong
tiết “Ôn tập – tổng kết” ở chương trình Ngữ văn 9
hỏi có sự chuẩn bị, hướng dẫn, dặn dò chu đáo của GV trong tiết học
trước trong việc hệ thống hoá các kiến thức đã học và đọc thêm .
a/Các hình thức kiểm tra :
- HS tự kiểm tra chéo trong sinh hoạt 15phút đầu buổi về những
kiến thức sẽ được ôn tập trong tiết học ôn tập –tổng kết sẽ học trong

buổi đó ( khái niệm, bảng hệ thống kiến thức, bài tập…) Đó là những
yêu cầu mà giáo viên đã giao ở tiết học trước.Tất nhiên với hình thức
kiểm tra này chủ yếu là kiểm tra việc chuẩn bị bài , việc ôn tập ở nhà
của HS. Qua tổ trưởng GV nắm được những HS chưa chuẩn bị bài để
có sự nhắc nhở kịp thời.
- GV kiểm tra : Đây là hoạt động của GV diễn ra trong tiết học
Thời gian : 5- 7 phút đầu tiết , tôi xem đây như là bước khởi động ,
cần tạo sự nhẹ nhàng không quá căng thẳng gây ức chế tâm lý và
phải tạo sự hứng thú ngay từ phút ban đầu . Có khi là một trò chơi
khởi động nhẹ . Hoặc đôi khi tôi kết hợp vừa ôn tập vừa kiểm tra
ngay trong tiết học. Những kiến thức ôn tập thường là những kiến
thức đã được học khá lâu nên trong trí nhớ các em kiến thức còn lộn
xộn . Vì thế, trong quá trình kiểm tra phải đồng thời giúp các em hệ
thống lại kiến thức đã học một cách khoa học nhất .
b/ Câu hỏi và bài tập kiểm tra cũng phải đa dạng. Có khi là câu
hỏi trắc nghiệm có khi là câu hỏi thể hiện cách hiểu cách nghĩ của cá
nhân .Bài tập cũng phải nhiều dạng khác nhau phù hợp với năng lực
của các đối tượng HS Và cũng phải chú ý đến yêu cầu tích cực và tích
hợp.
Ví dụ 1: Tiết 43+44 “TỔNG KẾT VỀ TỪ VỰNG” .
Đây là dạng bài tổng kết kiến thức đã học về từ vựng từ lớp 6 đến
lớp 9 trong chương trình Ngữ văn THCS
Vì lượng kiến thức khá phong phú nên tôi chọn hình thức để HS
kiểm tra trong SH 15’ đầu buổi việc soạn bài của các bạn, còn GV sẽ
lồng ghép trong quá trình ôn tập mà kiểm tra, chỉ dành 2’ để kiểm tra
vở soạn bài vài em hay thu các nhận xét của nhóm trưởng trong quá
trình kiểm tra.
Thái Thị Kim Thành – Trường THCS Hoàng Hoa Thám
5
Sáng kiến kinh nghiệm – Một số hình thức tổ chức hoạt động dạy học… trong

tiết “Ôn tập – tổng kết” ở chương trình Ngữ văn 9
Tôi chọn 4 tổ 4 HS ở các mức độ khác nhau giỏi, khá, TB, yếu.
Bài tập, câu hỏi ở mỗi HS cũng khác nhau , mục đích củng cố lại các
kiến thức đã học ở tiết trước .
-HS giỏi: Xác định từ nhiều nghĩa và hiện tượng đồng âm của từ
trong các câu sau (ở bảng phụ) : Gạch một gạch dưới hiện tượng
đồng âm và nêu lên cái hay của việc sử dụng các từ đó trong câu văn
câu thơ .

a- Nỗi mình thêm tức nỗi nhà
Thềm hoa một bước lệ hoa mấy hàng
b- Ruồi đậu mâm xôi đậu, kiến bò đĩa thịt bò
c- Mùa xuân là Tết trồng cây
Làm cho đất nước càng ngày càng xuân
-HS khá : Phân biệt thành ngữ , tục ngữ ( Đánh dấu x vào các thành
ngữ)
Nêu tác dụng của việc sử dụng thành ngữ trong tác phẩm
văn học.
a- Cá không ăn muối cá ươn
b- Kiến bò miệmg chén
c- Nuôi ong tay áo
d- Uống nước nhớ nguồn
e- Hồn lạc phách xiêu
-HS trung bình : Vẽ sơ đồ cấu tạo từ đơn từ phức
-HS yếu : Xác định từ đơn từ phức trong các câu sau :
Buồn trông cửa bể chiều hôm
Thuyền ai thấp thoáng cánh buồm xa xa
Như vậy trong một thời gian ngắn, ta kiểm tra được 4 HS ở bốn
mức độ khác nhau, lại vừa kiểm tra nhiều mảng kiến thức vừa tích
hợp với phần văn học và tập làm văn

Ví dụ 2: Tiết 127 “ÔN TẬP VỀ THƠ ”
Tôi dùng tranh vẽ minh hoạ ở tiết học trước ( sau một tiết học văn
tôi thường cho các em vẽ tranh minh hoạ theo cách cảm cách hiểu của
mình và chọn những bức tranh đẹp có ấn tượng làm đồ dùng dạy học
cho tiết học có liên quan ) để gợi cho các em nhớ lại tên bài thơ, tác
Thái Thị Kim Thành – Trường THCS Hoàng Hoa Thám
6
Sáng kiến kinh nghiệm – Một số hình thức tổ chức hoạt động dạy học… trong
tiết “Ôn tập – tổng kết” ở chương trình Ngữ văn 9
giả , câu thơ minh hoạ, đôi khi có kèm theo lời bình. Ví dụ như : “-
Bức tranh này minh hoạ cho bài thơ nào ? của tác giả nào? (Câu hỏi
dành cho HS TB, yếu) - Đọc câu thơ minh hoạ cho bức tranh ? Em
thử nói đôi lời bình về cái hay của những câu thơ minh hoạ và bức
tranh ấy ( câu hỏi dành cho HS khá giỏi) ”
Với cách kiểm tra này , phần kiểm tra trở nên nhẹ nhàng, vừa tạo
được sự hứng thú, vừa tích hợp được với phân môn Tập làm văn vừa
tích hợp được với môn Mĩ thuật một cách hài hoà.
Ví dụ 3: Tiết 131 “ TỔNG KẾT PHẦN VĂN BẢN NHẬT DỤNG”
Tôi dùng tranh ảnh minh hoạ để gợi nhớ lại các văn bản đã học ở các
lớp trước .
Nhìn tranh minh hoạ HS tập trung chú ý hơn,với phương pháp trực
quan này sẽ kích thích tư duy suy nghĩ của HS, giúp các em dễ nhớ
hơn nội dung các văn bản đã học . Sau khi dùng nam châm đính tranh
lên bảng, tôi bắt đầu đặt câu hỏi:
-Các tranh đó minh hoạ cho văn bản nào? Nêu nội dung khái quát của
văn bản.
Với cách ấy, tôi nhận thấy HS nhớ nhanh hơn và hầu như mọi đối
tượng đều hướng mắt lên bảng , lớp học sôi nổi hẳn lên, em nào cũng
muốn xung phong được trả lời câu hỏi. Rõ ràng với bước khởi động
kiểm tra đầy hứng thú đó đã phần nào kích thích năng lực tích cực

hoạt động của HS, lôi cuốn được đối tượng HS yếu và lười học .
• 2/ HOẠT ĐỘNG HƯỚNG DẪN TỔNG KẾT - ÔN TẬP:
Đây là bước quan trọng có vai trò quyết định sự thành công của tiết
dạy.Thế nhưng GV thường bám sát câu hỏi SGK và SGV một cách
cứng nhắc mà quên rằng : làm thế nào giúp HS tiếp nhận câu hỏi đó
một cách thuận lợi nhất và trả lời câu hỏi bằng những suy nghĩ của
mình một cách chính xác để đạt được mục tiêu của bài học là một
việc làm rất cần thiết. Để tạo sự hứng thú trong quá trình học tập của
HS tôi thường tổ chức nhiều hình thức ôn tập khác nhau , có khi là
những câu hỏi gợi tìm thông thường như SGK đã hướng dẫn, có khi
câu hỏi đó được lồng ghép dưới hình thức một trò chơi, có khi là một
cuộc thi nhỏ giữa các tổ hay nhóm học tập mà trong đó các thành
viên đều được tham gia . Các hình thức trong hoạt động hướng
Thái Thị Kim Thành – Trường THCS Hoàng Hoa Thám
7
Sáng kiến kinh nghiệm – Một số hình thức tổ chức hoạt động dạy học… trong
tiết “Ôn tập – tổng kết” ở chương trình Ngữ văn 9
dẫn tổng kết – ôn tập không chỉ phát huy sáng tạo phương pháp dạy
học tích hợp mà còn tạo sự hứng thú trong học tập phát huy tính tích
hợp, tích cực, chủ động sáng tạo của HS .
a/ Đối với các tiết tổng kết về từ vựng tôi thường đan xen vào
các hoạt động hướng dẫn hệ thống hoá kiến thức bằng những sơ đồ,
mô hình, bảng biểu là những bài tập nhanh hay trò chơi nhỏ nhằm
thay đổi cách thức hoạt động, tránh sự nhàm chán, đơn diệu trong
giờ học .Hình thức dạy học này không chỉ rèn luyện kỹ năng hệ
thống hoá các kiến thức đã học mà còn rèn luyện kĩ năng thực hành.
Hơn thế nữa, còn lôi cuốn đối với tất cả đối tượng HS vào hoạt động
học tập .
Ví dụ : Tiết 43+44 TỔNG KẾT VỀ TỪ VỰNG
• Để giúp HS hệ thống hoá kiến thức về từ đơn từ phức

Tôi sử dụng mô hình sơ đồ Gráp câm ở bảng phụ, HS điền vào sơ đồ
bằng cách ghép những miếng bìa cứng đã có đính chữ sẵn như: Từ
đơn, từ phức, từ ghép, từ láy, đẳng lập, chính phụ, hoàn toàn, bộ
phận…vào ô trống.( đã hoàn thành trong phần khởi động kiểm tra)
Chọn 4 HS, mỗi HS điền vào hai ô trống của sơ đồ , lớp nhận xét bổ
sung
Mô hình Gráp câm

Ví dụ:
Thái Thị Kim Thành – Trường THCS Hoàng Hoa Thám
8
Từ
1 2
3 4
5 6 7 8
Sáng kiến kinh nghiệm – Một số hình thức tổ chức hoạt động dạy học… trong
tiết “Ôn tập – tổng kết” ở chương trình Ngữ văn 9
……………… ……………… ……………
……
……………. ……………… ……………
………
Sau đó tôi tổ chức trò chơi nhỏ “ Ai nhanh hơn” .
Vòng 1 : Trò chơi dành cho HS trung bình và yếu . Mỗi tổ một HS điền
2 ví dụ dưới ô cuối cùng ( sau khi đã bốc xăm các số ô :5,6,7,8 và
trong thời gian 1 phút) .Ai chính xác và nhanh hơn, mỗi VD đúng
được 10 điểm.
Vòng 2 : Trò chơi dành cho tất cả đối tượng HS. Mỗi tổ chọn 2 ô bất kì
trong sơ đồ Gráp, thảo luận và nêu khái niệm của ô chữ đó trong vòng 1
phút, hết thời gian tổ khác có quyền trả lời, trả lời chính xác một khái
niệm được 10 điểm . Tổ nào nhiều điểm hơn tổ đó thắng cuộc .

• Ở Hoạt động hệ thống hoá kiến thức về thành ngữ
Thông thường GV hướng dẫn HS trả lời câu hỏi SGK để nắm vững khái
niệm của thành ngữ , so sánh thành ngữ và tục ngữ và xác định thành
ngữ , tục ngữ ở bài tập 2 của SGK. Để tạo sự hứng thú , tích cực học tập
của HS , ở bài tập 3 tôi tổ chức cuộc thi “ Người sưu tầm giỏi nhất”
( cuộc thi này đã được thông báo trong phần dặn dò ở tiết trước ) mỗi
nhóm cử đại diện đọc những câu thành ngữ có yếu tố chỉ một loài động
vật, sự vật, thực vật đã chọn ( trong thời gian 1 phút ), nhóm nào nhiều
hơn, nhóm đó đạt danh hiệu “ Người sưu tầm giỏi ” . Nhóm nào tìm
nhiều câu thành ngữ được sử dụng trong các tác phẩm đã học nhiều nhất,
nhóm đó đạt danh hiệu “ Người sưu tầm giỏi nhất”
• Ở hoạt động hệ thống hoá kiến thức về từ đồng nghĩa, từ trái
nghĩa :
Sau khi đã ôn tập những kiến thức cơ bản theo yêu cầu SGK, tôi tổ chức
cho các tổ đố vui qua hình thức đối đáp tại chỗ trong thời gian 3 phút.
Đối tượng tham gia là mọi HS .Nội dung câu đố là tìm từ trái nghĩa hoặc
từ đồng nghĩa . Mỗi tổ được quyền đố 2 lần : một từ trái nghĩa và một từ
đồng nghĩa. Các tổ khác trả lời , tổ nào ứng khẩu nhanh nhất , tổ đó đạt
danh hiệu “Người ứng khẩu nhanh” .
Ví dụ : Tổ 1: Từ trái nghĩa của từ “ Rộng” là từ gì ? Các tổ còn lại sẽ
ứng khẩu thật nhanh : “hẹp” Tổ nào nói trước tổ đó sẽ được 10 điểm .
Thái Thị Kim Thành – Trường THCS Hoàng Hoa Thám
9
Sáng kiến kinh nghiệm – Một số hình thức tổ chức hoạt động dạy học… trong
tiết “Ôn tập – tổng kết” ở chương trình Ngữ văn 9
Đến lượt tổ 2: Từ đồng nghĩa với từ “mênh mông” là từ gì? Các tổ
còn lại ứng khẩu thật nhanh : “ bao la” Tổ nào trả lời trước tổ đó sẽ
được 10 điểm .Cứ thế , Tổ 3 , tổ 4 rồi quay lại tổ 1 Trong cuộc thi đó
GV đóng vai trò trọng tài . Nếu một câu đố mà 3 tổ còn lại không trả lời
được thì tổ ra câu đố sẽ trả lời, trả lời đúng, được cộng 10 điểm . Qua 8

câu đố tổ nào nhiều điểm nhất tổ đó sẽ thắng cuộc .
Có khi tôi sử dụng bài thơ “ Những từ trái nghĩa” bỏ vào phong bì
giao cho các nhóm học tập. (đã chuẩn bị trước) Khi có lệnh cuộc thi bắt
đầu các nhóm mở phong bì đọc và ghi từ trái nghĩa theo thứ tự chỗ trống
(1), (2), (3)…Bài thơ như sau:
Cuộc đời “ khổ trước …(1)…sau”
“ Người …(2)…cảnh có vui đâu bao giờ”
“ Kính già yêu …(3)…” em thơ
“ Khôn ba năm …(4)…một giờ” tiếc thay
“Vào Nam …(5)…Bắc” bấy nay
“ Vào …(6) ra chết” bao ngày gian nguy
“ Sinh có hạn…(7)…bất kì”
“ Mua …(8)… bán đắt” chi li từng đồng
“ Thất bại là mẹ…(9)…”
Dù “ Méo mó có hơn…(10)…” cần gì (Sưu tầm)
Tất nhiên, ở mỗi tiết học GV phải bám sát yêu cầu mục tiêu cần đạt
của tiết học và trình tự nội dung của bài học .Các hình thức hoạt động
này phần nào thay đổi không khí tiết học làm cho giờ học đỡ nặng nề
căng thẳng , chứ không phải là hoạt động duy nhất của tiết học . Tuỳ
theo từng tiết ôn tập tổng kết mà GV có những biến đổi linh hoạt các
hình thức dạy học khác nhau .

b/ Đối với những tiết tổng kết - ôn tập về văn học Tôi thường dùng
tranh ảnh hay trò chơi giải ô chữ , ghép hình ghép chữ để gợi nhớ
kiến thức . Thông qua hoạt động thảo luận nhóm cùng với câu hỏi gợi
ý của GV và cách dẫn dắt của GV mà HS hệ thống hoá lại kiến thức đã
học bằng bảng hệ thống .
Thái Thị Kim Thành – Trường THCS Hoàng Hoa Thám
10
Sáng kiến kinh nghiệm – Một số hình thức tổ chức hoạt động dạy học… trong

tiết “Ôn tập – tổng kết” ở chương trình Ngữ văn 9
1/Ví dụ Tiết 131- 132 TỔNG KẾT VỀ PHẦN VĂN BẢN
NHẬT DỤNG
• Đối với hoạt động hướng dẫn ôn tập khái niệm văn bản nhật
dụng
Tôi sử dụng trò chơi giải ô chữ . Qua trò chơi này mục đích là giúp HS
nhận thức rõ bản chất khái niệm văn bản nhật dụng. Đối tượng tham gia
là tất cả HS, thế nhưng đối với câu hỏi dễ tôi thường ưu tiên cho HS
trung bình , yếu để kích thích tinh thần học tập chủ động của các em,
giúp các em tự tin hơn trong học tập .
Cách thực hiện như sau : - Chia lớp thành tám nhóm theo nhóm học
tập đã có .
- Mỗi nhóm được quyền chọn và trả lời một hàng ngang (thời gian 1
phút)
- Sau khi đã trả lời được ba hàng ngang các nhóm có quyền trả lời ô
chữ chìa khoá .
- Trong thời gian 1 phút trả lời đúng một hàng ngang tổ đó sẽ được
10 điểm, nếu không trả lời được các nhóm còn lại sẽ dành quyền
trả lời, trả lời đúng được 5 điểm , nếu không ai trả lời được , lúc đó
GV sẽ gợi mở thêm để HS trả lời, tất nhiên ô đó không được tính
điểm cho đội nào.
- Nhóm nào trả lời đúng ô chữ chìa khoá sẽ được 20 điểm .
- Nhóm nào nhiều điểm nhất sẽ là đội chiến thắng .
Trong cuộc chơi GV đóng vai trò vừa là trọng tài vừa là người dẫn
chương trình sao cho đạt được những yêu cầu của bài học : Giúp HS
trên cơ sở nhận thức tiêu chuẩn đầu tiên và chủ yếu của văn bản nhật
dụng là tính cập nhật của nội dung, hệ thống hoá được chủ đề của các
văn bản nhật dụng trong chương trình Ngữ văn THCS .Nắm được một
số đặc điểm cần lưu ý trong cách thức tiếp cận văn bản nhật dụng .
Ô chữ đã được chuẩn bị trước ở (bảng phụ)

Một số câu hỏi giải ô chữ như:
1 – Điền từ vào chỗ trống trong câu sau : “Khái niệm văn bản nhật dụng
không phải là khái niệm…………” ( Gồm 7 chữ cái)
Đáp án : Thể loại - Chữ chìa khoá: ( T )
Thái Thị Kim Thành – Trường THCS Hoàng Hoa Thám
11
Sáng kiến kinh nghiệm – Một số hình thức tổ chức hoạt động dạy học… trong
tiết “Ôn tập – tổng kết” ở chương trình Ngữ văn 9
2 – Đây là từ dùng để chỉ tính chất của đề tài văn bản nhật dụng ( gồm
8 chữ cái)
Đáp án : Phong phú - Chữ chìa khoá: ( H )
3 – Đây là đặc điểm nổi bật của văn bản nhật dụng ( gồm 11 chữ cái)
Đáp án : Tính cập nhật - Chữ chìa khoá: ( Â )
4 – Một trong những chức năng của văn bản nhật dụng ( gồm 7 chữ
cái )
Đáp án : Bình luận - Chữ chìa khoá: ( N )
5 – Ngoài tính cập nhật ra văn bản còn có tính này nữa ( gồm 6 chữ
cái )
Đáp án : Lâu dài - Chữ chìa khoá: ( U )
6 – Điền từ vào chỗ trống trong câu sau : “ Văn bản nhật dụng có
thể……………mọi thể loại, mọi kiểu văn bản” (gồm 6 chữ cái)
Đáp án : Sử dụng - Chữ chìa khoá: ( D )
7 - Đây là thể loại của văn bản nhật dụng “ Mẹ tôi” ( gồm 10 chữ cái )
Đáp án : Truyện ngắn - Chữ chìa khoá: ( G )
8 - Đây là nội dung của văn bản “ Thông tin về trái đất năm 2000”
( gồm 9 chữ cái)
Đáp án : Môi trường - Chữ chìa khoá: ( N )
Đáp án ô chữ chìa khoá là : NHẬT DỤNG

Trong quá trình giải đáp ô chữ HS phần nào nhận thức được khái niệm

văn bản nhật dụng . Thông qua ô chữ, GV nói thêm để giúp HS tổng kết
kiến thức ở bảng phụ nội dung sau :
1/ Khái niệm văn bản nhật dụng:
- Không phải là khái niệm thể loại
- Không chỉ kiểu văn bản.
- Chỉ đề cập đến chức năng, đề tài, tính cập nhật.
2/ Đề tài rất phong phú : thiên nhiên, môi trường, văn hoá, giáo
dục,chính trị, xã hội, thể thao, đạo đức, nếp sống….
3/ Chức năng: bàn luận, thuyết minh, tường thuật, miêu tả, đánh
giá…những vấn đề, những hiện tượng của đời sống con người và xã
hội.
4/ Tính cập nhật: là tính thời sự kịp thời, gắn với cuộc sống bức
Thái Thị Kim Thành – Trường THCS Hoàng Hoa Thám
12
Sáng kiến kinh nghiệm – Một số hình thức tổ chức hoạt động dạy học… trong
tiết “Ôn tập – tổng kết” ở chương trình Ngữ văn 9
thiết, hằng ngày, song tính bức thiết phải gắn với những vấn đề cơ
bản của cộng đồng, cái thường nhật phải gắn với vấn đề lâu dài của
sự phát triển xã hội.
5/ Giá trị văn chương không phải là yêu cầu cao nhất nhưng đó vẫn
là một yêu cầu quan trọng . Các văn bản nhật dụng đều vẫn thuộc
một kiểu văn bản nhất định: miêu tả, kể chuyện, thuyết minh, nghị
luận, điều hành… nghĩa là văn bản nhật dụng có thể sử dụng mọi
thể loại, mọi kiểu văn bản.
6/ HS học văn bản nhật dụng không chỉ mở rộng hiểu biết toàn diện
mà còn tạo điều kiện tích cực để thực hiện nguyên tắc giúp HS hoà
nhập với cuộc sống xã hội, rút ngắn khoảng cáchgiữa nhà trường và
xã hội.

• Đối với hoạt động hệ thống hoá nội dung văn bản nhật dụng

Tôi dùng tranh ảnh giúp HS nhớ lại nội dung kiến thức bài học trong
chương trình. Đây là bài học có tính cách hệ thống hoá kiến thức cả một
cấp học nên HS rất khó nhớ. Đối với HS trung bình, yếu thì việc nhớ lại
nội dung văn bản quả là điều không dễ dàng chút nào. Việc sử dụng
tranh ảnh minh hoạ gợi nhớ kiến thức là phương pháp dạy học trực
quan vừa tạo sự hứng thú vừa kích thích hoạt động tư duy của HS. Nhìn
tranh vẽ HS có thể nhanh chóng trả lời câu hỏi gợi ý của GV : “ Bức
tranh này minh hoạ cho văn bản nhật dụng nào mà em đã học ? Nội
dung của văn bản này đề cập đến vấn đề gì ? Hình thức biểu đạt của văn
bản ? ”
Ở phần này tôi thường đã được trình bày trong bước khởi động kiểm tra,
GV chỉ cần cho HS thảo luận sắp xếp tranh vẽ minh hoạ theo thứ tự từ
lớp 6 đến lớp 9 để HS hệ thống hoá nội dung – hình thức văn bản nhật
dụng theo bảng hệ thống sau:
LỚP TÊN VĂN
BẢN
NỘI DUNG KIỂU VĂN
BẢN-THỂ
LOẠI

1- Cầu Long Biên-
Chứng nhân lịch
-Giới thiệu và bảo
vệ di tích lịch sử,
Thái Thị Kim Thành – Trường THCS Hoàng Hoa Thám
13
Sáng kiến kinh nghiệm – Một số hình thức tổ chức hoạt động dạy học… trong
tiết “Ôn tập – tổng kết” ở chương trình Ngữ văn 9
6
sử

2- Động Phong
Nha
3 -Bức thư của thủ
lĩnh da đỏ
danh lam thắng
cảnh
-Giới thiệu danh
lam thắng cảnh
-Quan hệ giữa
thiên nhiên và con
người
Kết hợp các
phương thức biểu
đạt

7
4 -Cổng trường
mở ra
5 - Mẹ tôi
6 -Cuộc chia tay
của những con búp
bê
7- Ca Huế trên
sông Hương
Giáo dục, nhà
trường, gia đình và
trẻ em
…………………
………………….
Văn hoá dân gian

Kết hợp các
phương thức biểu
đạt: tự sự
biểu cảm …
Tự sự
Thuyết minh
8
8-Thông tin về
ngày trái đất năm
2000
9- Ôn dịch thuốc
lá
10-Bài toán dân số
Môi trường
Tệ nạn thuốc lá,
ma tuý
Dân số và tương
lai
Kết hợp các
phương thức biểu
đạt: thuyết minh ,
nghị luận, tự
sự…
9
11-Tuyên bố TG
về sữ sống
còn,quyền được
bảo vệ và phát
triển của trẻ em
12-Đấu tranh cho

một TG hoà bình
13-Phong cách Hồ
Chí Minh
Quyền sống con
người
Chống chiến tranh
bảo vệ hoà bình
Hội nhập với TG
và giữ gìn bản sắc
văn hoá dân tộc
Kết hợp các
phương thức biểu
đạt : nghị luận,
thuyết minh
Từ bảng hệ thống GV cho HS nhận xét về nội dung và hình thức biểu
đạt của văn bản nhật dụng , trao đổi rút ra một số đặc điểm cần lưu ý
trong việc học văn bản nhật dụng .
Thái Thị Kim Thành – Trường THCS Hoàng Hoa Thám
14
Sáng kiến kinh nghiệm – Một số hình thức tổ chức hoạt động dạy học… trong
tiết “Ôn tập – tổng kết” ở chương trình Ngữ văn 9
2/ Ví dụ : Tiết 127 ÔN TẬP VỀ THƠ
Tiết ôn tập này có nhiệm vụ là giúp HS ôn lại các tác phẩm thơ hiện
đại Việt Nam được học trong chương trình cả HKI và HKII, gồm 11 bài
thơ. Số lượng tác phẩm đã học khá lớn lại được bố trí cả hai học kì và
xen kẽ với truyện . Do đó tiết ôn tập để tập hợp, hệ thống hoá kiến thức
về từng bài thơ đã học , đồng thời giúp HS từ đó hình thành một số tri
thức có tính khái quát về thể loại và một giai đoạn của thơ hiện đại Việt
Nam là một việc không dễ . Nội dung ôn tập theo gợi ý của SGK tuy đã
chọn lọc những gì thật cần thiết và cơ bản, nhưng khối lượng nội dung

đó cũng khó có thể được giải quyết hết trong một tiết ôn tập. Để thực tốt
tiết ôn tập này, ngoài việc hướng dẫn, nhắc nhở HS chuẩn bị kĩ ở nhà
theo những công việc mà SGK đã yêu cầu, GV cũng cần có một phương
pháp dạy học thích hợp vừa đảm bảo yêu cầu cần đạt vừa phát huy tích
cực hoạt động của HS. Để đạt được yêu cầu đó tôi tiến hành hoạt động
ôn tập bằng một trò chơi ghép hình ghép chữ vào ô trống của bảng hệ
thống kiến thức .Với trò chơi đó, HS chơi mà học, học mà chơi, vừa tiết
kiệm được thời gian vừa tạo được hứng thú trong học tập, làm cho giờ
học không còn nặng nề vì lượng kiến thức quá nhiều.
a- GV hướng dẫn chung :
-Ở phần Khởi động kiêm tra : -HS Qua tranh minh hoạ, đã tìm tên bài
thơ, tác giả ,đọc câu thơ minh hoạ cho bức tranh hoặc câu thơ trong bài
thơ đó ( tranh của HS vẽ minh hoạ sau mỗi tiết học văn học) Để hoàn
thành bảng hệ thống kiến thức, trò chơi được tiến hành như sau :
Cuộc chơi gồm có 3 vòng , mỗi vòng 1 phút, mỗi câu trả lời đúng được
10 điểm, 3 vòng là 30 điểm, nếu bổ sung câu hỏi của nhóm khác đúng
được 5 điểm, sai không ghi điểm , nhóm nào nhiều điểm nhất, nhóm đó
thắng cuộc. Nhằm tăng sự nổ lực phấn đấu của HS, nhóm thắng cuộc sẽ
được cộng 1 điểm khi kiểm tra miệng hay 15’. Vì thế HS chuẩn bị bài ở
nhà rất kĩ.( kể cả HS TB, yếu).
-Vòng 1 : Tìm thời gian – thể loại ( Xác định năm sáng tác và thể thơ)
-Vòng 2 : Nhắc lại nội dung tác phẩm
-Vòng 3 : Nêu đặc sắc nghệ thuật tác phẩm
Thái Thị Kim Thành – Trường THCS Hoàng Hoa Thám
15
Sáng kiến kinh nghiệm – Một số hình thức tổ chức hoạt động dạy học… trong
tiết “Ôn tập – tổng kết” ở chương trình Ngữ văn 9
- Mỗi vòng chơi mỗi nhóm được quyền trả lời một câu và được quyền
trả lời bổ sung câu hỏi của nhóm bạn.
b- Cách tiến hành :

- Mỗi đội chơi là một nhóm học tập, mỗi nhóm 3-4 HS theo bàn học
- GV phát cho mỗi nhóm miếng ghép có ghi năm sáng tác, thể thơ. Có
nghĩa là cả 2 miếng ghép không cùng nói về một tác phẩm.
-Kẻ sẵn bảng hệ thống ở bảng phụ .
STT Tên tác
phẩm
Tác giả Năm stác Thể thơ Nội dung Nghệ
thuật
-Vòng 1 : Tìm thời gian- thể loại .
HS trong mỗi nhóm thảo luận xem miếng ghép của mình ghi năm sáng
tác đó ứng với tác phẩm nào thì ghi vào tác phẩm đó . Thể thơ cũng vậy.
- Vòng 2 : Xác định nội dung tác phẩm
HS trong mỗi nhóm thảo luận nhớ nội dung tác phẩm của nhóm mình
ghi lại trên bảng phụ của nhóm (giấy decan hoặc giấy A3 có ép bao ni
long để dễ sửa khi cần)
- Vòng 3 : Nêu đặc sắc nghệ thuật tác phẩm
Tương tự HS trong mỗi nhóm thảo luận tìm đặc sắc nghệ thuật tác
phẩm .
Nhóm nào nhanh hơn, nhóm đó thắng cuộc.GV bổ sung hoàn chỉnh bảng
hệ thống
Qua trò chơi HS sẽ tự sửa chữa những chỗ sai trong bảng thống kê của
mình ( đã chuẩn bị ở nhà) .Từ bảng thống kê đó tôi sẽ dễ dàng hướng
dẫn HS sắp xếp các bài thơ theo từng giai đoạn lịch sử và so sánh các bài
thơ có đề tài gần nhau để thấy điểm chung và những nét riêng của mỗi
tác phẩm. Nếu còn thời gian, tôi cho HS thi bình hay phân tích câu thơ,
khổ thơ mà mình thích .
Thái Thị Kim Thành – Trường THCS Hoàng Hoa Thám
16
Sáng kiến kinh nghiệm – Một số hình thức tổ chức hoạt động dạy học… trong
tiết “Ôn tập – tổng kết” ở chương trình Ngữ văn 9

S
T
T
Tên
bài thơ
Tác
giả
Nă
m
sán
g
tác
Thể
thơ
Đặc sắc nội dung Đặc sắc nghệ
thuật
1 Đồng
chí
Chính
Hữu
194
8
tự
do
Tình đồng chí của những
người lính dựa trên cơ sở
cùng chung cảnh ngộ và
lí tưởng chiến đấu, được
thể hiện thật tự nhiên,
bình dị mà sâu sắc trong

mọi hoàn cảnh, nó góp
phần quan trọng tạo nên
sức mạnh và vẻ đẹp tinh
thần của người lính cách
mạng.
Chi tiết, hình ảnh,
ngôn ngữ giản dị,
chân thực, cô
đọng, giàu sức
biểu cảm.
Bài thơ
về tiểu
đội xe
không
kinh
Phạm
Tiên
Duật
196
9
Tự
do
Qua hình ảnh độc đáo -
những chiếc xe không
kính. khắc hoạ nổi bật
hình ảnh những người
lính lái xe trên tuyến
đường Trường Sơn trong
thời ki kháng chiến chống
Mĩ với tư thế hiên ngang,

tinh thần dũng cảm và ý
chí chiến đấu giải phóng
Chất liệu hiện
thực sinh động,
hình ảnh độc
đáo ; giọng điệu
tự nhiên, khoẻ
khoắn, giàu tính
khẩu ngữ.
3 Đoàn
thuyền
đánh
cá
Huy
Cận
195
8
bảy
chữ
Những bức tranh đẹp,
rộng lớn, tráng lệ về thiên
nhiên, vũ trụ và người lao
động trên biển theo hành
trình chuyến ra khơi đánh
cá Qua đó thể hiện cảm
Nhiều hình ảnh
đẹp rộng lớn,
được sáng tạo
bằng liên tưởng
và tưởng tượng ;

âm hưởng khoẻ
Thái Thị Kim Thành – Trường THCS Hoàng Hoa Thám
17
Sáng kiến kinh nghiệm – Một số hình thức tổ chức hoạt động dạy học… trong
tiết “Ôn tập – tổng kết” ở chương trình Ngữ văn 9
xúc về thiên nhiên và lao
động, niềm vui trong
cuộc sống mới.
khoắn lạc quan.
4 Bếp lửa Bằng
Việt
196
3
kết
hợ
p
bả
y
ch
ữ
và
tá
m
ch
ữ
Những kí niệm đầy xúc
động về bà và tình bà
cháu, thể hiện lòng kính
yêu trân trọng và biết ơn
của cháu đối với bà và

cũng là đối với gia đinh.
Quê hương, đất nước.
Kết hợp giữa biểu
cảm với miêu tả
và bình luận ;
sáng tạo hình ảnh
bếp lửa gắn liền
với hình ảnh
người bà.
5 Khúc
hát ru
những
em bé
lớn
trên
lưng
mẹ
Nguyễ
n
Khoa
Điềm
197
1
ch
ủ
yế
u
là
tá
m

ch
ữ
Thể hiện tình yêu thương
con của người mẹ dân tộc
Tà-ôi gắn liền với lòng
yêu nước, tinh thần chiến
đấu và khát vọng về
tương lai.
Khai thác điệu ru
ngọt ngào, trìu
mển.
6 Ánh
trăng
Nguyễ
n Duy
197
8
Nă
m
chữ
Từ hình ảnh ánh trăng
trong thành phố, gợi lại
những năm tháng đã qua
của cuộc đời người lính
gắn bó với thiên nhiên,
đất nước bình dị, nhắc
nhở thái độ sống tình
nghĩa, thuỷ chung.
Hình ảnh bình dị
mà giàu ý nghĩa

biểu tượng ;
giọng điệu chân
thành. nhỏ nhẹ
mà thấm sâu.
Thái Thị Kim Thành – Trường THCS Hoàng Hoa Thám
18
Sáng kiến kinh nghiệm – Một số hình thức tổ chức hoạt động dạy học… trong
tiết “Ôn tập – tổng kết” ở chương trình Ngữ văn 9
7 Con cò chế
Lan
Viên
196
2
tự
do
Từ hình tượng con cò
trong những lời hát ru,
ngợi ca tình mẹ và ý
nghĩa của lời ru đối với
đời sống của mỗi con
người.
Vận dụng sáng
tạo hình ảnh và
giọng điệu lời ru
của ca dao.
8 Mùa
xuân
nho
nhỏ
Thanh

Hải
198
0
Nă
m
chữ
Cảm xúc trước mùa xuân
của thiên thiên và đất
nước, thể hiện ước
nguyện chân thành góp
mùa xuân nhỏ của đời
mình vào cuộc đời chung.
Thề thơ năm chữ
có nhạc điệu
trong sáng, tha
thiết, gần với dân
ca ; hỉnh ảnh đẹp
giản dị, những so
sánh, ẩn dụ sáng
tạo.
9 Viếng
lăng
Bác
Viễn
Phươ
ng
197
6
Tá
m

chữ
Lòng thành kính và niềm
xúc động sâu sắc của nhà
thơ đối với Bác Hồ trong
một lần từ miền Nam ra
viếng lăng Bác.
Giọng điệu trang
trọng và tha
thiết ; nhiều hình
ảnh ẩn dụ đẹp và
gợi cảm ; ngôn
ngữ bình dị, cô
đúc.
1
0
Sang
thu
Hữu
Thỉnh
Sa
u
197
5
Nă
m
chữ
Biến chuyển của thiên
nhiên lúc giao mùa từ hạ
sang thu qua sự cảm nhận
tinh tế của nhà thơ.

Hình ảnh thiên
nhiên được gợi tả
bằng nhiều cảm
giác tinh tế, ngôn
ngữ chính xác gợi
cảm
1
1
Nói với
con
Y
Phươn
g
Sau
197
5
tự
do
Bằng lời trò chuyện với
con, bài thơ thể hiện sự
gắn bó, niềm tự hào về
quê hương và đạo lí sống
của dân tộc.
cách nói giàu
hình ảnh,vừa cụ
thể gợi cảm, vừa
gợi ý nghĩa sâu
xa.
Thái Thị Kim Thành – Trường THCS Hoàng Hoa Thám
19

Sáng kiến kinh nghiệm – Một số hình thức tổ chức hoạt động dạy học… trong
tiết “Ôn tập – tổng kết” ở chương trình Ngữ văn 9
• 3/ HOẠT ĐỘNG CỦNG CỐ :
Đây là hoạt động nhằm khái quát lại những nội dung cơ bản đã hệ
thống . Trong các tiết tổng kêt –ôn tập GV thường ít chú trọng đến .
Chính điều đó làm cho kết quả đã được Tổng kết – ôn tập chưa được
khắc sâu. Do vậy, để phát huy năng lực hệ thống khái quát hoá của
HS một cách tích cực, Tôi thường sử dụng một số câu hỏi trắc
nghiệm để kiểm tra lại hay tôi hướng dẫn các em phương pháp vẽ lại
sơ đồ theo cách riêng của mình ,có khi là trò chơi ô chữ may mắn.
Ví dụ1: Tiết 153 “ÔN TẬP TRUY ỆN”
Tôi hướng dẫn các em vẽ sơ đồ theo thời gian (đây là mô hình khái
quát) về nhà các em tiếp tục triển khai tiếp, cụ thể hơn về nội dung,
nghệ thuật
Truyện Việt Nam Thời kì chống Pháp: Làng(KLân)
Thời kì chống Mĩ: Lặng lẽ Sa Pa (Ng.Thành
Long)
Những ngôi sao xa xôi (Lê
Minh Khuê)
Chiếc lược ngà (Ng. Quang
Sáng)
Thời kì đất nước Thống nhất : Bến Quê(Ng.Minh Châu)
Ví dụ 2: Tiết 137 ÔN TẬP VỀ THƠ
Tôi tổ chức Trò chơi “ô chữ may mắn” (ô chữ được dán ở các mặt
hình hộp vuông) mỗi ô ứng với một câu hỏi, trong các ô đó sẽ có 2ô
được quyền trợ giúp ( gợi ý của thầy, của bạn, nhờ bạn trả lời….) GV
có thể chỉ định hoặc cho các em xung phong tham gia trò chơi là tuỳ
thuộc vào đặc điểm của lớp học
• 4/ KẾT QUẢ :
Qua thực tế giảng dạy, tôi nhận thấy rằng:việc vận dụng “ Một số

hình thức tổ chức hoạt động dạy học nhằm phát huy tính tích cực
chủ động sáng tạo của HS trong tiết Ôn tập – tổng kết” bước đầu đã
đem lại nhiều kết quả khả quan hơn so với cách dạy học thông thường .
Thứ nhất là phát huy tính tích cực chủ động học tập của HS .HS
học tập sôi nổi trong những điều kiện không thuận lợi . Như tiết cuối
Thái Thị Kim Thành – Trường THCS Hoàng Hoa Thám
20
Sáng kiến kinh nghiệm – Một số hình thức tổ chức hoạt động dạy học… trong
tiết “Ôn tập – tổng kết” ở chương trình Ngữ văn 9
buổi, HS thường mỏi mệt, lười phát biểu xây dựng bài nhưng khi tổ
chức hoạt động học tập mới lạ, các em bỗng sáng mắt ra, cái mệt mỏi,
cái đói như biến đi lúc nào không hay biết. Các em hào hứng hẳn lên
.Mặt khác tâm lí HS lớp 9 rất ngại phát biểu so với lớp 6,7,8. Có những
HS khá giỏi khi lên lớp 9 trở nên trầm hẳn. Thể mà cách tổ chức hoạt
động học tập này làm các em quên hẳn cái nhìn khó chịu khi một bạn
nào trong lớp trả lời sai hay diễn đạt lủng củng, giọng nói chưa
hay.v.v…Hơn thế nữa các em còn thi nhau bày tỏ ý kiến của mình. Hay
đối với câu hỏi cần thảo luận, tinh thần đồng đội đã khiến các em quên
đi những rụt rè ái ngại hằng ngày, tích cực hoạt động vì chiến thắng của
đội mình.
Thứ hai là kích thích hoạt động tư duy sáng tạo của HS trong
học tập. Có thể nói, cách thức tổ chức hoạt động học tập đa dạng đã góp
phần kích thích hoạt động tư duy, hình thành năng lực sáng tạo của HS.
Tôi thật sự ngạc nhiên khi lần đầu đưa vào tiết ôn tập các hình thức tổ
chức trò chơi nhỏ, cuộc thi giữa các nhóm hay đố vui giữa các tổ v.v…
HS không chỉ đưa ra những cách trả lời thú vị mà còn có những câu hỏi
hay. Cứ mỗi lần đến tiết Ôn tập- tổng kết em nào cũng cố gắng chuẩn
bị bài thật kĩ, nhất là những đội chưa được chiến thắng trong tiết học
trước. Có một lần trong tiết “ôn tập về truyện” ( tiết 143) Tôi tổ chức
cuộc thi vẽ tranh minh hoạ ( loại tranh phát thảo vài nét),. Sau khi phát 8

tờ giấy A4 cho tám nhóm học tập, trong vòng 2 phút các em đã có
những bức tranh minh hoạ thật ngộ nghĩnh. Và 3 phút còn lại là lời bình
bức tranh. Có những bức tranh với vài ba đường nét, tôi chưa kịp nhận
ra các em vẽ gì nhưng lời bình của các em đã khiến tôi rất ngạc nhiên.
Thế mới biết việc tổ chức hoạt động học tập của GVcó một vai trò vô
cùng quan trọng trong việc kích thích hoạt động sáng tạo của HS.
Thứ ba là vận dụng được tính tích hợp trong dạy học một cách
có hiệu quả theo cả chiều dọc lẫn chiều ngang, không chỉ tích hợp giữa
ba phân môn Văn –Tiếng việt – Tập làm văn mà còn tích hợp với các
môn học khác một cách hài hoà như môn Mĩ thuật …
Cuối cùng, với những cách thức tổ chức hoạt động như trên,tôi thấy
nhiều HS vốn không thích học môn Ngữ văn cũng trở nên yêu thích
môn học này. Đúng như nhiều HS tâm sự trong Tạp chí Văn Học và
Thái Thị Kim Thành – Trường THCS Hoàng Hoa Thám
21
Sáng kiến kinh nghiệm – Một số hình thức tổ chức hoạt động dạy học… trong
tiết “Ôn tập – tổng kết” ở chương trình Ngữ văn 9
Tuổi trẻ : “ Để HS yêu thích môn Ngữ văn, người thầy đóng một vai trò
rất quan trọng . Cùng một bài văn nhưng cách dạy khác nhau sẽ tạo nên
hiệu quả khác nhau . Để giờ học sinh động, thầy cô nên có nhiều
phương pháp dạy học mới như tổ chức thảo luận, hoạt động sưu tầm,
các cuộc thi nhỏ…để lôi cuốn HS” hay “Không riêng gì môn Ngữ văn
mà với bất cứ môn học nào, vai trò của người thầy là rất quan trọng .
Với môn Ngữ văn, vai trò của người thầy lại càng cần thiết. Để HS yêu
thích học văn, thầy cô cần khơi dậy cho HS những cảm xúc và hứng thú
trong học tập bằng nhiều phương pháp khác nhau như : thảo luận
nhóm, thi đố vui, thi hùng biện, diễn kịch .v.v…Em đặc biệt thích các tiết
học Ngữ văn mà thầy cô giáo có sử dụng các đồ dùng dạy học như hinh
vẽ, sơ đồ .v.v…” .Sau đây là bảng so sánh kết quả cụ thể :

BẢNG SO SÁNH :
• 5/ BIỆN PHÁP THỰC HIỆN:
Rõ ràng , để dạy học có hiệu quả các tiết tổng kết –ôn tập trong
chương trình Ngữ văn lớp 9 quả là điều không đơn giản, đòi hỏi cần có
sự chuẩn bị tích cực của GV và cả HS, trong đó vai trò tổ chức hoạt
động học tập của GV là vô cùng quan trọng. Bởi HS có tích cực tự giác
học tập ở trường và cả ở nhà phụ thuộc rất nhiều vào vai trò của GV.
Một giờ học lôi cuốn tất cả HS vào hoạt động học tập thì giờ học đó
không thể không đạt kết quả. Để có một tiết học như thế, tôi thực hiện
một số biện pháp như sau :
Thái Thị Kim Thành – Trường THCS Hoàng Hoa Thám

TIẾT DẠY
ÔN TẬP – TỔNG
KẾT

HS TÍCH CỰC
HỌC TẬP

HS HIỂU BÀI
TẠI LỚP
Chưa áp dụng sáng
kiến
40% 65 %
Có áp dụng sáng kiến

90% 95%
22
Sáng kiến kinh nghiệm – Một số hình thức tổ chức hoạt động dạy học… trong
tiết “Ôn tập – tổng kết” ở chương trình Ngữ văn 9

- Phải nắm vững yêu cầu cần đạt của tiết học về kiến thức, phương
pháp, kĩ năng…
- Khai thác và sử dụng hệ thống câu hỏi, bảng hệ thống tổng hợp có
trong SGK và SGV một cách sáng tạo.
- Nghiên cứu thật kĩ nội dung, sử dụng phương pháp dạy học hợp lí,
theo từng bài mà có cách tổ chức hoạt động học tập đa dạng sao
cho phù hợp và có hiệu quả, vừa đạt được mục tiêu yêu cầu vừa
phát huy tính tích cực chủ động học tập của HS.
- GV phải có sự chuẩn bị chu đáo về đồ dùng dạy học cần thiết khi
tổ chức các hoạt động học tập .
- Chú trọng hơn việc dặn dò trước tiết học kiểu bài Ôn tập – tổng
kết, hướng dẫn HS chuẩn bị bài cụ thể chu đáo .
- Không thể thiếu sự nổ lực nhiệt tình của GV trong việc tìm tòi tư
liệu, học hỏi đồng nghiệp, không ngừng sáng tạo, từng bước vận
dụng có hiệu quả phương pháp dạy học mới với từng kiểu bài, từng
tiết dạy.
- Dự trù phương án sử dụng thời gian hợp lí
- Người GV đóng vai trò điều hành, lấy HS làm trung tâm, linh hoạt
giải quyết những tình huống bất ngờ sao cho có hiệu quả .
• 6/ MỘT SỐ HẠN CHẾ KHI THỰC HIÊN :
Khi thực hiện một số hình thức tổ chức hoạt động dạy học trong tiết
ôn tập – tổng kết , bản thân người GV sẽ gặp một số hạn chế sau:
- Chuẩn bị DDDH khá công phu nên rất vất vả.
- GV phải dành thời gian khá nhiều trong việc đọc sách báo, tạp chí
…sưu tầm tư liệu, ghi chép tư liệu.
- Nếu không chuẩn bị kĩ, vận dụng linh hoạt sẽ dễ “ cháy” giáo án,
tiết dạy không đạt hiệu quả.
- Tiết học nếu không điều hành khéo léo sẽ ồn ào, mất trật tự, ảnh
hưởng đến các lớp lân cận.
C/ KẾT THÚC VẤN ĐỀ :

Để thực hiện đổi mới chương trình SGK ở bậc học THCS, việc đổi
mới phương pháp dạy học là nhu cầu cấp thiết hiện nay . Đổi mới
Thái Thị Kim Thành – Trường THCS Hoàng Hoa Thám
23
Sáng kiến kinh nghiệm – Một số hình thức tổ chức hoạt động dạy học… trong
tiết “Ôn tập – tổng kết” ở chương trình Ngữ văn 9
phương pháp dạy học là nhằm phát huy tính tích cực chủ động sáng tạo
của HS. Đối với chương trình Ngữ văn 9 nói chung, các tiết Ôn tập –
tổng kết nói riêng đóng một vai trò khá quan trọng trong chương trình
Ngữ văn THCS. Ý thức được điều đó, chúng tôi không ngừng nghiên
cứu tìm tòi học hỏi trao đổi cùng đồng nghiệp vận dụng sáng tạo
phương pháp dạy học, đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát huy
tính tích cực chủ động sáng tạo của HS. Ngoài những yêu cầu và hướng
dẫn tổ chức hoạt động ôn tập tổng kết trong SGK và SGV chúng tôi đã
áp dụng một số hình thức ôn tập tổng kết dưới hình thức, tổ chức cuộc
thi, trò chơi nhỏ hay đố vui, ô chữ …thông qua hoạt động nhóm hay độc
lập trả lời câu hỏi …chúng tôi thấy có nhiều kết quả .Đó là giờ học sôi
nổi hơn, lôi cuốn được các đối tượng HS ít tập trung, HS TB, yếu, trở
nên hứng thú hơn .Vì thế mà các câu hỏi hay bài tập được giải quyết
nhanh chóng và có nhiều sáng tạo, HS hiểu bài sâu hơn. Không chỉ như
vậy, khi được dặn dò chuẩn bị câu hỏi ôn tập ở nhà HS chuẩn bị rất chu
đáo với mong muốn mình sẽ là người chiến thắng trong các cuộc thi
hay trò chơi. Đối với những giờ học ôn tập –tổng kết đơn điệu, lặp đi
lặp lại một cách thức hoạt động giờ học thường nặng nề HS ít tập trung
lớp học không sôi nổi, chỉ có những em HS khá giỏi là tích cực . Vì vậy
có thể nói “ hình thức tổ chức hoạt động nhằm phát huy tính tích cực
chủ động sáng tạo của học sinh trong tiết ôn tập –tổng kết” là
phương pháp dạy học không thể thiếu trong dạy học Ngữ văn .Làm
được điều đó chắc chắn chúng ta sẽ thu được nhiều kết quả tốt đẹp.

MỤC LỤC
TT NỘI DUNG TRANG
A
B
I
Đặt vấn đề
Giải quyết vấn đề
Mục đích yêu cầu của dạng bài ôn
1
2
2
Thái Thị Kim Thành – Trường THCS Hoàng Hoa Thám
24
Sáng kiến kinh nghiệm – Một số hình thức tổ chức hoạt động dạy học… trong
tiết “Ôn tập – tổng kết” ở chương trình Ngữ văn 9
II
III
1
a
b
2
a
b
3
4
5
6
C
tập tổng kết ở lớp 9
Tình hình thực trạng

Các hình thức tổ chức hoạt đông
dạy và học trong tiết ôn tập tổng kết
ở chương trình Ngữ văn 9
Hoạt động kiểm tra bài cũ
Các hình thức kiểm tra
Câu hỏi và bài tập kiểm tra
Hoạt động hướng dẫn tổng kết ôn
tập
Đối với các tiết tổng kết về từ vựng
Đối với các tiết tổng kết ôn tập văn
học
Hoạt động củng cố
Kết quả
Biện pháp thực hiện
Một số hạn chế khi thực hiện
Kết thúc vấn đề và tranh minh hoạ
2
3
3
4
4
5
6
8
15
16
17
18
19
Thái Thị Kim Thành – Trường THCS Hoàng Hoa Thám

25