Ai là tác giả của nhũng phát minh sáng chế phần 2 pps

TẤC GIẪ CA NHÛÄNG PHẤT MINH, SẤNG CHÏË NƯÍI TIÏËNG THÏË GIÚÁI 12

Trûúác Webster chûa cố ai lâm nưíi cưng viïåc vơ àẩi êëy. Ngoâi viïåc
biïn soẩn ưng côn lâm thïm mưåt viïåc nûäa lâ àún giẫn hoấ chđnh tẫ
ca mưåt sưë tûâ khố. Chđnh vò vêåy mâ sau nây ta thêëy tiïëng Anh vâ
tiïëng M (English vâ American English) cố nhûäng àiïím khấc nhau.
AI ÀẬ LÂM RA ÀƯI GIÂY ÀÊÌU TIÏN?
Khi nhûäng ngûúâi ngun thu phẫi vûúåt qua nhûäng con àûúâng
àêìy gai nhổn vâ àấ cûáng thò hổ hiïíu rùçng cêìn phẫi kiïëm mưåt thûá gò
àố àïí bổc lêëy àưi chên ca mònh. Cố lệ nhûäng àưi giây àêìu tiïn mâ
ngûúâi ngun thu lâm ra trưng giưëng nhûäng àưi dếp quai hêåu. Chêët
liïåu mâ hổ dng àïí tẩo ra nhûäng àưi giây nhû thïë vư cng àa dẩng,
tûâ cỗ, da, hóåc thêåm chđ cẫ nhûäng miïëng gưỵ. Hổ båc chng vâo cấc
ngốn chên bùçng nhûäng súåi dêy vâ vông qua gốt chên. úã cấc vng giấ
lẩnh, cấc àưi dếp quai hêåu mỗng mẫnh kia khưng thïí chõu àûúåc rết
mûúát nïn con ngûúâi àậ thïm vâo àố nhûäng chêët liïåu khấc dêìy dùån vâ
êëm ấp hún àïí tẩo thânh nhûäng àưi giây.
Ngûúâi Ai cêåp cưí àẩi lâ nhûäng ngûúâi àêìu tiïn sûã dng rưång rậi
nhûäng àưi giây àûúåc lâm tûâ nhûäng miïëng da hóåc gưỵ cố dêy chùçng
quanh chên. Àïí bẫo vïå ngốn chên cấi nhûäng chiïëc giây àûúåc ën cong
úã phđa trûúác. Nhûäng ngûúâi La mậ côn tiïën xa hún. hổ àậ lâm ra
nhûäng àưi giây cố àc lưỵ úã hai bïn àïí lìn dêy qua vâ båc lẩi úã giûäa.
Nhûäng ngûúâi úã cấc giai têìng khấc nhau trong xậ hưåi ài nhûäng àưi
giây khấc nhau. úã nhûäng nûúác cố khđ hêåu lẩnh hún, ngûúâi ta àậ dng
cỗ nhưìi vâo nhûäng chiïëc bao nhỗ cố dêy thùỉt lẩi àïí lâm giây àưng.
Dêìn dêìn nhûäng ngûúâi eskimo vâ nhûäng thưí dên da àỗ tûâ nhûäng àưi
giây thư sú nây àậ tẩo ra nhûäng àưi giây mưca.
Nhûäng àưi giây cố hònh th hiïån àẩi nhû ngây nay àûúåc tẩo búãi
bân tay ca nhûäng ngûúâi lđnh thêåp tûå. Àïí bẫo vïå àưi chên ca mònh
trong cấc cåc trinh phẩt kếo dâi àùçng àùéng hổ àậ phẫi lâm ra nhûäng
àưi giây vûâa bïìn vûâa êëm. Nhûäng àưi giây "mưàen" lêìn àêìu tiïn xët

hiïån úã Phấp, rưìi úã Anh, úã . Theo thúâi gian giây cng ln thay àưíi
mưët. Vđ d nhû úã Anh vâo thúâi k trõ vò ca vua James I nhûäng ngûúâi
thåc têìng lúáp qu tưåc ài nhûäng àưi giây gốt nhổn, lâm tûâ mưåt loẩi da
TẤC GIẪ CA NHÛÄNG PHẤT MINH, SẤNG CHÏË NƯÍI TIÏËNG THÏË GIÚÁI 13

mỗng. Ài nhûäng àưi giây nây thêåt lâ bêët tiïån nhûng ngûúâi ta vêỵn tiïëp
tc sûã dng nố trong mưåt thúâi gian dâi. Trûúác khi cố mưët ài giây cao
ngûúâi Anh àậ ài nhûäng àưi giây hểp vâ cố mi dâi rêët dâi khoẫng 12-
15cm, vâ húi cong lïn trïn. Côn úã M nghïå thåt àống giây bùỉt àêìu
xët hiïån tûâ nùm 1629.
AI ÀẬ NGHƠ RA BẪNG CHÛÄ CẤI ÀÊÌU TIÏN?
Cấc chûä trong bẫng chûä cấi thûåc ra lâ kđ hiïåu ca cấc êm. Cấc
chûä cấi trong bẫng chûä cấi Tiïëng Anh dûåa trïn bẫng chûä cấi La Mậ
àậ cố tûâ 2500 nùm trûúác. Cấc chûä in hoa rêët giưëng vúái nhûäng chûä La
Mậ àûúåc sûã dng vâo thïë kó 3 trûúác cưng ngun.
Trûúác khi cố bẫng chûä cấi con ngûúâi thûúâng dng cấch vệ àïí ghi
lẩi nhûäng sûå vêåt hóåc truìn thưng tin cho nhau, vđ d hònh mưåt vâi
con àún dûúng cố thïí hiïíu lâ úã àêy cố thïí ài sùn tưët. Loẩi chûä viïët
bùçng tranh nây àậ rêët phưí biïën úã Bablon cưí àẩi, úã Ai Cêåp vâ Trung
Qëc. Dêìn dêìn theo thúâi gian thò loẩi chûä viïët nây cng cố nhiïìu
thay àưíi. Trûúác àêy nïëu trïn bûác tranh ngûúâi ta chó vệ mưåt vêåt thò
bêy giúâ bûác tranh chuín tẫi cẫ tûúãng gùỉn vúái khấch thïí àố, vđ d
khi ngûúâi ta vệ àưi chên thò cố nghơa lâ "ài".
Loẩi chûä viïët nây àûúåc gổi lâ loẩi chûä viïët ghi . Tuy nhiïn cố
mưåt sưë vêën àïì nẫy sinh àưëi vúái loẩi chûä viïët nây búãi vò mưỵi ngûúâi hiïíu
theo nhiïìu cấch khấc nhau d lâ cng mưåt lấ thû. Dêìn dêìn phûúng
phấp nây àûúåc chuín thânh chûä viïët theo êm tiïët, vđ d chûä X cố
nghơa lâ cấi tay thò bûác tranh vệ bân tay sệ thïí hiïån cấi êm X àố. Cho
nïn mưỵi mưåt lêìn khi ngûúâi ta nố àïën êm X thò ngûúâi ta lẩi sûã dng
bûác tranh cố vệ hònh cấi tay. úã Babylon vâ Trung Qëc sûå phất triïín

ca chûä viïët cng khưng vûúåt qua giúái hẩn nây.
Ngûúâi Ai Cêåp tûå sấng tẩo ra bẫng chûä cấi ca mònh gưìm 24 kđ
hiïåu biïíu hiïån nhûäng êm hóåc nhûäng tûâ riïng biïåt gưìm mưåt ph êm.
Tuy nhiïn lc bêëy giúâ hổ àậ khưng hiïíu àûúåc nghơa ca phất minh
êëy. Gêìn 3500 nùm trûúác àêy cấc dên tưåc sưëng úã búâ Àưng Àõa Trung
Hẫi àậ gêìn nhû phất minh ra bẫng chûä cấi. Hổ hiïíu rùçng mưåt kđ hiïåu
TẤC GIẪ CA NHÛÄNG PHẤT MINH, SẤNG CHÏË NƯÍI TIÏËNG THÏË GIÚÁI 14

cố thïí sûã dng àïí biïíu thõ mưåt êm trong têët cẫ cấc tûâ khấc nhau, vò
vêåy hổ àậ sûã dng mưåt sưë lûúång kđ hiïåu nhêët àõnh vâ nhûäng kđ hiïåu
êëy àậ trúã thânh bẫng chûä cấi.
Nhûäng ngûúâi Do Thấi cưí vâ nhûäng ngûúâi Phiniki àậ sûã dng
bẫng chûä cấi àêìu tiïn, sau nây nhûäng ngûúâi Phiniki truìn bẫng chûä
cấi nây cho ngûúâi Hy Lẩp. Nhûäng ngûôi La Mậ cưí àậ tiïëp nhêån bẫng
chûä cấi Hy Lẩp vâ àûa vâo mưåt sưë sûãa àưíi, bưí xung. Tûâ àố bẫng chûä
cấi La Tinh àậ ra àúâi vâ àûúåc ngûúâi dên cấc nûúác Têy Êu sûã dng
rưång rậi.
AI ÀẬ NGHƠ RA BT VIÏËT?
Chûä viïët lâ mưåt àống gốp ca loâi ngûúâi vâo sûå phất triïín ca
nïìn vùn minh. Chûä viïët gip chng ta ghi lẩi nhûäng nghơ vâ cưng
viïåc. Trûúác khi cêy bt ra àúâi thò con ngûúâi àậ sûã dng rêët nhiïìu thûá
khấc nhau àïí viïët chûä. Vđ d nhû ngûúâi ngun thu àậ dng nhûäng
hôn àấ nhổn àêìu àïí khùỉc nhûäng hònh vệ lïn tûúâng hóåc trong hang
àưång, hóåc nhng nhûäng àêìu ngốn tay vâo nhûåa cêy, hay thêåm chđ
vâo mấu ca àưång vêåt rưìi vệ lïn nhûäng bûác tûúâng. Sau nây con ngûúâi
àậ biïët dng phêën hóåc àêët sết àïí viïët. úã Trung Qëc ngûúâi ta dng
nhûäng chiïëc bt lưng lâm tûâ lưng lẩc àâ àïí ghi chếp.
Cố lệ nhûäng cêy bt àêìu tiïn àûúåc lâm úã Ai Cêåp. Nhûäng ngûúâi
Ai Cêåp àậ lâm ra cêy bt tûâ nhûäng cêy sêåy rưỵng råt vâ bổc mưåt
miïëng àưìng úã phêìn àêìu. Chûä viïët xët hiïån úã Hy Lẩp gêìn 4000 nùm

trûúác àêy vâ ngûúâi ta àậ dng nhûäng miïëng kim loẩi hóåc xûúng voi
àïí viïët lïn nhûäng têëm bẫng ph sấp. Sau nây ngûúâi ta côn vốt nhổn
nhûäng thên cêy cânh cêy àïí lâm bt, nhûäng chiïëc bt nây àûúåc chêëm
vâo dung dõch cố mâu vâ viïët lïn vỗ cêy.
Cng vúái viïåc giêëy viïët ra àúâi vâo thúâi kò trung cưí con ngûúâi àậ
dng lưng ngưỵng, lưng quẩ, lưng thiïn nga àïí viïët. Ngôi bt àûúåc mâi
nhổn vâ mûåc chẫy dổc theo råt bt tûâ trïn xëng dûúái. Nhûäng chiïëc
bt lưng chim àậ àûúåc con ngûúâi sûã dng trong vông hâng ngân
nùm Nhûäng chiïëc bt bùçng thếp xët hiïån úã Anh vâo nùm 1780,
TẤC GIẪ CA NHÛÄNG PHẤT MINH, SẤNG CHÏË NƯÍI TIÏËNG THÏË GIÚÁI 15

nhûng trong sët 40 nùm cng khưng àûúåc chång cho lùỉm. Bt mấy
lêìn àêìu tiïn xët hiïån úã nûúác M vâo khoẫng nùm 1880. Ngôi bt
dûúåc lâm bùçng vâng mẩ húåp kim osimi -iriài hóåc iriài àïí khưng bõ
xûúác. Bïn trong råt bt cố mưåt ưëng nhỗ bùçng nhûåa hóåc cao su àûång
mûåc. Bt bi lâ phất kiïën ca thïë kó XX. Quẫ bi àûúåc mẩ crưm cố
àûúâng kđnh gêìn bùçng 1 mm. Khi ta viïët quẫ bi xoay trôn vâ kếo mûåc
xëng.

AI ÀẬ NGHƠ RA CHIÏËC BT CHỊ ÀÊÌU TIÏN?

Cêy bt chò àậ cố cấch àêy khưng dûúái 200 nùm. Khoẫng 500
nùm trûúác àêy trong cấc hêìm mỗ ca thânh phưë Cambland nûúác Anh
ngûúâi ta àậ tòm ra than chò. Ngûúâi ta cho rùçng cng bùỉt àêìu tûâ àố
con ngûúâi bùỉt àêìu sẫn xët ra nhûäng chiïëc bt than chò.
Tûâ nùm 1760 úã thânh phưë Nuyn-bếc cố gia àònh Pharber àậ bùỉt
àêìu sẫn xët bt chò sûã dng bưåt than chò, nhûng khưng àûúåc thânh
cưng cho lùỉm. Cëi cng vâo nùm 1795 cố mưåt ngûúâi àân ưng tïn lâ
Cont àậ lâm ra chiïëc bt chò bùçng cấch trưån than chò vúái mưåt sưë loẩi
àêët sết rưìi àem nung vâo trong lô. Cưng nghïå ca ưng àûúåc sûã dng

cho túái ngây hưm nay. Nhûäng chiïëc bt chò àûúåc lâm bùçng than chò
viïët ra mâu xấm thêỵm trïn giêëy. Àïí sẫn xët bt chò ngûúâi ta trưån
bưåt than chò khư vúái àêët sết vâ nûúác, câng nhiïìu àêët sết thò bt sệ
câng cûáng, câng nhiïìu than chò thò bt sệ câng mïìm. Sau khi trưån
than chò vúái àêët vâ nûúác ngûúâi ta àưí hưỵn húåp nây vâo khn vâ sệ
thu àûúåc nhûngx súåi dâi mẫnh, dđnh nhúáp nhấp. Sau àố ngûúâi ta nùỉn
thùèng chng rưìi cùỉt theo tûâng àoẩn khấc nhau, sêëy khư rưìi àem nung
úã trong lô. Ngûúâi ta tiïån nhûäng thanh gưỵ trôn sau àố xễ àưi àïí nhết
than chò vâo rưìi dấn hai phêìn lẩi. Cưng àoẩn cëi cng lâ ngûúâi ta
sún vỗ ca bt chò.
Ngây nay chng ta sẫn xët àûúåc hún 300 loẩi bt chò khấc
nhau àïí dng cho nhûäng mc àđch khấc nhau. Cố thïí tòm thêëy
TẤC GIẪ CA NHÛÄNG PHẤT MINH, SẤNG CHÏË NƯÍI TIÏËNG THÏË GIÚÁI 16

nhûäng chiïëc bt chò cố àưå cûáng khấc nhau, vúái mâu sùỉc vư cng
phong ph. Cố cẫ nhûäng hưåp bt gưìm 72 mâu. Cố nhûäng loẩi bt chò
dng àïí viïët lïn thu tinh, viïët lïn vẫi, nhûåa phim, cố cẫ nhûäng loẩi
bt chò dng trong xêy dûång.

AI ÀẬ NGHƠ RA KĐNH HIÏÍN VI?
Tûâ kđnh hiïín vi - microscop trong tiïëng Hy Lẩp cố nghơa lâ
?ngûúâi nhòn thêëy nhûäng vêåt nhỗ?. Thiïët bõ nây dng àïí nhòn nhûäng
vêåt bế tđ xđu mâ mùỉt thûúâng khưng nhòn thêëy àûúåc.
Thûúâng thò nïëu bẩn câng àïí gêìn mùỉt mưåt vêåt thò bẩn câng thêëy
nố rộ hún nhûng nïëu bẩn àïí nố cấch mùỉt 25cm thò lẩi nhòn khưng rộ
khi àố ngûúâi ta nối rùçng nố khưng thåc tiïu cûå. Àiïìu gò sệ xẫy ra
nïëu nhû chng ta àïí vâo giûäa mùỉt vâ vêåt àố mưåt miïëng kđnh lưìi khi
àố vêåt àố sệ úã gêìn mùỉt hún 25cm vâ sệ úã trong tiïu cûå. Ngây nay
chng ta mư tẫ hiïån tûúång nây thêåt lâ àún giẫn nhû lâ viïåc sûã dng
kđnh lp. Nhûäng chiïëc kđnh lp thûåc ra lâ nhûäng chiïëc "kđnh hiïín vi

àún giẫn".
Nhûäng "chiïëc kđnh hiïín vi àún giẫn" êëy àậ cố tûâ thúâi xa xûa
nhûng úã àêy cng ta mën àïì cêåp àïën nhûäng chiïëc kđnh hiïín vi phûác
tẩp. Vêåy nhûäng chiïëc kđnh hiïín vi phûác tẩp lâ gò? Nhúâ hai thêëu kđnh,
vêåt quan sất àûúåc nhên to lïn hai lêìn, mưåt trong hai thêëu kđnh àố
àûúåc gổi tïn lâ vêåt kđnh, nố phống àẩi hònh ẫnh lïn lêìn thûá nhêët,
thêëu kđnh thûá hai àûúåc gổi lâ thõ kđnh phống àẩi hònh ẫnh lïn lêìn
thûá hai. Thûåc ra trûúác àêy kđnh hiïín vi cố vâi thêëu kđnh vûâa àûúåc sûã
dng nhû thõ kđnh, vûâa àïí dng nhû vêåt kđnh nhûng àiïìu quan trổng
lâ têët cẫ cấc loẩi kđnh hiïín vi nây àûúåc dûåa trïn ngun tùỉc phống
àẩi kếp.
Chiïëc kđnh hiïín vi phûác tẩp àêìu tiïn àûúåc lâm ra vâo khoẫng
giûäa nhûäng nùm 1510 vâ 1610. Ngûúâi ta khưng biïët àđch xấc ai lâ tấc
giẫ ca nố nhûng rêët nhiïìu ngûúâi cho rùçng bẫn quìn sấng chïë kđnh
hiïín vi thåc vïì Galilï.
TẤC GIẪ CA NHÛÄNG PHẤT MINH, SẤNG CHÏË NƯÍI TIÏËNG THÏË GIÚÁI 17

Àưi khi ngûúâi ta gổi nhâ khoa hổc ngûúâi Àan Mẩch Lïvenguc lâ
ưng tưí ca kđnh hiïín vi nhûng khưng phẫi vò ưng lâ ngûúâi sấng chïë ra
nố mâ vò ưng àậ phất minh ra rêët nhiïìu thûá vò cố sûå gip àúä ca kđnh
hiïín vi. Lïvenguc àậ chó ra rùçng nhûäng con mổt, nhûäng con bổ chố vâ
nhûäng sinh vêåt nhỗ bế khấc núã ra tûâ trûáng khưng phẫi lâ cấc loâi cố
khẫ nùng tûå sinh sẫn, ưng lâ ngûúâi àêìu tiïn àậ nhòn thêëy qua kđnh
hiïín vi cấc dẩng ca sûå sưëng nhû: nhûäng cú thïí àún bâo vâ vi khín.
Bùçng chđnh àưi bân tay mònh ưng àậ chïë tẩo ra mưåt chiïëc kđnh hiïín
vi vâ qua chiïëc kđnh hiïín vi àố ưng àậ nhòn thêëy toân bưå quấ trònh
tìn hoân ca sûå sưëng.
Ngây nay con ngûúâi trong mổi lơnh vûåc khoa hổc vâ cưng nghiïåp
àïìu khưng thïí lâm viïåc àûúåc nïëu thiïëu kđnh hiïín vi.
AI ÀẬ NGHƠ RA LA BÂN?

Dẩng àún giẫn nhêët ca la bân lâ mưåt chiïëc kim nam chêm
àûúåc gùỉn lïn mưåt cấi cưåt sao cho nố cố thïí quay theo mổi hûúáng.
Chiïëc kim nam chêm nây sệ chó vïì phûúng bùỉc chđnh xấc hún lâ tûâ
cûåc bùỉc ca trấi àêët. Tûâ àố bẩn cố thïí xấc àõnh àûúåc cấc phûúng
hûúáng vâ cấc àõa àiïím mâ bẩn mong mën. La bân lâ mưåt vêåt khưng
thïí thiïëu àûúåc àưëi vúái nhûäng ngûúâi du lõch trïn khùỉp thïë giúái, khưng
ai biïët rùçng ngûúâi ta àậ tòm thêëy kim nam chêm quay vâ chó vïì
phûúng bùỉc tûâ khi nâo vâ úã àêu sët mưåt thúâi gian dâi ngûúâi ta cho
rùçng àố lâ phất minh ca ngûúâi trung qëc tûâ 4500 nùm trûúác àêy.
Tuy nhiïn gêìn àêy giẫ thiïët nây bõ nhiïìu ngûúâi bấc bỗ song d
thïë nâo ài chùng nûäa nhûäng ngûúâi Trung Qëc vêỵn àûúåc coi lâ nhûäng
ngûúâi àêìu tiïn biïët àïën ngun l hoẩt àưång ca la bân. Sau ngûúâi
Trung Qëc lâ àïën nhûäng thûúng gia ẫ Rêåp biïët àïën la bân vâ du
nhêåp chng vâo Chêu Êu.
Ngûúâi ta cng biïët chđnh xấc rùçng vâo khoẫng thïë k thûá 12 la
bân àậ rêët phưí biïën úã Chêu Êu, cố lệ dẩng súám nhêët ca la bân lâ
àûúåc cêëu tẩo tûâ mưåt cấi kim nhiïỵm tûâ àûúåc gùỉn vâo mưåt miïëng gưỵ thẫ
búi trong mưåt cưëc nûúác. Sau àố ngûúâi ta àậ nghơ cấch gùỉn nhûäng
TẤC GIẪ CA NHÛÄNG PHẤT MINH, SẤNG CHÏË NƯÍI TIÏËNG THÏË GIÚÁI 18

chiïëc kim lïn trc vâ cố thïí xoay trôn àûúåc trong àấy cưëc. Lc àêìu
ngûúâi ta chó dng la bân àïí xấc àõnh hûúáng Bùỉc, hûúáng Nam vâ
ngûúâi ta thûúâng quay cấi cưëc sao cho àiïím cëi ca cấi kim chó
phûúng bùỉc nùçm àng vúái vẩch chó phûúng bùỉc trïn cấi cưëc. Vïì sau
nûäa thò trïn nhûäng cấi la bân ngûúâi ta àùåt mưåt miïëng giêëy cố àấnh
dêëu Bùỉc, Nam, Àưng, Têy. Chùỉc hùèn cấc bẩn cng biïët tûâ cûåc bùỉc
khưng trng vúái bùỉc cûåc, tûâ cûåc bùỉc nùçm úã àiïím cao nhêët ca búâ bùỉc
ca bùỉc M trïn bấn àẫo Butia. Cấc kim nam chêm ca têët cẫ cấc la
bân úã bùỉc bấn cêìu àïìu chó vâo àiïím nây.
Nhûäng ngûúâi cưí xûa khưng biïët àûúåc sûå khấc nhau giûäa tûâ cûåc

bùỉc vâ bùỉc cûåc, hổ chó nghơ rùçng kim ca la bân ln ln chó vïì
hûúáng bùỉc. Vïì sau nây nhûäng ngûúâi thu th lïn tâu ra khúi xa vâ
hổ àậ nhêån thêëy sûå khấc nhau nây chùỉc hùèn bẩn cng cố thïí hònh
dung àûúåc nưỵi bùn khón thùỉc mùỉc ca nhûäng ngûúâi Scanàinavú cưí
khi hổ chu du úã cấc biïín bùỉc xung quanh Greenland vâ nhêån thêëy
rùçng úã mưåt vâi núi kim la bân lẩi chó vïì phûúng têy.
AI ÀẬ NGHƠ RA MƯN NHÊÍY D ?
Bẩn hậy thûã tûúãng tûúång mònh àang lú lûãng úã àưå cao 5m sau àố
tûâ tûâ hẩ cấnh xëng mùåt àêët. Àiïìu àố giưëng nhû bẩn nhẫy tûâ búâ
tûúâng cao 3m xëng vêåy. Àïí lâm àûúåc viïåc àố mâ khưng hïì bõ xêy xất
bẩn phẫi nhúâ àïën sûå gip àúä ca chiïëc d. Chiïëc d chùèng qua chó lâ
mưåt chiïëc ư to cố khẫ nùng tẩo ra lûåc cẫn àưëi vúái khưng khđ. Nhúâ cố
chiïëc d chng ta cố thïí rúi trong khưng gian mâ khưng súå bõ thûúng
khi hẩ xëng mùåt àêët.
Chiïëc d thûåc ra lâ thiïët bõ bay àêìu tiïn. Nùm 1514 Leonard
De Vinchi àậ phấc hoẩ chiïëc d trong quín vúã vệ ca mònh. Vâo
nùm 1595 Faustú Verasio àậ cố mưåt bâi miïu tẫ vïì chiïëc d cố khẫ
nùng hoẩt àưång àêìu tiïn. Ưng Z. Blanzar, ngûúâi Phấp lâ ngûúâi àêìu
tiïn sûã dng chiïëc d. Nùm 1785 ưng nây àậ cho mưåt con chố vâo mưåt
chiïëc giỗ, båc vâo mưåt cấi d rưìi thẫ tûâ khđ cêìu xëng. Ưng Blanzar
côn khùèng àõnh rùçng vâo nùm 1793 tûâ trïn kinh khđ cêìu ưng àậ nhẫy
d xëng mùåt àêët vâ kïët quẫ lâ bõ gậy mêët mưåt chên.
TẤC GIẪ CA NHÛÄNG PHẤT MINH, SẤNG CHÏË NƯÍI TIÏËNG THÏË GIÚÁI 19

Mưåt ngûúâi Phấp khấc, ưng Z. Garneri àậ àûúåc cưng nhêån lâ
ngûúâi àêìu tiïn sûã dng d thûúâng xun nhêët. Cåc biïíu diïỵn nhẫy
d àêìu tiïn ca ưng àậ diïỵn ra úã Pari vâo ngây 22/10/1797, khi mâ
ưng àậ nhẫy thânh cưng tûâ àưå cao hún 600m. Chiïëc d ca ưng
Garneri trưng giưëng nhû mưåt cấi ư àûúåc lâm tûâ vẫi bẩt trùỉng cố
àûúâng kđnh khoẫng 7m. úã giûäa nốc d cố mưåt miïëng gưỵ hònh cấi àơa cố

tiïët diïån khoẫng 25cm cố àc lưỵ úã giûäa cho khưng khđ lổt qua. Chiïëc
àơa àûúåc gùỉn vúái miïëng vẫi bẩt bùçng nhiïìu dẫi ruy bùng nhỗ.

C nhẫy d tûâ mấy bay thânh cưng àêìu tiïn àûúåc thûåc hiïån búãi
àẩi u Berry vâo nùm 1912 tẩi Saint-Luiz thåc bang Missuri. Trong
nhûäng nùm 1913-14 àậ xẫy ra rêët nhiïìu cåc tranh lån xung quanh
viïåc nïn hay khưng nïn sûã dng d vâo mc àđch cûáu hưå. Cho àïën
àêìu thïë chiïën thûá nhêët vêën àïì nây vêỵn chûa ngậ ng. Nhûäng vêën àïì
bân cậi chđnh liïn quan àïën kđch thûúác ca d vâ viïåc liïåu cấc phi
cưng cố thïí nhẫy d an toân mâ khưng va chẩm vúái mấy bay hay
khưng.

AI ÀẬ NGHƠ RA MẤY ẪNH ?
Ngây hưm nay chng ta cố thïí in trấng ẫnh trong giêy lất
nhûng àïí lâm àûúåc nhû vêåy thò ngûúâi ta àậ phẫi mêët hâng trùm nùm
nghiïn cûáu tòm tôi. Chng ta hậy cng nhau lâm quen vúái lõch sûã ca
mấy ẫnh, vâo giûäa thïë k XI vâ XVI, con ngûúâi àậ bùỉt àêìu sûã dng
mưåt loẩi mấy ẫnh thư sú àûúåc gổi lâ "Hưåp tưëi", nố cho phếp chng ta
in ra giêëy nhûäng hònh ẫnh rưìi sau àố qua mưåt vâi khêu xûã l ta sệ
nhêån àûúåc hònh ẫnh chđnh xấc ca vêåt chp.
Vâo nùm 1568 ưng Danielo Barbaro àậ sấng chïë ra mưåt chiïëc
mấy ẫnh cố mưåt thêëu kđnh vâ mưåt lưỵ cố thïí thay àưíi àûúâng kđnh àïí
tùng àưå nết ca ẫnh. Nùm 1802 ưng Tomas Erdward vâ ưng Gamphri
Devid bùçng cấch in tiïëp xc àậ thu àûúåc hònh ẫnh trïn mưåt loẩi giêëy
àùåc biïåt tuy nhiïn nhûäng bûác ẫnh nây khưng bïìn.
TẤC GIẪ CA NHÛÄNG PHẤT MINH, SẤNG CHÏË NƯÍI TIÏËNG THÏË GIÚÁI 20

Vâo nùm 1816 ưng Zozep Nips àậ lâm ra mưåt chiïëc mấy ẫnh
kiïíu hưåp vâ vêåt kđnh àûúåc lêëy ra tûâ kđnh hiïín vi vâ àậ thu àûúåc ẫnh
êm bẫn. Nùm 1835 ưng William Tabot lâ ngûúâi àêìu tiïn àậ lâm ra

dûúng bẫn tûâ ẫnh êm vâ cng thu àûúåc nhûäng bûác ẫnh rêët nết. Nùm
1839 ưng Luis Àage àậ cưng bưë phất minh ca mònh vïì mưåt quấ trònh
àõnh võ ẫnh trïn cấc miïëng bẩc thúâi gian qua ài vâ àậ cố rêët nhiïìu
ngûúâi àống gốp tûúãng vâ cưng sûác vâo viïåc hoân thiïån chiïëc mấy
ẫnh.
Cëi cng vâo nùm 1888 ngûúâi ta àậ thêëy trïn thõ trûúâng
nhûäng chiïëc mấy ẫnh hiïån àẩi ca hậng Eastman Dry Play and Film
sûã dng hïå thưëng Kodak. Chiïëc mấy ẫnh àậ nẩp sùén phim rưång 6cm
à cho 100 kiïíu. Sau khi sûã dng hïët phim mấy ẫnh àûúåc trẫ vïì cho
cưng ty úã Rotchetú, cën phim nây àûúåc lêëy ra vâ in trấng. Chiïëc mấy
ẫnh nây lẩi àûúåc nẩp lẩi phim vâ trẫ lẩi cho khấch hâng. Tûâ àố àïën
nay chiïëc mấy ẫnh khưng ngûâng àûúåc cẫi tiïën cho àểp hún, nhỗ hún,
thån tiïån hún vâ nố àûúåc sûã dng rưång rậi trïn toân thïë giúái
AI ÀẬ NGHƠ RA NHÛÄNG CON TEM?
Ngây xa xûa con ngûúâi àậ truìn thû bùçng mưåt cấch hïët sûác thư
sú. Cấc bẩn hậy hònh dung nố giưëng nhû nhûäng cåc chẩy tiïëp sûác
vêåy, ngûúâi nổ chuìn cho ngûúò kia. Cấc trẩm, núi ngûúâi trûúác àûa
thû cho ngûúâi sau àûúåc gổi lâ trẩm bûu àiïån (english : post).
Tûâ con tem trong tiïëng Anh lâ "stamp" cố nghơa lâ àống dêëu,
bùỉt àêìu tûâ viïåc àống dêëu niïm thû. Ngûúâi ta bưi sấp lïn bò thû vâ
trong khi sấp chûa khư àống dêëu lïn àố àïí àấnh dêëu phên biïåt ngûúâi
gûãi.

tûúãng dng con tem àïí chuín thû thåc vïì ưng Rưlùng Hill,
ngûúâi Anh. Àố lâ vâo khoẫng nhûäng nùm 30 ca thïë k trûúác. Theo
ưng Rưlùng Hill nïëu dng con tem thay cho viïåc àống cûúác phđ bûu
àiïån sệ cố nhiïìu thån lúåi hún vâ sưë ngûúâi gûãi thû sệ tùng lïn, tûác lâ
tùng thïm thu nhêåp cho qëc gia. Ưng cng chđnh lâ ngûúâi àûa ra
nhiïìu cẫi cấch vïì cûúác phđ bûu àiïån. Trûúác àêy cûúác phđ bûu àiïån ph
TẤC GIẪ CA NHÛÄNG PHẤT MINH, SẤNG CHÏË NƯÍI TIÏËNG THÏË GIÚÁI 21

thåc vâo sưë trang vâ khoẫng cấch giûäa hai àõa àiïím. Khoẫng cấch
câng xa thò cûúác phđ cho mưỵi trang thû câng cao. Theo sấng kiïën ca
ưng Rưlùng Hill tûâ lc bêëy giúâ cûúác phđ gûãi mưåt bûác thû chó ph thåc
vâo trổng lûúång ca nố, côn ëu tưë khoẫng cấch khưng cêìn àïí túái.

Qëc gia àêìu tiïn sûã dng con tem lâ Vûúng qëc Anh. Sau àố
àûúåc ấp dng rưång rậi vâ nhanh chống tẩi hêìu hïët cấc qëc gia,
thânh phưë úã chêu êu. Nûúác àêìu tiïn sûã dng con tem úã têy bấn cêìu
khưng phẫi lâ M mâ lâ Braxin vâo nùm 1843. Nûúác M chêåm hún
mưåt cht, àïën nùm 1847 nhâ nûúác múái chđnh thûác phất hânh cấc con
tem, mùåc d tûâ nùm 1842 tẩi mưåt sưë cú súã bûu àiïån tû nhên ca nûúác
nây àậ cố nhûäng con tem riïng ca mònh.
AI ÀẬ NGHƠ RA TRÔ ÀẤNH BÂI?
Chùỉc hùèn trong mưỵi gia àònh trïn thïë giúái bẩn àïìu cố thïí tòm
thêëy mưåt bưå bâi. Àêy cố lệ lâ mưåt trô chúi gia àònh àûúåc nhiïìu ngûúâi
ûa chång nhêët. Vâ cố lệ cng chđnh vò thïë mâ chng ta ln tin rùçng
bưå bâi àậ cố tûâ lêu lùỉm rưìi. Ngûúâi ta khưng côn nhúá cấc cưỵ bâi ra àúâi
lc nâo vâ úã àêu, Trung Qëc, Ai cêåp, Hy lẩp hay êën àưå, chó biïët rùçng
chng xët hiïån ngay sau khi nghïå thåt tẩo hònh ra àúâi. Mưåt thúâi
gian dâi ngûúâi ta cho rùçng cấc cưỵ bâi lâ phất minh ca ngûúâi Trung
Qëc, tuy nhiïn ngûúâi dên nûúác nây múái chó chúi bâi tûâ khoẫng 1000
nùm trûúác àêy.
Lc àêìu khi múái xët hiïån bưå bâi khưng phẫi dng àïí chúi mâ
àïí cấc thây bối dûå àoấn tûúng lai. Mậi sau nây bưå bâi múái àûúåc dng
àïí chúi. Cố ngûúâi cho rùçng nhûäng ngûúâi lđnh thêåp tûå chinhlâ nhûäng
ngûúâi àậ àûa trô àấnh bâi àïën Chêu êu. Mưåt sưë ngûúâi khấc lẩi cho
rùçng cấc nhâ bn àậ mang trô chúi nây vâo Têy Ban Nha. Nhûäng
ngûúâi thûá ba lẩi khùèng àõnh bưå bâi àậ àûúåc nhûäng ngûúâi Di gan àem
vâo cấc nûúác Àưng êu. Tuy nhiïn chng ta chó cố thïí khùèng àõnh mưåt

àiïìu chùỉc chùỉn lâ nhûäng ngûúâi dên Chêu êu biïët àïën bưå bâi tûâ thïë k
thûá XIII.
TẤC GIẪ CA NHÛÄNG PHẤT MINH, SẤNG CHÏË NƯÍI TIÏËNG THÏË GIÚÁI 22

Lc àêìu úã Chêu Êu cố tưìn tẩi rêët nhiïìu loẩi bâi khấc nhau. Cố
loẩi bâi gưìm 21 qn chó cố hònh khưng cố sưë, lẩi cố nhûäng bưå bâi cố
56 qn cố sưë mâ lẩi khưng cố hònh. Ngûúâi Phấp àậ nghơ ra bưå bâi
gưìm 52 qn. Hổ àậ sûã dng nhûäng lấ bâi cố sưë vâ giûä lẩi cẫ nhûäng
qn cốá hònh nhû qn ất (A), qn vua (K), qn àêìm (Q), qn bưìi
(J). Anh lâ qëc gia thûá hai úã Chêu êu tiïëp nhêån bưå bâi nây.

Nhûäng lấ bâi àêìu tiïn àûúåc vệ bùçng tay rêët thư sú. Vïì sau cng
vúái sûå phất triïín rêìm rưå ca nghïì khùỉc gưỵ ngûúâi ta àậ sẫn xët hâng
loẩt nhûäng bưå b bùçng gưỵ vûâa rễ vûâa àểp. Nhûäng bưå bâi gưỵ nây
nhanh chống àûúåc nhûäng ngûúâi dên thûúâng úã khùỉp núi hoan nghïnh.
AI ÀẬ NGHƠ RA TÊËM BẪN ÀƯÌ ÀÊÌU TIÏN?
Hậy tûúãng tûúång mâ xem, thêåt khố mâ dng lúâi àïí tẫ àûúåc hïët
cấc toâ nhâ, cấc àûúâng phưë trong thânh phưë ca bẩn. Sệ àún giẫn hún
nïëu chng ta dng bt vâ giêëy àïí vệ ra võ trđ ca chng, cng chđnh
vò thïë mâ têëm bẫn àưì àậ ra àúâi.
Têëm bẫn àưì àêìu tiïn mâ loâi ngûúâi côn nhúá àûúåc vệ trïn mưåt
miïëng àêët sết úã Ai Cêåp hún 4000 nùm trûúác àêy vâ sau nây àậ bõ
thiïu hu trong mưåt àấm chấy. Thúâi cưí nhûäng ngûúâi ch àêët vệ bẫn
àưì danh giúái nhûäng phêìn àêët ca mònh. Cấc võ hoâng àïë thò dng bẫn
àưì àïí phên chia àûúâng biïn giúái ca qëc gia mònh. Nhûng khi con
ngûúâi thûã mư tẫ trïn bẫn àưì võ trđ ca nhûäng vêåt úã xa hún thò hổ gùåp
phẫi mưåt sưë rùỉc rưëi nhêët àõnh, àiïìu àố gùỉn liïìn vúái viïåc trấi àêët hònh
trôn nïn viïåc ào chđnh xấc nhûäng khoẫng cấch lúán lâ rêët khố.
Bíi ban àêìu cấc nhâ thiïn vùn hổc àậ gip àúä cấc nhâ àưì hoẩ
rêët nhiïìu vò nhûäng nghiïn cûáu ca hổ liïn quan túái kđch thûúác vâ

hònh dẩng ca trấi àêët. Ưng eratosphen sinh nùm 276 trûúác cưng
ngun úã Hy Lẩp àậ ào àûúåc kđch thûúác ca trấi àêëát, nhûäng con sưë
mâ ưng àûa ra gêìn giưëng vúái thûåc tïë. Phûúng phấp ca ưng lêìn àêìu
tiïn àậ cho phếp con ngûúâi tđnh àûúåc khoẫng cấch tûâ nam àïën bùỉc.
Gêìn nhû cng cng vúái thúâi gian àố Ginnarch àậ àûa ra cấch chia
bẫn àưì thïë giúái ra nhûäng phêìn bùçng nhau dổc theo kinh tuën vâ vơ
TẤC GIẪ CA NHÛÄNG PHẤT MINH, SẤNG CHÏË NƯÍI TIÏËNG THÏË GIÚÁI 23

tuën, võ trđ chđnh xấc ca nhûäng àûúâng nây sệ dûåa trïn viïåc nghiïn
cûáu bêìu trúâi.
Vâo thïë k thûá 2 sau cưng ngun Plưtemei àậ vêån dng
tûúãng trïn àïí chia bẫn àưì ra thânh nhûäng phêìn bùçng nhau bùçng cấc
àûúâng kinh tuën vâ vơ tuën. Cën sấch giấo khoa àõa l ca ưng àậ
trúã thânh quín sấch tiïn phong ca bưå mưn nây sau khi ngûúâi ta
tòm thêëy nûúác M. Sûå khấm phấ ra Chêu M ca Colưmbư vâ cấc
nhâ thấm hiïím khấc câng lâm tùng sûå quan têm ca mổi ngûúâi túái
bẫn àưì.
Nùm 1570 Avram ortelius àậ xët bẫn úã Antverpene têåp bẫn àưì
àêìu tiïn. Ngûúâi sấng lêåp ra ngânh hoẩ àưì hiïån àẩi cố thïí coi lâ
Geradus Mercator . Trïn nhûäng têëm bẫn àưì ca ưng ta nhûäng àûúâng
thùèng sệ tûúng ûáng vúái nhûäng àûúâng cong trïn quẫ àõa cêìu. Àiïìu àố
cho phếp vẩch mưåt àûúâng thùèng giûäa hai àiïím trïn bẫn àưì vâ cng cố
thïí xấc àõnh àûúåc phûúng hûúáng bùçng la bân. Têëm bẫn àưì àố àûúåc
gổi lâ "sûå chiïëu hònh". Trïn trang ph bòa quín sấch ca ưng ta cố
in hònh ni Atlất khưíng lưì, chđnh vò vêåy nhûäng têëm bẫn àưì ngây nay
chng ta lẩi gổi lâ Atlất.

AI ÀẬ PHẤT HIÏÅN RA CÂ PHÏ?
Khưng ai biïët chđnh xấc tïn ca con ngûúâi hẩnh phc àậ àûúåc
trẫi qua nhûäng cẫm giấc bưìi hưìi khi nhêëp ngm câ phï àêìu tiïn. Chó

biïët rùçng vïì lõch sûã xët xûá ca câ phï cng cố thêåt nhiïìu huìn
thoẩi.
Mưåt trong sưë nhûäng huìn thoẩi kïí lẩi rùçng mưåt ngân nùm
trûúác àêy mưåt ngûúâi dên Abixini (bêy giúâ lâ Ethiopđa) àậ àïí àïën
hûúng thúm àùåc biïåt bưëc lïn tûâ mưåt bi cêy àang chấy. Anh ta bên
nhùåt ca mêëy quẫ trong bi cêy vâ nïëm thûã, thêëy ngon bên mang
àun lêëy nûúác ëng. Anh ta àêu cố biïët rùçng mònh vûâa khấm phấ ra
mưåt àiïìu hïët sûác k diïåu, vò àố chđnh lâ ly câ phï àêìu tiïn trïn thïë
giúái - mưåt thûá nûúác ëng sệ mậi àûúåc con ngûúâi ûa chång.