SÁCH và văn hóa đọc SÁCH

SÁCH VÀ VĂN HÓA ĐỌC SÁCH
SÁCH VÀ VĂN HÓA ĐỌC SÁCH 1
1. Sống với sách 1
2. Chúng ta ngủ quên trên kho báu trí tuệ của nhân loại! 3
3. Để trẻ em “điếc” với sách là tội ác! 9
4. 10 lý do thúc đẩy chúng ta đọc sách 16
5. Những cuốn sách kinh điển và văn hóa đọc hiện nay 17
6. Đôi điều về tư tưởng và phương thức đọc sách 22
1. Sống với sách
Nhà văn Nguyễn Việt Hà
Có những ngày chợt nhiên thảng thốt nhiều người thành đạt đang sống ở cái xã
hội hiện đại dư dật tiện nghi bỗng thấy quanh mình một hoang mang vắng thiếu. Vợ vẫn
đủ con vẫn đủ, cổ phiếu đang lên giá và cuối tuần là lời hẹn đi chơi golf. Buồn bã nhìn
quanh phòng đột ngột chơ vơ thấy cái kệ sách lâu ngày để hoang lèo tèo dăm cuốn
"cẩm nang" này nọ "phương pháp" gì đó thì à lên một nỗi nghẹn ngào thăm thẳm nhớ
về cái thuở sinh viên điên dại sống với sách.
Khi tư duy nhân loại đã trưởng thành, chưa bao giờ chưa ở đâu đã có người sâu
sắc biết nghĩ mà lại không biết sách. Bỏ tư thế bò, con người sơ khai đứng trên hai chân
là chỉ vì muốn dùng tay lật chữ để khát khao được đọc. Có lẽ vì thế, ở một cái thời chưa
lâu lắm của phương Đông, khi một người có học (thường thường là con trai) đã nho
nhoe lớn thì cha mẹ hoặc người thân bớt ăn bớt tiêu dựng riêng cho anh ta một túp nhà
con con ngồi mà đọc sách, cái nhà đấy gọi là trai phòng. Trai có nghĩa gốc là ăn chay, từ
điển Hán Việt Đào Duy Anh mở rộng: Trai tâm. Trong sạch ở trong lòng, thanh tịnh tự
nhiên "Nói như vậy để thấy nội thất của trai phòng là đơn sơ phóng khoáng lắm. Ngoài
bàn mộc giường gỗ án tre thì rườm rợp quanh tường toàn sách là sách.
1
Theo cuốn kỳ thư "Liêu trai chí dị" nghĩa nôm na dịch "nhưng chuyện kỳ dị viết
ở phòng đọc hoang liêu của văn hào Bồ Tùng Linh đầu đời Mãn Thanh thì mùi của sách
là vô cùng độc đáo. Nó quyến rũ như mùi thơm mồ hôi của mỹ nhân, nó nghiêm lạnh
như mùi sát khí của báu kiếm. Không phải là danh sĩ trót nhỡ sống ngập trong sách sẽ
đương nhiên yểu thọ. Cho nên hầu hết những kẻ chỉ biết đọc sách đều là hạng người

thanh thoát hoàn thiện bất phàm. Lui tới trai phòng của họ, ngoại trừ một vài bằng hữu
quân tử chính khí lâm liệt thì đa phần là các ma nữ. Đám ma nữ này tất thảy đều trẻ
trung xinh đẹp, tính khí bao dung nhân hậu, vì hâm mộ kẻ sĩ đọc sách nên thỉnh thoảng
có lả lơi ngủ lại. Trí thức bây giờ, nếu dư dật cũng có phòng đọc riêng, nhưng không
hiểu sao ít thấy để sách, chỉ thấy ngạo mạn duy nhất một dàn máy computer. Tất nhiên
họ chẳng bao giờ gặp được hồ ly tinh, loay hoay tối muộn đành luẩn quản tủi thân âm
thầm xem đĩa sex.
Theo giải thích của một số "đầu nậu" có thâm niên làm nghề xuất bản thì sách là
một tập giấy có in chữ. Trong chữ hình như có trí khôn hình như có kinh nghiệm, phảng
phất hình như còn có cả đạo lý. Chữ trong sách giúp người ta bớt đi tuyệt vọng buồn
phiền, tăng thêm yêu thương khoan thứ, vì thế những người biết chữ thường rất thích
sống với sách. Từ lâu, sách vẫn được giữ ở hai nơi, nếu để ở ngoài người ta hay cất
trong thư viện. Thư viện huyền thoại Alexandne bên bờ Địa Trung Hải, được coi là một
trong bảy kỳ quan thời cổ đại. Nó lưu giữ hàng trăm ngàn cuốn cổ thư vô cung hiếm
bằng giấy sậy papyrus. Sách quý giống như thần long giống như danh tướng, ẩn hiện vô
lường, năm 47 trước Công nguyên nó đột ngột cháy không rõ lý do, để lại sự kinh hoàng
tiếc nuối cho bao thế hệ độc giả. Còn nếu để sách ở trong thì người xưa hay đựng chữ
bằng bụng. Kẻ sĩ uyên bác là người có đầy một bụng chữ. Thời Tấn (280- 304), trong
nhóm "Trúc Lâm thất hiền", có Kê Khang nổi tiếng đọc nhiều. Bụng ông bao la, thường
cho bọn trẻ con nghịch đút mận vào lỗ rốn, hết khoảng vài cân ông ham rượu, khi phê
phê hay ưỡn bụng nằm khỏa thân giữa trời trưa nắng, bọn nhiều bằng cấp thô tục đi qua
tò mò hỏi, ông lè nhè nói là đang phơi sách. Kẻ sĩ thời nay cũng có bụng nhưng hoặc để
đựng ba ba rang muối hoặc để đựng cách thức bon chen làm quan nên bắt buộc phải
2
nhét chữ vào đầu. Đầu vốn là nơi chứa âm mưu tính toán, đa thế thể tích lại nhỏ hơn
bụng, chữ nằm lâu trong đầu thường mất tuyết, hết sách cả tinh hoa trong trắng.
Chuyện đọc sách giống hệt chuyên tửu lượng, hoàn toàn là thiên bẩm trời cho
không ai giống ai. Có người uống một chén đa say, có người uống vài chai chưa say. Có
người đọc thiên kinh vạn quyển vẫn điềm nhiên sáng suốt, có người mới ê a dăm tờ đà
đầu váng mắt hoa, hỏa khí nhập đường tà quàng xiên ăn nói. Trên ti vi thỉnh thoảng lại

hiện hình một vài" giáo sư", như vậy, cả người nồng nặc mùi xác chữ. Đọc sách cũng
phải theo tuổi. Có quyển đừng đọc quá sớm, có quyển không nên đọc quá muộn. Khổng
phu tử đọc sách từ nhỏ, bất cứ quyển nào cầm lên là trôi chảy, vậy mà phái về già mới
dám đọc Kinh Dịch. Sinh viên trẻ hôm nay bỗng đắm đuối xem truyện tranh. Thói quen
đọc sách có ít chữ làm bọn họ dễ dàng say mê xem truyền hình. Lúc có tuổi, họ sẽ khóc
khi thấy phim Hàn Quốc, sẽ cười nông nổi khi thấy hai danh hài Xuân Bắc, Tự Long.
Hỡi ơi, phải chăng sách có nhiều chữ đã hết thời? có vẻ tài lẫn lộn đức tâm huyết lo lắng
về văn hóa đọc. Thật là một nỗi lo "hơi bị" sang trọng. Thao tác đọc sách giống như mọi
thao tác của tình yêu, nó thong thả trong trắng thầm thì, tuy nồng nhiệt mà không ồn ào.
Vượt qua phù phiếm thăng trầm số đông, nhưng người đang biết sống với sách chẳng
bao giờ là hết.
Theo Tạp chí Sống mới
2. Chúng ta ngủ quên trên kho báu trí tuệ
của nhân loại!
3
TS. Nguyễn Xuân Xanh
Cuộc hội thảo “Người Việt có mê đọc sách?” do PACE tổ chức trong thời gian diễn ra
Hội sách TP. HCM lần V đã bất ngờ thu hút được sự tham gia thảo luận của đông đảo
trí thức và độc giả. Tuần Việt Nam xin giới thiệu ý kiến riêng của TS. Nguyễn Xuân
Xanh để độc giả cùng đọc và suy ngẫm.
Danh nhân và sách…
Thật là hữu ích khi chúng ta bàn về sách. Có rất nhiều điều để nói về sách, có thể viết ra
thành nhiều tập.
Triết gia Cicero đã nói: “Tạo thêm một thư viện cho một căn nhà là cho căn nhà đó một
linh hồn”.
Nhà triết học người Scotland, Thomas Carlyle cho rằng: “Đại học đích thực của những
ngày này chính là một bộ sưu tập sách”.
Hay theo lời của cố tổng thống Mỹ Abraham Lincoln thì “những điều tôi muốn biết đều
ở trong sách; người bạn tốt nhất của tôi là người sẽ cho tôi một cuốn sách mà tôi chưa
đọc”.

Tại các nước phát triển, mạng lưới thư viện dầy đặc, từ trung ương (thư viện quốc gia)
đến địa phương (thư viện đại chúng ở các quận huyện), qua các đại học, cao đẳng,
trường học, trường chuyên ngành, tổ chức, hội đoàn… Đó là chưa nói đến thư viện của
hàng triệu tư nhân, học giả, khoa học gia, chính trị gia, luật gia, nhà nghiên cứu, văn
sĩ… và những người chơi sách.
Các quốc gia, kể cả vua chúa trước đây, hoặc đại học lớn đều hãnh diện về những thư
viện bề thế của mình, đầu tư mua sắm rất nhiều, và xem thư viện như biểu tượng của tri
thức, bộ mặt văn hóa. Các thư viện lớn đều là những công trình kiến trúc nổi tiếng.
4
Việt Nam hiện nay muốn đầu tư cho hệ thống thư viện hiện đại cần một số tiền lên đến
vài tỉ đô la.
Sự thật về “sự đọc” của người Việt
Bây giờ trở lại câu hỏi, người Việt Nam đọc sách ít hay nhiều? Chắc hẳn mọi người sẽ
không khó trả lời câu hỏi này.
Hay chúng ta hỏi ngược lại, Việt Nam có được bao nhiêu sách, bao nhiêu thư viện cổ, so
với thế giới? Tại sao một dân tộc được cho là hiếu học mà lại ít sách như thế? Tôi chợt
nghĩ ra, có lẽ dân ta hiếu học, nhưng thực sự chỉ một “giai cấp” nhỏ nào thôi.
Và vì có quá ít sách, hay đó lại là cội rễ của việc có ít sách, mà dân ta, hay giai tầng hiếu
học kia chỉ biết học từ chương, kinh điển, cứ học đi, học lại, xuyên bao nhiêu thế kỷ, mà
không hề thấy cần thiết phải thay đổi nội dung, phải đi tìm cái mới.
Tại phương Tây, sách vở biểu hiện cho quá trình tư duy, cho nên thời nào cũng phong
phú.
Với kỹ thuật in của Gutenberg thế kỷ 15, sách dần dần trở thành một “quyền lực”, một
sức mạnh tư duy ngày càng được phổ biến đến nhiều tầng lớp dân chúng. Đặc biệt vào
đầu thế kỷ 19, với những phát minh máy in nhanh của Đức, sự phát triển lan truyền ấy
đạt đến tốc độ bùng nổ.
Phương Tây có rất nhiều sách, và người ta đọc sách và học từ sách cũng rất nhiều (đa số
các thiên tài khoa học đều là những người tự học, nghĩa là học từ sách vở), nghiên cứu
rất nhiều, viết sách rất nhiều, trí tuệ hầu như không bao giờ ngưng trệ, hay có ngưng trệ
trong giai đoạn nào đó nhưng rồi lại bứt phá để tiến lên.

Không phải vì có nhiều sách, và đọc nhiều sách mà người phương Tây đâm ra “giáo
điều”, từ chương, như phương Đông. Không phải thế. Có lẽ cũng chính vì thế, vì họ
luôn luôn có sách mới, chuyển tải bao ý tưởng mới trên mọi lãnh vực, mà họ không bị
5
giáo điều. Họ luôn luôn động não, luôn luôn sáng tạo ra ý tưởng mới, văn hóa và học
thuật luôn luôn đổi mới. Xã hội của họ vì thế là xã hội động.
Trong khi phương Đông, trong đó có Việt Nam, có quá ít sách, vì thế đi vào từ chương,
giáo điều. Hay nói cách khác, vì giáo điều, từ chương mà nên sách như phương tiện
chuyển tải ý tưởng bị bế tắc! Xã hội phương Đông là xã hội tĩnh.
Ở đâu cũng thế, khi giai cấp thống trị càng giáo điều hay từ chương thì tư tưởng và học
thuật không thể phát triển được, và tất yếu công nghệ và văn hóa sách càng không phát
triển. Còn ở đâu chính sách càng cởi mở về văn hóa, tư tưởng, tôn giáo, ở đâu những giá
trị tinh thần được trân trọng, nâng niu, ở đó tư duy, văn hóa sách phát triển lan truyền
mạnh mẽ, thăng hoa, để phục vụ cho học hỏi, trao đổi và nghiên cứu.
Bài học từ việc xây dựng văn hóa đọc của Nhật Bản
Sách là biểu tượng cho óc tò mò học hỏi, sáng tạo, biểu tượng của tài sản văn hóa, học
thuật của một dân tộc. Có lẽ Nhật Bản từ ngày tiếp xúc với thế giới phương Tây đã tỏ ra
là một dân tộc ham học hỏi cái mới một cách đam mê.
Họ biết thế giới đã phát triển trước họ hàng trăm năm, họ bị tụt hậu, và họ cương quyết
muốn đuổi kịp. Và để đuổi kịp, họ muốn biết tất cả những gì phương Tây đã sáng tạo ra
trước đó, đã làm nên sức mạnh thần kỳ đó.
Họ say mê hiểu biết một cách cuồng nhiệt, muốn chiếm lĩnh tư tưởng và văn hóa của
phương Tây, và muốn chứng minh với thế giới rằng họ cũng biết tất cả, và không thua
kém ai.
Chuyện người Nhật sớm dịch vô số sách thuộc loại “kinh điển” của thế giới ra tiếng của
họ gần đây đã được nhiều người nói đến. Nhưng điều làm cho những người ưu tư đến
công cuộc chấn hưng đất nước không khỏi lo lắng là khi biết rằng: Vào thời điểm này,
thế kỷ 21, một số cuốn sách hay thuộc loại “kinh điển” của nước ngoài khi lần đầu tiên
được dịch ra tiếng Việt cũng chỉ bán được vài ngàn quyển thôi, trong khi chúng ta có tới
hơn 80 triệu dân.

6
Trong khi đó những cuốn sách ấy đã từng được dịch và được bán đến hàng triệu bản tại
Nhật Bản thời Minh Trị, khi đó dân số của họ chỉ vài chục triệu người. Đây chẳng phải
là điều gây sốc, nếu ai bình tâm suy nghĩ hay sao? Đó đáng lẽ phải là điều làm thất kinh
cho những ai biết lo lắng đến tiền đồ của đất nước.
Bao giờ dân Việt đạt được sức đọc mạnh như sức đọc của dân Nhật hơn một trăm năm
trước đây? Bao nhiêu năm nữa? Vì sao chúng ta, một dân tộc bốn nghìn năm văn hiến,
mà nay sức đọc quá thấp kém so với dân tộc “võ sĩ” như Nhật Bản? Hệ quả của nó cũng
sẽ rất nghiêm trọng, nếu ai bình tâm suy nghĩ.
Nước nào trên thế giới có tuyển tập Các Mác – Anghen qui mô đầu tiên trên thế giới?
Xin trả lời rằng: không phải Liên Xô hay Trung Quốc, cũng không phải nước “chủ nhà”
là Đức, quê hương của hai vị. Đó chính là Nhật Bản!
Những tập đầu tiên của bộ tuyển tập được nhà xuất bản Kaizosha cho ra mắt1928, và
năm năm sau thì được hoàn tất. Nó chính là bộ tuyển tập qui mô đầu tiên của thế giới!
Tập đầu tiên của bộ tuyển tập này bán được 150.000 quyển. Trung bình mỗi tập được
bán khoảng 120.000 quyển. Số lượng này không thể tưởng tượng được ở Mỹ và ở châu
Âu vào thời điểm đó.
Cũng tương tự, tuyển tập đầu tiên của Einstein trên thế giới không phải được in tại Đức,
châu Âu hay Mỹ, mà tại xứ sở hoa anh đào này, vào năm 1922, chính tại nhà xuất bản
Kaizosha. Nhà xuất bản này cũng là đơn vị có sáng kiến đứng ra mời Einstein sang
thuyết trình 6 tuần tại các đại học Nhật và cho công chúng, cùng lúc đó cho ra mắt tuyển
tập gồm bốn bộ của Einstein bằng tiếng Nhật, bao gồm những bài của Einstein không
phải dễ tìm lúc đó.
Nếu trong tiếp đón, người Nhật muốn biểu lộ họ không thua kém dân tộc nào trong việc
ngưỡng mộ Einstein (thực sự họ đã dành cho Einstein một cuộc tiếp đón nồng nhiệt hơn
các cuộc tiếp đón ở Mỹ), thì trong học thuật họ cũng muốn chứng minh họ không thua
dân tộc nào trong việc nhanh chóng tìm tòi học hỏi cái mới. Phải nói đây là một nỗ lực
phi thường của họ vào thời điểm đó.
7
Chúng ta đã quen với cái tên Fukuzawa Yukichi (1834-1901). Ông là đại biểu quan

trọng nhất của Nhật Bản trong thời Minh Trị.
Fukuzawa viết: “Những ai làm những việc khó khăn hôm nay, người ta gọi họ là những
người cao thượng; những ai làm những việc dễ, người ta gọi họ là những người thấp
kém. Làm một cái gì hữu ích cho con người, như bằng cách dạy người ta cách đọc sách,
và suy nghĩ, điều đó có lẽ là khó khăn.
Do đó ranh giới để phân biệt giữa những người cao thượng và thấp kém chỉ nằm ở tính
chất khó khăn của công việc mà họ làm. Cho nên hôm nay có rất nhiều Đaimô, Quý
phái cung đình, Samurai, và những người khác, họ tuy có trông đẹp đẽ khi họ ngồi trên
lưng ngựa và đeo gươm ngắn, gươm dài, nhưng họ hầu như rỗng tuếch bên trong, như
một cái thùng tô-nô rỗng… Họ tiêu pha những ngày của họ nhàn nhã và không mục
đích.
Thật không có lý do nào để gọi những người như thế là cao thượng, hay của đẳng cấp
quan trọng! Chỉ vì họ từ nhiều thế hệ có tiền được tiếp tục truyền lại, và lúa gạo, họ làm
ra vẻ đẹp đẽ. Nhưng họ chính là những người thấp kém.”
Vâng, “đọc sách, và suy nghĩ”, nghĩa là đi tìm tòi cái mới cho bản thân và dân tộc, và dĩ
nhiên là nghiên cứu và viết sách, làm sao cho văn hóa đọc của đất nước ngày càng thêm
phong phú, là những công việc cao thượng mà ngài Fukuzawa Yukichi muốn nhắc nhở
mọi người. Chỉ sống với những cái cũ kỹ, ỷ lại, với chân lý thói quen, đó là thấp kém,
chỉ làm hại thêm cho đất nước.
Chúng ta không nên “ngủ quên” trên kho báu trí tuệ chứa đựng trong sách vở của thế
giới từ hơn 2.500 năm nay. Chính trong đó mà dân tộc Phù Tang đã tìm được thanh báu
kiếm của vua Arthur như trong truyện thần thoại Anh. Người Việt Nam cần thiết thay
đổi thói quen của mình hôm nay.
Cần tìm ngay đến sách! Bởi chúng ta đã đi quá chậm!
Theo Tuần Việt Nam
8
3. Để trẻ em “điếc” với sách là tội ác!
Nhà văn Nguyên Ngọc
Cần vận động khôi phục, xây dựng các tủ sách gia đình, chống lại kiểu văn hóa trọc
9

phú, nhà giàu nào cũng có một tủ rượu rất sang mà tuyệt đối không có tủ sách, đem
khoe với mọi người bao giờ cũng là khoe tủ rượu chứ không hề khoe tủ sách
Được coi là có văn hóa mà không quan tâm đến sách thì có vấn đề!
- Hội thảo “Người Việt có mê đọc sách?” được tổ chức trong khuôn khổ Hội sách ở
Thành phố Hồ Chí Minh vừa qua, như tôi được biết, không có tham vọng “đào xới một
cách rốt ráo những vấn đê cốt tử” của văn hóa đọc. Làm thế nào mà đào xới được đến
căn bản chỉ trong một hội thảo nhỏ?.
Chúng tôi chỉ muốn đánh động sự quan tâm của xã hội, như là một bước, tiếp tục những
bước trước, góp phần khôi phục và phát triển văn hóa đọc. Đây là một công việc tất phải
rất lâu dài và liên quan đến những lĩnh vực chắc chắn là rộng lớn, phức tạp hơn rất
nhiều, như đạo đức xã hội, tình hình giáo dục, chuyển đổi kinh tế v.v
Cũng không nên quá ráo riết trong định nghĩa khái niệm văn hóa đọc. Quả thật hiện nay,
so với một số thời kỳ trước đây, dân ta đọc sách ít hơn, đặc biệt là trong những giới lẽ ra
phải là những người yêu sách, ham đọc và biết cách đọc sách hơn cả.
Trong xã hội nào cũng vậy thôi, không phải mọi người đều yêu sách, say mê đọc sách,
nhưng nếu trong một số giới nào đó được coi là thuộc bộ phận “có văn hóa” lại quá ít
quan tâm đến sách thì quả là có vấn đề. Chẳng hạn ngày trước sinh viên Sài Gòn ra
đường cầm trên tay một tờ Bách Khoa hay Văn, một cuốn sách của nhà xuất bản Lá
Bối…, sinh viên Hà Nội cầm trên tay một cuốn sách của Lev Tolstoi, Ostrovski … được
coi là người có văn hóa, thì ngày nay ta thường chỉ thấy họ cầm tờ báo Công An hay An
ninh Thế giới…
Tôi được biết, có những người lãnh đạo ở cấp rất cao, sau giờ làm việc ban ngày, tối chỉ
tập trung đánh tu lơ khơ suốt đêm, chẳng bao giờ biết cầm đến một cuốn sách (vậy mà
nếu có dịp đến một cuộc họp nào đó của giới văn học thì sẵn sàng lập tức lên lớp dạy
nhà văn phải viết như thế nào!) … Những điều như thế không thể coi là bình thường nữa
rồi.
10
Không có mệnh lệnh nào buộc người ta đọc
sách được!
Vấn đề bây giờ là tìm ra nguyên nhân. Điều gì

khiến cho tình hình đọc sách của chúng ta sa sút?
Chắc chắn có rất nhiều nguyên nhân. Theo tôi,
một trong những nguyên nhân quan trọng nhất
chính là ở giáo dục, ở nhà trường của chúng ta
hiện nay.
Sáng nay vừa có anh bạn nói với tôi điều này và
tôi thấy anh ấy hoàn toàn có lý. Anh ấy bảo: anh
kêu học sinh không đọc sách nhưng tôi xin hỏi
anh học sinh của mình bây giờ lấy thì giờ đâu nữa mà đọc? Suốt ngày bị quần đến mệt
nhừ vì bao nhiêu thứ kiến thức cố nhét vào đầu. Tối lại ngập đầu trong bài tập về nhà,
ngủ cũng không yên, thở không ra hơi, còn đọc gì nữa? Nếu có được chút thì giờ nào dôi
ra được thì cũng là để thở, hơi đâu mà đọc, còn hào hứng thú vị gì nữa mà đọc! Mới đây
lại còn thấy báo chí đưa tin Bộ Giáo dục hợp đồng với đài truyền hình cứ buổi tối đến
mấy giờ đó thì đài báo tín hiệu cho trẻ con bắt đầu ngồi vào học ở nhà, làm bài tập cho
về nhà. Nghĩa là Bộ quản chặt hết thì giờ của trẻ con ban ngày ở trường rồi, thấy còn
chưa đủ, bây giờ quản luôn hết cả thì giờ ban đêm ở nhà của chúng nữa, quyết không
cho chúng được hở ra lúc nào mà thở!
Cũng mới đây tôi được đọc mấy bài nói về giáo dục ở Phần Lan hiện nay đang được mọi
người nhất trí công nhận là nhất thế giới, kể cả Mỹ cũng phải tìm đến học. Trẻ con Phần
Lan 7 tuổi mới bắt đầu đi học, nghĩa là chậm hơn ở ta 2 năm, được tha hồ chơi thêm 2
năm. Đi học thì hết sức thoải mái, nhuộm tóc đủ màu, nghe nhạc metal tức thứ rock
hạng nặng, và người ta tuyệt đối cấm thầy cô không được cho bài tập về nhà… Vậy mà
lớn lên họ là những con người thật giỏi giang, sống rất văn minh, và tất nhiên đọc sách
cũng vào hàng nhất nhì thế giới …
Nhà văn hóa, nhà văn Nguyên Ngọc nói về
những băn khoăn đầy tâm huyết của ông về
thực trạng của văn hóa đọc nói riêng và tầm
dân trí nói chung của nước ta.
11
Cách làm giáo dục như ở ta hiện nay thì thật khó lòng mà có được thói quen ham mê đọc

sách. Thường đến 20 tuổi rồi mà không hề biết đến ham thích và cái thú đọc sách thì cả
đời sẽ khó lòng trở thành người ham đọc và biết đọc sách. Mà vì sao giáo dục của ta lại
đi theo con đường tắc tị đó? Tôi đã có nhiều lần nói, nay xin được nói lại lần nữa: vì
chính cái triết lý xã hội mà nền giáo dục của chúng ta theo đuổi. Đó là một nền giáo dục
căn cứ trên niềm tin rằng có những chân lý tuyệt đối, bất biến, dạy học là truyền bá
những chân lý đó, đi học là để thấm nhuần những chân lý đó đặng dùng suốt đời. Có thể
nói, với kiểu giáo dục đó thì chẳng cần đọc sách làm gì.
Bởi, như nhà văn Linda Lê đã nói một cách rất sâu sắc: sách là nơi người ta “đem những
niềm tin chắc đinh ninh của mình đánh đổi lấy những cơn chóng mặt và những tròng
trành”. Nói cách khác, sách làm lay chuyển những niềm tin giáo điều của chúng ta. Nếu
muốn có một đinh nghĩa về văn hóa đọc thì riêng tôi, tôi muốn thử đưa ra định nghĩa đó.
Đọc sách là để biết rằng cuộc đời, thế giới là vô cùng phức tạp và phong phú, hết sức đa
nghĩa. Để đừng sống một cách giáo điều. Để dám và biết sáng tạo. Một văn hóa đọc như
vậy tất nhiên phải được xây dựng dần dần, và nó cũng thấm vào người ta dần dần,
thường là một cách không hoàn toàn ý thức, bắt đầu từ động tác đầu tiên: cầm lấy cuốn
sách lên và đọc.
Đọc sách là việc tự nguyện, chẳng ai và chẳng có mệnh lệnh nào buộc người ta đọc sách
được cả. Theo tôi, trước hết cần kiên trì gây dựng lại trong xã hội thói quen, không khí,
quan niệm coi sách vở, coi chữ nghĩa là quý, là thiêng liêng. Ngày xưa, khi còn học chữ
nho, mỗi khi lỡ đặt một tờ giấy có chữ xuống đất thì người ta coi là có tội, phải liền cầm
đặt lên đầu. Đấy là “chữ của thánh hiền”, là thiêng liêng, là thứ phải sùng bái. “Phong
kiến” hay mê tín ư? Không hề, đấy là coi trọng văn hóa, coi văn hóa là cao quý hơn mọi
thứ trên đời. Đấy là văn minh.
Nên khoe sách chứ đừng khoe tủ rượu!
Lại nói chuyện Phần Lan, ở bên ấy khi một đứa bé được sinh ra thì quà tặng nó là một
giỏ sách, thật là một đất nước văn minh và hạnh phúc. Cần kiên trì xây dựng lại cái văn
12
minh ấy ở ta. Tôi nghĩ với tình hình ở ta bây giờ, trước tiên là khuyến khích người ta
cầm một cuốn sách lên mà đọc cái đã, bất cứ sách gì cũng được; và trước tiên là trong
giới những người được coi, tự coi mình là người có văn hóa, học sinh, sinh viên, cán bộ,

thanh niên…
Theo chỗ tôi biết, có không ít sinh viên, thậm chí cả sinh viên khoa văn, chưa bao giờ
đọc trọn một cuốn sách, chỉ đọc một số trích đoạn bắt buộc. Có những vị thạc sĩ, tiến sĩ
không bao giờ đọc một cuốn sách cho đến đầu đến đũa. Nhà trường cần có quy định hẳn
hoi lớp nào thì phải đọc hết những cuốn sách nào, hướng dẫn cách đọc, có kiểm tra, có
buộc làm báo cáo. Bớt giờ học những môn ai cũng biết là hình thức và vô bổ đi, thậm
chí thử cắt bớt một nửa phần kiến thức đang dạy đi, xem thử có chết ai không, tôi tin
rằng không, mà trái lại học trò của ta sẽ thông minh hơn, thoải mái, tự tin, chủ động,
sáng tạo hơn.
Nên dành thì giờ cho người ta đọc sách. Hãy làm cho nhà trường trở thành nơi đầu tiên
(cùng với gia đình) tạo cho con người ý niệm về sự cao quý của chữ nghĩa, sách vở, tập
thói quen, nhu cầu và niềm say mê đọc… Đoàn thanh niên của chúng ta có bao nhiêu
hoạt động, phong trào này phong trào nọ, học cái này cái nọ, rầm rộ, trong đó phải nói
thật có rất nhiều cái chỉ là hình thức và vô bổ. Tại sao đoàn thanh niên không có cuộc
vận động mỗi thanh niên một năm hãy đọc lấy một cuốn sách? Tôi tin nếu làm như vậy
thì đoàn, thanh niên của đoàn sẽ khá ra, trong sạch hơn rất nhiều.
Cũng cần vận động khôi phục, xây dựng các tủ sách gia đình, chống lại kiểu văn hóa
trọc phú, nhà giàu nào cũng có một tủ rượu rất sang mà tuyệt đối không có tủ sách, đem
khoe với mọi người bao giờ cũng là khoe tủ rượu chứ không hề khoe tủ sách… Cố gắng
làm cho được trong một số giới gọi là có văn hóa như vậy, rồi dần dần lan rộng ra…
Đừng tự làm mình nghèo đi
Tôi nghĩ, không nên bắt ai cũng đọc những cuốn sách “cấp cao” như tủ sách Tinh hoa
của nhà xuất bản Tri thức thì mới gọi là có văn hóa đọc. Những cuốn sách ấy bao giờ
cũng vậy, ở đâu cũng vậy, thường chỉ giành cho giới tinh hoa (élite) của xã hội, chẳng
13
nơi nào có được người đọc đại trà đâu. Nó thấm vào giới tinh hoa, rồi từ giới ấy mà theo
những con đường khác nhau thẩm thấu dần vào xã hội. Và ngay nhà xuất bản Tri Thức
cũng hiểu rõ điều này nên bên cạnh tủ sách Tinh hoa còn có một tủ sách Vòng ngoài
gồm những cuốn cũng thật hay nhưng dễ đọc hơn, chẳng hạn bộ ba sách của J. Diamond
(nhân đây cũng xin nói: tôi biết trong danh mục các sách bắt buộc trong chương trình

của trường Boston College, một trường đại học rất nổi tiếng, thấy có những cuốn sách
ấy của Diamond bên cạnh Kinh Thánh, Đạo đức kinh của Lão Tử, tác phẩm của Kant,
Hégel, Marx và nhiều tác giả kinh điển Đông Tây).
Tôi cũng thấy nếu có nhiều người thường xuyên đọc những cuốn sách dạy về thuật kinh
doanh, lý thuyết kinh tế, bí quyết làm giàu, giáo trình tin học… thì cũng chẳng có gì là
xấu, là sai. Họ đọc những cuốn sách đó vì họ có nhu cầu về những vấn đề đó, đọc cũng
tốt chứ có sao đâu (Còn hơn là suốt đời chỉ đọc báo về các vụ án, buồn thay là loại báo
bán chạy nhất hiện nay!). Chỉ có điều nếu chỉ hạn chế đọc mỗi loại sách ấy thôi thì là sẽ
tự làm nghèo mình đi, và điều này còn quan trọng và thiết thực hơn, nếu chỉ đọc như vậy
thì chính tác dụng của những cuốn sách kia cũng sẽ rất hạn chế, chỉ là những thứ kỹ
thuật thực dụng khô khan, không có hồn.
Tôi biết bây giờ ngay trong giới kinh doanh cũng đã có khá nhiều người hiểu sâu sắc
rằng văn hóa chính là nền tảng của kinh doanh thành công, có lẽ chính hiện nay giới
kinh doanh là giới ngày càng có văn hóa hơn cả, có nhu cầu văn hóa hơn cả. Chúng tôi
cũng nhận ra điều này trong hoạt động của sachhay.com. Cần có những hoạt động như
kiểu sachhay.com để giúp họ ngày càng đến gần với sách hơn, đọc càng nhiều loại sách
phong phú hơn, sách kinh doanh, sách dạy làm giàu, sách triết học phổ thông, sách khoa
học xã hội và tự nhiên, sách văn học nghệ thuật
Cũng không cần quá lo về sự phát triển của các phương tiện truyền thông hiện đại sẽ
giết chết sách. Thực tế ở nhiều nước trên thế giới, ở đó các phương tiện truyền thông
phát triển và hiện đại hơn ta nhiều, đã chứng minh điều ngược lại.
Tôi tin và chờ đợi nhiều hơn ở xã hội dân sự
14
Xin nói rõ ý tôi về chỗ này: sự tụt hậu về trí thức là có, đáng lo; nhưng nghèo nàn về
tinh thần dân tộc thì theo tôi là không đâu. Hãy nhìn các động thái của thanh niên trong
một vài sự kiện chính trị xã hội vừa qua thì sẽ rõ. Họ không hề thua kém các thế hệ
trước về ý thức chính trị xã hội và tinh thần dân tộc, họ rất dũng cảm và rất khôn ngoan.
Và cũng xin nói thật: tôi không chờ đợi nhiều ở các nhà chức trách, họ vẫn còn rất nặng
tư duy “gác cổng”, ngăn chặn. Tôi không chờ đợi “tư duy cởi mở và cái tâm vô vụ lợi
của các nhà quản lý”. Chờ thế e rồi cũng là ảo tưởng thôi. Thậm chí tôi thấy gần đây còn

có biểu hiện của một lo lắng không lành mạnh và trái quy luật: người ta sợ sự phát triển
của tư nhân trong các lĩnh vực này. Vừa qua rõ ràng sự tham gia của thành phần tư nhân,
dầu còn ở mức dè dặt, đã khiến cho tình hình xuất bản có khởi sắc sắc rõ rệt, sách hay in
được nhiều hơn, tử tế hơn, xuất bản rõ ràng đã năng động hơn, lý ra càng nên tiếp tục
phát triển mạnh hơn, thì người ta đã cho rằng tỷ lệ tham gia của tư nhân như thế là lớn
quá, sợ “mất định hướng”! Nói thật, tôi cũng không thật sự quá lo về những suy nghĩ
như vậy, bởi rồi cuộc sống sẽ vượt qua và quét hết những lo lắng vớ vẩn ấy mà đi tới
đích. Chẳng có gì và chẳng ai ngăn được đâu. Có thể có điều đáng tiếc là nó có làm
chậm đi ít nhiều quá trình vận động tới đích.
Ngay trong chuyện chuyển động của văn hóa đọc, tôi tin và chờ nhiều hơn ở xã hội dân
sự, bất chấp tất cả, đang ngày càng phát triển. Ngay đối với một “lô cốt” như ngành giáo
dục hiện nay - như đã nói trên, lẽ ra là nơi con người đầu tiên được biết đến niềm hạnh
phúc đọc - thì để chuyển động được nó hẳn cũng phải là từ tác động của dư luận xã hội,
của các phương tiện truyền thông, của các tổ chức xã hội v.v. Những hoạt động như của
sachhay.com. được nhân nhiều lên và rộng ra sẽ có thể có tác dụng rất tốt.
Sách, đọc sách là niềm vui, là hạnh phúc. Con người đọc sách trước hết vì niềm hạnh
phúc được lắng mình lại với chính mình, đồng thời lại được mở rộng mình ra với thế
giới mênh mông, cả thế giới thật của những người khác, của đồng loại, lẫn thế giới ảo
mà mỗi người với một cuộc đời duy nhất của mình không thể có được. Những hoạt động
như của sachhay.com, theo tôi, nên cố gắng không quá nghiêm trang, nặng nề, phải cố
gắng làm sao để người ta đến đó thì thấy vui, như gặp người thân, gặp người yêu, nhẹ
nhàng, có thể cởi mở hết mình, được nghe những tâm sự chân tình và thú vị. Dần dần
15
như vậy, khơi gợi lại niềm thích thú đọc, cho đến khi trở thành một nhu cầu không thể
thiếu.
Một trong những điều quan trọng khác, theo tôi, là cần có nhiều tác động khác nhau đối
với nhà trường để cho nơi ấy trở thành một thiên đường hạnh phúc của trẻ thơ được biết
đến thế giới kỳ lạ và kỳ thú của sách. Đừng để cho trẻ em “điếc” với sách ngay từ tuổi
thơ. Sẽ là một tội ác đấy!
Tất nhiên, để làm được điều đó phải có nỗ lực chung của cả cộng đồng. Tôi chỉ muốn

nói thêm: cũng đừng quá sốt ruột, đừng ảo tưởng sẽ giải quyết được rốt ráo ngay, phải
rất kiên trì. Ngay việc vấn đề sách và đọc được đặt ra, được báo động như hiện nay cũng
là một dấu hiệu tích cực. Hãy hy vọng.
Theo Vietnam Net
4. 10 lý do thúc đẩy chúng ta đọc sách
Lê Quỳnh Mai
1) Bồi đắp sự thông minh.
2) Tạo ra sự tưởng tượng phong phú.
3) Tăng sự hiểu biết.
4) Có thể đi du lịch qua đọc sách.
16
5) Cho phép độc giả tự đánh lừa giữa khoảng cách của sự sống và cái chết giúp độc giả
chấp nhận sự hiện hữu - những ước muốn không thể thực hiện được.
6) Mang lại những điều tốt đẹp nhất, cho độc giả hiểu rằng bản thân con người không
phải là một cái máy, mà là một thực thể văn hóa.
7) Đời sống đầy những nghịch lý. Đọc và viết xóa bỏ những nghịch lý ấy.
8) Đọc có khuynh hướng dẫn đến viết, là một trong những "sở thích và thú vui” đẹp nhất
của con người.
9) Đọc và viết là hành động tự do, không bi ép buộc, là hành động “cho không". Điều
“cho không biếu không” này trong đời sống rất khó xảy ra!
10) Từ đọc -> viết -> có thể mang lại cho tác giả một quyền lực khi chính mình tạo dựng
cốt chuyện và nhân vật.
Theo Tạp chí Tia Sáng
5. Những cuốn sách kinh điển và văn hóa đọc hiện
nay
Như Bình
“Muốn có văn hóa thì phải được giáo dục, định hướng, bồi dưỡng nhưng bạn đọc của
ta hiện nay phần nhiều bối rối, bất lực và lạc lối giữa biển sách đủ loại, đủ màu sắc,
hay-dở, tốt-xấu, thật -giả lẫn lộn”, dịch giả Đoàn Tử Huyến nói.
Cách đây 20 năm, trong 2 năm nằm trên giường bệnh, dịch giả Đoàn Tử Huyến (DG

ĐTH) đã dịch kiệt tác “Nghệ nhân và Margarita” ủa một trong những nhà văn được
đánh giá là lớn nhất và kỳ bí nhất của nước nga: Mikhail Bulgacov. Có thể nói, công
17
trình dịch thuật lớn nhất và công phu nhất ông được in bằng tiếng Việt tại Nhà xuất bản
Cầu Vồng ngay khi bắt đầu trào lưu Cải tổ ở Liên Xô và Đổi mới ở Việt Nam. Và sau 10
năm nữa nó được tái bản (trong Tuyển tập văn xuôi M. Bulgacov) với lượng in 1.000
bản, nhưng theo lời dịch giả lúc đó kiêm cả vai trò “đầu nậu” Đoàn Tử Huyến thì cuốn
sách phải tiêu thụ trong vòng 10 năm mới hết.
Mới đây nhân kỷ niệm 65 năm ngày tác phẩm ra đời, Trung tâm Văn hóa Ngôn ngữ
Đông - Tây liên kết với NXB Lao Động tái bản kiệt tác này với hy vọng đưa một giá trị
văn chương xuất chúng đến gần hơn nữa với bạn đọc Việt Nam, đặc biệt là bạn đọc trẻ
tuổi.
Sự thật là chưa bao giờ sách được xuất bản và phát hành rộng rãi trên thị trường như
hiện nay. Điều đó đã chứng tỏ, văn hóa đọc không hề chững lại, không hề mất đi trong
đời sống kinh tế thị trường. Trái lại, xét ở một góc độ nào đó, con người sau khi đã bão
hòa với văn hóa nghe nhìn, có vẻ như văn hóa đọc đang dần trở lại và ổn định trong sự
phát triển của xã hội.
Điều chúng tôi muốn đề cập ở đây là số phận, vị trí của những cuốn sách quý, có giá trị
trong đời sống văn hóa đọc hiện nay. Chúng tôi đã có cuộc trò chuyện với dịch giả Đoàn
Tử Huyến - Chủ tịch Trung tâm Văn hóa Ngôn ngữ Đông- Tây, nơi trong những năm
qua đã tổ chức xuất bản nhiều cuốn sách có giá trị được bạn đọc ghi nhận về vấn đề này.
- Thưa ông, có một sự thật là chưa bao giờ sách được xuất bản và phát hành rộng rãi
như hiện nay, đi đâu ta cũng gặp sách: trong các nhà sách sang, trong những quán sách
bụi, sách bày vỉa hè, sách lang thang bán dạo Nhưng mặt khác, ta lại cũng nghe
không ít lời than rằng lớp trẻ ngày nay đọc sách quá ít, văn hóa đọc đang ngày càng tàn
lụi, bị văn hóa nghe nhìn lấn lướt Vậy thực chất của nghịch lí này là ở đâu?
- Có hiện tượng bề ngoài như thế, nhưng tôi không coi đây là nghịch lí. Quả là sách
được in ra nhiều hơn, và số thời gian con người dành cho việc đọc ít đi, vì còn bao nhiêu
thứ khác: truyền hình, báo chí, phim ảnh, ca nhạc Nhưng tôi khẳng định rằng văn hóa
đọc hiện nay vẫn tồn tại và thậm chí phát triển chứ không phải đang tàn lụi. Không phải

18
căn cứ vào số lượng người đọc hoặc số thời gian đọc mà định giá văn hóa đọc, mà là qua
chất lượng đọc, đọc cái gì, đọc như thế nào, đọc để làm gì. Bây giờ biểu tượng văn hóa
đọc (người Việt) không phải là hình ảnh cậu bé cầm sách ngồi vắt vẻo lưng trâu. Đọc
sách bây giờ có thể là những thư viện sang trọng, những cỗ máy tính (xách tay càng
tốt) Không cần phân định quá rạch ròi rồi e ngại văn hóa nghe nhìn. Mà quan sát thế
giới, các nước tiên tiến Âu, Mỹ, xem văn hóa nghe nhìn của họ phát triển hơn mình rất
nhiều, nhưng người ta vẫn đọc sách, văn hóa đọc của họ có mất đi đâu.
- Thưa ông, Trung tâm Văn hóa Ngôn ngữ Đông-Tây đưa việc xuất bản các loại sách có
giá trị văn hóa cao của thế giới thành chủ trương hẳn hoi, và đã tiến hành bền bỉ gần
chục năm nay, vậy có phải điều đó chứng tỏ độc giả hiện nay không hề quay lưng lại với
những cuốn sách được xem là “nằm phủ bụi” trên giá sách của các thư viện?
- Chúng tôi là một tổ chức phi chính phủ tự nguyện đặt cho mình nhiệm vụ làm chiếc
cầu nối nhỏ giữa các nền văn hóa Đông - Tây, giới thiệu tinh hoa văn hóa thế giới vào
Việt Nam và ngược lại. Qua nhiều năm tồn tại và hoạt động trong những điều kiện khó
khăn, chúng tôi đã và đang tổ chức xuất bản nhiều tủ sách, bộ sách triết học, văn hoá,
lịch sử có giá trị, nhiều tác phẩm và tuyển tập tác phẩm của các nhà văn lớn trên thế
giới.
Xin kể vài cuốn gần đây thôi: đó là “Hoàng Việt nhất thống dư địa chí” của Lê Quang
Định, bộ sách quí được soạn vào đời Gia Long nhưng 200 năm rồi chưa được dịch và
phổ biến rộng rãi; là “Siêu lý tình yêu”, những tác phẩm triết- mỹ chọn lọc của nhà triết
học hàng đầu nước Nga V. Soloviev; là “Tủ sách Nobel Văn học” đến nay đã ra được ba
cuốn là “Các nhà văn giải Nobel”, “Tuyển tập tác phẩm Y. Kawabata” (Nhật Bản) và
“Tuyển tập tác phẩm Cao Hành Kiện” (Quốc tịch Pháp gốc Trung Quốc); là “Nghệ
Nhân và Margarita” của M. Bulgacov, một trong những đỉnh cao nghệ thuật ngôn từ
Nga do tôi dịch
- Hình như loại sách này Trung tâm của ông làm để cho sang trọng “tên tuổi” mình lên
chứ thực tế nhìn những cuốn sách dày cộp, nặng vài cân, giá tiền hàng trăm ngàn đồng
19
trở lên, thậm chí cả triệu, với những cái tên không phổ biến lắm, quả là rất “ khó đọc”

và “khó bán”?
- Không phải thế đâu. Tôi tin rằng sức sống của những cuốn sách này sẽ mãi còn trong
văn hóa đọc Việt Nam, dẫu đó không phải là những cuốn sách thuộc loại phổ biến rộng
rãi trong bạn đọc. Đúng là những cuốn sách này chúng tôi chỉ in được với số lượng trên
dưới 1.000 bản và phát hành chủ yếu vào các thư viện và cho các nhà nghiên cứu cùng
những ai yêu thích và quan tâm.
Làm những bộ sách này chúng tôi chủ yếu muốn để những giá trị văn chương, học thuật,
tư tưởng của cha ông cũng như của chung nhân loại, đến được tay bạn đọc đang cần tri
thức mà trong thực tế còn chưa được quan tâm. Tuy nhiên, để “sống” được, bên cạnh
loại sách này, chúng tôi còn bắt buộc phải làm loại sách có tính thương mại để kinh
doanh. Có thế chúng tôi mới “nuôi” được bộ máy Trung tâm, thực hiện được chủ trương
chính là xuất bản những cuốn sách cao cấp mà khó bán khác. Cái khó của chúng tôi là
làm thế nào để cân bằng được hai thái cực này.
- Ví như cuốn “Nghệ Nhân và Margarita”, nghe nói 10 năm trước đây ông in 1.000
cuốn và bán mãi không hết. Bây giờ ông lại tái bản và toàn bộ nhuận bút ông lấy bằng
sách để tặng cho tất cả những ai thích đọc. Có phải ông làm như vậy vì văn hóa đọc,
hay vì ông thích cho cá nhân ông?
- Tôi mong đưa được tác phẩm này đến gần hơn nữa với bạn đọc Việt Nam, nhất là bạn
đọc trẻ, thế hệ mà tôi hy vọng dễ dàng tiếp cận với nó hơn. Đáng buồn là sau 20 năm
cuốn sách có mặt ở Việt Nam, tôi vẫn chưa được đọc một bài phê bình, chứ chưa nói
đến một công trình nghiên cứu nào bằng tiếng Việt viết về nó cả. Thực tế là cuốn sách
này khó đọc.
Có thể nói, tôi đã tặng bạn đọc tiếng Việt nói chung một bản dịch khá công phu của tôi,
và giờ đây tôi sẵn sàng tặng cả phần “vật liệu” làm nên ấn phẩm này cho những người
cụ thể mong muốn đọc nó. Đương nhiên, cho tất cả mọi người như chị nói thì không thể,
20
nhưng một số thì không có vấn đề gì! Tôi làm như vậy là vì tôi thích, nhưng tôi thích
có thêm nhiều người đọc được tác phẩm hay, và như vậy lại chính là vì văn hóa đọc.
- Ông cho rằng cần phải có một sự định hướng cho bạn đọc, và có cách để nâng cao
dần trình độ bạn đọc, nhất là thế hệ trẻ, giúp họ tiếp cận được những cuốn sách kinh

điển?
- Đây là điều tôi muốn nói tới. Trong mọi lĩnh vực quản lí và tổ chức các hoạt động xã
hội, vai trò của nhà nước là hết sức quan trọng. Hoạt động văn hóa đọc cũng vậy. Xã hội
tri thức cần phải có các tổ chức, cơ quan làm nhiệm vụ định hướng cho bạn đọc tìm đến
với những cuốn sách hay, sách có giá trị, sách cần cho mọi người, mỗi người.
Ở Việt Nam ta, nói một cách nghiêm khắc, việc xuất bản sách tốt, phát hành và đọc sách
tốt đang bị thả nổi, gần như tự phát hoàn toàn. Về xuất bản chắc là một câu chuyện khác,
ở đây tôi chỉ nói về việc đọc, hay như chị nói, văn hóa đọc. Muốn có văn hóa thì phải
được giáo dục, định hướng, bồi dưỡng chứ. Bạn đọc của ta hiện nay phần nhiều bối rối,
bất lực và lạc lối giữa biển sách đủ loại, đủ màu sắc, hay-dở, tốt-xấu, thật -giả lẫn lộn.
Ở các nước văn minh từ hàng trăm năm nay đã có những cơ quan ngôn luận, những tạp
chí giới thiệu sách rất đáng tin cậy, do những chuyên gia có uy tín phụ trách. Sách của
họ chắc chắn nhiều hơn của ta, nhưng người đọc nhờ đó mà dễ dàng tìm được cái mình
cần. Còn ở ta, nói đúng ra không phải không có những cơ quan có chức năng, tôn chỉ
như vậy, nhưng được thực hiện bởi những bàn tay nói thẳng ra là chưa đáng tin cậy hoặc
là về trình độ, hoặc là về trách nhiệm. Xuất bản, phát hành sách phải là văn hóa, đọc
sách là tìm đến văn hóa, còn định hướng cho người ta đến với văn hóa thì càng phải có
văn hóa cao. Nhưng thử hỏi bạn đọc về mấy tờ tạp chí Sách của Việt Nam xem
Mới đây có một sự kiện lý ra đáng mừng, có thể “tôn vinh văn hóa đọc”, “tôn vinh giá
trị cao quí của sách Việt Nam”, là lễ trao giải Sách Việt Nam lần thứ nhất, nhưng người
ta đã thực hiện tùy tiện, để rồi rồi chìm nghỉm, chẳng để lại tiếng vang, chẳng giúp ích gì
cho văn hóa đọc
21
Theo Văn nghệ Công an nhân dân
6. Đôi điều về tư tưởng và phương thức đọc sách
Nói chung, không có một quy chuẩn nào về chuyện đọc sách, có quyển sách (nhất là nếu
được coi là kinh điển) thì nên đọc kĩ, nhưng nhiều quyển thì chỉ cần đọc qua lấy ý chính,
mà có khi chỉ cần nghe người khác nói lại là đủ. Cái này là cả một nghệ thuật.
Đọc quá kĩ thì mất thời gian mà chưa chắc hiệu quả, bởi vì, cái người ta nghĩ ra mình
cũng có thể nghĩ ra, chưa chắc cần phải đào bới quá kĩ nhưng cái người khác đã đào bới,

thay vì thế mình chỉ cần nắm ý đồ, rồi tự dùng tư duy của mình để bắt theo mạch của tác
giả để suy nghĩ phân tích tiếp, có khi lại ra nhiều cái hay hơn. Vì thế, có khi một quyển
sách vừa đọc các tên của chương mục đã hiểu viết gì ở trong, hay có khi chỉ cần đọc tên
quyển sách là đã có thể nắm được vấn đề.
22
Tôi trước khi đọc một quyển sách, đều cố gắng dự đoán xem mình cần tìm những gì từ
nó. Sau đó, khi đọc mỗi một chương mục, tôi đều tự tư duy xem họ viết gì ngay sau khi
nhìn thấy tít của chương mục đó, nếu cảm thấy vấn đề đấy đơn giản mình hiểu ngay
được, thì tôi chỉ đọc lướt qua hay thậm chí không đọc nội dung của nó nữa để chuyển
sang chương khác. Ví dụ quyển "1000 điều tâm đắc của Dale Carnegie" tôi hầu như chỉ
lướt qua các cái tít của từng điều, không đọc ví dụ và phân tích. Nếu mà mình cảm thấy
chưa hiểu hoặc chưa đủ, tôi sẽ đọc cẩn thận, và đối chiếu với những cái mình đã nghĩ
trước với cái mình vừa hiểu được.
Nhiều khi chỉ cần nghe ai nói về một quyển sách nào đó, là ta đã nắm được vấn đề,
không cần phải tìm đọc. Đơn giản vì không ai có thể đọc hết sách trên đời, nên mới cần
thảo luận học hỏi lẫn nhau, và các forum trên mạng phải chăng cũng vì một mục đích
đấy mà tụ hội được bao con người uyên bác.
Nhưng phải rất coi chừng với chuyện đọc lướt hay chỉ nghe người khác nói. Đó là vấn
đề nguyên bản. Ví như người ta vẫn chẳng tranh cãi suốt về chuyện bản gốc của các dị
khảo. Giả sử, nghe ai nó về Khổng chẳng hạn từ anh A, thì đó đã là Khổng của A, mà
nếu A lại nghe từ B, thì đó là Khổng của B và A, rồi cứ như thế truyền miệng, cuối cùng
qua vài đời F lai, Khổng chắc thành cái gì rồi chứ và nếu một sự nhầm lẫn tam sao thất
bản tai hại về tên tuổi, có khi nó thành ông Kổng, hay ông Cống nào đó chẳng ai nhận ra
nữa.
Hôm xem chương trình gì đó của chị Tạ Bích Loan về những người nước ngoài yêu Việt
Nam, có một bà Lady Bolton người Mỹ nghiên cứu về Cụ Hồ, nói một vấn đề làm ai đó
sẽ giật mình. Đó là, Cụ Hồ trong bản tuyên ngôn 2-9-45 đã thay đổi một chút trong lời
mở đầu mà mọi người vẫn cho là Bác lấy nguyên trong Tuyên ngôn của Mỹ. Trong bản
tuyên ngôn Mỹ cách đây 400 năm, thì là "mọi đàn ông (all men) sinh ra đều bình đẳng"
vì cái hồi đấy phụ nữ đâu có quyền gì, về sau khi có sự bình đẳng cho phụ nữ, nên cái từ

men nó mới đại diện cho con người nói mọi người, quả◊chung. Bác đã rất tiến bộ khi đã
chuyển thành: all men là rất hợp lý vì "giặc đến nhà, đàn bà cũng đánh" mà, các bà cũng
ghê lắm chứ.
23
Lại một ví dụ nữa về Cụ Hồ. Lời dạy nguyên gốc của Bác cho ngành y: "Lương y PHẢI
như từ mẫu" về sau bị mất đi từ "phải". Lương y làm sao mà là từ mẫu được, mà phải
như từ mẫu chứ, cái từ PHẢI nghe có vẻ cưỡng ép đầy trách nhiệm ấy xét ra cũng có ý
nghĩa và chuẩn xác ghê gớm lắm, nghĩ ra thấy thật đắt.
Vì vậy, việc tìm đọc kĩ càng và nguyên gốc cũng rất cần thiết, đặc biệt là các sách được
coi là kinh điển cho một lĩnh vực nào đó. Tôi nhận ra, trong một đống sách mình mua về
một vấn đề/lĩnh vực nào đó, thì hoá ra, chỉ có độ 1-2 quyển là cơ bản, và các quyển còn
lại đều chỉ là ăn theo, dựa vào đó mà viết thêm. Chẳng hạn Đắc Nhân Tâm cũng có thể
coi là kinh điển trong cách đối nhân xử thế trong thời hiện đại. Nhờ đã đọc kĩ nó, nên
các quyển ăn theo về sau, tôi chỉ đọc lướt qua, ví dụ như "1000 điều tâm đắc của Dale".
Thế nhưng, riêng cái chuyện xác định thế nào là kinh điển cũng ối việc ra, vẫn cần cái
linh cảm nào đó, một sự linh cảm có thể rèn luyện bằng kinh nghiệm.
Riêng cái cảm giác là có nên đọc kĩ, đọc lướt hay bỏ qua một quyển sách hay một
chương mục đã đòi hỏi một sự không đơn giản rồi, cần rèn luyện và kinh nghiệm. Một
người thầy của tôi có nói, phải mất nhiều tiền ngu mua sách thì mới biết cách mà chọn
sách, mà để biết cách đọc sách còn lâu hơn. Thầy còn thú thật là đọc từ năm còn nhỏ mà
đến gần 40 mới gọi là tạm biết cách đọc sách, sau khi đã đọc nhầm rất nhiều sách
Trên tôi đã nói về cách tiếp cận với sách, hay là cách mở sách, bây giờ là đến lúc gập
sách lại. Một lần đọc trên tạp chí Tia sáng có một bài của GS. Hồ Ngọc Đại viết về cách
đọc sách. Ông có viết rằng nếu bảo sinh viên tóm tắt một quyển sách trong 1 trang thì ai
cũng làm được, nhưng khi bảo tóm tắt trong một vài câu thì đã khó khăn hơn, mà tóm tắt
trong 1 câu thì hầu như ít người làm nổi, mà tóm tắt trong một từ ngữ thì đúng là hầu
như không ai thực hiện được (trong đám học sinh của ông). Nghĩ quả là có lý trong cái
sự đọc sách ấy, khi ta đã hiểu được sách, thì làm sao để ghi nhớ rồi có lúc mang ra vận
dụng.
Tôi có đọc đâu đó câu nói: “Ngày này, người ta không còn cố gắng để ôm trọn kiến

thức, mà chỉ cố gắng chèo chống trong đại dương kiến thức”. Nếu ai đã học Research
24
methods, chắc hẳn biết tree-diagram (tương tự như sơ đồ dàn ý), một cái xương sống
cho toàn bộ nghiên cứu. Việc ghi nhớ thông tin cũng thế, ta cần tạo một tree-diagram
cho một kiến thức hay sách. Từ việc tóm tắt thành một trang với khá nhiều thông tin
nhánh, ta tiếp tục tóm tắt hay tổng quát trong một vài câu, rồi thêm một bước nữa là từ
ngữ, ta đã thiết lập được một tree-diagram quản lý thông tin. Quá trình lấy thông tin ra
lại sẽ là quá trình ngược lại, từ một từ hay ngữ khoá (key word or phrase) ở cấp 1 của
tree-diagram, ta sẽ khai triển được bước cao hơn là các câu khoá, rồi đoạn khoá, từ đó
cứ thế phát triển, ta có thể lần ra toàn bộ quyển sách hay kiến thức. Việc tóm lược thông
tin thành các từ ngữ khóa theo một hệ thống nhiều cấp, nhiều tầng là rất cần thiết. Việc
này có thể được liên tưởng với việc dựng hay vẽ một cái cây, phải bắt đầu từ gốc hay
thân, rồi cành rồi mới đến lá. Làm gì cũng phải có hệ thống, đọc sách và nhớ sách càng
phải thế.
Như vậy việc mở sách ra (phân tích) rồi đóng sách vào (tổng hợp) cũng lắm chuyện
lắm, chẳng có một quy tắc nhất định nào cả, hoàn toàn phụ thuộc vào chính khả năng
và kinh nghiệm của người đọc, túm lại là phải "nghệ thuật", không bàn hết nổi.
25