Báo cáo nghiên cứu khoa học: "Gia đình - mối quan tâm của các nhà văn nữ thời kì đổi mới" pps

trờng Đại học Vinh Tạp chí khoa học, tập XXXVIIi, số 4b-2009


61

Gia đình - mối quan tâm của các nhà văn nữ
thời kì đổi mới

Thái Thị Ngọc Loan
(a)


Tóm tắt. Vấn đề hôn nhân gia đình đã trở thành mối quan tâm của rất
nhiều nhà văn trong thời kì đổi mới, đặc biệt là các nhà văn nữ. Bài viết của
chúng tôi tập trung tìm hiểu việc thể hiện những bi kịch trong cuộc sống gia
đình qua sáng tác của một số cây bút nữ, qua đó hiểu hơn về ý nghĩa của tổ
ấm gia đình đối với cuộc sống của ngời hiện đại.

1. Từ sau thời kì đổi mới 1986, khi
văn học đã mở rộng tầm nhìn, cùng với
sự cởi trói cho các nhà văn thì mọi vấn
đề liên quan đến con ngời, liên quan
đến cuộc sống đời thờng đều đợc các
nhà văn quan tâm thể hiện. Ngời đọc
cũng mong muốn tìm thấy ở văn học
một cái gì đó nhân ái và gần gũi hơn với
cuộc sống đời thờng. Trong bối cảnh
đó, sự xuất hiện của những cây bút nữ

cùng với những quan niệm mới mẻ của
họ về cuộc sống, xã hội và con ngời đã
làm nên diện mạo mới cho văn học.
Điểm gặp gỡ chung ở các nhà văn nữ là
họ luôn dành sự u ái và quan tâm đặc
biệt đối với vấn đề hôn nhân gia đình.
Có thể nói trong văn xuôi Việt Nam
cha bao giờ vấn đề gia đình lại đợc
thể hiện một cách chân thực, phong phú
với nhiều sắc thái nh hiện nay.
Với thiên tính và sự trải nghiệm
của giới mình, các nhà văn nữ đặc biệt
nhạy cảm khi đi vào vấn đề gia đình,
bởi gia đình vốn đợc xem là tế bào của
xã hội, là nơi trú ẩn cuối cùng của con
ngời sau những giây phút mệt mỏi
căng thẳng trong cuộc sống. Tuy nhiên
dờng nh tất cả các cây bút nữ không
dồn sức miêu tả cảnh gia đình đầm ấm
hạnh phúc, mà họ thờng quan tâm đến
những gia đình bất hạnh, những cuộc
.

hôn nhân đang tiềm ẩn nguy cơ tan vỡ,
từ đó cất lên tiếng nói khẩn thiết về sự
bền vững của tình yêu đôi lứa.
2. Đề cập đến cuộc sống gia đình,
các nhà văn nữ rất nhạy cảm trớc sự
đổ vỡ trong các kiểu thức khác nhau và
những hậu quả khôn lờng của nó. Một

khi bi kịch gia đình xảy ra, ngời phải
chịu nhiều thiệt thòi và đau khổ nhất
đơng nhiên là phụ nữ và con cái. Rất
nhiều nhà văn đã miêu tả sinh động và
đầy cảm thông về nỗi đau này. Với
nhiều phụ nữ, khi cuộc sống gia đình
lâm vào bi kịch, họ cũng cố gắng tìm
cho mình một điểm tựa, một lí tởng
sống mới nhng kết quả họ lại luôn gặp
những trắc trở, thờng rơi vào buông
thả và hệ quả là ngày càng đau khổ và
tuyệt vọng. Nhân vật Hằng trong Tiếng
thở dài của đêm (Nguyễn Thị Thu Huệ)
là một trờng hợp tiêu biểu. Chị từng
lấy đợc ngời chồng mà nhiều ngời
mơ ớc, thế nhng càng ngày cô càng
thấy rõ sự bất hạnh đang thay thế cho
hạnh phúc từng có. Nguyên nhân của
sự buồn chán là sự nhàm tẻ trong cuộc
sống gia đình: Em không muốn có
chồng mà quanh năm ngày tháng vẫn
chỉ nói những điều nh cũ . Trong Chỉ
còn một ngày, Nguyễn Thị Thu Huệ

Nhận bài ngày 17/11/2009. Sửa chữa xong 22/12/2009.




T. T. N. Loan Gia đình - mối quan tâm của các nhà văn nữ , tr. 61-65

62

cũng để cho nhân vật của mình nhớ về
những kỷ niệm vui buồn của cuộc sống
vợ chồng, đặc biệt là những giờ khắc
ngời vợ lẻ loi cô độc một mình. Điều
đáng buồn nhất là ngời chồng chị
không bao giờ hiểu đợc những nhu cầu
cá nhân ngày càng phong phú của vợ,
không hiểu đợc nỗi niềm sâu thẳm của
ngời vợ đang cần sự yêu chiều, vuốt ve
âu yếm của ngời chồng.
Khi cuộc sống gia đình bắt đầu rạn
nứt, hoặc hôn nhân tan vỡ, thì không
chỉ có phụ nữ là những ngời phải chịu
nhiều nỗi đau, sự tổn thơng mà con trẻ
cũng là nạn nhân của bi kịch đó. Đứa
trẻ trong Hậu thiên đờng của Nguyễn
Thị Thu Hụê đã bớc vào bi kịch mà nó
không hề hay biết, không hề đợc cảnh
báo. Còn trong Phù thủy, Nguyễn Thị
Thu Huệ lại miêu tả khá sinh động tâm
trạng của đứa trẻ khi nhìn thấy tấn bi
hài kịch gia đình. Kịch câm của Phan
Thị Vàng Anh lại diễn tả nỗi đau của
ngời con khi phát hiện ra con ngời
thực của cha mình và nó cay đắng nghĩ
đến cuộc sống gia đình mà nó phải có.

Trong sáng tác của nhiều nhà văn nữ,
nhiều tâm hồn trẻ thơ đã mất đi sự
trong trẻo, vô t vốn có, thay vào đó là
cái nhìn u ám, trĩu nặng buồn rầu. Đó
là một sự thật đau đớn đang diễn ra
trong đời sống của chúng ta, nó không
còn là hiện tợng cá biệt mà có nguy cơ
ngày càng phổ biến. Bi kịch gia đình
không chỉ làm tổn thơng tâm hồn trẻ
thơ của chúng trong một thời khắc ngắn
ngủi, mà nó còn để lại những vết sẹo
suốt đời.
Điều đáng nói là các cây bút nữ
không chỉ dừng lại miêu tả những nỗi
đau, những bi kịch gia đình từ nhiều
cách nhìn khác nhau mà cố gắng đẩy
sâu cảm hứng lý giải, cố gắng tạo nên
sự đối thoại giữa nhà văn với bạn đọc về
vấn đề hạnh phúc, tình yêu và những
hệ lụy của nó.
Có thể nói, dới ngòi bút của nhà
văn, có vô vàn lí do để gia đình đứng
bên bờ vực của sự đổ vỡ, ly tán. Có thể
đó là thứ hôn nhân không có tình yêu,
có thể do sự khác biệt về tính cách và
quan niệm sống, có khi sự rạn vỡ ấy bắt
nguồn từ nghèo túng, bần hàn
2.1. Tình yêu vốn là tình cảm
thiêng liêng cao quý đối với mỗi con
ngời, là yếu tố không thể thiếu đối với

một gia đình hạnh phúc. Một cuộc hôn
nhân muốn hạnh phúc trớc hết cuộc
hôn nhân đó phải xuất phát từ tình yêu.
Trong xã hội ngày nay, đã có rất nhiều
cặp vợ chồng phải sống trong bi kịch gia
đình do hôn nhân của họ không có tình
yêu. Điều này đã đợc chứng minh
trong Một nửa cuộc đời (Nguyễn Thị
Thu Huệ). Lan lấy Hải không phải vì
tình yêu mà vì tính hiếu thắng. Bởi lúc
ấy Hải là ớc muốn của nhiều ngời.
Trải qua sự lầm tởng và ngộ nhận về
hạnh phúc trong buổi đầu sống chung,
cô đã nhận ra sự bất ổn rằng Hải không
phải là ngời đàn ông cô yêu, không
phải là ngời cần cho cuộc đời của
mình. Cô cảm thấy bức bối với cuộc
sống thờng nhật hàng ngày. Và cô đã
tìm đến ngời tình mong tìm đợc sự
thiếu hụt trong đời sống tinh thần mà
Hải không đem lại. Ngoại tình, với cô là
một giải pháp để thoát khỏi ngời
chồng mà theo cô là tốt bụng, tròn trịa
đến đơn điệu. Nhng khi bớc vào mê
cung của cuộc chơi ái tình, cô cũng
không có đợc hạnh phúc với một ngời
đàn ông đã quá hiểu rõ triết lí đàn bà
thích làm chủ với chồng và nô lệ với
tình nhân, Lan buồn và cảm thấy hụt
hẫng khi cô đã cố thoát khỏi cuộc sống

đơn điệu trong gia đình để mong tìm
đợc một điểm tựa vững chắc, có thể



trờng Đại học Vinh Tạp chí khoa học, tập XXXVIIi, số 4b-2009


63

sống trong tình yêu lãng mạn, thì ngời
yêu cô lại chỉ xem cô là một cuộc chơi,
một thứ gia vị cho bữa ăn mà thôi.
Nếu tình yêu cần có cảm xúc thì
hôn nhân cần thêm các yếu tố của sự
bền vững. Đó là thông điệp mà các nhà
văn nữ thời kì đổi mới muốn gửi gắm
thông qua việc tái hiện những bi kịch
hôn nhân trong sáng tác của mình. Hôn
nhân không thể hạnh phúc nếu thiếu đi
tình yêu và sự thông cảm, chia sẻ cũng
nh việc tôn trọng về tính cách, sở
thích, thói quen của mỗi ngời. Tuy
nhiên, đâu phải ai cũng hiểu đợc điều
đó. Những khó khăn trong cuộc sống vợ
chồng mà Phát và Thủy gặp phải (Hình
bóng cuộc đời - Nguyễn Thị Thu Huệ)
đã làm cho khoảng cách do sự khác
nhau về quan niệm và tính cách của
mỗi ngời ngày càng lớn. Thủy luôn

phải một mình gánh vác trách nhiệm
gia đình, từ việc bếp núc con cái, cho
đến những lo toan vặt vãnh khác ở
trong nhà. Thế nhng Thủy lại không
nhận đợc sự cảm thông, động viên chia
sẻ của chồng nên thành ra giận dỗi và
tự ái. Chị bỏ về nhà dì ở dù trong lòng
vẫn rất yêu chồng và ngổn ngang trăm
mối. Và cũng thật bất hạnh, trong thời
gian chị xa anh cũng là thời gian anh bị
bệnh hiểm nghèo và vĩnh viễn ra đi.
Chính khi điều khủng khiếp đó xẩy ra,
chị chợt nhận ra hình bóng cuộc đời của
chị.
Rõ ràng, cuộc sống thờng nhật
hàng ngày không còn ám ảnh con ngời
vì sự thiếu thốn về vật chất, nhng lại
có tác động rất lớn đến hạnh phúc gia
đình ở khía cạnh tinh thần. Nếu trong
mỗi ngời không nhận thức đầy đủ,
không biết thấu hiểu và tha thứ thì sẽ
dẫn tới bế tắc trong cuộc sống gia đình.
2.2. Gia đình là tế bào của xã hội,
và mọi sự biến đổi trong đời sống xã hội
đều tác động đến đời sống gia đình.
Trong cơ chế thị trờng, mối quan hệ
tiền hàng đã len lỏi vào từng thành
viên trong các gia đình và chi phối cuộc
sống của họ. Có thể nói nền kinh tế thị
trờng bên cạnh nâng cao đời sống kinh

tế cho nhân dân cũng đồng thời bộc lộ
những mặt trái của mình. Sống trong cơ
chế thị trờng, đồng tiền đã chi phối
mọi suy nghĩ và hành động của con
ngời. Những khó khăn về kinh tế cũng
chính là nguyên nhân khiến cho cuộc
sống nhiều gia đình lâm vào bi kịch. Có
một điều đáng phê phán là có một số
ngời càng giàu vật chất bao nhiêu thì
tình ngời lại giảm đi bấy nhiêu. Trong
cuộc sống gia đình cũng vậy, sự khó
khăn về kinh tế đã làm nảy sinh mâu
thuẫn trong cuộc sống gia đình, thậm
chí có lúc tiền còn chính là nguyên nhân
làm dẫn đến bi kịch gia đình. Bởi để
đảm bảo một cuộc hôn nhân hạnh phúc
không chỉ cần có tình yêu, sự hòa hợp
về tính cách, tâm hồn mà cuộc sống gia
đình muốn hạnh phúc còn phải đủ điều
kiện kinh tế. Câu chuyện về thân phận
ngời phụ nữ trong Ước mơ của cô bán
hàng rong (Y Ban) là một minh chứng
cho điều đó. Chồng chị là ngời thơng
vợ, thơng con và có hiếu với cha mẹ,
nhng lại là kẻ không gặp may trong
cuộc đời. Anh không biết cách kiếm tiền
để trang trải cho cuộc sống của gia
đình. Cả nhà hầu nh trông vào cái
gánh trên vai chị. Với gánh hàng rong
chị phải tần tảo nuôi chồng và cả gia

đình nhà chồng. Ban ngày phải vất vả
kiếm sống, ban đêm chị lại âm thầm
khóc vì nỗi khổ cực và những trận đòn
roi của chồng. Cuộc sống của chị là
những chuỗi ngày chịu đựng nỗi đau cả
về thể xác lẫn tinh thần. Trong Dạo đó
thời chiến tranh, Lê Minh Khuê lên án
cơ chế thị trờng đã bóp nghẹt cuộc



T. T. N. Loan Gia đình - mối quan tâm của các nhà văn nữ , tr. 61-65


64

sống của con ngời, đẩy họ đến bớc
đờng cùng và cớp đi hạnh phúc gia
đình của họ. Vì cuộc sống mu sinh, vì
cơ chế mới mà Cúc đã từ bỏ đi hạnh
phúc của riêng mình. Qua lời tâm sự
của Thắng, bạn của Thắng hiểu ra
nguyên nhân vì sao vợ chồng Thắng lại
bỏ nhau: Tôi hiểu vì sao họ sắp bỏ
nhau. Mọi thứ đều dồn đến chỗ bí.
Thắng đã bạc nhợc đến mức không thể
xoay nổi một cuộc sống tử tế cho vợ
con. Tác giả đã tập trung lên án cơ chế
thị trờng qua câu nói đầy bất lực của
Thắng: Ông ạ, cái thời buổi này, cái

hoàn cảnh này, nó có sức mạnh vô song
trong lĩnh vực tiêu diệt tình yêu, tiêu
diệt thẳng tay, triệt để, hoàn toàn. Tiêu
diệt hết. Trong một tác phẩm khác của
mình, Lê Minh Khuê cũng đã lên án cơ
chế thị trờng, đó là sự lên ngôi của
đồng tiền. Nó học hết lớp 10 trờng
huyện. Bố nó bảo nó học làm chó gì. Rồi
tiền đâu, chui vào đợc Đại học. Xa
nay chữ nghĩa lẽ thờng phải thuộc về
kẻ có tiền con ơi . Và cuối cùng Thêu
phải ở nhà làm phụ may cho bố. Nhng
rồi sự xô bồ của cuộc sống thời mở cửa
đã đa Thêu từ một cô bé mới học xong
lớp 10 bây giờ đã phải ẵm đứa trẻ lên
hai.
Có thể nói, cơ chế thị trờng đã làm
cho đời sống của con ngời nâng cao lên
một bớc, nhng đồng thời cũng bộc lộ
những mặt hạn chế của nó. Và một khi
con ngời quá coi trọng đồng tiền, chạy
theo những bon chen kinh tế thì con
ngời rất dễ quên đi tình cảm và lòng
bao dung. Đó là một nguyên nhân quan
trọng tạo nên sự đổ vỡ hạnh phúc của
bất cứ cá nhân nào.
2.3. Cùng với sự phát triển của đời
sống xã hội là sự gia tăng nhu cầu tinh
thần con ngời. Ăn no, mặc đẹp không
còn là niềm mong ớc của nhiều ngời

nữa. Khi đời sống kinh tế sung túc hơn,
tất nhiên con ngời sẽ coi trọng và có
nhiều sự lựa chọn về đời sống tinh thần.
Và một khi những nhu cầu tinh thần ấy
không đợc thỏa mãn thì mâu thuẫn
giữa các thành viên là điều khó tránh
khỏi. Để giải quyết những mâu thuẫn
ấy, ngời ta phiêu lu vào những cuộc
tình tay ba, những mối tình bất chợt.
Hiện tợng ngoại tình càng ngày càng
trở nên phổ biến. Đây cũng là đề tài
đợc nhiều nhà văn nữ quan tâm. Có
thể thấy rõ điều đó trong Phợng, Lắp
ghép hạnh phúc của Lý Lan; Hình bóng
cuộc đời của Nguyễn Thị Thu Huệ;
Thằng bé có phép tàng hình, Ngời đàn
bà và những giấc mơ của Y Ban
Ngoại tình, li thân và li hôn là logic
thông thờng của những cuộc hôn nhân
không hạnh phúc. Có nhiều nguyên
nhân khác nhau dẫn đến ngoại tình. Sự
thất vọng về đời sống vợ chồng trong
cuộc sống chung là một trong những lí
do của việc ngoại tình và đó cũng chính
là nguyên nhân dẫn đến bi kịch. Ngời
đàn bà ngoại tình vì họ có nhu cầu khỏa
lấp sự trống trải hiện tại và mong tìm
thấy ở đó những hy vọng về một hạnh
phúc mới mẻ hơn, trong khi nhiều đàn
ông lại coi ngoại tình nh một thứ gia vị

trong cuộc sống
Nhân vật Thắng (Một nửa cuộc đời
- Nguyễn Thị Thu Huệ) đã nói với ngời
tình: Anh cũng yêu em, nhng anh
không thể phá vỡ cuộc sống gia đình
đợc chuyện chúng mình chẳng có gì
mới, chẳng qua nó là gia vị của một bữa
ăn. Tí cay, tí chua, tí ngọt cho dễ nuốt
chứ không phải là cái ăn hàng ngày.
Còn ông cậu trong Nớc mắt đàn ông
của Nguyễn Thị Thu Huệ, lại coi ngoại
tình nh một hình thức để thỏa mãn
ham muốn mà thôi
3. Trong xã hội hiện đại, ngời phụ
nữ có điều kiện tham gia vào nhiều lĩnh
vực của đời sống, nhng đồng thời đó



trờng Đại học Vinh Tạp chí khoa học, tập XXXVIIi, số 4b-2009


65

cũng là một thách thức trớc thiên chức
làm vợ, làm mẹ. Đã có không ít bi kịch
xảy ra trong gia đình, khi ngời phụ nữ
không dung hòa đợc mối quan hệ giữa
công việc xã hội với gia đình. Vì vậy có
một thực tế là không ít ngời phụ nữ

thành đạt trong sự nghiệp nhng lại
không hạnh phúc trong tình yêu, trong
cuộc sống gia đình.
Nhìn chung cuộc sống gia đình
trong xã hội hiện đại nổi lên nhiều vấn
đề phức tạp. Sự phát triển của nền kinh
tế thị trờng, mối quan hệ tiền hàng
đã len lỏi vào từng thành viên trong gia
đình, chi phối những hành động và suy
nghĩ của họ, tạo nên những khoảng
cách và làm mất đi những tình cảm
thiêng liêng tốt đẹp vốn có của con
ngời. Với tâm hồn nhân hậu, nhạy cảm
cùng với sự trải nghiệm của mình, các
nhà văn nữ đã kịp thời phản ánh đợc
sự phức tạp đó, qua đó giúp ngời đọc
nhận ra đợc những giá trị đích thực
của hạnh phúc gia đình đối với cuộc
sống của mỗi ngời.
Gia đình vốn đợc xem là tế bào của
xã hội. Một xã hội muốn phát triển, văn
minh, phồn vinh và hạnh phúc thì các tế
bào trong xã hội đó phải phát triển khỏe
mạnh. Với ngời Việt Nam, gia đình có
vị trí vô cùng quan trọng trong đời sống
tâm hồn. Vì thế, ý thức đợc ý nghĩa và
tầm quan trọng đó của tổ ấm gia đình,
mỗi chúng ta cần phải có ý thức xây
dựng, gìn giữ và bảo vệ hạnh phúc gia
đình. Đó cũng chính là thông điệp mà

các nhà văn nữ thời kì đổi mới muốn gửi
gắm thông qua tác phẩm của mình.

TàI LIÊU THAM KHảO

[1] Nguyễn Thị Thu Hơng, Một số đặc điểm nổi bật của truyện ngắn các nhà văn nữ
Việt Nam từ 1986 đến nay, Luận văn thạc sĩ Lý luận văn học, Trờng Đại học
Vinh, 2004.
[2] Vơng Trí Nhàn, Phụ nữ và sáng tác văn chơng (Trao đổi ý kiến), Văn học, Số 6/
1996.
[3] Nhiều tác giả, 54 truyện ngắn chọn lọc, NXB Thanh niên, Hà Nội, 2004.

Summary

Family - concerns of the renewal period writers


The issue of marriage has become a family concern of many writers in the
period of renovation, especially the female ones. Our article focused on studying the
ways to express tragedy of family life in literary works of the female writers, thereby
better understanding the meanings of the family for modern mans life.

(a)
Cao Học 15, chuyên ngành lý luận văn học, trờng đại học vinh.