Báo cáo nghiên cứu khoa học: "Xuân Diệu - nhà thơ của thời hiện tại" doc

trờng Đại học Vinh Tạp chí khoa học, tập XXXVIIi, số 2b-2009


41

XUÂN DIệU - NHà THƠ CủA THờI HIệN TạI

Lê thị lan phơng
(a)

Tóm tắt. Bài viết đi sâu nghiên cứu quan niệm về thời gian trong thơ Xuân Diệu
- yếu tố quan trọng góp phần thể hiện cái nhìn nghệ thuật của nhà thơ trớc cuộc đời.
Trong phong trào Thơ mới, Xuân Diệu coi hiện tại là thời gian đẹp nhất, có ý nghĩa
nhất. Vì thế, con ngời phải biết tận hởng mỗi phút giây của thời hiện tại.

1. Thời gian nghệ thuật trong thơ là
thời gian vật lý bị đồng hóa và khúc xạ
qua cái nhìn chủ quan của thi sĩ. Do
vậy, tùy theo quan niệm nghệ thuật
khác nhau mà sự lựa chọn thời gian
của các nhà thơ cũng khác nhau. Vận
động trên cả ba chiều: quá khứ - hiện
tại - tơng lai nhng thời gian nghệ
thuật không nhất thiết phải tuân theo
trình tự vốn có của nó mà có thể đảo
ngợc, thay đổi nhịp độ, thậm chí có thể
bỏ qua một hoặc hai chiều vận động của
nó.

Trong văn học Việt Nam thời trung
đại, các nhà thơ thờng hoài niệm quá
khứ. Trong tiềm thức của họ, cái gì của
ngày xa cũng đẹp, vua hiền tôi trung,
anh hùng, mỹ nhân chỉ có trong thời
xa Vì thế con ngời hay hoài cổ:
Dấu xa xe ngựa hồn thu thảo
Nền cũ lâu đài bóng tịch dơng
[Bà Huyện Thanh Quan]
Mấy chùm trớc dậu hoa năm ngoái
Một tiếng trên không ngỗng nớc nào
[Nguyễn Khuyến]
Bớc sang thời hiện đại, văn học
lãng mạn nói chung cũng nh Thơ mới
nói riêng cũng phủ nhận hiện tại để
quay về quá khứ hoặc hớng tới tơng
lai, đem lý tởng đối lập với thực tại.
Các nhà Thơ mới xem hiện tại là những
ngày ngao ngán, vì thế họ tìm vào
những giấc mơ, những cõi tiên, cõi Phật,
thậm chí một tinh cầu giá lạnh, một vì
sao trơ trọi cuối trời xa. Trong hoàn
.

cảnh đó, quá khứ trở thành tiêu chuẩn
thẩm mỹ của các nhà thơ lãng mạn. Và
cái ngày xa mơ hồ nào đó đợc lý
tởng hóa, thơ mộng hóa, để trở thành
nỗi mong ớc khôn nguôi của thi nhân
(Ông đồ - Vũ Đình Liên, Nhớ rừng - Thế

Lữ, Tiếng địch sông Ô - Phạm Huy
Thông), là hoài niệm tuổi thơ (Nắng
mới - Lu Trọng L), là hoài niệm
thơng tiếc tuổi trẻ, tình yêu Còn đâu
tráng lệ những trời xanh, Mùi vị thơm
tho một ái tình (Thời gian - Hàn Mặc
Tử). Đặc biệt nhà thơ Nguyễn Nhợc
Pháp có hẳn cả một tập thơ lấy nhan đề
là Ngày xa nhằm làm sống lại cả một
thời xa với màu sắc tơi vui, hình
dáng ngộ nghĩnh (Hoài Thanh). Còn
Nguyễn Bính nhà thơ chân quê thì
van em giữ nguyên quê mùa nh hôm
qua, nh thuở trớc. Nh vậy so với thơ
trung đại, trong Thơ mới, sự hoài niệm
còn đậm đặc hơn. Điều đó cho thấy quá
khứ cũng trở thành tiêu chuẩn thẩm
mỹ của các nhà Thơ mới.
2. Trong số các nhà Thơ mới, Xuân
Diệu là ngời ý thức rõ nhất về sự vận
động thời gian. Với quan niệm sống,
vội vàng, trong thơ Xuân Diệu, thời
gian trở thành nỗi ám ảnh (Đỗ Lai
Thúy); thời gian là đại lợng tiêu cực,
là thù địch với tuổi xuân (Trần Đình
Sử). Thơ Xuân Diệu trớc Cách mạng
thấm đẫm một nỗi đau thời gian tạo
nên một nét rất riêng trong phong cách

Nhận bài ngày 16/3/2009. Sửa chữa xong 04/4/2009.

L. t. L. phơng XUÂN DIệU - NHà THƠ CủA THờI HIệN TạI, tr. 41-45


42

nghệ thuật của ông.
Nếu nh các gơng mặt tiêu biểu
của Thơ mới nh: Thế Lữ, Vũ Đình
Liên, Nguyễn Bính, Nguyễn Nhợc
Pháp, Hàn Mặc Tử, Chế Lan Viên
quay về với quá khứ thì Xuân Diệu lại
say sa với hiện tại. Xuân Diệu lựa
chọn thì hiện tại làm thời gian của cuộc
đời. Chính quan niệm này đã tạo nên sự
phong phú đến tràn đầy các phơng
tiện từ ngữ biểu hiện ý nghĩa tuyệt đẹp
của thời hiện tại. Thực ra thơ Xuân
Diệu trớc Cách mạng có đầy đủ cả ba
phạm trù thời gian: quá khứ - hiện tại -
tơng lai. Quá khứ là thời gian đã qua,
thời gian chỉ trong ký ức, hoài niệm.
Thời quá khứ xuất hiện trong thơ Xuân
Diệu gợi nhắc đến những gì đã qua, đã
mất với một thái độ buồn thơng pha
lẫn tiếc nuối nhng cũng rất trân trọng.
Xuân Diệu nhớ về quá khứ là nhớ về
ngày xa, cái ngày xa gắn với kỷ

niệm nh: Nguôi làm sao đợc buổi thơ
thơ, hay một cái ngày xa gắn với
khung trời tuổi nhỏ mà bây giờ trở nên
da diết: Trời ơi, trời ơi, đâu rồi tuổi
nhỏ. Năm xa đâu rồi, trời ơi, trời ơi
[Xuân đầu]. Cũng có lúc ông đã từng
mơ xa, để tạo nên một nét u hoài
trong thơ mình: Ai có nhớ một thời
hơng phảng phất. Hạc theo trăng, tiên
còn lẫn với ngời. Những thời xa chim
phợng xuống trần chơi. Hoa cúc nở có
ngời chờ đợi trớc [Mơ xa]. Tuy vậy,
những thoáng mơ xa nh thế không
nhiều trong thơ Xuân Diệu. Thơ Xuân
Diệu cũng nói về thời tơng lai, nhng
đúng hơn là dự cảm tơng lai, nỗi lo âu
phất phỏng về tơng lai, có khi còn
hoảng sợ trớc tơng lai: Gấp đi em,
anh rất sợ ngày mai [Giục giã]. Nhà
thơ sợ ngày mai vì đó là ngày của độ
phai tàn sắp sửa. Ngày mai là ngày
của tàn héo nhạt phai, là sự kết thúc
của mọi sự vật. Vì thế Xuân Diệu ít nói
đến tơng lai. Nh vậy, với Xuân Diệu,
cái ngày trớc và cái mai sau đều
không đáng kể, không phải là thời gian
của cuộc đời này.
Hơn bất cứ nhà thơ lãng mạn nào,
Xuân Diệu luôn ý thức sâu sắc về thời
hiện tại. Trong thơ ông, thời hiện tại

đợc gắn liền với niềm tha thiết gắn bó
với đời và chính nó đem đến luồng rung
động đặc biệt, là chất men say trong
cảm hứng sáng tạo. Là nhà thơ của thời
hiện tại nên Xuân Diệu rất nhạy cảm
trớc sự vận động của thời gian, lo lắng
trớc sự chuyển biến của đất trời. Bởi
vậy Xuân Diệu luôn khẳng định thời
hiện tại và vẻ đẹp tơi mới trinh
nguyên của cuộc sống.
2.1. Là nhà thơ của lòng yêu đời,
ham sống đến cuồng nhiệt nên Xuân
Diệu đã không trốn tránh mà quyến
luyến cõi đời và ông quan niệm đời
chính là cuộc sống ở thì hiện tại. Trong
thơ ông thời hiện tại đợc gắn liền với
khát vọng hởng thụ:
Tôi muốn tắt nắng đi
Cho màu đừng nhạt mất
Tôi muốn buộc gió lại
Cho hơng đừng bay đi
[Vội vàng]
Ông nói đến thời hiện tại là nói đến
tất cả những gì đẹp nhất đang diễn ra
mỗi buổi sáng thần vui hằng gõ cửa.
Buồn vui, đau khổ, hạnh phúc của ông
đều chìm đắm vào những giây phút
mong manh mà đầy ý nghĩa của thời
hiện tại.
Say sa với thời hiện tại, Xuân Diệu

có những cảm nhận, cảm xúc thật tinh
tế, phong phú về nó. Hiện tại có ý nghĩa
vô cùng lớn lao đối với đời ngời, nhất
là trong tình yêu:
Cần chi biết ngày mai hay bữa trớc
Gần hôm nay thì yêu dấu là nên
Gần nhau đây ai biết, tự thời nào.
Xa nhau nữa, ai đoán ngày tái ngộ.
[Mời yêu]



trờng Đại học Vinh Tạp chí khoa học, tập XXXVIIi, số 2b-2009


43

Vì vậy, ông đếm từng phút, từng
giây của hiện tại, vồ vập nó, hởng thụ
nó:
Em vui đi răng nở ánh trăng rằm
Anh hút nhụy của mỗi giờ tình tự
[Giục giã]
Xuân Diệu rất nhạy cảm với sự trôi
chảy của thời gian, với sự chuyển biến
của đất trời, vạn vật. Ông thấy thời
gian trôi theo quy luật khách quan
không thể nào níu giữ đợc. Hiện tại
không bền lâu, Xuân Diệu càng thiết
tha với hiện tại, càng lo âu, hốt hoảng,

vội vàng.
Cũng chính vì vậy, Xuân Diệu luôn
nâng niu từng khoảnh khắc, dù là nhỏ
nhất, ngắn nhất của thì hiện tại: một
giờ, một phút, một giây, một
thoáng, một chớp:
Một phút gặp thôi là muôn buổi nhớ
Vài giây trông khơi mới vạn ngày theo
[Yêu mến]
Ôi ngắn ngủi là những giờ họp mặt!
Ôi vội vàng là một phút trao yêu
[Kỷ niệm]
Thiết tha, quý trọng cuộc sống ở
thời hiện tại nên trong thơ Xuân Diệu
có khuynh hớng vĩnh cửu hóa thời
hiện tại, mong giữ tất cả lại đừng trôi
đi. Ông khát khao tắt nắng, buộc
gió, để tất cả cuộc sống nơi vờn trần
giữ mãi vẻ tràn đầy nhựa sống của
thời hiện tại.
Nh vậy, dù có nói đến ngày xa,
ngày mai thì cuối cùng Xuân Diệu vẫn
chọn hiện tại làm thời gian của cuộc
đời. Đây là nét đáng chú ý trong quan
niệm nghệ thuật của Xuân Diệu ở giai
đoạn trớc Cách mạng tháng Tám. Sau
Cách mạng, thơ Xuân Diệu đã có sự mở
rộng các dòng thời gian khác. Nếu trớc
Cách mạng, thời gian là lực lợng thù
địch thì sau Cách mạng, thời gian là

đồng minh của sự sống. Sống trong hiện
tại, thi nhân liên tởng về quá khứ,
hớng tới tơng lai: Ôi! Cái đất xa
chìm dới khổ. Nay lên sân gạch sáng
trăm nhà [Tặng hợp tác xã Mạnh Ch].
Nhà thơ đã tái hiện lại cả một thời gian
quá khứ dài đau thơng và hiện tại
thanh bình, đồng thời gợi cho ngời đọc
niềm tin vào tơng lai tơi sáng. Nh
vậy, thời gian vũ trụ thì muôn đời vẫn
thế, chỉ có quan niệm của con ngời về
thời gian thì mỗi thời mỗi khác.
2.2. Xuân Diệu là nhà thơ yêu tha
thiết, sống hết mình với cuộc đời trần
thế Không muốn đi mãi mãi ở vờn
trần [Thanh niên]. Trong con mắt
xanh non, biếc rờn, trong cái nhìn
của nhà thơ lãng mạn, cuộc sống trần
thế ở thì hiện tại luôn gắn liền với vẻ
đẹp tơi mới, trinh nguyên. Chính quan
niệm này đã tạo nên cái nhìn trẻ trung
trong thơ ông.
Thật ra, đọc thơ Xuân Diệu không ít
lần ta bắt gặp những hình ảnh về cuộc
đời buồn thơng, ảm đạm: Cuộc đời
cũng đìu hiu nh dặm khách [Chỉ ở
lòng ta], cuộc đời là sa mạc cô liêu
[Yêu], là cuộc thế ao tù [Mơ xa]. Bởi
vậy mà trong thơ ông có cả một thế giới
hình tợng mang màu sắc tàn tạ, hoang

vắng, chia lìa. Tuy vậy, những hình ảnh
về cuộc sống nh vậy chỉ là những cảm
xúc, tâm trạng nhất thời. Với ông, sắc
thái của cuộc đời trần thế phải là vẻ đẹp
tơi mới, trinh nguyên ở thời hiện tại.
Trong rất nhiều bài thơ Xuân Diệu
say sa, ca ngợi và ngây ngất với vẻ đẹp
ban đầu, son trẻ, vẹn nguyên của con
ngời, tạo vật, cỏ hoa Hãy lắng nghe
thi nhân ca ngợi vẻ đẹp của tình thứ
nhất:
Hoa thứ nhất có một mùi trinh bạch
Xuân đầu mùa trong sạch vẻ ban sơ
Hơng mới thấm bền ghi nh thiết thạch
Sơng nguyên tiêu trời đất cũng chung mờ
[Tình thứ nhất]



L. t. L. phơng XUÂN DIệU - NHà THƠ CủA THờI HIệN TạI, tr. 41-45


44

Với cái nhìn đa tình của Xuân Diệu,
vẻ đẹp của trời đất phải là ở cái thanh
tân, son trẻ của vạn vật, con ngời:
Son trẻ nh mời sáu tuổi
Má hồng phơn phớt mắt long lanh
[Rạo rực]

Chỉ vẻ đẹp ấy mới đem lại cho thi
nhân một cảm xúc rạo rực, mê đắm:
Trăng gió ban đầu dễ ngẩn ngơ
[Trò chuyện với Thơ thơ]
Vậy nên, nhà thơ dễ xúc động với
những vẻ đẹp tơi nguyên, mới mẻ, trẻ
trung của con ngời và cảnh vật. Ông
bâng khuâng vì: Sơng trinh rơi kín từ
nguồn yêu thơng [Chiều]. Ông ao ớc
Hái một mùa hoa lá thuở măng tơ
[Giục giã]. Ông tiếc cho sự già cỗi, nhạt
phai: Ta tiếc theo sau những đóa hồng.
Những nàng con gái sớm phai bông
[Ngẩn ngơ]. Ông quyết trẻ mãi không
già Họa có ta còn quyết trẻ trai [Trò
chuyện với Thơ thơ]. Ông luôn vội
vàng, cuống quýt, muốn tận hởng
tất cả những vẻ đẹp ban đầu: Ta muốn
ôm. Cả sự sống mới bắt đầu mơn mởn
[Vội vàng].
Xuân Diệu là một trong số ít nhà
Thơ mới viết nhiều về tuổi trẻ, vì trong
quan niệm của ông, tuổi trẻ cũng là nơi
bắt đầu của đời ngời và cũng chính là
vẻ đẹp của cuộc đời. Ông ngợi ca tuổi trẻ
không tiếc lời:
Phố đẹp ngời xinh là đời bánh mật
Mặt trời, môi đậm gã trai tân
Rộn tuổi trẻ dới ánh đèn ngây ngất
Reo ái tình trong nhịp máu phân vân

[Đêm thứ nhất]
Hồn thơ Xuân Diệu rất nhạy cảm
với bớc chuyển mùa. Ông quan niệm,
trên thế gian này chỉ có hai mùa: mùa
xuân và mùa thu, mà mùa thu cũng là
mùa xuân: Với lòng tôi trời đất chỉ có
hai mùa Xuân và Thu, hai mùa đặc biệt
ý nhị, hai mùa có bình minh ( ) Xuân
với Thu là hai bình minh trong một
năm, sự thay đổi hệ trọng nhất của tâm
hồn. Và bởi vậy Thu cũng là một mùa
Xuân. Đầu Xuân là bình minh của lòng
tôi, đầu Thu là bình minh mát của lòng
tôi [Thu - Trờng ca]. Trong thực tế
mùa xuân là mùa đem đến cho vạn vật
thêm nhựa sống, cũng là mùa cho
những đôi lứa giao duyên, mùa của sức
sống, tuổi trẻ, tình yêu, hạnh phúc. Và
theo Xuân Diệu, mùa xuân hay mùa
thu phải là khi bắt đầu mới đẹp. Bài thơ
Nụ cời xuân là một dẫn chứng điển
hình:
Sao buổi Xuân đầu êm ái thế
Cánh hồng kết những nụ cời tơi.

Tóc liễu buông xanh quá mỹ miều
Bên màu hoa mới thắm nh kêu

Này lợt đầu tiên thiếu nữ nghe
Nhạc thầm lên tiếng hát say mê

Thiếu nữ bâng khuâng đợi một ngời
Cha từng hẹn đến - giữa Xuân tơi
Cùng chàng trai trẻ xa xôi ấy
Thiếu nữ làm duyên, đứng mỉm cời
Vẻ đẹp ban sơ, đầu đời, tơi mới,
trong trẻo đã tạo nên một bức tranh
mùa xuân tuyệt đẹp mà ở đó con ngời
và thiên niên cùng sánh bớc, làm
duyên. Phải có một tâm hồn trẻ trung,
trong sáng thì Xuân Diệu mới cảm
nhận đợc toàn cảnh bức tranh mùa
xuân của đất trời, của lòng ngời nh
vậy.
3. Thế Lữ trong tựa tập Thơ thơ
cho rằng: Xuân Diệu là một ngời của
đời, một ngời ở giữa loài ngời. Lầu
thơ của ông xây dựng trên đất của một
tấm lòng trần gian. Không trốn tránh
mà còn quyến luyến cõi đời. Quả thực
một trong những đặc điểm nổi bật của
hồn thơ Xuân Diệu trớc Cách mạng là
cái Tôi đề cao thời hiện tại và cuộc sống



trờng Đại học Vinh Tạp chí khoa học, tập XXXVIIi, số 2b-2009


45

trần thế. Quan tâm, say mê hiện tại,
Xuân Diệu ký thác mọi nỗi niềm vào
những biến thái tế vi của nó, ông hoà
điệu vào hiện tại, làm cho mỗi từ ngữ
.

viết về hiện tại luôn gắn liền với mạch
xúc cảm luôn trào dâng trong trái tim
thi sĩ. Xuân Diệu là nhà thơ của tuổi
trẻ, của tình yêu, của cuộc sống trần thế
ở thời hiện tại.

TàI LIệU THAM KHảO

[1] Phan Huy Dũng, Giá trị thẩm mỹ đích thực của Vội vàng, Báo Văn nghệ, Số 3,
1992.
[2] Nguyễn Đăng Mạnh, Xuân Diệu và niềm khát khao giao cảm với đời, Báo Văn
nghệ , Số 29, 1985.
[3] Đỗ Lai Thuý, Xuân Diệu - nỗi ám ảnh thời gian, sách Mắt thơ, NXB Văn hoá -
Thông tin, Hà Nội, 2000.

SUMMARY

XUAN DIEU - THE POET OF MODERN AGE

This paper presented a deep study on the points of views on time in Xuan Dieu
poetry - an important element that reflected his artistic view on life. In the trend of
Tho moi (New Poetry Movement), Xuan Dieu considered the present is the nicest
and most meaningful time in life. According to him, every second of the present time

should be enjoyed.

(a)
Cao học 14, chuyên ngành lý luận văn học, trờng đại học vinh.