KHÁI QUÁT ĐỊA LÍ TỰ NHIÊN CỦA TỈNH HƯNG YÊN doc

KHÁI QUÁT ĐỊA LÍ TỰ
NHIÊN CỦA TỈNH HƯNG YÊN

Hưng Yên (Hán tự: 興安) là một tỉnh nằm ở trung tâm đồng bằng
sông Hồng Việt Nam. Trung tâm hành chính của tỉnh là thành phố
Hưng Yên nằm cách thủ đô Hà Nội 64 km về phía đông nam, cách
thành phố Hải Dương 50 km về phía tây nam. Phía bắc giáp tỉnh Bắc
Ninh, phía đông giáp tỉnh Hải Dương, phía tây và tây bắc giáp thủ đô
Hà Nội, phía nam giáp tỉnh Thái Bình và phía tây nam giáp tỉnh Hà
Nam.

Bản đồ Việt Nam với tỉnh Hưng Yên được tô đậm

Hành chính

Tỉnh Hưng Yên được phân chia thành 11 đơn vị hành chính bao gồm
thành phố Hưng Yên và 9 huyện:
 Thành phố Hưng Yên
 Ân Thi
 Khoái Châu
 Kim Động
 Mỹ Hào
 Phù Cừ
 Tiên Lữ
 Văn Giang
 Văn Lâm
 Yên Mỹ
Lịch sử

Tỉnh Hưng Yên nguyên thuộc thừa tuyên Sơn Nam đặt vào năm
Quang Thuận thứ 10 đời Lê (1469). Đến năm Cảnh Hưng thứ 2

(1741) thì chia thành Sơn Nam Thượng và Sơn Nam Hạ. Đời nhà
Nguyễn năm Minh Mệnh thứ 3 (1822), Sơn Nam Thượng được đổi
thành trấn Sơn Nam còn Sơn Nam Hạ thì gọi là trấn Nam Định. Năm
Minh Mệnh thứ 12 (1831), tỉnh Hưng Yên được thành lập gồm các
huyện Đông Yên, Kim Động, Thiên Thi, Tiên Lữ, Phù Dung của trấn
Sơn Nam và Thần Khê, Hưng Nhân, Duyên Hà của trấn Nam Định
(các huyện Thần Khê, Duyên Hà và Hưng Nhân sau bị cắt vào tỉnh
Thái Bình mới thành lập) [1].

Tuy là tỉnh "mới" chỉ non 200 năm, vùng đất Hưng Yên đã nổi danh
từ thời kỳ Trịnh - Nguyễn phân tranh trước đó với Phố Hiến, vốn là
thương cảng đô hội quan trọng bậc nhất ở Đàng Ngoài. Thuyền bè
ngược sông Hồng lên Thăng Long "Kẻ Chợ" đều phải dừng ở Phố
Hiến đợi giấy phép nên Phố Hiến trở thành tụ điểm sầm uất. Người
Tàu, người Nhật và người Tây phương đều đến đấy buôn bán. Do vậy
dân gian đã có câu: "Thứ nhất kinh kỳ, thứ nhì phố Hiến".

Điều kiện tự nhiên

Hưng Yên nằm ở trung tâm đồng bằng Bắc Bộ, trong vùng kinh tế
trọng điểm phía bắc, là tỉnh đồng bằng không có rừng, núi và biển.
Độ cao đất đai không đồng đều mà hình thành các dải, các khu, vùng
cao thấp xen kẽ nhau như làn sóng.

Điểm trung tâm của đồng bằng Bắc Bộ nằm ở thôn Dung (Thiên
Xuân), xã Hưng Đạo, huyện Tiên Lữ. [2].

Bản đồ Hưng Yên

Hưng Yên nằm trong vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa, chia làm 4 mùa

rõ rệt (xuân, hạ, thu, đông). Mùa mưa kéo dài từ cuối tháng 4 đến
tháng 10 hàng năm. Lượng mưa trong mùa mưa chiếm tới 70% tổng
lượng mưa cả năm.
 Diện tích: 923,09 km² (rộng hơn Hà Nam, Bắc Ninh)[3].
 Lượng mưa trung bình hàng năm: 1.450 – 1.650 mm
 Nhiệt độ trung bình: 23,2°C
 Số giờ nắng trong năm: 1.519 giờ
 Độ ẩm tương đối trung bình: 85 – 87%
Tọa độ
 Vĩ độ: 20°36′-21°01′ Bắc
 Kinh độ: 105°53′-106°17′ Đông
Dân số

Năm 2003 Hưng Yên có 1.116.000 người với mật độ dân số 1.209
người/km².

Thành phần dân số

Tỷ lệ dân số làm nông nghiệp rất cao, ước tính 80-90%. Tuy nhiên,
gần đây tỷ lệ này thay đổi một cách nhanh chóng do tốc độ phát triển
của công nghiệp, dịch vụ có xu hướng tăng nhanh hơn. Tỷ lệ dân số
làm nông nghiệp năm 2008 ước tính còn 50-55%, công nghiệp 37%,
dịch vụ 13%

Kinh tế

Tổng sản phẩm trong tỉnh (GDP) năm 2003 ước đạt 4.169 tỷ đồng
(chỉ số giá năm 1994). Cơ cấu: Nông nghiệp - Công nghiệp - Dịch vụ
là 35,34% - 33,17% - 31,48%

Giao thông

Trên địa bàn Hưng Yên có các quốc lộ sau chạy qua:
 5A: Như Quỳnh - Minh Đức
 39A: Phố Nối - Triều Dương
 38: Cống Tranh - Trương Xá, thành phố Hưng Yên - cầu Yên
Lệnh
 38B (39B cũ): Cầu Tràng - Chợ Gạo
Đường sắt: tuyến đường sắt Hà Nội-Hải Phòng chạy qua địa phận
Hưng Yên 17 km, từ Như Quỳnh tới Lương Tài.

Đường thủy: Sông Hồng là ranh giới của Hưng Yên với các tỉnh,
thành phía tây, dài 57 km. Sông Luộc là ranh giới với tỉnh Thái Bình
dài 25 km. Sông Luộc và sông Hồng giao nhau tại địa phận thành phố
Hưng Yên. Ngoài ra còn các sông nhỏ khác như: sông Sặt (sông Kẻ
Sặt), sông Chanh, sông Cửu An (sông Cửu Yên), sông Tam Đô, sông
Điện Biên, v.v. Hệ thống đại thủy nông Bắc Hưng Hải chủ yếu phục
vụ tưới tiêu cho nông nghiệp tỉnh này.

Giáo dục

Năm 2003, theo số liệu của Sở Giáo dục và Đào tạo Hưng Yên, Hưng
Yên có 95.160 học sinh tiểu học, 98.240 học sinh trung học cơ sở và
39.459 học sinh trung học. Số trường học tương ứng theo ba cấp là
168, 166 và 27.

Văn hóa - xã hội, các di tích lịch sử

Cư dân Hưng Yên chủ yếu là nông dân, lúa nước là cây trồng chính
gắn với sự chinh phục châu thổ sông Hồng nên văn minh, văn hóa

Hưng Yên là văn minh, văn hóa lúa nước, văn minh, văn hóa sông
Hồng. Về văn học dân gian, ngoài cái chung của văn học dân gian
đồng bằng Bắc Bộ, còn có những cái riêng mà chỉ Hưng Yên mới có,
chẳng hạn như lời của các bài hát trống quân - một lối hát phổ biến ở
Hưng Yên xưa kia, hiện nay vẫn còn giữ được.

Một số câu ca dao tiêu biểu cho địa phương tính:

• Thứ nhất kinh kỳ, thứ nhì Phố Hiến.

• Dù ai buôn bắc bán đông,
Đố ai quên được nhãn lồng Hưng Yên

• Oai oái như phủ Khoái xin ăn

• Chè Yên Thái, gái Tiên Lữ

Ngoài ra còn có các thể loại hát chèo, hát ả đào, [4].

Danh nhân

Hưng Yên là vùng đất địa linh nhân kiệt, là nơi sinh ra nhiều người
đỗ đạt, nhiều nhân vật tài giỏi được sử sách ca ngợi, nhân dân truyền
tụng.
 Nhân vật truyền thuyết: Tống Trân
 Quân sự: Triệu Quang Phục, Phạm Ngũ Lão, Nguyễn Thiện
Thuật, Hoàng Hoa Thám, Nguyễn Bình, Phạm Bạch Hổ
 Y học: Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác.
 Giáo dục: Dương Quảng Hàm
 Khoa học: Phạm Huy Thông, Nguyễn Công Tiễu.

 Sử học: Phạm Công Trứ
 Văn học: nữ sĩ Đoàn Thị Điểm, Chu Mạnh Trinh, Nguyễn Công
Hoan, Vũ Trọng Phụng.
 Sân khấu chèo: Nguyễn Đình Nghị.
 Mỹ thuật: Tô Ngọc Vân, Dương Bích Liên.
 Hoạt động chính trị: Ỷ Lan Hoàng thái hậu, Nguyễn Trung Ngạn,
Đào Công Soạn, Lê Như Hổ, Lê Đình Kiên, Nguyễn Văn Linh, Tô
Hiệu, Lê Văn Lương, Bùi Thị Cúc, Phó Đức Chính [5], [6]
Di tích lịch sử
Hưng Yên có các di tích lịch sử sau:
 Quần thể di tích Phố Hiến: Văn Miếu Xích Đằng, đền Trần, đền
Mẫu, đền Thiên Hậu, Đông Đô Quảng Hội, Võ Miếu, chùa
Chuông, chùa Phố, chùa Hiến, chùa Nễ Châu, đền Mây, Phố Hiến
xưa, hội ả đào
 Hồ bán nguyệt
 Di tích Chử Đồng Tử - Tiên Dung: (đền Đa Hòa, đền Dạ Trạch,
các di tích liên quan đến Triệu Việt Vương)
 Nhà tưởng niệm Hải Thượng Lãn Ông.
 Cụm di tích Phù Ủng (Ân Thi) liên quan đến danh tướng Phạm
Ngũ Lão, di tích Tống Trân - Cúc Hoa (Phù Cừ)
 Đền thờ bà Hoàng Thị Loan - Thân mẫu chủ tịch Hồ Chí Minh.
 Khu lưu niệm cố Tổng bí thư Nguyễn Văn Linh
 Chùa Khúc Lộng - Vĩnh Khúc, Văn Giang
Đặc sản

Hưng Yên có những đặc sản nổi tiếng như: Nhãn lồng Phố Hiến, sen
Nễ Châu, tương Bần, bún thang Thế Kỷ (TP.Hưng Yên), Bánh Cuốn
Nóng (TP.Hưng Yên) ếch om Phượng Tường (Tiên Lữ), bánh dày
làng Gàu (Cửu Cao - Văn Giang), chả gà Tiểu Quan (Phùng Hưng -
Khoái Châu), rượu Trương Xá, [7]. Rượu Lạc Đạo(Văn Lâm), Chuột

Đồng (Nghĩa Trụ, Văn Giang),Bánh Cuốn(Mễ Sở, Văn Giang)[8]