Bài giảng khoa học môi trường và sức khỏe môi trường part 10 pdf

1

180

4.2. Các b nh khác do b i gây ra
ư ng hô h p: tùy theo lo i b i mà gây ra các lo i b nh viêm mũi, h ng, khí
- Bênh
ph qu n khác nhau. B i h u cơ, lơng, s i, gai, lanh dính vào niêm m c gây ra viêm phù
thũng, ti t nhi u niêm d ch; b i bơng, lanh, gai có th gây co th t ph qu n; viêm, loét trong
lịng ph qu n. B i vơ cơ r n, c nh s c nh n, ban u thư ng gây ra viêm mũi phì i làm cho
niêm m c dày lên, ti t nhi u niêm d ch làm cho hít th khơng khơng khí khó khăn, vài năm
sau chuy n thành th viêm mũi teo, gi m ch c năng l c gi b i, làm cho b nh b i ph i d
phát sinh. Lo i b i crom, arsen còn gây viêm loét th ng vách mũi vùng trư c s n lá mía.
Lo i b i gây d ng: b i b t, b i len, b t thu c kháng sinh có th gây ra viêm mũi,
viêm ph qu n d ng hen.
B i Mangan, phosphat, bicromat kali còn gây b nh viêm ph i do nó làm thay i tính
mi n d ch sinh h c c a ph i.
M t s b i kim lo i mang tính phóng x cịn gây b nh ung thư ph i như b i cobalt,
k n, crom, nh a ư ng.
- B nh ngoài da: b i ng có th gây nhi m khu n da r t khó ch a. B i cịn tác ng
lên các tuy n nh n, làm cho khô da, phát sinh các b nh da như tr ng cá, viêm da, g p cơng
nhân t lị hơi, th máy, s n xu t xi măng, sành s ...
B i cịn kích thích lên da, sinh m n nh t, l loét như b i vôi, thi c, dư c ph m, thu c
tr sâu, ư ng.
B i nh a than cịn có tác d ng quang h c trên vùng da
h dư i tác d ng c a ánh
sáng làm da sưng t y,
như b ng, r t ng a, còn làm cho m t sưng , ch y nư c m t, các
hi n tư ng này s không x y ra n u làm vi c trong bóng râm ho c làm vi c v êm.
- B i còn gây ra ch n thương m t: do khơng mang kính phịng h nên b i b n vào
m t kích thích màng ti p h p, lâu d n gây ra viêm màng ti p h p, viêm mi m t.

B i ki m ho c b i axit có th gây ra b ng giác m c,
l i s o l n làm gi m th l c
ho c mù m t. B i kim lo i như phoi bào, phoi ti n b n vào m t gây ra các v t thương trên
màng ti p h p và có th t n thương giác m c, v sau l i s o làm gi m th l c, n ng hơn có
th làm mù m t.
- B nh
ư ng tiêu hóa: b i ư ng, b t có th làm sâu răng, do b i ng l i trên m t
răng, b vi khu n phân gi i thành axit lactic làm h ng men răng.
B i kim lo i, b i khoáng to, nh n, c nh s c vào d dày có th có nh hư ng, gây r i
lo n tiêu hóa.
5. Các bi n pháp phịng ch ng b i
B i trong s n xu t gây nhi u tác h i cho s c kh e ngư i công nhân, a s các b nh
ph i nhi m b i u là nh ng b nh n ng, phát hi n khó, chưa có thu c ch a, cho nên v n
phòng ch ng b i phòng b nh ph i b i là v n r t quan tr ng. Bi n pháp phịng tích
c c là ch ng b i nơi làm vi c.
5.1. Bi n pháp k thu t
- Gi b i không cho lan t a ra ngồi khơng khí, cơ gi i hóa, t
ng hóa các q trình
sinh b i,
cơng nhân khơng ph i ti p xúc v i b i. ây là bi n pháp cơ b n nh t, Ví d : t
ng hóa trong q trình óng bao
ngun li u trong s n xu t v t li u xây d ng, xi măng,
v n chuy n b ng băng chuy n trong ngành d t, ngành than, khai thác m , dùng các t m che
kín các máy móc t o ra b i, kèm theo các máy hút b i t i ch , ch ch a ch thao tác t i thi u
cho nhu c u k thu t (trong máy mài, cưa ĩa, máy nghi n á v.v.)
Trong khai thác m ngư i ta còn dùng khoan ư t, làm m, h n ch vi c sinh b i. K t
qu i u tra cho th y, n u khoan khơ 1cm3 khơng khí có 5983 h t b i, khi khoan ư t ch còn
1734 h t.

1

181

Khi khai thác m b ng mìn, có th dùng bao nư c b ng ni lông làm l ng b i, gi m
b i nơi s n xu t.
- Thay v t li u s d ng nhi u b i c b ng v t li u ít b i c (dùng á mài nhân t o
có ít dioxit silic thay th cho á mài t nhiên nhi u SiO2).
- S d ng h th ng thơng gió, hút b i, trong các xư ng nhi u b i.
phòng b i cháy n , c n lo i tr i u ki n sinh ra n :
+ Theo dõi n ng
b i không t t i m c có th gây n ư c, c bi t là trong các
ng d n và máy l c b i.
+ Cách ly m i l a, tia l a i n, èn chi u sáng m than, ph i h t s c c n th n.
Ngư i ta ã ch ra m t lo i b t ch ng cháy ( t sét, vơi) có màu s c r c lên trên b i than á
bám vào vách và sàn ch ng n .
5.2. Bi n pháp phòng h cá nhân
Phòng ch ng b i b ng qu n áo, m t n , kh u trang ch ng b i, tùy theo i u ki n t ng
b i
nơi, t ng lúc mà dùng. Nh ng nơi có b i c, qu n áo ph i kín, may b ng v i bông
kh i xâm nh p vào cơ th , dùng thêm găng tay cao su ch ng b i.
M t lo i m t n ch ng b i, ho c dùng kh u trang cũng có th c n ư c b i áng k .
Lo i kh u trang ch ng b i ki u có di n tích ch ng b i kho ng 250 cm2 b ng v i t ng h p t
gi a 2 l p v i d t kim, có hi u qu l c ư c g n 100%.
v sinh cá nhân thư ng xuyên và tri t , nh t là nơi có b i khí
Tăng cư ng ch
c (chì, th ch tín), khơng ư c ăn u ng, hút thu c, nói chuy n khi làm vi c, làm xong ph i
t m r a s ch s , thay qu n áo lao ng b ng qu n áo s ch.
5.3. Bi n pháp y t
phòng ch ng b i, cán b y t và an tồn lao ng ph i có trách nhi m t ch c

khám tuy n, khám nh kỳ, qu n lý s c kh e công nhân làm vi c v i b i, giám nh kh năng
lao ng và b trí nơi lao ng thích h p cho ngư i m c b nh.
Khám tuy n nh m lo i tr nh ng ngư i m c b nh lao ph i và các th lao khác, các
b nh ư ng hơ h p trên m n tính, b nh viêm xoang, các b nh ph i, cơ hoành, cơ tim. B nh
van tim và cao huy t áp khơng ư c làm v i b i vì b nh s n ng thêm.
Khám nh kỳ, m i cơ s s n xu t v i b i 6 tháng ho c 1 năm khám nh kỳ 1 l n
phát hi n s m b nh ph i nhi m b i.
Giám nh kh năng lao ng và b ï trí nơi lao ng thích h p cho ngư i m c b nh
ho c cho ngh vi c vì m t s c và ư c hư ng các ch
n bù tương x ng.
Qu n lý theo dõi và i u tr cho ngư i m c b nh.
5.4. Các bi n pháp khác
Nghiên c u ch
làm vi c thích h p cho m t s ngành ngh có nhi u b i như rút
ng n th i gian làm vi c trong ngày và tăng thêm gi ngh hàng năm.
Kh u ph n ăn cho công nhân làm nơi nhi u b i c n có nhi u m, nhi u sinh t ,
nh t là sinh t C, b ng cách ăn nhi u rau xanh, hoa qu tươi.
T ch c t t i u ki n an dư ng, ngh ngơi cho th ti p xúc v i b i.

n ng

II. M t s b nh b i phôi quan tr ng
1. B nh b i ph i silic (Silicoisis)
B nh b i ph i - silic là tình tr ng b nh lý ph i do th hít b i có nhi u dioxyt silic. c
i m c a b nh v m t gi i ph u là xơ hóa và phát tri n các h t hai ph i, v m t lâm sàng là
khó th , v X quang là có nhi u hình nh t n thương v i các m và ánh m
c bi t.


1

182

các nư c có n n cơng nghi p hi n i, b nh silicosis phát tri n m nh và là m t gánh
n ng cho xã h i làm nhi u th y thu c y h c lao ng quan tâm nghiên c u, ó là m t b nh
n ng, hoàn toàn do ngh nghi p và có ph m vi tồn th gi i.
Vi t Nam trong m y ch c năm g n ây, các s li u i u tra tuy chưa y
nhưng
nhi u tác gi cho th y s b nh nhân lên n hàng nghìn ngư i.
Vi t Nam qua i u tra cho th y th m t l m c b nh ph i nhi m b i than và á là
0,7-3,5%, th lò g ch ch u l a Thanh Trì và C u u ng m c silicose t 10,2-12,9%.
M t s i u tra g n ây cho th y t l b nh b i ph i Silic mi n Trung là 14,08% (N.
N. C nh và ctv, 1992). Trong ngành úc cơ khí, t l b nh b i ph i Silic Vi t nam lên n
40% (N.V. Hoài và ctv, 1992).
1.1. Nguyên nhân
Nguyên nhân chính do ti p xúc ngh nghi p v i b i silic t do (SiO2). Công nhân làm
vi c trong các ngành có ti p xúc v i b i silic.
Nguy cơ ti p xúc: Làm vi c trong các h m m , như m than, m kim lo i, khai thác á
xây d ng. Ngành cơ khí luy n kim c bi t cơng nhân phân xư ng úc, làm khuôn,làm s ch
b ng cách phun cát. Công nhân làm vi c trong các ngh th y tinh, sành s ,
g m. Trong
công nghi p xi măng t l b nh b i ph i - silic th p vì b i xi măng có hàm lư ng silic th p
Các y u t nh hư ng:
Kích thư c b i t 0,5 - 5µ ư ng kính là nguy hi m nh t vì ư c h p th
ph nang.
N ng
b i càng l n nguy cơ m c b nh càng l n, và c bi t hàm lư ng SiO2 t do có trong
b i là y u t quan tr ng nh t quy t nh tính ch t c h i c a b i. Ngoài ra y u t cá nhân
như viêm nhi m ư ng hô h p mãn tính, lao ph i là nh ng y u t thu n l i cho s ph t tri n
b nh b i ph i - silic.

1.2. Cơ ch b nh sinh
Có nhi u gi thuy t như thuy t cơ gi i : b i vào ph i gây kích thích cơ h c phát sinh
ph n ng xơ hóa ph i, thuy t hóa h c, thuy t nhi m trùng, thuy t d ng. Nhưng t năm 1954
lý thuy t v mi n d ch h c c a Pernis và Vigliani ư c nhi u ngư i công nh n. i m xu t
phát c a quá trình này là s tan rã các i th c bào sau khi ăn nh ng h t b i silic. B i silic có
tác d ng c i v i t bào khi các i th c bào ăn các h t b i này thì màng t bào b t n
thương, c bi t t n thương các túi tiêu th c bào làm cho nh ng men th y phân thoát ra và
khu ch tán trong t bào ch t gây nên s t tiêu c a i th c bào.
S tiêu h y i th c bào do silic gây nên m t lo t các ph n ng sinh h c, d n n s
hình thành t n thương th h t c trưng cho b nh silicosis.
S tan rã c a i th c bào có hai tác d ng chính :
- Gi i phóng y u t sinh xơ, kích thích ho t ng c a nguyên xơ bào.
- Gi i phóng các kháng nguyên b th c bào t trư c và có th có c t kháng nguyên,
i u này d n n s gia tăng mi n d ch và s xu t hi n kháng th , và ti p n ph n ng
kháng nguyên kháng th .
C hai tác d ng này u gây xơ hóa ph i.
1.3. Gi i ph u b nh lý
T n thương gi i ph u b nh lý c trưng c a b nh b i ph i - silic là các h t silic, t p
trung vùng chung quanh ph qu n và chung quanh m ch máu, ư ng kính 0,3 ( 1,5mm có
th có s k t h p nhi u h t cho h t l n hơn. Nh ng h t silic có hình trịn ho c hình sao th ,
trung tâm g m có nh ng bó xơ trong ư c x p hư ng tâm ho c hình cu n len, có khi hịa l n
thành m t kh i ng nh t. Chung quanh ư c bao b c m t qu ng t bào g m nh ng s i lư i,
i th c bào, nguyên bào s i, tương bào.
1.4. Tri u ch ng


1

183

Lâm sàng : Tri u ch ng lâm sàng giai o n u r t nghèo nàn và kín áo, và xu t hi n
r t mu n ch y u là khó th . Sau ó ho, au ng c. ó là nh ng tri u ch ng khơng i n hình
b nh hơ h p nào. B nh silicosis khơng gây ra khãi huy t, n u có khái
có th th y b t c
huy t là có th kèm thêm lao ph i.
Th tr ng b nh nhân trong giai o n u bình thư ng, trong giai o n n ng th tr ng
gi m d n n suy s p, khám th c th ít th y có d u hi u b t thư ng
Thăm dị ch c năng hơ h p :
Ch c năng thơng khí ph i gi m : Gi m thơng khí h n ch (FVC gi m), h u qu c a nhu
mơ ph i b xơ hóa.
Trong giai o n n ng thư ng có gi m thơng khí ph i h p (FVC gi m kèm thêm gi m
FEV1) do có k t h p t n thương ph qu n ho c do t n thương xơ hóa n ng gây t c ngh n
ư ng th .
Các xét nghi m huy t h c và sinh hóa có thay i nhưng cũng khơng c thù.
X quang.
Ch n ốn chính xác b nh silicosis ch y u d a vào X quang ph i, trên phim X quang
ngư i ta có th th y nh ng hình nh t nh ng n t m kích thư c và s lư ng khác nhau cho
n nh ng kh i gi u to nh khác nhau và thư ng th y c hai bên ph trư ng. X quang ch n
oán trong b nh b i ph i òi h i k thu t ch p phim c bi t v li u lư ng tia cũng như có
c phim.
kinh nghi m v
Và c n nh có kho ng 40 b nh có hình nh X quang tương t như hình nh X quang
c a b nh b i ph i - silic, do ó X quang chưa
ch n oán.
1.5. Bi n ch ng
Bi n ch ng xu t hi n trong giai o n n ng g m : như dãn ph nang, tâm ph mãn, lao
ph i, tràn khí ph m c, b i nhi m.
Ch n oán b nh b i ph i - silic d a vào h i ti n s ngh nghi p, o ch c năng hơ h p
và hình nh X quang ph i.
Ti n s ngh nghi p : xác nh th i gian ti p xúc v i b i SiO2. Ph i i u tra hàm lư ng

b i và thành ph n SiO2 t do có trong b i.
Khám lâm sàng ch y u là phát hi n b nh khác hơn là chính b n thân b nh b i ph i
- silic.
Quan tr ng nh t là X quang, có th phát hi n ư c b nh giai o n s m, nhưng ta ã
bi t có kho ng 40 b nh có hình nh X quang g n gi ng v i b nh b i ph i - silic.
1.6. i u tr
Hi n nay chưa có i u tr c hi u ch y u là i u tr tri u ch ng. B nh v n ti p t c ti n
tri n m c d u ã thôi ti p xúc v i b i. Do ó i u quan tr ng v n là d phịng và có bi n
pháp CSSKB cho công nhân ti p xúc v i b i silic.
2. B nh b i ph i Asbest (Asbestosis)
B nh b i ph i - asbest à b nh ph i ngh nghi p quan tr ng th hai, sau b nh b i ph i silic. B nh gây nên do ti p xúc lâu dài v i b i amiant trong s n xu t. T n thương b nh lý
trong b nh này là xơ hóa ph i, d n n gi m ch c năng hô h p.
Amiant là nguyên li u ư c s d ng nhi u trong công nghi p do có nh ng c tính q :
khơng cháy, b n v i nhi t
cao và v i các ch t hóa h c như acid, ki m, ch u ư c l c ma
sát. Amiant ư c dùng d t v i may các lo i áo cách nhi t, th m ch ng l a, th ng cách nhi t,
v t li u cách âm, v t li u xây d ng (g ch ngói amiant, xi măng amiant), bìa các tơng, má
phanh ơ-tơ... Cơng nhân làm vi c trong các ngành công nghi p này và trong các ngành khai
thác m , qu ng á có amiant ch bi n qu ng á amiant u có th m c b nh b i ph i - asbest.


1

184

Nh ng b nh án u tiên v b nh b i ph i - asbest ư c mô t vào năm 1906 Pháp
(Auribault), 1907 Anh (Murray), Pancoast và ctv năm 1927 ã mô t nh ng bi n i v X
quang c a b nh này. Năm 1950 tr v sau, ngư i ta cơng nh n có b nh b i ph i - Asbest.
Năm 1967, Anh ư c tính có kho ng 20000 cơng nhân m c b nh. Vi t nam u nh ng
năm 70, ã phát hi n m t s trư ng h p b nh b i ph i Asbest nhà máy fibrocement (5,5%).

Ngoài ra b i amiant cũng gây t n thương b nh lý màng ph i, màng b ng: gây u trung
bi u mô (mesothelioma).
2.1. Cơ ch b nh sinh
ph i, s i amiant (có ư ng kính < 2µ) xâm nh p vào nhu mơ ph i có c i m là c m
theo chi u dài m t thư ng khơng nhìn th y ư c. Sau m t th i gian s d n n hi n tư ng xơ
hóa ph i, cơ ch gây xơ hóa ph i cịn chưa rõ,
ây cũng có s th c bào i v i s i có chi u
dài < 5µ, các s i amiant q dài thì có hi n tư ng g n i th c bào ( TB) vào s i amiant,
nhưng ởc tính c a amiant i v i TB th p nên không gây s t tiêu c a TB. Ngư i ta
cho r ng hi n tư ng xơ hóa là do ph n ng c a t bào i v i d v t, q trình ph n ng này
hồn tồn khác v i ph n ng c a b nh silicosis hai i m chính : Khơng có ho i t c a TB
và khơng có ph n ng mi n d ch.
2.2. Tri u ch ng
V lâm sàng: B nh xu t hi n r t mu n thư ng t 7 - 10 năm ti p xúc.
Giai o n u t t và kín áo bi u hi n b ng ho, khó th , t c ng c.
Ban u ho m i ch là m t hi n tư ng ph n ng c a thanh qu n và khí qu n (do b i
kích thích) xu t hi n trong th i gian làm vi c, sau ó h t ho do có s thích ng v i b i. Sau
kho ng 4 – 5 năm ti p xúc ho xu t hi n tr l i, ho thư ng xuyên hơn, hay tái phát v mùa
ông, do ó d nghi là do th i ti t. Khó th khi g ng s c, lúc u nh d b qua vì cho là do
tu i già (vì b nh asbestosis thư ng xuyên không ph i là b nh c a ngư i tr ) và thư ng kèm
theo t c ng c.
Khám th c th nghe th y ran n khô, khu trú
áy ph i. Ran n là d u hi u thư ng
xuyên và c hi u c a b nh b i ph i - asbest.
Ch c năng hô h p :
C n thi t cho ch n oán tiên lư ng: FVC gi m.
Trong giai o n n ng FEV1 cũng gi m.
X quang :
T n thương thư ng vùng dư i 2 ph qu n trư ng v i các ám m nh , lan t a khơng
u ban u góc sư n hoành v sau lan ra c 2 ph trư ng. 2 nh ph i không bao gi b

t n thương. Hình nh X quang trong b nh b i ph i - asbest hay thay i và không c hi u.
Soi m :
+ Soi m tr c ti p dư i kính hi n vi có th th y s i amiant lóng lánh, trong su t ư ng
kính 0,5 - 2µ, dài 20 - 150µ.
+ Th asbest: Khi s i amiant c m theo chi u dài vào ph nang, các protein s
n bao b c
l i v i s hi n di n c a huy t s c t , ngư i ta g i ó là th asbest. Nhu m b ng
ferocyanua kali s cho màu xanh và nhu m b ng sunfua amoni s cho màu en.
Có s i amiant và th asbest trong m ch có ý nghĩa là có ti p xúc v i b i amiant.
2.3. Bi n ch ng
Bi n ch ng c a b nh b i ph i Asbest x y ra trong giai o n n ng g m:
Ung thư ph i, r i lo n h th ng t o huy t, tâm ph mãn, giãn ph qu n, nhi m trùng,
tràn khí màng ph i.
2.4. Ch n oán


1

185

Các tri u ch ng c a b nh b i ph i - asbest u không c trưng do ó ch n oán ph i
d a vào ti n s và t t c các tri u ch ng lâm sàng và c n lâm sàng nêu trên.
2.5. i u tr
c hi u và cũng như b nh b i ph i - silic, b nh b i ph i - asbest v n
Khơng có i u tr
ti p t c phát tri n m c d u ngưng ti p xúc v i b i.
3. B nh b i ph i bông (Byssinosis)
Trong các b nh ph i do th c v t, b nh b i ph i bông là m t trong nh ng b nh ph
bi n nh t. B nh này còn g i là b nh hen c a th d t, b nh s t ngày th hai hay b nh khó th
t c ng c ngày th hai.

B nh có nguyên nhân ngh nghi p do ti p xúc v i b i bông, lanh, gai c trưng b ng
tri u ch ng khó th c p tính, kèm theo ho, t c ng c vào m t ho c nhi u ngày trong tu n lao
ng, có th h i ph c khi dùng thu c giãn ph qu n. Lâu ngày có th d n n h i ch ng
ngh n thơng khí mãn tính thư ng xun.
B nh g p công nhân ngành d t, ti p xúc v i các lo i b i có ngu n g c t bông, s i,
lá và v cây bông. Cơng nhân cán xé bơng, óng ki n, xe s i và d t, u có th m c b nh.
T c xưa, bông và lanh ư c dùng
d t v i, nhưng n th k 17, Ramazzini là
ngư i u tiên nói n b nh b i ph i do bông hay b nh b i ph i bông.
nhi u nư c, b nh b i ph i bông phát tri n m nh, ít nh t có 40% công nhân ti p xúc
v i b i bông m c b nh này. nơi nào vi c th c hi n các bi n pháp phòng ch ng b i khơng
t t, t l cịn có th cao hơn.
T l b nh b i phôi bông t i m t s nư c như sau: 20% Sudăng (Khogaki, 1971)
38% Aûicâp (El Batawi, 1962). Anh, trong kho ng 1963 - 1966 t l b nh b i ph i bông
lo i C1/2 - C2 là 26,9%. M , t l này là 25% công nhân ch i bông (Zuskin, 1969).
Vi t nam, có m t s nghiên c u cho th y có nhi u ngư i làm vi c các nhà máy
d t m c b nh này, 18,2% (Bùi Qu c khánh, 1991). S ngư i lao ng tr c ti p v i các lo i
nguyên li u như bơng ay gai cũng như tình hình m c b nh b i ph i bông Vi t nam chưa có
s li u y .
3.1. Cơ ch b nh sinh
Ngư i ta ưa ra nhi u nguyên nhân gây b nh như vai trò c a vi chu n n m, nhi m
trùng ư ng hô h p do các vi sinh v t có trong s i, ô nhi m môi trư ng do các ch t c, do
khói thu c lá. Trong s các nguyên nhân, ngư i ta cho r ng ch c ph i có m t ch t gây co th t
ph qu n ch a trong b i bơng. Ngồi ra, b nh b i ph i bông n ng hay nh có liên quan n
lư ng b i bơng nơi lao ng nhi u hay ít, th i gian ti p xúc v i b i dài hay ng n.
Cơ ch b nh sinh c a b nh b i ph i bông chưa ư c hi u bi t y , cơ ch có v
h p lý nh t là vi c gi i phóng histamine c a m t ch t nào ó chưa ư c bi t có trong bơng,
lanh và gai. S có m t m t ch t gây co th t ph qu n trong b i (v i hi n tư ng gi i phóng
histamine), khơng mang tính kháng ngun, gi i thích ư c các tri u ch ng i n hình xu t
hi n ngày th hai. Ph n l n histamine trong t ch c ph i ư c gi i phóng, tác ng lên ư ng

th vào ngày lao ng u tiên, nhưng ch m t ít ho c khơng cịn histamine gi i phóng ra n a
cho n khi ngư i công nhân ngh vi c cu i tu n. nhưng i u này l i không gi i thích ư c t i
sao b nh nhân b b nh b i ph i bông n ng l i tình tr ng m t kh năng lao ng v i các tri u
ch ng t c ngh n ư ng hô h p thư ng xuyên và kéo dài. Có nhi u kh năng là c hai lo i y u
t gi i phóng histamine có và khơng mang tính ch t kháng ngun u có vai trị trong cơ ch
phát sinh b nh b i ph i bông.
V gi i ph u b nh lý, ph i không có bi n i c hi u. Khơng có xơ hóa, các chi ti t
v t ch c ph i tương t b nh nhân b viêm ph qu n mãn.
3.2. Tri u ch ng


1

186

3.2.1. Tri u ch ng lâm sàng
Tri u ch ng lâm sàng là t c ng c và khó th khi b t u lao ng sau ngày nngh cu i
tu n ho c nh ng ngày ngh khác. giai o n mu n, sau nhi u năm ti p xúc v i b i, b nh
nhân gi m kh năng lao ng nghiêm tr ng v i các tri u ch ng c a viêm ph qu n mãn và
giãn ph nang.
- giai o n s m: các tri u ch ng c trưng là t c ng c vào ngày lao ng u tiên
sau ngày ngh cu i tu n, thư ng là vào ngày th hai (n u ngày ngh là th sáu thì ngày lao
ng u tiên là th b y), kéo dài cho n h t ca lao ng và tri u ch ng h t ngay sau khi r i
v trí lao ng. Vào ngày th ba khơng cịn tri u ch ng gì. Trong quá trình b nh phát tri n,
tri u ch ng t c ng c có kèm theo khó th , t c ng c và khó th ngày càng kéo dài, lan sang
ngày th ba r i th tư và các ngày khác n a. giai o n này, các tri u ch ng kéo dài nhưng
nh d n vào các ngày cu i tu n. Ngồi ra cịn có các tri u c ng khác như ho m t m i nh c
u và c bi t là s t, vì th có tác gi g i b nh b i ph i bông là b nh s t ngày th hai.
-Trong giai o n n ng hơn, các tri u ch ng xu t hi n trong t t c các ngày làm vi c và
ngay c khi ã chuy n ngh không ti p xúc v i b i bông n a, b nh v n không thuyên gi m.

-Vào giai o n cu i, b nh b i ph i bông không phân bi t ư c v i b nh viêm ph
qu n mãn, giãn ph nang do nguyên nhân không ph i ngh nghi p, tr khi khai thác ti n s ,
th y có tri u ch ng t c ng c xu t hi n m t cách c trưng vào ngày lao ng u tiên trong
tu n làm vi c. Nhưng thư ng b nh nhân l i quên nh ng tri u ch ng s m, nên ư c ch n ốn
là b nh mãn tính ư ng hơ h p không ph i do ngh nghi p.
3.2.2. Bi n i ch c năng hô h p
Các tri u ch ng lâm sàng có liên quan v i s gi m rõ r t dung tích hơ h p trong su t
ca lao ng. Theo dõi s thay i th tích th ra t i a trong giây u trư c và sau ca lao ng
vào ngày th hai r t quan tr ng, có ý nghĩa xác nh ch n oán và giúp ch n oán s m b nh
b i ph i bơng. ngư i có tri u ch ng c a b nh b i ph i bơng, th tích th ra t i a trong
giây u s gi m nhi u có ý nghĩa sau ca lao ng so v i u ca, hơn là nh ng ngư i khơng
có tri u ch ng.
3.2.3. Phim X quang ph i
Không th y bi n i c hi u c a b nh b i ph i bơng trên phim X quang, n u có thì
cũng ch là nh ng hình nh t n thương c a b nh viêm ph qu n mãn, giãn ph nang do
nguyên nhân không ph i ngh nghi p.
3.4. Ch n oán
Ch n oán s m b nh ph i nhi m b i bông d a vào:
− Ti n s ngh nghi p: Y u t ti p xúc, ngư i b nh làm vi c các cơ s s n xu t như nhà
máy ch bi n bông, ay, gai; nhà máy s i, d t v i, d t bao bì, ti p xúc lâu năm v i các lo i
b i th c v t nói trên.
− Các tri u ch ng cơ năng i n hình: T c ng c, khó th xu t hi n vào ngày làm vi c u
tiên trong tu n sau ngày ngh cu i tu n.
− Ch c năng hô h p: Có bi u hi n c a gi m thơng khí t c ngh n, c bi t trong ngày lao
ng u tiên c a tu n l làm vi c.
3.5. Ti n tri n và tiên lư ng
Các tri u ch ng c a b nh xu t hi n vài tu n ho c vài tháng r i có th m t h n n u
cơng nhân chuy n ngh giai o n s m c a b nh.
Thơng thư ng b nh có th ti n tri n n ng hơn v i khó th , ho.
B nh ti n tri n qua giai o n n ng v i tình tr ng suy hơ h p mãn , có th d n n bi n

ch ng nhi m trùng, suy tim.
ngư i nghi n thu c lá, tiên lư ng b nh càng n ng hơn.


1

187

3.6. Các bi n pháp d phòng
Áp d ng các bi n pháp phịng ch ng b i nói chung.
- C n lưu ý m t s i m:
+ Thay th nguyên li u là không th c t
+ C n ph i có h th ng thơng gió hút b i, l c b i.
+ Giám sát n ng
b i trong khơng khí, n ng
b i t i a cho phép i v i b i bông là
b i cao 4mg/m3, trên 50% công nhân m c b nh b i ph i bơng, nơi
1mg ( nơi có n ng
có n ng
b i kho ng 1mg/m3 khơng ai m c b nh này).
− Bi n pháp cá nhân: Công nhân ph i mang kh u trang khi làm vi c ti p xúc v i b i.
N u nơi làm vi c có n ng
b i quá cao, c n có bi n pháp hốn i v trí cơng vi c, c n
gi m th i gian ti p xúc v i b i.
− Bi n pháp y t :
- Phát hi n các d u hi u cơ năng c trưng c a b nh b i ph i bông, d a vào b ng câu
h i.
- o ch c năng thơng khí ph i. S thay i trong ca lao ng u tiên sau ngày ngh
cu i tu n.
- Qu n lý, i u tr ngư i m c b nh

- N u ư c chuy n công tác sang làm công vi c khác (không th c t ).

Câu h i ánh gía cu i bài
1. Xác nh t m quan tr ng c a các lo i b i khác nhau trong môi trư ng lao ng, nh
hư ng c a b i n s c kh e c a con ngư i;
2. Li t kê ư c m t s b nh ngh nghi p do b i gây ra;
3. Th o lu n ư c các y u t ch n oán s m i v i m t s b nh ph i nhi m b i;
4. Xác nh ư c các bi n pháp phòng ch ng b i b o v s c kh e cho ngư i công nhân
trong các ngành s n xu t có liên quan

Tài li u tham kh o chính
1. B Y t , (2002), B nh b i ph i - silíc ngh nghi p, Nhà xu t b n lao ng xã h i, Hà
n i.
2. B Y t -d án " K hoach phòng ch ng b nh b i ph i Silic" ,(2001), B nh b i ph i
silic ngh nghi p, Nhà xu t b n Y h c, Hà n i.
3. B Y t , V y t d phịng, (2002), Khám sàng l c và giám sát cơng nhân ti p xúc v i
b i khoáng, Nhà xu t b n y h c, Hà n i.
4. Nguy n Th H ng Tú,(2003), Tài li u hu n luy n Nâng cao s c kho nơi làm vi c
(Tài li u dùng cho gi ng viên) , Nhà xu t b n y h c, Hà n i.
5. ào Ng c Phong, Lê Quang Hoành (1998), Y h c lao ng (Giáo trình sau i h c)
T p II, Nxb Y h c, Hà N i.
6. Lê Trung, (2001), Các b nh hô h p ngh nghi p, Nhà xu t b n Y h c, Hà n i.
7. />

1

188
8.
9. David Snashall (2003), ABC of Occupational And Evironmental Health, second
edition, BMJ, London

10. Phoon W.(1988), Practical occupational heath, PG Publishing Pte Ltd, Singapore
11. Joseph LaDou .(2007), Current occupational and environmental medicine, New York
; London : Lange Medical Books/McGraw-Hill,
12. ISBN-13 978-0-07-144313-5 ISBN-10: 0-07-144313-4
13. www.euro.who.int/air
14. />

1

189

TÀI LI U THAM KH O CHÍNH
I.

TI NG VI T

1.

H ng Anh (2008), H th ng các tiêu chu n v môi trư ng, Nxb Lao
h i.

ng - Xã

2.

B môn V sinh - D ch t , (1997), V sinh Môi trư ng - D ch t , T p 1, Nhà xu t
b n Y h c, Hà n i.

3.

B môn V sinh - d ch t , trư ng
t p I, Nhà xu t b n y h c.

4.

B môn V sinh - D ch t , (2003) Giáo trình Khoa h c Mơi trư ng và S c kho
Môi trư ng, Trư ng i h c Y Hu .

5.

B mơn phân tích Trư ng
Mơi trư ng, Hà n i

6.

B Y t , (2002), B nh b i ph i - silíc ngh nghi p, Nhà xu t b n lao
Hà n i .

7.

B Y t , (2003), Tài li u hư ng d n qui trình ch ng nhi m khu n b nh vi n, T p
I, Nhà xu t b n Y h c, Hà n i.

8.

B Y t , (1999), Quy ch qu n lý ch t th i y t , Nhà xu t b n Y h c, Hà n i

9.

B Y t (2006), Chăm sóc s c kho ban

xu t b n Y h c, Hà n i.

i h c Y khoa Hà n i, (1978), V sinh D ch t ,

i h c Dư c Hà n i, (2002), Môi trư ng và

u

c ch t
ng xã h i,

Vi t nam trong tình hình m i, nhà

10.

B Y t -d án " K hoach phòng ch ng b nh b i ph i Silic" ,(2001), B nh b i
ph i silic ngh nghi p, Nhà xu t b n Y h c, Hà n i.

11.

B Y t Vi n Y h c lao ng và V sinh Môi trư ng, (2002), Tâm sinh lý lao
ng và Ergonomi, Nhà xu t b n Y h c, Hà n i .

12.

B Y t -V Y t d phòng , (2001), S tay c p c u t i ch trong các cơ s s n
xu t, Nhà xu t b n Y h c, Hà n i.

13.

B Y t , V y t d phòng, (2000), S tay hư ng d n x lý nư c và v sinh môi
trư ng trong mùa bão l t, Nhà xu t b n y h c, Hà n i.

14.

B Y t , V y t d phòng, (2002), Khám sàng l c và giám sát cơng nhân ti p
xúc v i b i khống, Nhà xu t b n y h c, Hà n i.

15.

B Y t , V y t d phòng, (2001), Dinh dư ng và th d c trong lao
xu t b n y h c, Hà n i.

16.

Nhi u tác gi (2001) , Cơ s khoa h c môi trư ng, Nhà xu t b n văn hố thơng
tin, 467 trang

17.

Lưu
c H i, (2001), Cơ s khoa h c Môi trư ng, Nhà xu t b n
gia Hà n i.

18.

Khoa V sinh sinh h c chung và V sinh h c Quân s , H c vi n Quân Y, (1984),
Giáo trình V sinh h c chung và V sinh h c quân s , H c vi n Quân Y, Hà n i.

19.

Lê Văn Khoa, (1995), Môi trư ng và ô nhi m , Nhà xu t b n Giáo d c, Hà n i

20.

Hồng Tích M nh,(1974), V sinh Hoàn c nh, Nhà xu t b n Y h c, Hà n i

ng, Nhà

i h c Qu c


1

190
21.

Hồng Tích M nh, (1977) , V sinh - D ch t , T p 1, Nhà xu t b n Y h c, H à n i

22.

Nguy n Huy Nga, (2001), S tay th c hành Y t trư ng h c, Nhà xu t b n Y h c,
Hà n i

23.

Nguy n Huy Nga, (2003), Chăm sóc s c kho h c sinh, Nhà xu t b n Y h c, Hà
n i

24.

Nguy n Ng c Ngà, (1999), Th c hành y h c Lao
n i.

25.

Nguy n Th H ng Tú,(2003), Chăm sóc và nâng cao s c kho cho ngư i lao
ng trong nông nghi p, Nhà xu t b n Y h c, Hà n i.

26.

Nguy n Th H ng Tú,(2003), Tài li u hu n luy n Nâng cao s c kho nơi làm
vi c (Tài li u dùng cho gi ng viên) , Nhà xu t b n y h c, Hà n i

27.

ng, Nhà xu t b n Y h c, Hà

ào Ng c Phong, (1995), V sinh Môi trư ng, Nhà xu t b n Y h c, Hà n i

28.

ào Ng c Phong,(1986), Môi trư ng và S c kho con ng ư i, B
Trung h c chuyên nghi p, Ch ương trình 5202. Hà n i

29.

ào Ng c Phong, Lê Quang Hồnh (1998), V sinh mơi trư ng và nguy cơ t i
s c kh e, t p I, Nxb Y h c, Hà N i .

30.

ào Ng c Phong, Lê Quang Hoành (1998), Y h c lao
h c) T p II, Nxb Y h c, Hà N i.

31.

Qu c h i nư c C ng hoà xã h i ch nghĩa Vi t nam, (2006), Lu t b o v Môi
trư ng, Nhà xu t b n Lao ng – Xã h i, Hà n i.

32.

Võ Quý, (1993), Sinh th ái h c, Trư ng

33.

S Y t Th a thiên - Hu , Trung tâm Y tê d phòng, (1999), L p t p hu n
Phương pháp và k thu t xây d ng h xí h p v sinh, Hu .

34.

L ê Trình, (1996), Quan tr c và ki m sốt ơ nhi m Mơi trư ng nư c, Nhà xu t
b n Khoa h c và k thu t Hà n i

35.

Lê Trung,(1997), B nh ngh nghi p, T p 1, Nhà xu t b n Y h c, Hà n i

36.

Lê Trung,(1997), B nh ngh nghi p, T p 2, Nhà xu t b n Y h c, Hà n i

37.

Lê Trung, (2001), Các b nh hô h p ngh nghi p, Nhà xu t b n Y h c, Hà n i.

38.

Trư ng i h c Dư c Hà n i, B mơn Phân tích, (2002), Môi trư ng và
Môi trư ng, Hà n i.

39.

Trư ng i h c Y Thái bình, (1998), S c kho l a tu i, t p 3, Nhà xu t b n Y
h c, Hà n i.

40.

/>
41.

/>
42.



43.

/>
TI NG ANH VÀ TI NG NGA

i h c và

ng (Giáo trình sau

i

i h c T ng h p Hà n i, Hà n i

c ch t


1

191
44.

Aron J.L. , Patz J. A. , (2001), Ecosystem Change and Globan Health : A Global
Perpective, Baltimore , Md , Johns Hopkins University Press.

45.

Bassett. W.H., (1995), Clay's handbook of Environmental Health, 7th edition,
Chapman & Hall

46.

David Snashall (2003), ABC of Occupational And Evironmental Health, second
edition, BMJ, London

47.

Howard Frumkin (2006), Environmental Health from Global to Local, Published
by Jossey-Bass, San Francisco, USA.

48.

Michael I. Greenberg, 2003, Occupational, Industrial, and Environmental
Toxicology et alt, Mosby, Philadelphia, USA

49.

Phoon W.(1988), Practical occupational heath, PG Publishing Pte Ltd, Singapore

50.

53.

Robert H. Friis, (2007), Essentials of Environmental Health, Jones and Barlett
publishers, USA. ISBN 10: 0-7637-4762-9 ISBN-13: 978-0-7637-4762-6
Joseph LaDou .(2007), Current occupational and environmental medicine, New
York ; London : Lange Medical Books/McGraw-Hill,
ISBN-13 978-0-07-144313-5 ISBN-10: 0-07-144313-4
Waltner-Toews, D. (2004) Ecosystem Sustainability and Health :A Practical
Approach. New York : Cambridge University Press.
www.web.health.gov/environment

54.

www.euro.who.int/air

55.

www.who.int/phe/health_topics/air/en

56.

www.epa.gov

57.

/>
58.

/>
59.

/>
60.

= Web ngân hàng th gi i

61.

Габович Р.Д , Познанский С С , Шахбазян Г Х,(1993), Гигиена , Галовное
издательского объединения “вища школа’’, Киев

51.

52.

M CL C
Stt

1.
2.
3.
4.
5.
6.

7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.

N i dung
M cl c
Môi trư ng và s c kho con ngư i
Khoa h c Môi trư ng và s c kho Môi trư ng
Sinh v t và con ngư i
Nh ng bi n i dân s và i u kiên con ngư i
Năng lư ng và ô nhi m môi trư ng
Qu n th sinh v t và h sinh thái
H sinh thái nông nghi p trong ki m sốt sâu
b nh và c d i
Mơi trư ng Nư c
V sinh nư c u ng
Ô nhi m nư c
Môi trư ng t
V sinh t-Thanh tr ch t th i c
Mơi trư ng khơng khí
V sinh khơng khí
Ơ nhi m khơng khí
Nhà và Quy ho ch ơ th
V sinh các cơ s h c t p
V sinh trư ng h c
V sinh nhà tr m u giáo
V sinh B nh vi n
i cương Y h c Lao ng
Các y u t Lý h c trong môi trư ng s n xu t
Ti ng ôn trong s n xu t
Vi khí h u nóng trong s n xu t
Các y u t hóa h c trong s n xu t
Phòng ch ng nhi m c trong s n xu t
Nhi m c hoá ch t B o v th c v t

Nhi m c Chì
Các y u t sinh h c trong môi trư ng lao ng
B i trong môi trư ng lao ng
Tài li u tham kh o chính

Biên so n

Trang

ThS.Nguy n H u Ngh

1

TS. Hồng Tr ng S
TS. Hoàng Tr ng S
ThS. Nguy n Văn Hoà
TS. Hoàng Tr ng S
ThS. Nguy n Văn Hoà

7
17
24
31
40

TS. Hoàng Tr ng S
TS. Hoàng Tr ng S

46
62

ThS. Ph m Th H i

77

ThS.Nguy n H u Ngh
ThS.Nguy n H u Ngh
TS. Hoàng Tr ng S

91
97
105

ThS.Nguy n H u Ngh
ThS.Nguy n H u Ngh
ThS.Nguy n H u Ngh
ThS. H Hi u

114
118
124
130

ThS.Nguy n H u Ngh
ThS.Nguy n H u Ngh

139
145

TS. Hoàng Tr ng S

ThS. Tr n Th Anh ào
ThS. Tr n Th Anh ào
ThS. H Hi u
ThS. H Hi u

151
157
165
172
177
189


I H C HU
TRƯ NG
I H C Y DƯ C HU

C NG HOÀ XÃ H I CH NGHĨA VI T NAM
c l p - T do - H nh phúc

GIÁO TRÌNH I N T

Thơng tin dành cho ch biên
1. Thơng tin v tác gi giáo trình :
H và tên ch biên : NGUY N H U NGH
Sinh năm :
1958
Cơ quan công tác : B môn S c kho Môi trư ng, Khoa Y t Công c ng,
trư ng i h c Y Dư c Hu .
a ch Email liên h : ngh

2. Ph m vi và i tư ng s d ng giáo trình :
2.1. Giáo trình có th dùng tham kh o cho nh ng ngành nào :
2.2. Có th dùng cho các trư ng nào :
i h c y khoa, H Dư c khoa, Khoa môi trư ng H khoa h c và các i
tư ng nghiên c u v Mơi trư ng
2.3. Các t khố : Mơi trư ng, Ơ nhi m, V sinh, Air Pollution, Soil Pollution ,
Water Pollution, Rác th i, B i n, Pesticides, Ơzơn hole
2.4. u c u ki n th c trư c khi h c mơn này :
Hố h c, Sinh h c, Sinh lý, Sinh hoá , Gi i ph u, Vi sinh v t, Lý sinh, N i
khoa cơ s .
2.5. Giáo trình chưa xu t b n
2.6. ã g i m t file nh kèm theo.