NẠN KIÊU BINH THỜI LÊ-TRỊNH _1 pptx

NẠN KIÊU BINH THỜI
LÊ-TRỊNH







Một hôm, quân lính họp nhau, đem việc đón rước hoàng tôn (Duy Kỳ)
ở nhà giam ra tâu lên hoàng thượng, để xin được ban ơn. Nhà vua (Lê
Hiển Tông) liền sai người làm tiệc thết đãi, rồi từ từ bàn đến cách
thưởng công cho họ. Lúc đó, có kẻ chạy đi báo tin với chúa (Trịnh
Khải). Chúa cho đòi ngay Nguyễn Khản [5], Dương Khuông vào phủ.
Sau khi nghe ý kiến của hai cận thần, Chúa bèn sai viên đầu hiệu đội
Nhưng Nhất là Triêm vũ hầu (Nguyễn Triêm) đem đội quân Phong vân
đến vây bắt được bảy người.

Sau đó, theo sách Lê quý dật sử, thì:

Triều đình bàn xét nếu đem giết hết e sẽ gây ra biến loạn. Nếu không
giết thì không lấy gì răn đe được. (Dự tính) trước tiên đem chém một
hai tên đầu sỏ gian ác để dần dần ức chế tính kiêu ngạo của chúng.
Bấy giờ trong triều có Tham tụng Nguyễn Khản, Quản trung cơ
Nguyễn Khuông (cậu chúa Trịnh Khải) mới được cất nhắc, vốn ghét
quân sĩ không phục mình, đã chiếu theo luật: “lẻn vào hoàng thành”
xử tội chém hết để răn quân lính.

Được sáu ngày, quân sĩ lại gây bạo loạn. Họ gào thét xông thẳng vào
phủ chúa, tìm giết Khản và Khuông. Khản trốn về trấn Sơn Tây,
Khuông nấp mình trong phủ chúa. Mẹ chúa là Dương Thị bước ra phủ

đường khóc kêu xin tha cho Khuông. Chúa lại cho nhiều tiền bạc để
chuộc cho cậu, quân sĩ mới chịu kéo trở về đập phá nhà riêng của
Khản, Khuông. Hôm sau, quân lính lại đòi đem Nguyễn Triêm giết đi
để hả giận riêng. Chúa không có cách nào nữa, vời Triêm đến lấy lời
lẽ yên nước, yên nhà ra bảo; lại cho dân một xã thờ cúng, ruộng thế
nghiệp 30 mẫu, rồi sai Triêm ra chịu chết.[6]

Ở Sơn Tây, Nguyễn Khản cùng với em mình là Nguyễn Điền đang làm
quan ở đó, bí mật dâng tờ khải lên chúa, xin mộ nghĩa sĩ tứ trấn để
giết kiêu binh. Nghe kế ấy, chúa ban chiếu cho phép.

Theo sách Hoàng Lê nhất thống chí, thì:

Trong đám kiêu binh có kẻ biết mưu của chúa, liền mắng chúa và cử
lính canh giữ phủ chúa rất ngặt. Chúa sai người ra báo lại với các trấn
hoãn ngày khởi sự, nhưng chưa đến kịp thì các đạo theo đúng hẹn cũ
đã rầm rộ kéo quân lên đường. Thiên hạ cực kỳ náo động. Hào kiệt
các nơi đồng thời nổi dậy, ai ai cũng nói phải tiêu diệt hết kiêu binh.

Ngày hôm đó, hết thảy kiêu binh hai xứ Thanh Nghệ đóng ở các trấn
đều phải bỏ trốn, lúc đi qua làng mạc chúng không dám lên tiếng. Hễ
kẻ nào buột miệng lòi ra thổ âm Thanh Nghệ, tức thì bị dân chúng bắt
giết ngay. Bọn chúng phải luôn luôn giả cách làm người câm, ăn xin ở
dọc đường, rồi lần mò về kinh, báo cho đám kiêu binh ở đây biết cái
tin nay mai quân các trấn sẽ về họp ở dưới thành.

Được tin này, bọn kiêu binh ở kinh tức thì họp nhau bàn cách chống
cự. Rồi họ chia nhau thành các đạo kéo đi. Nhưng đạo phía Tây mới
kéo ra đến Đại Phùng, đạo phía Bắc mới kéo đến cầu Vịnh thì đã bị
ngay các tay thổ hào địa phương đánh thua. Họ phải bỏ cả khí giới, cố

mang vết thương mà chạy về kinh.

Bấy giờ kinh thành chấn động, dân hàng phố kẻ chợ đều dắt díu bồng
bế nhau ra ngoài thành chạy trốn. Đám kiêu binh vừa sợ vừa tức, gọi
chúa là giặc. Rồi họ kéo vào trong phủ, lấy hết binh khí, chia cho cơ
đội các dinh nắm giữ. Phủ chúa lúc ấy không còn một tấc sắt nào để
tự vệ [7]

Sau có quan tham tụng là Bùi Huy Bích dỗ dành mãi mới dần dần hơi
yên. Tháng 5 năm Cảnh Hưng 47 (1786), quân Tây Sơn tiến nhanh ra
Bắc. Đình thần nhà Lê - Trịnh bàn việc sai tướng đem quân vào chống
ngăn. Nhưng ưu binh lúc này đã quen thói kiêu căng, rất sợ chinh
chiến, nên lấy cớ đòi tiền lương, để chần chừ không chịu tiến quân,
khiến trong kinh thành càng xôn xao dữ, ai nấy đều tính kế tháo
chạy.[8]Ngày mồng 6 tháng 6 năm Bính Ngọ (1 tháng 7 năm 1786)
quân của Nguyễn Hữu Chỉnh đến Vị Hoàng (Nam Định). Nguyễn Huệ
đến hợp quân với Chỉnh rồi cùng tiến ra Thăng Long. Quân Tây Sơn đi
đến đâu, quân Trịnh tan tác đến đó, nạn kiêu binh kể như chấm dứt
cùng sự sụp đổ của họ Trịnh.

Trong văn học

Trong sách Hoàng Lê nhất thống chí ở hồi hai và ba, có nhiều đoạn kể
khá tỉ mỉ nạn kiêu binh. Nhờ tác giả[9]là người đã sống trong thời đại
hỗn loạn ấy, nên chúng có giá trị lịch sử & hiện thực cao. Trong bài
giới thiệu tác phẩm này, Kiều Thu Hoạch có đoạn nói đến nạn kiêu
binh như sau:

Trịnh Sâm thì hoang dâm, xa xỉ. Vua Lê Cảnh Hưng thì bù nhìn, bạc
nhược. Trịnh Tông chỉ là con rối của đám kiêu binh. Còn quan lại đa

phần là một phường dung tục, bất tài, chỉ rình rập cơ hội để tranh
gianh giành quyền lực, danh lợi Dưới những vua quan như vậy, thì
binh lính đương nhiên cũng không thể có kỷ cương, phép tắc gì.
Những "ưu binh" đã biến thành "kiêu binh" ngang ngược, quay lại uy
hiếp triều đình, quấy nhiễu dân chúng, tùy ý phá nhà, giết người,
khiến mọi người đã phải gọi chúng là "quân bất trị". Và ba chữ ấy đã
trở thành nỗi khủng khiếp của một thời.[10]

Giai đoạn thời Lê mạt, trong đó có nạn kiêu binh, cũng là đề tài yêu
thích của nhà văn Nguyễn Triệu Luật. Ông đã viết ba tác phẩm cùng
chủ đề này, đó là: Bà chúa Chè (Tân Dân - Hà Nội, 1938), Loạn Kiêu
binh (Tân Dân - Hà Nội, 1939) và Chúa Trịnh Khải (Tân Dân - Hà Nội,
1940).


Hoàng giáp Bùi Dương lịch, buồn vì nạn kiêu binh, có làm bài thơ ký
sự rằng:

Sóc súy tiêu tao tuyết vũ phân,
Nan tương thử ý vấn đông quân.
Biên thành hà sách đoan quân ngũ,
Long miếu vô quyền thúc loạn quân.
Lữ kế bách tuyền tư bất mị,
Ngoa ngôn thôi hậu thích như phần.
Nam quy tự tín càn khôn khoát,
Tùng lĩnh, Nam Sơn đa bạch vân.

Dịch nghĩa:

Gió bấc thổi mưa rơi như tuyết trông cảnh vật tiêu điều,

Khó đem ý ấy hỏi chúa xuân.
Nơi biên thành có kế gì đoàn kết quân dân,
Triều đình không còn quyền hành để kiềm chế loạn quân.
Mưu kế của kẻ lữ khách bức bách không sao ngủ được,
Nghe lời ngoa truyền phía sau mà lòng như lửa đốt.
Trở về Nam tự tin trời đất rộng,
Núi Tùng Lĩnh, núi Nam Sơn đều phủ nhiều mây trắng.[11]

Bàn về nạn kiêu binh, sách Việt sử tân biên, quyển 3, có đoạn như
sau:

Riêng nạn kiêu binh lộng hành; ngai vàng, nghiệp chúa của vua Lê
chúa Trịnh cũng đủ đổ, huống hồ vua chúa và quan lại cũng hư hèn.
Buổi đầu, kiêu binh có chút công lao phò tá, nhưng sau này vì vua
chúa không biết điều khiển họ, để họ lợi dụng lạm dụng quyền thế để
làm bậy bạ khiến họ Lê, họ Trịnh đều phải đổ vỡ. Tới khi binh Tây Sơn
ra Thăng Long, thì đội quân này như một cơn lốc làm ngã ngay cái
cây đã bị sâu mọt đục nát

Gia chính cũng như quốc chính, một khi có lũ con cưng đó, tất nhiên
phải đưa thiên hạ đến chỗ đại loạn. Lịch sử không chỉ trách kiêu binh,
mà còn phải qui trách nhiệm cho những người cầm đầu dân tộc đã
vụng suy dại nghĩ.[12]