skkn cách làm một bài văn nghị luận và thể nghiệm qua một đề bài cơ thể

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

CÁCH LÀM MỘT BÀI VĂN NGHỊ
LUẬN VÀ THỂ NGHIỆM QUA MỘT
ĐỀ BÀI CƠ THỂ
A.Phần mở đầu.

I .LÝ do chọn đề tài:
Như chúng ta đã biết, phân môn làm văn trong chương trình THPT ít
nhiều cũng bị xem nhẹ trong việc dạy và học.Chính vì vậy có rất nhiều em yêu
thích văn chương nhưng khi bắt tay vào làm bài văn lại rất lúng túng không biết
bắt đầu từ đâu và làm cho các em ngày càng xa lánh văn chương.
Trên bước đường tìm tòi của các đồng nghiệp đi trước tôi xin mạnh dạn đưa ra
một ý kiến nhỏ về việc:Vận dụng kinh nghiệm cách viết của Bác Hồ trong việc
làm một bài văn nghị luận.
Rất mong được các bạn đồng nghiệp góp ý, nhận xét và xây dựng để bản
sáng kiến được hoàn thiện hơn.
II . .Mục đích nghiên cứu:
- GV và HS bám sát văn bản để tìm hiểu và khám phá.
- HS là chủ thể trong giờ học.
-T hu thập những phát hiện mới ,độc đáo từ HS.
III.Phương pháp nghiên cứu:
-Tìm đọc tài liệu.
- Kinh nghiệm trong quá trình dạy.
IV.Giới hạn phạm vi nghiên cứu:

- Đề tài tập trung vào cách viết của Bác Hồ để làm một bài văn nghị luận và thể
nghiệm qua một đề bài cơ thể.
- Nghiên cứu hệ thống những thao tác cần thiết phải làm đối với GV và HS
trong quá trình làm văn.

B.Nội dung.
I . ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn
1.ý nghĩa khoa học:
- Kĩ năng làm bài văn nghị luận là một trong những yếu tố tạo thành năng
lực văn chương của con người nói chung,đặc biệt quan trọng đối với học sinh
trong việc khám phá cái hay cái đẹp trong tác phẩm và thể hiện tâm hồn mình
trong bài viết.
-Làm văn là môn học giúp học sinh hoàn thành và phát triển năng lực văn
chương.
2.ý nghĩa thực tiễn:
Trong những năm gần đây , xác định được tầm quan trọng của môn làm văn nên
giáo viên dạy văn đã quan tâm đến cách giúp học sinh rèn luyện kĩ năng thao tác
làm văn .
Riêng tôi , tôi cảm thấy rất tâm đắc khi dạy và đọc bài “ Khái quát tác giả
Nguyễn ái Quốc – Hồ Chí Minh “ vì lời dạy của người về kinh nghiệm viết báo ,
làm văn chương . Người nhắc rằng : “ Trước khi cầm bút người viết cần đặt ra và
trả lời thật sáng tỏ bốn câu hỏi : “ Viết cho ai ? “ “ Viết để làm gì ? “ “ Viết cái gì
? “ “ Viết nh- thế nào ? “ . ở vị trí một giáo viên , khi giảng lÝ thuyết cũng nh-
thực hành môn làm văn tôi đã nhiều lần sử dụng bốn câu hỏi trên để khảo sát
trình độ nhận thức và kĩ năng làm văn của học sinh . Mỗi em trả lời một cách -
đúng , sai , mập mờ … thật là thú vị .
Vậy từ cơ sở lÝ luận và thực tiễn trên bản thân tôi xin trao đổi về vấn đề
này xung quanh việc làm một bài văn nghị luận của học sinh phổ thông .
II . Tổ chức hoạt động nhận thức cho học sinh
Về nhận thức , tôi hướng dẫn cho học sinh lần lượt giải đáp các câu hỏi :

1. Giáo viên hướng dẫn học sinh trả lời câu hỏi làm bài văn là “ Viết cho ai “
“ Viết để ai đọc ? “
Đa số các em trả lời : “ Viết cho thầy cô , để thầy cô giáo đọc “
Vì xác định đối tượng đọc văn của mình như thế , nên nội dung của bài vciÕt
thường nhắc lại một cách máy móc bài giảng của thầy cô hoặc thông minh hơn
một chút là “ uốn giọng văn “ theo từng “ gu “ từng “ khẩu vị “ của thầy cô .Thật
là một lầm lẫn tai hại !
ở trường phổ thông , mỗi bài kiểm tra đều có đề bài với những yêu cầu và kiến
thức kĩ năng cụ thể . Vậy trước khi làm bài tôi hướng dẫn các em trả lời câu hỏi
“ viết cho ai ?” một cách chính xác là “ ta viết cho người ra đề , để thuyết phục
tác giả của đề văn “ .
Đối tượng ®äcbµi văn của học sinh là bạn đọc giả tưởng đứng trong nội
dung , yêu cầu của đề văn , chứ không phải thầy cô giáo . Cái đích mà văn
chương hướng tới là đề văn.
Chúng ta – Những thầy cô giáo chỉ nên là “ huấn luyện viên “ đứng ngoài
sân cỏ để nhận xét rút kinh nghiệm và hướng dẫn học sinh “đá bóng vào lưới”.
2 . Câu hỏi 2 : “ Viết để làm gì ?”
Nhiều học sinh trả lời “ Viết để dành điểm cao , để thi đỗ “ . Từ nhận thức
này , trước và trong khi làm bài các em đã lao đi tìm và chép lại các “ Bài văn
mẫu “ “ Bài chọn lọc “ ,thậm chí cả những bài nghiên cứu , bình luận văn chương
đầy chất hàn lâm vì lầm tưởng đấy là “ những áng văn tuyệt hảo “ sẽ làm các thầy
cô lãa mắt .Kết quả là các bài làm kiểu “ tư liệu” ấy như những phát sóng bắn chỉ
thiên , tiếng nổ thì vang trời nhưng chẳng dọa được ai .vì khi chấm bài các giáo
viên dễ dàng nhận ra những dấu hiệu vay mượn , quay cóp .
Vì vậy , với câu hỏi này giáo viên hướng dẫn các em trả lời dứt khoát : “ để
thể hiện kiÐn thức , tâm hồn , tình cảm cùng những kĩ năng cơ bản về văn
chương , về cuộc sống mà mình được học … theo yêu cầu kiểm tra của người ra
đề” . Sau đó hãy nghĩ đến câu trả lời : “để đạt điểm cao” Có nhận thức chính xác
thông thoáng như vậy ,các em mới có thể giải thoát được những hào quang của
những bài mẫu ,tài liệu , để tự mình đi tìm chân lÝ ,tự mình chọn ý , động não để

viết bài văn .
3 . Câu hỏi 3 : “ Viết cái gì ?”
Câu hỏi 4 : “ Viết nh- thế nào ?”
NỊu đã trả lời đúng hai câu hỏi trước , các em dễ dàng trả lời được hai câu
hỏi này .
Khi làm bài , các em cần viết những gì mà đề văn yêu cầu , bằng cách vận dụng
sáng tạo những kiến thức đã được học , những kĩ năng đã được rèn luyện , viết
bằng tất cả trí thông minh bằng sự chân thành của một thanh niên báo cáo kết
quả học tập và phấn đấu trong những năm qua , để ngày mai bước vào đời hoặc
học lên một cách có hiệu quả nhất. III. Hướng dãn thực nghiệm
Từ những nhận thức mang tính lÝ thuyết trên tôi hướng dẫn học sinh thực
hiện vào thực tiễn , trả lời bốn câu hỏi về “ cách viết” trước một đề văn cơ thể .
Anh ( chị ) hãy phân tích sức sống tiềm tàng của nhân vật Mị từ lúc bị bắt
làm con dâu gạt nợ nhà thống lÝ P¸ Tra tới khi trốn khái Hồng Ngài trong truyện
ngắn “Vợ chồng APhủ” của nhà văn Tô Hoài ( Câu 2 - Đề thi chính thức tốt
nghiệp PTTH năm 1999-2000)

1. Viết cho ai ?
Viết cho người ra đề, cho những ai đã từng đọc truyện ngắn “Vợ chồng
APhủ” , từng thú vị trước hình tượng nhân vật cô Mị – một sáng tạo thẩm mĩ ,
giàu ý nghĩa nhân văn của nhà văn Tô Hoài ; cho cả những người chưa đọc
truyện mà mới chỉ nghe tên tác phẩm , từng biết nhà văn Tô Hoài .
Viết để bạn đọc giả tưởng kia hiểu giá trị của tác phẩm , hiểu vẻ đẹp của
hình tượng nhân vật , từ đó mà hiểu thêm cuộc sống , yêu thêm văn chương .
2. Viết để làm gì ?
Viết để trình bày những hiểu biết của mình về tác phẩm văn chương về
những kĩ năng cơ bản làm một bài văn nghị luận theo yêu cầu của đề ra .
“Đại thể trên cơ sở những hiểu biết tương đối chắc chắn về truyện ngắn “ Vợ
chồng Aphñ” , chọn lựa , phân tích những chi tiết tiêu biểu để làm nổi bật sức
sống tiềm tàng

( Tức là sức sống ẩn chứa bên trong ) của nhân vật Mị . Thấy được hai nét tưởng
như đối lập , nhưng lại rất thống nhất ở con người Mị : Có thời điểm cam chịu
nhẫn nhục ,nhưng thực chất ở Mị vẫn tiềm tàng một sức sống : Sức sống ấy được
bc l qua nhng thi im chớnh Khi tt n V Nhng ờm tỡnh mựa xuõn
, khi ct dõy gii thoỏt cho Aphủ v cựng nhau trn khỏi Hng Ngi
V k nng , phi t ra bit cỏch phõn tớch mt nhõn vt trong truyn ngn
.Bit lm mt bi vn ngh lun vn hc ,kt cu cht ch , b cc rừ rng.Din
t tt , khụng mc li chớnh t , dựng t v ng phỏp( Trớch Hng dn
chm ca b giỏo dc v o to)
Ngoi vic trỡnh by ni dung trờn cỏc em cn cho ngi c nhn rừ
nhng rung cm ca mỡnh v mt hỡnh tng thm m , v nhng v p ngụn
ng vn chng Tụ Hoi núi riờng,v p trong sc sng con ngi núi chung .
3. Vit cỏi gỡ ?
Hc sinh cú th tr li : Da vo nhng chi tit truyn , nhng li k ,
nhng c ch , hnh ng tõm trng ca nhõn vt M v mt vi nhõn vt cú liờn
quan ri phõn tớch , giảỉ mó , phỏn oỏn , bỡnh lun bng cỏc lí l c th ,
chớnh xỏc, cht ch qua t ng , cõu vn .GV h-ơngs dn tp trung vo cỏc lun
đểm:
a . M v bi kch n au:
T mt cụ gỏi hn nhiờn, yờu i hiu thoM b bt lm con dõu gt n(
do b m vay nh thng lí Pá Tra)vi cuc sng im lỡm,tm ti,c cựcnh k nụ
l.M au kh phn ng quyt lit v nh n lỏ ngún t t,c sng m nh
cht, cỳi mt bun ri ri , lựi li nh con rựa nuụi trong xó cacú
chng m cng nh khụng.
b .M v din biễn tỡnh cm ý thc:
T kh au n chu ng vỡ b dy vũ y a v th xỏc v ỏp ch v
tinh thn,M b rng buc trong ý ngh mỡnh b b con nh thng lý Pá Tra cúng
trỡnh ma l ngi nh nú ri thỡ ch cũn bit cho n lỳc cht mt xỏc õy
thụi,dn n s tờ lit tinh thn phn khỏng.Lỳc no M cng nhỡn ra ô ca vuụng
bng bn tay ,ch thy mt mu mờ mờ trng trng khụng rừ l sng hay l

nng.Cụ mt ý thc v s sng,thm chớ khụng cũn ngh n cỏí cht na.M
phú mc cuc sng cho nh mnh,cụ khụng cú ý thc v thi gian,khụng nh
lm dõu nh Pá Tra bao nhiờu nm .Vi M ,s chuyn bin ca thi khc:sm
tối,ngày tháng không có ý nghĩa gì,cuộc sống chỉ còn là một màn sương mờ
đục,không dĩ vãng,hiện tại và không tương lai.
c .Mị với sức sống tiềm tàng và sự hồi sinh kì diệu:
Bước chuyển đầu tiên thể hiện sự trỗi dậy của Mị là lòng ham sống,là sự ý
thức trở lại về sự sống,thời gian ,về khát vọng tinh thần(mùa xuân về,những đêm
tình mùa xuân,tiếng sáo gọi bạn tình khiÕnMÞ yêu đời,ham sống,Mị nhớ về ngày
trước,Mị uống rượu…)Mị hành đọng như một con người tự do.Càng bị đè nén áp
bức,sức sống trong con người Mị càng mãnh liệt dâng trào:Mị phơi phới trở
lại,trong lòng đột nhiên vui sướng như những đêm tết ngày trước “Mị trẻ lắm,Mị
vẫn còn trẻ,Mị muốn đi chơi”, từ những sục sôi trong tâm tư đã biến thành hành
động “Mị đến góc nhà lấy ống mỡ ,xắn một miếng bỏ vào đĩa đèn cho sáng”.Có
thể xem đây là hành động thức tỉnh,tự mình thắp sáng ngọn lửa soi mình để thoát
khỏi những đêm dài tăm tối triÒn miên…Cô quÊn lại tóc ,rút cái váy hoa,sửa
soạn đi chơi tết…rồi bị A Sử trãi vào cột.
Bị trãi Mị quên những đớn đau thể xác,quên mình đang bị trãi,cô sống
trong sự giằng xé mãnh liệt giữa niềm khao khát hạnh phúc cháy bángvµ sự thật
tàn bạo lạnh lùng.
Hành động cuối cùng khi Mị cắt dây trói cứu A Phí là hành động có ý
nghĩa quan trọng trong bước ngoặt của đời cô để cứu người và cứu mình,tự giải
phóng khái vòng nô lệ.Nó chứng minh cho sức sống tiềm tàng d¸nh thức từng
bước ý thức và hành động nên sức sống tâm hồn trong Mị là bất diệt.
4. Viết nh- thế nào ?
Với câu hỏi này , giáo viên hướng dẫn học sinh : Viết nh- một bài văn nghị
luận văn học mà mình đã được học , được rèn luyện .
Bố cục 3 phần triển khai các luận đề , luận điểm , luận cứ …rành mạch ,
chặt chẽ , logÝc…ngoài ra chữ viết trình bày cần rõ ràng , cẩn thận ,tỏ rõ thái độ
tôn trọng người đọc và biết trân trọng một sản phẩm tinh thần của chính mình

IV. Kết quả đạt được .

Qua các năm học 2002 đến 2008, tôi nhận thấy những bài văn đạt điểm
cao và tỉ lệ học sinh đạt học lực khá ,trung bình trở lên chiếm tỉ lệ cao đều là
những sản phẩm tinh thần đích thực của những học sinh tự giác tích cực , chăm
chỉ rèn luyện kĩ năng nêu cao tinh thần sáng tạo ,nghiêm túc tự tin khi làm bài .
C . Kết luận
Chúng ta biết rằng : Văn là người , sáng tác văn chương nói chungvà khi
làm một bài văn nghị luận nói riêng , muốn đạt kết quả cao , người viết phải huy
động cả trí tuệ và tâm hồn trên từng câu chữ .
Đã có bao nhiêu sách vở tài liệu ,bàn bạc , hướng dẫn chúng ta về cách viết
cách làm văn . Bốn câu hỏi trong cách viếtcủa mình Bác Hồ chỉ xem là kinh
nghiệm,là sự gợi ý , định hướng cho người cầm bút trước khi viết .Kinh gnhiÖm
ấy tuy giản dị nhưng sâu sắc như là chân lÝ vậy.
Đối với tôi , một giáo viên với công tác giảng dạy chưa nhiều nhưng bốn
câu hỏi ấy của Bác luôn là điều tâm niệm , là chìa khóa để tôi hướng dẫn các em
trong việc thực hành văn chương
Tôi rất mong nhận được sự trao đổi từ các bạn đồng nghiệp .
Ngày tháng năm 2008
Người thực hiện


Thiều Thị Hảo