Mối quan hệ giữa Nguyễn Bỉnh Khiêm - Nguyễn Dữ Phùng Khắc Khoan_6 pptx

Mối quan hệ giữa Nguyễn
Bỉnh Khiêm - Nguyễn Dữ -
Phùng Khắc Khoan

- Còn trong Văn học Việt Nam từ thế kỷ X đến giữa thế kỷ XVIII, Bùi Văn
Nguyên (chủ biên) thì không nói ai phủ chính, mà chỉ cung cấp thông tin
sau: “Theo Vũ Phương Đề trong Công dư tiệp ký thì Nguyễn Dữ là học
trò của Nguyễn Bỉnh Khiêm và là bạn học của Phùng Khắc Khoan, nghĩa
là ông sống chủ yếu trong khoảng nửa đầu thế kỷ XVI. Nguyễn Dữ viết
Truyền kỳ mạn lục trong thời gian ở ẩn và hoàn thành trước năm 1547
là năm ông đưa sách cho Hà Thiện Hán viết lời Tựa” (34).

- Đinh Gia Khánh (chủ biên) trong Văn học Việt Nam thế kỷ X – nửa đầu
thế kỷ XVIII viết: “Theo Ôn Đình hầu Vũ Khâm Lân, người biên soạn
Bạch Vân am cư sĩ phả ký và Ân Quang hầu, người biên tập thơ văn chữ
Hán của Nguyễn Bỉnh Khiêm, thì Nguyễn Dữ không ra làm quan, ẩn cư ở
núi rừng Thanh Hóa và làm ra sách Truyền kỳ mạn lục. Sách ấy được
Nguyễn Bỉnh Khiêm phủ chính, trở thành thiên cổ kỳ bút” (35) (tác giả
viết thiếu tên bài Phả ký và in nhầm tên người biên tập thơ Nguyễn
Bỉnh Khiêm, đúng ra phải là An Quang hầu chứ không phải là Ân Quang
hầu như trong giáo trình).

- Lê Trí Viễn (chủ biên) trong Văn học trung đại Việt Nam viết: “Theo Vũ
Khâm Lân và An Quang hầu thì Truyền kỳ mạn lục có được Nguyễn Bỉnh
Khiêm bổ chính và được Nguyễn Thế Nghi cũng ở đời Mạc diễn ra Quốc
âm, còn theo Công dư tiệp ký của Vũ Phương Đề thì lại được Phùng
Khắc Khoan bổ chính” (36).

- Nguyễn Đăng Na (chủ biên), Văn học trung đại Vệt Nam, tập 1,
“Nguyễn Dữ có thể từng theo học Nguyễn Bỉnh Khiêm (1491-1585). Bởi
theo Công dư tiệp ký của Vũ Phương Đề thì Nguyễn Dữ là học trò của

Nguyễn Bỉnh Khiêm, bạn học với Phùng Khắc Khoan (1528-1613)” và
“Tương truyền Truyền kỳ mạn lục được Nguyễn Thế Nghi diễn Nôm.
Khoảng giữa thế kỷ XVIII bản Nôm này vẫn còn được lưu hành” (37).

- Đoàn Thị Thu Vân (chủ biên), Văn học trung đại Việt Nam (thế kỷ X –
cuối thế kỷ XIX) viết: “Theo Vũ Khâm Lân và An Quang hầu thì Truyền kỳ
mạn lục có được Nguyễn Bỉnh Khiêm bổ chính và được Nguyễn Thế
Nghi cũng ở đời Mạc diễn ra Quốc âm, còn theo Công dư tiệp ký của Vũ
Phương Đề thì lại được Phùng Khắc Khoan bổ chính” (38).
Như vậy, các nhà nghiên cứu hiện nay đa phần dựa theo Vũ Khâm Lân,
Vũ Phương Đề mà nói rằng Nguyễn Bỉnh Khiêm, Phùng Khắc Khoan có
tham gia phủ chính Truyền kỳ mạn lục của Nguyễn Dữ.

2. Để minh định lại vấn đề trên, có lẽ cần xác định lại thời điểm
Nguyễn Dữ viết Truyền kỳ mạn lục.

Vấn đề này trước đây đã có một số nhà nghiên cứu trong và ngoài nước
nêu lại như ở Nhật Bản thì có Áo Dã Thái Tín Lang và Xuyên Bản Bang
Vệ; ở Trung Quốc thì có Trần Khánh Hạo, Trần Ích Nguyên v.v Trong
nước thì có nhiều nhưng trước đó, các nhà nghiên cứu chỉ dựa theo
sách xưa mà viết lại nói theo, chứ không có nghi vấn; còn gần đây nhất
người đặt vấn đề để xác định lại thời điểm Nguyễn Dữ viết sách là nhà
nghiên cứu Nguyễn Phạm Hùng.

- Áo Dã Thái Tín Lang trong Truyền kỳ mạn lục được nhìn như một ví dụ
của văn học An Nam mới cho rằng “Đại khái là trong khoảng thời gian
đời vua Thánh Tông (1460) cho đến đời vua Chiêu Tông (1527) (39).

- Xuyên Bản Bang Vệ trong sách Truyền kỳ mạn lục tiểu khảo thì cho
rằng “sách phải được viết vào giữa thế kỷ XVI” (40).

- Trần Khánh Hạo ở phần “Xuất bản thuyết minh” trong sách Hán văn
Việt Nam tiểu thuyết tùng san đã căn cứ vào cuối thiên truyện Từ Thức
tiên hôn lục có nói đến năm Lê Diên Ninh thứ 5 nên đã cho rằng “sách
được viết xong cũng phải sau năm 1548”, sau đó ông còn căn cứ vào
truyện Kim Hoa thi thoại ký có nói đến cuối năm Đoan Khánh (1506-
1509) để kết luận “thời gian sớm nhất có thể Truyền kỳ mạn lục ra đời
phải là năm 1509” (41).

- Trần Ích Nguyên trong công trình Tiễn đăng tân thoại dữ Truyền kỳ
mạn lục tỷ giảo so sánh đã đi từ bài tựa của Hà Thiện Hán viết cho
Truyền kỳ mạn lục và tiểu truyện về Nguyễn Dữ của Lê Quý Đôn trong
sách Kiến văn tiểu lục để suy đoán rằng “Nguyễn Dữ vào khoảng năm
30 của thế kỷ XVI đã sáng tác Truyền kỳ mạn lục” (42).

- Gần đây nhà nghiên cứu Nguyễn Phạm Hùng trong bài viết “Thử đoán
định lại thân thế Nguyễn Dữ và thời điểm sáng tác Truyền kỳ nạm lục”
đăng trên Tạp chí Nghiên cứu Văn học số 1-2006, trang 123-134, sau
nhiều biện giải và minh chứng tác giả kết luận rằng “Nguyễn Dữ làm
quan và cáo quan về ở ẩn rồi viết Truyền kỳ mạn lục trong khoảng thời
gian trước năm 1527, dưới triều Lê” (43), và “không thể có việc Nguyễn
Bỉnh Khiêm phủ chính sách Truyền kỳ mạn lục để nó có thể trở thành
một áng văn hay, một “thiên cổ kỳ bút”, bởi vì căn cứ vào nội dung tư
tưởng các tác phẩm của hai ông, chúng tôi (tức NPH) đã xác định tư
tưởng thẩm mỹ của hai ông là hoàn toàn khác nhau, thế giới quan và
nhân sinh quan của hai ông cũng khác nhau, từ đó chúng tôi (tức NPH)
rút ra kết luận rằng: Nguyễn Bỉnh Khiêm là người chủ trương cải tạo con
người để bảo vệ trật tự chế độ, còn Nguyễn Dữ lại là người chủ trương
cải tạo chế độ để bảo vệ quyền sống của con người” (44).

Ở đây, về cơ bản chúng tôi đồng ý và xin được nói thêm là trong tất cả
các tư liệu xưa hiện còn có đề cập đến vần đề này đều viết rằng Nguyễn
Dữ sau khi cáo quan trước hoặc trong năm 1527 và viết tập Truyền kỳ.
Sau đó, người cùng thời là Đại Hưng hầu Nguyễn Thế Nghi có diễn Nôm
tác phẩm, còn Đại An Hà Thiện Hán, cũng là người cùng thời, viết tựa
năm 1547 dưới đời Mạc. Thông tin này được chép trong Công dư tiệp
ký tục biên, còn trong của Công dư tiệp ký Vũ Phương Đề (thường để
phân biệt nên gọi nó là Công dư tiệp ký tiền biên), thì trong truyện về
Đại Hưng hầu do cụ Vũ chép, chúng tôi không thấy có chi tiết trên (tức
nói ông Nghi diễn sách ra chữ Nôm).

Bài Tựa của Hà Thiện Hán có một chi tiết cần chú ý: “ông từ quan về
nuôi mẹ cho tròn đạo hiếu, đến mấy năm không đặt chân đến chốn thị
thành, thế rồi ông viết tập lục này để ngụ ý”. Còn Lê Quý Đôn trong Kiến
văn tiểu lục có chép tiểu sử Nguyễn Dữ mà ở trên đã nêu, cũng cung
cấp chi tiết: “Sau vì nhà Mạc thoán đoạt, thề không đi làm quan, ở nhà
dạy học, không đặt chân đến chốn thị thành, viết Truyền kỳ mạn lục
bốn quyển”.
Nhà Thư tịch học Thúc Ngọc Trần Văn Giáp trong Lược truyện các tác
gia Việt Nam, tập 1, có viết: “làm Tri huyện Thanh Toàn rồi xin nghỉ về
nhà nuôi mẹ. Trong khi nghỉ, ông soạn ra bộ Truyền kỳ mạn lục” (45).

Nhờ những thông tin đó mà các nhà nghiên cứu mới nêu ra ức đoán,
suy luận như ở trên đã dẫn.

Như vậy, Nguyễn Dữ viết và hoàn thành tập truyện Truyền kỳ mạn lục
trong khoảng thời gian từ 1527 đến trước năm 1547. Có thể trước cái
mốc năm 1547 nhiều hơn, vì còn phải có thời gian để người đời chuyền
tay nhau đọc và chép lại, Hà Thiện Hán viết Tựa, rồi Nguyễn Thế Nghi
mới có cơ sở để diễn Nôm. Theo thiển ý, có thể Nguyễn Dữ viết tập

truyện này vào năm 1527, và có thể hoàn thành nó trong năm này hoặc
một vài năm sau đó, tức có thể từ khoảng năm 1527 đến trước năm
1530, vì “đương thời được nhiều người ưa thích”. Còn ý kiến phỏng
đoán của Nguyễn Phạm Hùng khi cho rằng Nguyễn Dữ hoàn thành tập
truyện từ trước năm 1527 là cần xem lại, dù nhà nghiên cứu này có
biện minh và lý luận nhiều, mà theo chúng tôi là chưa thuyết phục lắm.
Nhưng đây cũng là một đề xuất nghiêm túc, cần lưu ý để tiếp tục
nghiên cứu và thẩm định thêm.