Giáo trình chẩn đoán và nội khoa thú y part 9 pdf

- Lo i b các th c ăn, nư c u ng có ho c nghi có nhi m đ c (ng đ c qua đư ng
tiêu hóa)
- T y r a ch t đ c bám trên da b ng cách t m, r a,... (ng đ c qua da)
- Lo i b các ngu n g c gây ra khí đ c (ng đ c qua đư ng hô h p)
Thư ng g p nh t d ng ng đ c qua đư ng tiêu hóa. T i đây, ph i làm bi n đ i,
trung hòa, h p ph các ch t đ c r i t y tr chúng ra kh i đư ng tiêu hóa.
Đ làm bi n đ i, ta dùng các ch t đ i kháng. Thí d khi ng đ c ch t ki m, ta dùng
axit acetic, axit citric,... cho u ng. Ng đ c các ancaloid, các cây c có ancaloid, ng
đ c protein đ c, ng đ c các kim lo i n ng, ta dùng tanin (nư c lá chát) cho u ng đ k t
t a ch t đ c.
Đ h p ph ch t đ c, ta dùng các ch t h p ph như: đ t sét, cao lanh; t t nh t là
than ho t tính cho u ng (n u g p, dùng than c i nghi n thành b t m n thay than ho t).
Khi c n, ph i gây nôn (tr ng a và loài nhai l i). Thu c gây nơn thư ng dùng là
apomorphin, enterotonin. Có đi u ki n, r a d dày b ng ng thông th c qu n.
Chú ý:
- C m gây nôn, c m r a d dày khi con v t có r i lo n trí não, con v t co gi t, quá
m i m t, suy ki t, th y thũng ph i, r i lo n tu n hồn, có ch a.
- Trình t ti n hành gi i đ c

đư ng tiêu hóa b ng ch t h p ph như sau:

+ Cho u ng than ho t tính.
+ Cho thu c t y mu i (Na2SO4, MgSO4) đ t y h t than ho t tính đã h p ph ch t
đ c (Khi ng đ c Ba, Pb, thu c t y mu i còn có tác d ng đ i kháng v i Ba và Pb)
N u con v t đã xu t hi n a ch y do ng đ c thì ch cho u ng than ho t, không c n
cho thu c t y.
Khi ng đ c các ch t ki m hay axit, ta không cho u ng than ho t, ch cho u ng
nhi u nư c đ pha lỗng. Sau đó dùng ch t đ i kháng (axit ho c ki m) đ trung hòa.
* X lý ch t đ c đã vào máu:
K t qu nh t là dùng các ch t đ i kháng hóa h c (tham kh o thêm
chuyên khoa đ c ch t h c Thú y)

các sách

V i ch t đ c là kim lo i n ng, ta dùng các thu c: dicaptol, Ca - EDTA đ t o ph c
v i các kim lo i đó, gi i phóng các enzym đã b kim lo i n ng tương ng khóa ch t, m t
ho t tính,...
Tăng cư ng l i ti u đ th i tr ch t đ c (theo nư c ti u) như u ng nhi u nư c,
nư c s c râu ngô, bông mã đ ; ho c ti p truy n nư c đư ng glucoza (sinh lý ng t 5%.)
vào tĩnh m ch.
208


Bên c nh các gi i pháp nói trên, ta ph i đi u tr tri u ch ng như:
- N u suy gi m hô h p, ta dùng thu c kích thích hơ h p (Lobelin, Long não)
- N u r i lo n tim m ch, dùng thu c kích thích trung tâm v n m ch, kích thích tr c
ti p tim m ch.
- N u b sock ta ph i ch ng sock.
- N u có r i lo n nư c và ch t đi n gi i (thơng thư ng là có r i lo n; Sau khi b
nôn, a ch y) ta ph i truy n d ch b sung nư c và ch t đi n gi i (Xem sách chuyên khoa
Dư c lý h c, Ch n đoán n i khoa,...)
- Khi gan, th n có r i lo n công năng ho t đ ng, dùng thu c h tr gan, th n
(actiso).
- Khi c n đ phòng k phát các b nh truy n nhi m, dùng thu c kháng sinh
10.8. PHÒNG NG A NG Đ C
V i các lĩnh v c quan tr ng, ta c n quan tâm đ đ phòng ng đ c m t cách ch
đ ng, tích c c Vi t Nam hi n nay:
- Phòng ng đ c do các thu c b o v th c v t, các hóa ch t b o qu n s n ph m
nông nghi p.
- Phịng ng đ c do cây c có đ c (m c

bãi chăn, l n trong c khi thu ho ch,…)

- Phòng ng đ c do th c ăn d tr , th c ăn h n h p có nhi m vi sinh v t (nh t là
n m m c).
- Phòng ng đ c do dùng thu c thú y.
- Phịng ng đ c do ơ nhi m môi trư ng (v y nhi m cho cây c , nư c u ng,…).
- Phòng ng đ c do h u qu c a chi n tranh hóa h c (Nơi b r i ch t đ c th i chi n
tranh ho c các kh năng khác).
Vi c phịng ng a ng đ c có vai trị quan tr ng không ch v i gia súc, gia c m mà
c v i các lồi ni th y s n, ong m t,...Chúng ta c n quán tri t phương châm: "Phòng
đ c hơn gi i đ c".
10.9. M T S D NG NG
VI T NAM

Đ C THƯ NG G P

GIA SÚC, GIA C M T I

10.9.1. Ng đ c hóa ch t b o v th c v t
Vi t Nam, hàng năm s d ng không dư i 30 ngàn t n hóa ch t b o v th c v t.
Bao g m nhi u nhóm khác nhau:
1. Thu c tr cơn trùng (inserticid)
2. Thu c tr kí sinh trùng thân det (Aficid)
209


3. Thu
4. Thu
5. Thu
6. Thu

7. Thu
8. Thu
9. Thu
10. Thu
11. Thu
12. Thu
13. Thu

c di
c di
c di
c di
c di
c tr
c tr
c di
c di
c di
c di

t tr ng ký sinh trùng (Ovicid)
t u trùng (Larvicid)
t tr ng và u trùng (Ovolarvicid)
t tuy n trùng (Nematocid)
t n m (Fungicid)
c (Herbicid)
sâu thân m m (Molluskicid)
t chu t (Raticid)
t giáp xác cánh c ng (Radenticid)
t đơn bào (Zoocid)

t t t c các lo i sinh v t (Omnicid)

Trong th c t , thư ng dùng các lo i thu c đa giá, cùng lúc di t đư c nhi u lo i sâu
b nh khác nhau.
Trên đây chưa k đ n các thu c tr b nh h i do vi trùng, virus. N u k , danh m c
thu c còn m r ng thêm r t nhi u.
Th ng kê cho th y: Trên th gi i hi n có trên 1300 ch ng lo i ho t ch t b o v th c
v t khác nhau.
Trong tương lai, s còn tăng nhi u. Đ c bi t đ c l c c a chúng s tăng g p nhi u
l n so v i các thu c hi n nay. Đây là nguy cơ l n gây đ c h i cho gi i đ ng v t có ích.
Th h thu c b o v th c v t th 4 đã ra đ i. Ch c n 10g cho c 1ha đ t canh tác. Th
h thu c b o v th c v t th 5 s còn đ c hơn n a. N u khơng có chi n lư c s d ng
đúng đ n, h p lý, ch c ch n h u qu cho ngh chăn nuôi gia súc, gia c m, th y s n, ong
m t,...và c cho con ngư i không th lư ng h t đư c.
V m t hóa h c, hóa ch t b o v th c v t ph bi n đang s d ng
nhóm ch y u sau:

Vi t Nam có các

- Các carburhydro ch a clo.
- Các phospho h u cơ
- Các carbamat
- Các h p ch t chi t xu t t th c v t như nicotin, pyrethrin, rotenon,...
- Các ch t khác: thu c tr c nhóm dinitrophenol, các d n xu t c a axit
phenoxyacetic.,…Thu c di t chu t v i các d n xu t cumarin, phosphur k m,…
T t c các hóa ch t b o v th c v t đ u đ c h i đ i v i ngư i và v t ni
có khác nhau, tùy thu c li u lư ng và cách dùng.

m cđ

Trên th trư ng hi n nay, có nh ng tài li u đã qu ng cáo cho m t s hóa ch t b o v
th c v t “ch đ c v i lồi máu l nh; khơng đ c v i lồi máu nóng”. Chúng ta c n c nh
210


giác, th n tr ng v i nh ng l i khuy n cáo thương m i đó cho dù đúng là các đ ng v t
máu nóng ít b đ c hơn các đ ng v t máu l nh.
a. Ng đ c hóa ch t b o v th c v t nhóm Phospho h u cơ (P - HC)
* Các hóa ch t b o v th c v t nhóm Phospho h u cơ đang dùng ph bi n
Nam bao g m m t s ch ph m sau:

Vi t

1. Monocro - tophos
2. Methylparathion.
3. Monito (Methanidophos)
4. Hinosan (Ediphenphos)
5. Dimethoat (Bi - 58)
6. Diazinon (Basudin)
7. Dipterex (Clorophos)
8. Sumithion (Fenitrothion)
9. Kitazin (Iprobenphos)
10. Acephat
11. Malathion(Carbophos)
Các thu c trên ph n l n dùng đ di t sâu, m t s di t nh n, tuy n trùng, n m, r y.
Các phospho h u cơ có th ng m, trơi vào đ t, vào khí quy n (khi phun). M t ph n
đư c phân h y b i các ph n ng hóa h c, ánh sáng ho c b i các vi sinh v t trong đ t.
Ph n l n t n lưu trong môi trư ng m t th i gian. Lo i phân h y nhanh cũng ph i 1 - 2
tu n; lo i trung bình sau 1 - 18 tháng; lo i b n v ng là không phân h y sau 2 năm tr
lên. Hóa ch t b o v th c v t càng ch m phân h y, càng gây nhi u tác h i x u đ n môi

sinh (trong đ t, h i cho sinh v t đ t; trôi xu ng ao h , sông su i h i cho cá tôm,... Th m
sâu xu ng t ng nư c ng m, gây h i cho ngu n nư c s ch. T t c đ u s nh hư ng đ c
h i tr c ti p ho c gián ti p đ n đ i s ng con ngư i và v t nuôi.
* Đ c tính c a các phospho h u cơ
Căn c vào DL50 (li u gây ch t 50% đ ng v t thí nghi m) trên chu t c ng tr ng và
chu t nh t tr ng, các ch t trong danh m c trên, đ c l c cao nh t là ch t Monocro (có s
th t 1) DL50 = 8 - 23 mg/kg kh i lư ng cơ th , gi m d n đ n ch t có s th t 10 là
Malathion, DL50 = 2800 mg/kg kh i lư ng cơ th .
* Cơ ch gây ng đ c

v t nuôi:

nh hư ng quá trình d n truy n xung đ ng th n kinh, thông qua cơ ch phospho
h u cơ phong t a, c ch enzym acetylcholinesteraza (AchE) là enzym phân h y
acetylcholin (m t ch t hóa h c trung gian các synap th n kinh). Do đó acetylcholin
tích lũy l i, gây co gi t th n kinh (lúc đ u). Sau th i gian co gi t m nh liên t c, con v t
suy ki t do h t năng lư ng, t đó d n t i tê li t.
211


Tuy nhiên, m i lồi v t ni, tính m n c m c a chúng đ i v i t ng lo i hóa ch t
trên cũng khác nhau. Do đó đ đ c trên t ng lồi v t nuôi cũng s khác nhau (Tham
kh o thêm sách Đ c ch t h c Thú y - Đ i h c Nông nghi p Hà N i). Mèo thư ng
m n c m v i phospho h u cơ hơn chó. Gia c m ít m n c m hơn gia súc.
* Ch n đoán ng đ c:
Do th n kinh, trư c h t là th n kinh phó giao c m b kích thích m nh nên có th
quan sát th y:
- Co th t cơ trơn: con v t đau b ng. Khi đ ng, cong lưng lên, b n ch n. Gia c m sã
cánh, đ u quay v phía lưng. Ph qu n co th t gây khó th , cơ bàng quang co th t, gây
bài nư c ti u liên t c nhưng v i lư ng ít. Đ ng t m t co nh , gi m ph n x v i ánh

sáng.
- Kích thích các tuy n ngo i ti t: ch y nư c rãi,
sùi b t mép, tốt m hơi, ch y nư c m t, nhi u
d ch ph qu n ti t ra làm tăng thêm khó th .
- Nơn, a ch y và a đái không t ch đư c.
- Suy hô h p (khó th , th nơng)
- Nh p tim ch m và cu i cùng tim ng ng co bóp.
- Các cơ vân co gi t (lúc đ u) sau đó tê li t.
Khi cơ hô h p tê li t, con v t ng t và ch t.
Trư ng h p ng đ c bán c p hay trư ng di n:
Ch y u nh n bi t qua các d u hi u y u cơ, li t cơ, Hình 10.1. Gà trúng đ c h p ch t
m t m i, a ch y kéo dài. B nh di n bi n có khi vài
phospho h u cơ
tháng ho c c năm, d n đ n teo cơ. Nguyên nhân
ch y u là các s i th n kinh - cơ b li t. H th ng mi n d ch suy gi m, d k phát các
b nh truy n nhi m.
* Đi u tr : áp d ng các bi n pháp h n ch h p thu ch t đ c.
- N u ng đ c qua da (phun thu c tr ngo i ký sinh trùng): t m xà phòng, d i nư c,
t y r a h t, r i lau khô.
- N u ng đ c qua đư ng tiêu hóa thì ti n hành theo trình t sau:
+ R a d dày cho bị, ng a, gây nơn cho chó và l n đ t ng h t ch t đ c ra ngồi.
+ Cho u ng than ho t tính đ h p ph ch t đ c 30 - 50g/con (nhi u, ít do linh ho t
c a th y thu c thú y)
+ N u con v t không a ch y, dùng thu c t y mu i t y h t than ho t đã h p ph ch t đ c.
+ Dùng thu c đ i kháng: Atropin 0,5 - 1,0 mg/kg TT tiêm dư i da ho c b p th t.
V i gà mái đ có th dùng t i 4 - 5 mg/kg TT. Ngồi Atropin cịn có các thu c 2 - PAM
20 mg/kg TT tiêm b p, Toxogonin 2 - 8 mg/kg TT.
212

+ B sung nư c và ch t đi n gi i khi con v t b a ch y, nôn. Sinh lý ng t (đư ng
glucoza 5%) và sinh lý m n (NaCl 0,9%). Khi có đi u ki n, dùng dung d ch Lactat
ringer,…
+ C i thi n ch t lư ng b a ăn cho gia súc, tăng thêm các vitamin nhóm B, C.
+ Tăng cư ng tu n hồn, hơ h p: long não nư c, Digitalin, Simpetanin
+ Chăm sóc h lý t t.
b. Ng đ c hóa ch t b o v th c v t nhóm h p ch t clo h u cơ
Các hóa ch t b o v th c v t nhóm clo h u cơ thư ng dùng
Hexaconazol (Anvil), Lindan, Aldrin, Endrin, Methoxyclor,
Paradiclorobenzen.,…

Vi t Nam:
Heptaclor,

Do tính đ c, tính tích lũy và tính b n v ng lâu dài trong sinh quy n c a các Clo h u
cơ nên nhi u ch t đã b c m s d ng (DDT). M t s ch t dùng h n ch và có ki m sốt.
Dioxin, ch t đ c da cam, cũng n m trong nhóm các ch t đ c này.
* Cơ ch gây đ c:
- Làm thay đ i ho t đ ng c a kênh Na+ và K+
kinh.

màng t bào, nh t là t bào th n

- Làm thay đ i h th ng chuy n hóa GABA c a t bào th n kinh.
- Kích thích tr c ti p lên các neuron th n kinh.
- Gây tích lũy acetylcholin và serotonin trong não, d n đ n r i lo n ho t đ ng th n
kinh.
- Nhi u ch t gây quái thai, ung thư và các b nh hi m nghèo khác.
- M t s ch t làm tim nh y c m hơn v i catecholamin do đó gây lo n nh p tim.
* Ch n đoán ng đ c: D a vào tri u ch ng

- đư ng tiêu hóa: ti t nhi u nư c b t, nôn m a, đau b ng, a ch y (cũng gi ng
như các phospho h u cơ)
- th n kinh: con v t b n ch n (lúc đ u) s hãi, sau đó run cơ, m t đi u hịa v n
đ ng. Con v t r t m t m i (do r i lo n h bơm Na+ và K+ các t bào). Có nh ng cơn
đ ng kinh, co gi t toàn thân.
- Tim m ch: ngo i tâm thu (tâm th t) nh p nhanh. Rung tâm th t. Cu i cùng tr y
tim m ch.
- N u ng đ c di n bi n ch m, có th th y các d u hi u nhi m đ c gan: gan to, m
r ng vùng gan (khi gõ), vàng niêm m c (m t).
Chú ý: Tùy t ng ch t, t ng lo i gia súc mà có thêm nh ng bi u hi n riêng (có th
tham kh o sách Đ c ch t h c Thú y - Đ i h c Nông nghi p Hà N i).
213


* Đi u tr : Nói chung, gi ng như đi u tr ng đ c phospho h u cơ. Đi u tr lo i ng
đ c này cịn có m t s đ c thù riêng:
- H n ch t n thương gan, th n: truy n dung d ch Glucoza 20 - 30% t 500 - 800ml
cho đ i gia súc, 300 - 500ml cho ti u gia súc, vitamin B1, Polyvitamin.
- Ch ng co gi t, run cơ: uretan, pentotal, phenobarbital.
- Khơng có thu c đ i kháng đ c hi u.
- Chăm sóc h lý t t.
c. Ng đ c hóa ch t b o v th c v t nhóm Carbamat
Carbamat là nh ng d n xu t c a axit carbamic, thiocarbamic và dithiocarbamic.
M t s thu c dùng ph
Cartap, Butocarboxym.

bi n

Vi t Nam: Carbaryl, Iso procard, Fenobucard,

* Cơ ch và bi u hi n ng đ c:
- Các carbamat
c ch
enzym
acetylcholinesteraza, ch y u
gan.
nơi
khác có nh hư ng nhưng nhanh h i ph c;
khơng b n như trư ng h p phospho h u cơ
v i enzym này.
- Carbamat c ch nhi u lo i enzym
microsom
gan. Như c ch NADPH citocrom,
C
reductaza,
aldoza,
phosphofructokinaza, gluco - 6 - phosphataza.

Hình 10.2. Dê trúng đ c carbamid

- M t s ch t có nh hư ng đ n s phát tri n c a thai.
- Kích thích niêm m c. Do đó ch y rãi, nơn, a ch y.
- Co đ ng t m t, r i lo n th giác.
- Th khó, suy cơ, run cơ, co gi t.
- Lo n nh p tim
* Đi u tr ng đ c: Thu c đ i kháng là Atropin sulphat.
C m s d ng các thu c có tác d ng khôi ph c cholinesteraza (như Toxogonin,
PAM). Đi u này khác v i hai nhóm hóa ch t b o v th c v t nói trên.
Các gi i pháp khác, tương t như gi i đ c phospho h u cơ và clo h u cơ.
d. Ng đ c s n (Khoai mỳ)

M t s th c v t có ch a glucozit lo i cyanogenetic. Dư i tác d ng c a các enzym
đ c hi u, các cyanogenetic này b th y phân cho ra HCN và đư ng. M t s
cyanogenetic thư ng g p trong các cây c :
214


- Trong s n (khoai mì), trong h t lanh, đ u Java có ch t Linamarin (95%) và
Linustatin (5%).
- Trong h t đ u mèo có Vicianin.
- Trong h t và lá đào, m n, táo có Amygdalin.
- Trong c sudan non, các lo i cao lương có Durrin.
- C ba lá (hoa tr ng) có Lotaustralin.
Lo i th c v t nào, n u 100g s n ph m (lá, qu , c ..) gi i phóng ra 20mg HCN, đư c
coi là th c v t đ c; gi i phóng ra 60mg là c c đ c. Gia súc s ch t khi ăn ph i 1 lư ng
các cây c có cyanogenetic n u lư ng đó ăn vào gi i phóng ra 3,9mg HCN /kg TT).
Bón phân hóa h c và s d ng các ch t kích thích sinh trư ng (2,4D) s làm tăng
hàm lư ng cyanogenetic trong cây c .
Nghiên c u trên s n Phú Th , Dương Thanh Liêm và m t s tác gi khác cho bi t:
trong v l a c s n có 7,6 mg/100g; v dày 21,6 mg/100g. Hai đ u c có 16,2 mg/100g.
Ru t c s n, ph n ăn đư c có 9,72 mg/100g; lõi c s n có 15,8 mg/100g.
- Lá non gi ng s n Dù có 36,48 mg/100g; gi ng s n Gịn có 14,76 mg/100g.
- Đ t non gi ng s n Dù có 44,23 mg/100g; gi ng s n Gịn có 18,08 mg/100g.
* S hình thành ng đ c:
HCN t glucozit lo i cyanogenetic th y phân ra s phân ly thành ion CN - (Cyanid).
Các cyanid k t h p v i Fe+3 có trong các enzym xúc tác q trình hơ h p t bào (đ c
bi t cytocrom oxydaza) t o thành các ph c h p, làm m t ho t tính enzym, do đó n i hơ
h p t bào b đình tr ; ph c h p CN- v i Fe+3 có th phân ly tr l i, gi i phóng enzym
thoát kh i s ki m ch c a CN- (CN- không tác d ng t o ph c h p v i Fe+2
Hemoglobin).
Nhưng CN- cũng g n vào Fe+2 c a Hemoglobin, chi m ch c a oxy, t o thành

methemoglobin. Khi thư ng xuyên ăn s n ho c các rau c khác có cyanogenetic s tác
đ ng x u lên tuy n giáp tr ng, c nh tranh không cho Iod g n vào hormon c a tuy n
giáp gây b nh bư u c .
Khi ng đ c s n, con v t m i đ u th d c vì CN - kích thích các cơ quan th c m hơ
h p. Ti p đó các t bào, đ c bi t t bào th n kinh b ng t, thi u oxy (n i hơ h p), do đó
con v t co gi t (do ng t hô h p). Ti p theo là tê li t và ch t.
* Phịng ng đ c:
Khơng cho gia súc ăn nhi u các lo i th c ăn có cyanogenetic, đ c bi t là s n. Tùy
theo l a tu i và kh i lư ng v t nuôi, cao nh t, cho ăn không quá 30% kh u ph n (tham
kh o thêm các tài li u dinh dư ng gia súc). N u cho ăn tươi, ph i ngâm nư c, n u
chín k , khi sôi m vung đ HCN bay theo hơi nư c thoát kh i s n. Ho c men rư u.
N m men có tác d ng phân gi i glucozit và HCN thành ít đ c.
215


* Đi u tr ng đ c:
Trư ng h p ng đ c n ng, ph i kh n trương, n u ch m s không c u đư c. Ph i
ti n hành theo nguyên t c:
- T o thành các ph c h p v i CNbào t ch c cơ quan.

ngay trong máu, không cho xâm nh p vào t

- Tách CN- ra kh i các enzym mà chúng đã khóa, nhanh chóng gi i phóng các
enzym n i hô h p t bào.
- Th i tr và trung hòa các th c ăn trong d dày, ru t.
C th ti n hành:
- Tiêm tĩnh m ch cho gia súc dung d ch 20% natri nitrit. Tiêm ch m, li u 3 - 4
mg/kgTT đ t o nên hi n tư ng methemoglobin. Bi n s t hóa tr 2 c a hemoglobin
thành s t hóa tr 3.
- Lúc này cyanid (CN-) s k t h p v i s t 3 c a hemoglobin t o thành

cyanmethemoglobin. Do đó enzym cytocrom oxydaza đư c gi i phóng tr l i ho t
đ ng, c u con v t kh i b ng t n i hô h p.
- Ti p theo ta tiêm tĩnh m ch 30ml dung d ch 20% natri thiosulfat (ph i đ t 10 - 15
mg/kgTT) đ gi i tr cyanmethemoglobin.
- N u hi n tư ng methemoglobin n ng, ta tiêm xanh metylen đ gi i đ c. Tiêm tĩnh
m ch (v i bò) 50ml dung d ch xanh metylen 1% trong dung d ch glucoza 25%.
- Tiêm tr tim: cafein 20% 5 - 10ml, tiêm dư i da.
- Chăm sóc, h lý t t.
e. Ng đ c mu i ăn (NaCl)
R t thư ng g p trong chăn nuôi

nư c ta, nh t là chăn nuôi gà, l n. Đôi khi

bị.

* Ngun nhân:
- Cho NaCl vào th c ăn khơng đúng t l quy đ nh.
- Nh m l n, cho gà ăn b t cá c a l n (hàm lư ng NaCl trong b t cá này cao).
- Tuy li u lư ng NaCl trong th c ăn bình thư ng, đúng quy đ nh nhưng gia súc, gia
c m không đư c u ng nư c đ y đ . Ngay c khi lư ng NaCl cho ăn th p; nhưng cơ th
thi u nư c cũng gây ng đ c.
Trong th c ăn h n h p, khi tr n không đ u, mu i ch nhi u, ch ít s có con b ng đ c.
Th c ăn th a hàng ngày, nư c dưa, nư c cà mu i,.. đư c các gia đình t n d ng
nhưng không chú ý đúng m c, d n t i ng đ c.
* Đ c tính:
- l n cho ăn 2 - 4 g/kg TT đã gây đ c.
- Gia c m 4,5 g/kg TT là li u gây ch t.
216

- Bò 1000 - 3000g/con; ng a 750 - 2000g; chó 30 - 60g cho ăn 1 l n đã gi t ch t
con v t.
- Trư ng h p thi u nư c, li u lư ng gây đ c th p hơn r t nhi u. Thí d : v i l n,
th c ăn có 2,5% mu i s ng đ c. Nhưng n u không cho l n u ng nư c trong kho ng
24 - 36 gi mà cho ăn th c ăn có 0,7 - 0,8% NaCl đã gây đ c n ng.
- Gia súc non và gia súc có ch a m n c m mu i ăn cao hơn gia súc trư ng thành,
khơng ch a.
- Các ion natri có vai trị quy t đ nh trong quá trình ng đ c ch không ph i ion clo.
- Khi ng đ c NaCl, con v t u ng nhi u nư c đ tăng th i tr Na+ ra kh i cơ th .
Nguy hi m l n nh t là áp l c th m th u c a các t bào thay đ i b i ng đ c NaCl.
- Gia c m, đ c bi t là gia c m non r t
d b ng đ c NaCl vì: th n c a chúng
khơng hồn thi n và vì protein huy t
thanh c a chúng th p hơn các con v t
khác (hình 10.30). Ngồi ra cịn vì v giác
và kh u giác c a gia c m r t kém, chúng
không t phân bi t t t gi a m n, nh t đ
tránh.
- L n, bò ng đ c đ u r t khát nư c,
b ăn, ch y rãi đ c dính, nơn, a ch y,
dáng đi u u o i, ng i như chó, quay đ o,
lo ng cho ng r i hơn mê.

Hình 10.3. Tri u ch ng gà trúng đ c mu i

- gà ng đ c: khát nư c, khó th , a l ng, sau đó đ u và c quay g p v lưng,
quay cu ng, n m li t m t ch .
- Gia súc và gia c m ng đ c s ch t sau 24 - 30 gi , có khi ch t hàng l at.
Ch n đốn: m khám khó k t lu n đư c vì

m i con v t có m t bi u hi n.

Phòng: th n tr ng khi cho ăn th c ăn có NaCl và cho u ng nư c đ y đ .
Tr : khơng có thu c đ c hi u. C n cho con v t u ng nhi u nư c (nhưng không cho
u ng nhi u đ t ng t, gây phì não c p, b nh lý càng n ng n hơn). Dùng các ch ph m
canxi cho u ng ho c tiêm đ c nh tranh v i các ion Na+, giúp gi m thi t h i.
g. Ng đ c n m m c
R t đa d ng.

bài này ch gi i thi u ng đ c Aflatoxin.

Aflatoxin do n m Aspergillus flavus và Aspergillus parasiticus s n sinh ra.
Đã bi t đư c 12 lo i Aflatoxin khác nhau, đư c ký hi u là B1, B2, G1, G2, M1, M2,...
N m Aspergillus ký sinh nhi u trên ngô h t và các h t c c khác khi b m và nóng
217


* Đ c tính:
Aflatoxin và các ch t chuy n hóa c a nó trong cơ th có tác d ng gây r i lo n ho c
làm ng ng tr s t ng h p AND và ARN; t đó làm phát sinh các đ t bi n; tiêu gi m
t ng h p protein. H u qu nguy hi m là gây ung thư (đ c bi t ung thư gan), quái thai.
Đ m n c m và ng đ c gia súc và gia c m x p th t gi m d n như sau:
Gia c m > l n > trâu, bò > dê, c u.
Trong gia c m: v t con > gà tây > ng ng > trĩ > gà dị.
Aflatoxin tích lũy lâu b n, trong các mô c a cơ th v t ni. Do đó, ngư i tiêu dùng
n u thư ng xuyên s d ng các s n ph m này cũng s có nguy cơ ung thư, quái thai.
* Phòng đ c:
- K thu t canh tác trên đ ng ru ng t t đ h n ch s lây nhi m c a n m m c.
- B o qu n th c ăn và nguyên li u ch bi n th c ăn t t. Đ nơi khơ, mát, có th h n ch
n m m c phát tri n. S d ng các ch t b o qu n đúng cách, h p lý đ ch ng n m m c.

- Không cho v t nuôi s d ng th c ăn m c.
- S d ng các gi i pháp kh đ c tính c a Aflatoxin trong đư ng tiêu hóa v t nuôi:
dùng các ch t h p ph như than h at tính, khống sét, các ch t trùng phân.
* Tr : khơng có thu c đi u tr đ c hi u. Có th áp d ng m t s gi i pháp tích c c:
- Dùng các ch ph m sinh h c làm vơ ho t Aflatoxin. Thí d ch ph m Mycofix
Plus đang bán trên th trư ng c a hãng Biomin.
- Dùng các ch ph m có ch a curcumin (b t c ngh ) cũng có tác d ng h n ch liên
k t gi a Aflatoxin và ADN, gi m quá trình ung thư. Ch ph m t Actiso tăng cư ng
công năng gi i đ c c a gan v i các ch t đ c, trong đó có Aflatoxin.
h. Các d ng ng đ c khác
Có r t nhi u d ng ng đ c như:
- Ng đ c các ancaloid trong th c v t: solanin trong m m khoai tây, nicotin trong
thân cây thu c lá, thu c lào.
- Ng đ c bã rư u.
- Ng đ c b chu t.
- Ng đ c thu c thú y (r t phong phú)
- Ng đ c các Saponozid.
- Ng đ c phân hóa h c.
- Ng đ c b i các ch t đ c t đ ng v t

218


TÀI LI U THAM KH O
1.

Nguy n Th Minh An và c ng s . N i khoa cơ s (tri u ch ng h c n i khoa, t p
I), Nhà xu t b n Y h c, Hà N i - 2001.

2.

Nguy n Th Minh An và c ng s . N i khoa cơ s (tri u ch ng h c n i khoa, t p
II), Nhà xu t b n Y h c, Hà N i - 2001.

3.

D án tăng cư ng công tác thú y Vi t Nam (SVSV). C m nang thú y. Hà N i 2002.

4.

Phùng Đ c Cam. B nh tiêu ch y, Nhà xu t b n Y h c, Hà N i - 2003.

5.

Nguy n Đ c Công và c ng s . B nh h c n i khoa, Nhà xu t b n Quân đ i nhân
dân, Hà N i - 2002.

6.

Vũ Văn Đính và c ng s . Đi u dư ng n i khoa, Nhà xu t b n Y h c, Hà N i 1999.

7.

Ph m Kh c Hi u, Lê Th Ng c Di p, Bùi Th Tho. Dư c lý h c thú y, Nhà xu t
b n Nông nghi p, Hà N i - 1997.

8.

Hồng Tích Huy n và c ng s . Hư ng d n s d ng kháng sinh, Nhà xu t b n Y
h c, Hà N i - 2001.

9.

Nguy n Ng c Lanh, Văn Đình Hoa, Phan Th Thu Oanh, Tr n Th Chinh. Sinh
lý b nh h c, Nhà xu t b n Y h c, Hà N i - 2002.

10.

Nguy n Đ c Lưu, Nguy n H u Vũ. Thu c thú y và cách s d ng, Nhà xu t b n
Nông nghi p, H N i - 1997.

11.

Hồ Văn Nam, Nguyễn Thị Đ o Nguyên, Phạm Ngọc Thạch. Bệnh nội khoa gia
súc, Nh xuất bản Nông Nghiệp, 1997.

12.

Hồ Văn Nam, Nguyễn Thị Đ o Nguyên, Phạm Ngọc Thạch. Chẩn đoán lâm
s ng thú y. Nh xuất bản Nông Nghiệp, 1997.

13.

Ph m Ng c Th ch, H Văn Nam, Chu Đ c Th ng, B nh n i khoa gia súc, Nhà
xu t b n Nông Nghi p, 2006.

14.

Ph m Ng c Th ch, Đ Th Nga. Giáo trình ch n đốn b nh và b nh n i khoa,
Nhà xu t b n Hà N i, 2006.

15.

Ph m Ng c Th ch, Dương Th Anh Đào, Ph m Kh c Hi u, Nguy n Th Kim
Thành, Chu Đ c Th ng, Chu Đình T i. Ch n đoán b nh và b nh n i khoa Thú
y, Nhà xu t b n giáo d c, Hà N i - 2008.

16.

Hòa Ph ng. Phòng và ch a các ca ng đ c thư ng g p, Nhà xu t b n Y h c, Hà
N i - 2004.
219


17.

Nguy n Khánh Tr ch và c ng s . Đi u tr h c n i khoa t p I, Nhà xu t b n Y
h c, Hà N i - 2002.

18.

Nguy n Khánh Tr ch và c ng s . Đi u tr h c n i khoa t p II, Nhà xu t b n Y
h c, Hà N i - 2002.

19.

Ph m Văn Vinh. Siêu âm tim và b nh lý tim m ch, Nhà xu t b n Y h c - Thành
ph H Chí Minh - 2001.

20.

Vũ Đình Vinh, Lê Văn Hương. Sinh hóa lâm sàng (quy n m t), Trư ng đ i h c
Quân y, 1971.

21.

Adam D.H, Adu D. Non - steroidal antiimflamatory drugs and the kidney,
Oxford textbook of clinical nephrology Vol 1. 819 - 825.

22.

ARon D.C Tyrrell J.B. Cushing syndrome problem in diagnosis medicine,
Baltimore - 1991.

23.

Brauwald. Heart disease. W.B - Sauders company, 1997.

24.

Brenner B.M, Mackenzie h.s. Effects of nephron loss on renal excetory
mechanism, Principles of internation medicine, MC graw - hill book company,
1998.

25.

Bradford P.Smith, DVM, Diplomate ACVIM. Large animal internal medicine,
The C.V.Mosby Company, 1990.

26.

Carl A.Osbrone, Jody W.publulich. Kirk's current veterinary therapy XII (Small
animal practice). W.B.Saunders company, 1999.

27.

J.H.Green. Basic clinical physiology, Oxford University press, New York,
Toronto - 2000.

28.

Jonh K.Dunn, MVetSc, BVM&S, Dsam, Dipecvim, Mrcvs. Textbook of small
animal medicine, W.B.Saunders company, 1999.

29.

Harrision. Principles of internation medicine, MC graw - hill book company,
1998.

30.

Stephen J.Ettinger, Edward C.Feldman, VDM. Textbook of veterinary internal
medicine (Diseases of the Dog and Cat), W.B.Saunders company, 1990.

31.

Timothy H.Ogilvie, DVM, MSc. First edition, Large animal internal medicine,
Willams & Wilkins a Waverly company, 1998.

220

M CL C
L i nói đ u

3

Ph n th nh t. CH N ĐOÁN LÂM SÀNG THÚ Y

5

Chương 1. Đ I CƯƠNG V CH N ĐOÁN B NH

5

1.1. KHÁI NI M V CH N ĐOÁN VÀ PHÂN LO I CH N ĐOÁN

5

1.2. KHÁI NI M V TRI U CH NG VÀ PHÂN LO I TRI U CH NG

7

1.3. KHÁI NI M V TIÊN LƯ NG VÀ PHÂN LO I TIÊN LƯ NG

9

1.4. PHƯƠNG PHÁP G N VÀ C Đ NH GIA SÚC

9

1.5. CÁC PHƯƠNG PHÁP KHÁM B NH

Chương 2. TRÌNH T

KHÁM B NH

14

21

2.1. H I B NH (h i ch nhà v con v t m)

21

2.2. KHÁM CHUNG

23

2.3. S N N VÀ KHÁM CÁC CƠ QUAN

25

2.4. KHÁM THÂN NHI T

27

Chương 3. KHÁM CÁC KHÍ QUAN TRONG CƠ TH

31

3.1. KHÁM H TIM M CH

31

3.2. KHÁM H HÔ H P

38

3.3. KHÁM H TIÊU HOÁ

49

3.4. KHÁM H TH NG TI T NI U

67

3.5. KHÁM H TH NG TH N KINH

84

Ph n th hai. B NH N I KHOA THÚ Y
Chương 4. N I KHOA Đ I CƯƠNG

92
92

4.1. KHÁI NI M V B NH

92

4.2. NGUYÊN NHÂN GÂY B NH

97

221


4.3. CÁC TH I KỲ TI N TRI N C A M T B NH

99

4.4. Đ I CƯƠNG V ĐI U TR H C

100

4.5. TRUY N D CH

112

Chương 5. B NH

H HÔ H P (Diseases of the respiratory system)

114

5.1. B NH CH Y MÁU MŨI (Rhinorrhagia)

115

5.2. B NH VIÊM PH QU N CATA C P TÍNH (Bronchitis catarrhalis acuta)

117

5.3. B NH VIÊM PH QU N PH I (Broncho pneumonia catarrhalis)

120

5.4. B NH VIÊM PH I THUỲ (Pneumonia crouposa)

123

5.5. B NH VIÊM MÀNG PH I (Pleuritis)

126

5.6. B NH VIÊM PH I C A GIA SÚC NON (Pneumonia of the suckling animal)

129

Chương 6. B NH

H TIÊU HOÁ

132

6.1. B NH VIÊM MI NG (Stomatitis)

132

6.2. T C TH C QU N (Obturatio Oesophagi)

136

6.3. B NH

139

D DÀY VÀ RU T C A LOÀI NHAI L I (Diseases of ruminant)

6.4. B NH B I TH C D C (Dilatatio acuta ruminis íngestis)

141

6.5. LI T D C (Atomia ruminis)

143

6.6. CHƯ NG HƠI D C C P TÍNH (Tympania ruminis acuta)

147

6.7. T C NGH N D LÁ SÁCH (Obturatio omasi)

150

6.8. VIÊM D DÀY - RU T (Gastro enteritio)

152

6.9. VIÊM RU T CATA C P (Enteritis catarrhalis acuta)

155

6.10. VIÊM RU T CATA M N TÍNH (Enteritis catarrhalis chronica)

159

6.11. CH NG KHÔNG TIÊU C A GIA SÚC NON (Dispepsia)

161

Chương 7. B NH

H TI T NI U (Diseases of the urinary system)

165

7.1. Đ I CƯƠNG

165

7.2. NH NG TRI U CH NG KHI TH N B B NH

166

7.3. VIÊM TH N C P TÍNH (Nephritis acuta)

167

7.4. B NH TH N C P TÍNH VÀ M N TÍNH (Nephrosis acuta et chromica)

170

7.5. VIÊM BÀNG QUANG C P (Cystitis)

173

7.6. VIÊM NI U Đ O (Uretritis)

175

222


Chương 8. B NH V MÁU, DINH DƯ NG (Diseases of blood,
Nutritional diseases)

177

8.1. CH NG THI U MÁU (Anaemia)

177

8.2. CH NG THI U VITAMIN (Hypo vitaminosis)

181

8.3. CH NG SUY DINH DƯ NG (Dystrophia)

184

Chương 9. B NH V TRAO Đ I CH T, TH N KINH, B NH V DA
(Disorder of metabolism, nervous diseases, skin diseases)

186

9.1. CH NG XETON HUY T (Ketonic)

187

9.2. B NH CÒI XƯƠNG (Rachitis)

189

9.3. B NH M M XƯƠNG (Osteo malacia)

191

9.4. B NH C M N NG (Insolatio)

193

9.5. B NH C M NÓNG (Siriasis)

195

9.6. B NH CHÀM DA (Eczema)

196

9.7. CH NG N I M N ĐAY (Caseous exudate at the derma)

199

Chương 10. NG

Đ C

201

10.1. Đ I CƯƠNG V CHÂT Đ C

201

10.2. KHÁI NI M V CH T Đ C

201

10.3. KHÁI NI M V NG Đ C

203

10.4. NGU N G C NG Đ C

203

10.5. PHÂN LO I NG Đ C

206

10.6. CH N ĐOÁN NG Đ C

206

10.7. X LÝ KHI V T NI B NG Đ C

207

10.8. PHỊNG NG A NG Đ C

209

10.9. M T S D NG NG
VI T NAM

TÀI LI U THAM KH O

Đ C THƯ NG G P

GIA SÚC, GIA C M T I
209

219

223


Ch u trách nhi m xu t b n
LÊ QUANG KHƠI

Ph trách b n th o
BÍCH HOA - HỒI ANH
Trình bày bìa
Đ TH NH

NHÀ XU T B N NƠNG NGHI P
167/6 Phương Mai - Đ ng Đa - Hà N i
ĐT (04) 35761075 - 38521940; Fax: 04.35760748
E-mail:
CHI NHÁNH NHÀ XU T B N NÔNG NGHI P
58 Nguy n B nh Khiêm - Q1 - Tp. H Chí Minh
ĐT (08) 38299521 - 38297157; Fax: 08.39101036

63 − 630
− 1180 / 02 − 09
NN − 2009

In 700 b n kh 19 x 27cm t i Xư ng in Trư ng đ i h c Nông nghi p Hà N i.
Quy t đ nh in s 86 - 2009/CXB/1180 - 02/NN do C c Xu t b n c p ngày 29
tháng 10 năm 2009. In xong và n p lưu chi u quý IV/2009.sy
224