TRIẾT HOC MÁC-LÊNIN: BA QUY LUẬT PHÉP BIỆN CHỨNG DUY VẬT_5 pot

TRIẾT HOC MÁC-LÊNIN: BA QUY LUẬT PHÉP
BIỆN CHỨNG DUY VẬT

Sau khi sự phủ định diễn ra 2 lần thì sự phủ định của phủ định được
thực hiện, sự vật mới hoàn thành một chu kỳ phát triển. Ph.Ăngghen đã
đưa ra một thí dụ để hiểu về quá trình phủ định này:” Hãy lấy ví dụ hạt
đại mạch. Có hàng nghìn triệu hạt đại mạch được xay ra, nấu chín và
đem làm rượu, rồi lại tiêu dùng đi. Nhưng nếu một hạt đại mạch như
thế gặp những điều kiện bình thường đối với nó, nếu nó rơi vào một
miếng đất thích hợp, thì nhờ ảnh hưởng của sức nóng và độ ẩm, đối với
nó sẽ diễn ra một sự biến hoá riêng, nó nẩy mầm: hạt đại mạch biến đi,
không còn là hạt đại mạch nữa , nó bị phủ định, bị thay thế bởi cái cây
do nó đẻ ra, đấy là sự phủ định hạt đại mạch. Nhưng cuộc sống bình
thường của cái cây này sẽ như thế nào? Nó lớn lên, ra hoa, thụ phấn và
cuối cùng sinh ra những hạt thóc mới, và khi hạt đại mạch nó chín thì
thân cây chết đi, bản thân nó bị phủ định. Kết quả của sự phủ định này
là chúng ta lại có hạt đại mạch như ban đầu không chỉ là một hạt thocs
mà nhiều gấp mười, hai mươi, ba mươi lần”.(Các Mác và Ăngghen toàn
tập , NXBCTQG, HN 1994, T20, tr 195)

Ví dụ trên cho thấy, từ sự khẳng định ban đầu (hạt thóc ban đầu), trải
qua sự phủ định lần thứ nhất (cây lúa phủ định hạt thóc) và sự phủ định
lần thứ hai ( những hạt thóc mới phủ định cây lúa) sự vật dường như
quay trở lại sự khẳng định ban đầu (hạt thóc), nhưng trên cơ sở cao
hơn(số lượng hạt thóc nhiều hơn, chất lượng hạt thóc cũng sẽ thay đổi,
song khó nhận thấy ngay).

Sơ đồ cụ thể: Khẳng định (hạt thóc) - phủ định lần 1 ( cây lúa) - phủ định
lần 2 (hạt thóc).
Sự phát triển biện chứng thông qua những lần phủ định biện chứng
như trên là sự thống nhất hữu cơ giữa lọc bỏ, bảo tồn và bổ sung thêm

những nhân tố tích cực mới. Do vậy, thông qua những lần phủ định
biện chứng của bản thân, sự vật sẽ ngày càng phát triển.

Quy luật phủ định của phủ định biểu hiện sự phát triển của sự vật là do
mâu thuẫn trong bản thân sự vật quyết định. Mỗi lần phủ định là kết
quả đấu tranh và chuyển hoá giữa các mặt đối lập trong bản thân sự
vật- giữa mặt khẳng định và mặt phủ định. Sự phủ định lần thứ nhất
diễn ra làm cho sự vật cũ chuyển thành cái đối lập với mình. Sự phủ
định lần thứ hai được thực hiện dẫn tới sự vật mới ra đời. Sự vật này
đối lập với cái đựợc sinh ra ở lần phủ định thứ nhất. Nó được bổ sung
nhiều nhân tố mới. Như vậy, sau hai lần phủ định sự vật dường như
quay trở lại cái cũ, nhưng trên cơ sở mới cao hơn là đặc điểm quan
trọng nhất của sự phát triển biện chứng thông qua phủ định của phủ
định.
Phủ định của phủ định làm xuất hiện sự vật mới là kết quả của sự tổng
hợp tất cả nhân tố tích cực đã có và đã phát triển trong cái khẳng định
ban đầu và trong những làn phủ định tiếp theo. Do vậy, sự vật mới với
tư cách là kết quả của phủ định của phủ định có nội dung hoàn thiện
hơn, phong phú hơn, có cái khẳng định ban đầu và kết quả của sự phủ
định lần thứ nhất.

Kết quả của sự phủ định của phủ định là điểm kết thúc của một chu kỳ
phát triển và cũng là điểm khởi đầu cho kỳ phát triển tiếp theo. Sự vật
lại tiếp tục biện chứng chính mình để phát triển. Cứ như vậy sự vật mới
ngày càng mới hơn.

Quy luật phủ định của phủ định khái quát xu hướng tất yếu tiến lên của
sự vật- xu hướng phát triển. Song sự phát triển đó không phải diễn ra
theo đường thẳng, mà theo đường “ xoáy ốc”.
Sự phát triển theo đường “xoáy ốc” là sự biểu thị rõ ràng, đầy đủ các

đặc trưng của quá trình phát triển biện chứng của sự vật: tính kế thừa,
tính lặp lại, tính tiến lên. Mỗi vòng của đường “xoáy ốc” dường như thể
hiện sự lặp lại nhưng cao hơn, thể hiện trình độ cao hơn của sự phát
triển. Tính vô tận của sự phát triển từ thấp đến cao được thể hiện ở sự
nối tiếp từ dưới lên của các vòng trong đường “xoáy ốc”.

Nghiên cứu quá trình phát triển của sự vật theo quy luật phủ định của
phủ định chúng ta không được hiểu một cách máy móc là mọi sự vật
trong thế giới hiện thực đều phải trải qua hai lần phủ định phủ định
mới hoàn thành một chu kỳ nhất định của chúng. Trong hiện thực, một
chu kỳ phát triển của sự vật cụ thể có thể bao gồm số lượng các lần phủ
định nhiều hơn hai. Có sự vật trải qua hai lần phủ định, có sự vật trải
qua ba, bốn, năm lần phủ định … mới hoàn thành một chu kỳ phát
triển. Điều đó phụ thuộc vào từng sự vật cụ thể. Chẳng hạn:

Vòng đời của con tằm: trứng - tằm - nhộng - ngài - trứng. Ở đây vòng
đời của tằm trải qua bốn lần phủ định.

Các nguyên tố hoá học trong bản Hệ thống tuần hoàn do Menđêlêép
thể hiện khá rõ điều khái quát nêu trên. Các nguyên tố hoá học phải trải
qua rất nhiều lần phủ định mới hoàn thành chu kỳ phát triển của chúng.

Từ sự phân tích đã được nêu ra ở trên, chúng ta khái quát về nội dung
cơ bản của quy luật phủ định của phủ định như sau:

Quy luật phủ định của phủ định nêu lên mối liên hệ, sự kế thừa giữa cái
khẳng định và cái phủ định, nhờ đó phủ định biện chứng là điều kiện
cho sự phát triển; nó bảo tồn nội dung tích cực của các giai đoạn trước
và bổ xung thêm những thuộc tính mới làm cho sự phát triển đi theo
đường “xoáy ốc”.

3. Ý nghĩa phương pháp luận

Nghiên cứu về quy luật phủ định của phủ định, chúng ta rút ra một số ý
nghĩa phương pháp luận sau đây:

Quy luật phủ định của phủ định giúp chúng ta nhận thức đúng đắn về
xu hướng phát triển của sự vật. Quá trình phát triển của bất kỳ sự vật
nào cũng không bao giờ đi theo một đường thẳng, mà diễn ra quanh
co, phức tạp, trong đó bao gồm nhiều chu kỳ khác nhau. Chu kỳ sau bao
giờ cũng tiến bộ hơn chu kỳ trước. Xã hội và các lĩnh vực của đời sống
xã hội cũng như cuộc sống của con người đều diễn ra theo chiều hướng
đó. Xã hội loài người phát triển từ công xã nguyên thuỷ, qua chiếm hữu
nô lệ, phong kiến, tư bản sẽ đến xã hội phủ định xã hội tư bản - chủ
nghĩa cộng sản mà giai đoạn đầu là xã hội xã hội chủ nghĩa. Xã hội tư
bản đã đang và sẽ tạo ra những tiền đề phủ định chính nó, đặt nền
móng cho xã hội phát triển cao hơn nó trong tương lại.

Ở mỗi chu kỳ phát triển sự vật có những đặc điểm riêng. Do đó, chúng
ta phải tìm hiểu những đặc điểm đó để có cách tác động phù hợp sao
cho sự phát triển nhanh hoặc phát triển chậm. Điều này phụ thuộc vào
tác dụng của sự vật đối với đời sống của con người. Chẳng hạn, nếu sự
vật có ích lợi cho con người thì phải đẩy nhanh sự phát triển của nó,
còn nếu nó có hại thì phải kìm hãm sự phát triển của nó.

Theo quy luật phủ định của phủ định, mọi sự vật luôn luôn xuất hiện cái
mới thay thế cái cũ, cái tiến bộ thay thế cái lạc hậu; cái mới ra đời từ cái
cũ trên cơ sở phát triển kế thừa tất cả những nhân tố tích cực của cái
cũ, do đó, nó luôn luôn biểu hiện là giai đoạn phát triển cao của sự vật
vận dụng vào xem xét sự vật, điều này tránh cho chúng ta thái độ phủ

định sạch trơn cái cũ.
Trong giới tự nhiên cái mới xuất hiện một cách tự phát, còn trong xã hội
cái mới ra đời gắn liền với hoạt động có ý thức của con người. Chính vì
thế, trong hoạt động của mình chúng ta phải biết phát hiện cái mới, tích
cực và ủng hộ nó. Khi mới ra đời cái mới luôn còn yếu ớt, ít ỏi, vì vậy,
chúng ta phải ra sức bồi dưỡng, tạo điều kiện cho nó chiến thắng cái cũ,
phát huy ưu thế của nó. Trong khi đấu tranh chống lại cái cũ chúng ta
phải biết “lọc thô, lấy tinh”, cải tạo cái cũ để nó phù hợp với điều kiện
mới, phải biết chân trọng những giá trị của quá khứ. Đồng thời, chúng
ta phải khắc phục tư tưởng bảo thủ, khư khư giữ lấy những cái lỗi thời
cản trở sự phát triển của con người và xã hội. Chẳng hạn, hiện tại có
những người muốn khôi phục lại tục lệ cũ trong việc cưới, việc tang, lễ
hội,…

Theo quan điểm biện chứng về sự phát triển, trong quá trình phủ định,
chúng ta phải biết kế thừa có chọn lọc những cái vốn là tinh hoa của cái
cũ, sử dụng chúng như là tiền đề của sự nảy sinh cái mới tiến bộ hơn,
biết giữ hình thức và cải tạo nội dung cho phù hợp như ông cha ta đã
nói: “bình cũ rượu mới”. Hơn nữa chúng ta phải biết lựa chọn để tiếp
thu cái mới cho phù hợp chống cả tư tưởng “cũ người mới ta” trong đời
sống xã hội và cuộc sống của con người.

Mỗi quy luật cơ bản của phép biện chứng duy vật mà chúng ta nghiên
cứu trên dây, đề cập đến những phương diện khác nhau của quá trình
vận động và phát triển của sự vật. Trong thực tế, sự vận động và phát
triển của bất cứ sự vật nào cũng là sự tác động tổng hợp của tất cả
những quy luật cơ bản do phép biện chứng duy vật trừu tượng hoá và
khái quát hoá. Do đó trong hoạt động của mình, cả hoạt động nhận
thức lẫn hoạt động thực tiễn, chúng ta phải vận dụng tổng hợp những
quy luật đó một cách đầy đủ, sâu sắc, năng động, sáng tạo phù hợp với

điều kiện cụ thể. Chỉ có như vậy, hoạt động của chúng ta, kể cả hoạt
động học tập mới đạt được chất lượng và hiệu quả cao.

CÂU HỎI ÔN TẬP
1. Trình bày nội dung quy luật chuyển hoá từ những thay đổi về lượng
thành những thay đổi về chất và ngược lại.
2. Hãy lấy thí dụ cụ thể và phân tích thí dụ đó theo phương pháp luận
được rút ra từ quy luật này.
3. Phân tích nội dung quy luật thống nhất và đấu tranh của các mặt đối
lập.
4. Phân tích các loại mâu thuẫn.
5. Hãy lấy ví dụ cụ thể và phân tích ví dụ đó theo phương pháp luận
được rút ra từ quy luật này.
6. Phân tích nội dung của quy luật phủ định của phủ định.
7. Hãy lấy thí dụ cụ thể trong thực tế và vận dụng phương pháp luận
của quy luật phủ định của phủ định để phân tích chúng.