Phân tích đối chiếu ngôn ngữ trong việc dạy và học tiếng (phần 2) pot

Phân tích đối chiếu ngôn ngữ trong việc dạy và
học tiếng (phần 2)
Một đặc điểm cần được lưu ý là do chịu
ảnh hưởng của việc sử dụng câu trong
văn bản khoa học nước ngoài như Anh,
Nga, Pháp, v.v. nên trong những năm gần đây xuất
hiện xu hướng sử dụng cấu trúc bị động trong văn
bản khoa học tiếng Việt, đặc biệt là các văn bản dịch,
điều mà trước đây hoàn toàn không phổ biến.
Một số vấn đề phân tích đối chiếu trong tiếng Việt
và tiếng Anh thuộc lĩnh vực khoa học
Đối chiếu ngôn ngữ không phân biệt không gian và
biên giới của các ngôn ngữ được đối chiếu. Các ngôn
ngữ khi đối chiếu có thể là ngôn ngữ của các dân tộc
liền kề, trên cùng lãnh thổ hoặc ở các vùng, miền rất
khác nhau trên thế giới.
Tiếng Việt khoa học chỉ bắt đầu phát triển khi đất
nước vào giai đoạn mở cửa và thực sự phát triển khi
Việt Nam tiến hành công cuộc công nghiệp hóa, hiện
đại hóa và hội nhập toàn cầu. Quá trình hội nhập đòi
hỏi phát triển ngôn ngữ (ngoại ngữ và bản ngữ) để
giao lưu quốc tế và chuyển giao công nghệ.
Theo nghiên cứu của chúng tôi, mặc dù việc định
hướng cho giáo dục ngôn ngữ thuộc lĩnh vực khoa
học còn chưa rõ nét, song cũng đã có những báo cáo
khoa học tại các hội nghị, hội thảo khoa học về ngôn
ngữ như các cuộc hội thảo "Ngữ học trẻ" 2002, 2003,
2004, Hội thảo đào tạo Sau đại học - ĐHNN - ĐHQG
Hà Nội 2002, các cuộc hội thảo về Ngôn ngữ và Văn
hóa tại Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh v.v. Chúng
tôi thấy rằng trong vài năm trở lại đây đã có nhiều

công trình nghiên cứu về ngôn ngữ khoa học được
trình bày dưới dạng các bài báo cáo khoa học, luận
văn cao học, luận án tiến sĩ.
Như vậy, việc nghiên cứu ngôn ngữ Việt thuộc lĩnh
vực khoa học đã bắt đầu có bước khởi xướng đáng
ghi nhận. Các tác phẩm và tài liệu khoa học được
dịch sang tiếng Việt từ các ngoại ngữ khác nhau đã
bắt đầu được các nhà ngôn ngữ học đề cập đến khi
phân tích đối chiếu ngôn ngữ. Chúng tôi đã tiến hành
khảo cứu các cấu trúc câu thường được sử dụng trong
văn bản khoa học được dịch từ tiếng Anh sang tiếng
Việt, cụ thể là văn bản dịch "Giới thiệu chung về lí
thuyết viễn thông" (General Introduction of
Telecommunication Theory) của nhà xuất bản Thanh
niên. Trong 162 trang được dịch sang tiếng Việt, có
1743 câu được sử dụng, trong đó:
- Câu đơn: 1279, chiếm 73,38%
- Câu phức: 161, chiếm 9,24%
- Câu ghép: 303, chiếm 17,38%.
Một đặc điểm cần được lưu ý là do chịu ảnh hưởng
của việc sử dụng câu trong văn bản khoa học nước
ngoài như Anh, Nga, Pháp, v.v. nên trong những năm
gần đây xuất hiện xu hướng sử dụng cấu trúc bị động
trong văn bản khoa học tiếng Việt, đặc biệt là các văn
bản dịch, điều mà trước đây hoàn toàn không phổ
biến. Các cấu trúc bị động chiếm tỉ lệ rất cao trong
toàn bộ văn bản. Trong số 669 cấu trúc câu bị động
được chúng tôi khảo sát, các cấu trúc bị động đơn
chiếm đa phần:
- Cấu trúc bị động đơn: 537, chiếm 80,27%

- Cấu trúc bị động phức: 40, chiếm 5,98%
- Cấu trúc bị động ghép: 92, chiếm 13,75%
- Cấu trúc vô nhân xưng chiếm tỉ lệ tương xứng: 118.
Trong quá trình tiếp ngữ pháp văn bản thuộc phong
cách ngôn ngữ khoa học không thể thiếu sự tham gia
của khoa học đối chiếu các ngôn ngữ. Đối chiếu là
phương pháp nghiên cứu cơ bản của ngôn ngữ học
được sử dụng để nhận biết và phân biệt tương đương
các cấu trúc, các hoạt động và sự phát triển của ngôn
ngữ. Điều này đặc biệt quan trọng đối với việc dịch
văn bản, bởi vì nếu không nắm vững được các
nguyên tắc đối chiếu ngôn ngữ, người dịch dễ dịch
theo cảm tính, đặc biệt đối với các trường hợp khi
gặp cấu trúc cú pháp phức tạp.
Hiện nay tồn tại và phát triển phương pháp đối chiếu
theo hai chiều. Khi đối chiếu ngôn ngữ hai chiều,
luôn xuất hiện các đặc điểm của cả hai ngôn ngữ
được đối chiếu. Nguyên tắc đối chiếu hai chiều cho
phép phát hiện toàn bộ các giao thoa ngôn ngữ, làm
sáng tỏ các dấu hiệu ngôn ngữ chưa được phát hiện
khi đối chiếu một chiều của ngôn ngữ thứ nhất, cũng
như thứ hai. Nguyên tắc này đòi hỏi đối chiếu ngôn
ngữ cần được tiến hành trên cơ sở cùng một phong
cách chức năng. Các văn bản được phân tích đối
chiếu cần phải thuộc về cùng thể loại phong cách
chức năng. Các văn bản được đối chiếu theo phương
pháp này là văn bản khoa học công nghệ viễn thông.
Trước khi tiến hành đối chiếu ngôn ngữ, cần xác định
các thuật ngữ sao cho chúng biểu đạt một cách tương
đương các hiện tượng được đối chiếu trong cả hai

ngôn ngữ, nghĩa là cần tạo lập các đặc điểm tương
ứng chung để đối chiếu các hiện tượng ngôn ngữ.
Các ngôn ngữ được mô tả bằng thuật ngữ có nội dung
hàm chứa khác nhau thì không thể tiến hành đối
chiếu với nhau được.
Trong phần đối chiếu dưới đây chúng tôi trình bày
các điểm không tương đồng về cấu trúc và ngữ nghĩa
trong câu dịch so với các cấu trúc câu trong văn bản
tiếng Anh và các lỗi mắc phải trong văn bản tiếng
Việt.

Một số cấu trúc câu dịch từ tiếng Anh sang tiếng
Việt không đúng về ngữ nghĩa và cách sửa lỗi
Cuốn sách "Giới thiệu chung về lí thuyết viễn thông"
(General Introduction of Telecommunication Theory)
của nhà xuất bản Thanh niên mà chúng tôi lựa chọn
để nghiên cứu có nội dung khoa học thực tiễn và có
giá trị. Trong phần dịch sang tiếng Việt tồn tại các lỗi
về ngữ nghĩa, phong cách và chính tả.
1. Lỗi thuật ngữ, cụm từ và dấu câu:
Câu đã được
dịch sang tiếng
Việt
Câu nguyên bản
tiếng Anh
Sau đó ít lâu con
người phát sinh
ra tín hiệu bằng
lửa có khả năng
truyền đạt các

A little later, men
invented the signal
fire capable of
transmitting
messages effectively
thông tin có hiệu
quả và nhanh
chóng khi tới các
vùng xa.
and rapidly to distant
places.


Đối chiếu nghĩa các thuật ngữ phát sinh và invented
cho thấy:
Phát sinh: dg. Bắt đầu sinh ra, nảy sinh ra (thường nói
về cái không hay). Bệnh cúm thường phát sinh vào
đầu mùa hè. Giải quyết mâu thuẫn mới phát sinh.
Phát sinh vấn đề. (Viện Ngôn ngữ học, Từ điển tiếng
Việt, NXB.Đà nẵng, 2003, tr.769).
Invented: v. To discover, as by study or inquiry; to
find out; to devise; to contrive or produce for the first
time; - applied commonly to the discovery of some
serviceable mode, instrument, or machine. (Từ điển
New Oxford, 2001).
Như vậy, có thể thấy rằng invented không thể dịch là
phát sinh, mà phải dịch là tìm thấy hoặc phát hiện.
Trong tiếng Việt, không tồn tại nghĩa con người phát
sinh ra. Đây là các thuật ngữ có tương đồng về nghĩa
và khó dịch sai.

Đối chiếu các cụm từ tín hiệu bằng lửa và signal fire
cho thấy việc dịch cụm từ trên là không đúng bởi vì
cụm từ signal fire là cụm từ có tương đồng trong
tiếng Việt và được dịch là lửa dùng làm dấu hiệu (để
ra hiệu, dùng làm tín hiệu).
Trong ngữ pháp Việt và Anh, trạng ngữ chỉ thời gian
được phân biệt bởi dấu phẩy nếu đứng đầu câu để
làm rõ nghĩa. Vì vậy, khi dịch sang tiếng Việt, dấu
phẩy này cần được giữ nguyên vị trí. Như vậy, câu
dịch trên cần phải sửa là:
Sau đó ít lâu, con người đã tìm ra lửa dùng làm tín
hiệu có khả năng truyền đạt các thông tin có hiệu quả
và nhanh chóng tới các vùng xa.
Trong câu dịch trên, theo chúng tôi, để câu ngắn gọn
và dễ tiếp nhận hơn, có thể không dùng các:
Sau đó ít lâu, con người đã tìm ra lửa dùng làm tín
hiệu có khả năng truyền đạt thông tin có hiệu quả và
nhanh chóng tới các vùng xa.
2. Lỗi ngữ nghĩa trong câu:

Câu đã được
dịch sang tiếng
Việt
Câu nguyên bản
tiếng Anh
Đồng thời việc
xác minh này đã
đưa ra các d
ịch vụ
đưa thư và thông

báo.
Also, th
is invention
started the
messenger and mail
services.



Đối chiếu nghĩa từ cho thấy started không thể dịch là
đã đưa ra mà phải dịch là đã bắt đầu, là khởi nguồn
của.
Đối chiếu nghĩa từ cũng cho thấy dịch messenger với
nghĩa thông báo là không đúng, mà phải dịch là đưa
tin.
Như vậy, câu dịch trên cần sửa là:
Đồng thời việc xác minh này đã bắt đầu các dịch vụ
đưa thư và đưa tin.
Câu dịch đã chỉnh sửa trên, tuy nhiên vẫn chưa phù
hợp với tư duy và cách vận dụng ngôn ngữ Việt, bởi
vì có thể : bắt đầu một hiện tượng (Phát minh bắt đầu
được phổ biến rộng rãi.), mà không phải: một hiện
tượng bắt đầu một quá trình như câu dịch trên. Do
vậy, câu tiếng Anh có thể dịch như sau:
Đồng thời việc xác minh này là khởi nguồn của các
hoạt động dịch vụ đưa thư và đưa tin.
3. Lỗi ghép nghĩa từ và dấu câu:
Câu đã được dịch
sang tiếng Việt
Câu nguyên bản tiếng Anh

Trong thế kỉ 21, việc
phát triển áp dụng có
tính thực tế về công
nghệ liên quan đang
tiếp tục phát triển
nhanh chóng và trong
quá trình đó, cách
mạng hóa thế giới
chúng ta.
In the XXI century, the
development and practical
applications of related
technology have continued
to accelerate and, in the
process, revolutionized our
world.




Đối chiếu nghĩa từ cho thấy cụm từ the development
and practical applications bao gồm một từ
development và một nhóm từ riêng biệt practical
applications được nối với nhau bằng and và được xác
định bởi quán từ xác định the. Tương đồng của cụm
từ trên trong tiếng Việt là sự phát triển và ứng dụng
thực tế.
Đối chiếu nghĩa từ cũng cho thấy các từ development
và applications đều có gốc của động từ cùng nghĩa là

develop và apply. Vì vậy, khi chuyển dịch sang tiếng
Việt, cụm từ này có thể dịch theo dạng cấu trúc V - O
(vị ngữ - phó từ). Đây là một trong các cấu trúc tương
đồng Anh - Việt.
Cụm từ in the process tiếng Anh khi nằm giữa hai
dấu phẩy thì không còn giữ nguyên ý nghĩa ban đầu,
mà trở thành từ đệm, thành ngữ và có tương đồng
trong tiếng Việt là cùng lúc. Trong trường hợp trên,
từ đệm trong tiếng Việt cũng phải được ngăn cách
bởi hai dấu phẩy như trong tiếng Anh.
Như vậy, câu dịch trên cần được chỉnh sửa như sau:
Trong thế kỉ 21, việc phát triển và ứng dụng thực tế
các công nghệ liên quan tiếp tục tăng tốc và, cùng
lúc, cách mạng hóa thế giới chúng ta.
4. Các loại lỗi khác:
4.1. Lỗi ngữ pháp:
Câu đã được dịch
sang tiếng Việt
Câu nguyên bản tiếng Anh

Sau chiến tranh, nhu
cầu về các hệ tổng đài
có khả năng xử lí các
cuộc gọi đường dài tự
động nhanh chóng đã
tăng lên.
After the war, the demand
for switching systems
capable of processing toll
calls automatically and

rapidly was increased.




Trong tiếng Anh, trạng ngữ được phân biệt bởi vĩ tố -
ly và đứng sau động từ và phó từ. Trong tiếng Việt,
trạng ngữ có thể phân biệt được nhờ thêm từ một
cách. Trong trường hợp dễ làm người đọc hiểu nhầm,
các cấu trúc dạng như trên cần được dịch là:
Sau chiến tranh, nhu cầu về các hệ tổng đài có khả
năng tự động và nhanh chóng xử lí các cuộc gọi
đường dài đã tăng lên.
Hoặc : Sau chiến tranh, nhu cầu về các hệ tổng đài có
khả năng xử lí một cách tự động và nhanh chóng các
cuộc gọi đường dài đã tăng lên.
4.2. Lỗi chuyển dịch cấu trúc :



Câu đã được dịch sang
tiếng Việt
Câu nguyên bản tiếng
Anh
Một kết quả không may
mắn là nhiều sự khác
biệt của khuôn khổ tín
An unfortunate result was
that many varieties of
control signal format and

hiệu điều khiển và thủ
tục tiến hành.
procedures evolved.

Câu trên có cấu trúc là một trong các cấu trúc đặc
trưng trong văn bản khoa học tiếng Việt, nhưng dưới
dạng cấu trúc không hoàn toàn giống cấu trúc tiếng
Anh. Câu trên cần dịch như sau:
Một điều không may là có sự tiến triển của nhiều loại
quy trình và dạng thức tín hiệu điều khiển.
4.3. Lỗi chuyển dịch cấu trúc "both and "
Câu đã được
dịch sang tiếng
Việt
Câu nguyên bản
tiếng Anh
Khuôn khổ điều
khiển phụ thuộc
vào b
ản chất của
cả hai hệ thống
The control formats
depend on the nature
of both the
transmission system

truyền dẫn và
thiết bị đầu cuối
của chúng.
and its terminal

equipment.



Both trong tiếng Anh tương đương với cả và ,
cả và cả Trong trường hợp trên, không thể dịch cả
hai và , vì cấu trúc này của tiếng Việt không
tương đương với both trong tiếng Anh. Do vậy, câu
trên cần dịch như sau:
Các dạng thức điều khiển phụ thuộc vào bản chất của
cả hệ thống truyền dẫn và thiết bị đầu cuối của
chúng. Hoặc:
Các dạng thức điều khiển phụ thuộc vào bản chất của
cả hệ thống truyền dẫn và cả thiết bị đầu cuối của
chúng.Hoặc:
Các dạng thức điều khiển phụ thuộc vào bản chất của
cả hai: hệ thống truyền dẫn và thiết bị đầu cuối của
chúng.
4.4. Lỗi chuyển dịch các thành phần câu:
Câu đã được dịch sang
tiếng Việt
Câu nguyên bản tiếng
Anh
Ngoài ra, để thực hiện
chuyển mạch phân chia
thời gian có thể dùng các
chuy
ển mạch thời gian để
trao đổi khe thời gian và
chuyển mạch phân chia

thời gian để trao đổi theo
không gian các khe thời
gian được phân chia theo
thời gian
Ngoài ra, để thực hiện
chuyển mạch phân chia
thời gian có thể dùng các
chuyển mạch thời gian để
trao đổi khe thời gian và
chuyển mạch phân chia
thời gian để trao đổi theo
không gian các khe thời
gian được phân chia theo
thời gian




Câu trên cần sửa lại như sau:
Ngoài ra, để thực hiện chuyển mạch phân chia thời
gian, có thể dùng các chuyển mạch thời gian để trao
đổi khe thời gian và dùng chuyển mạch phân chia
thời gian để trao đổi theo không gian các khe thời
gian được phân chia theo thời gian.

Bài từ tủ sách khoa học
TS. Đào Hồng Thu
Kỉ yếu Hội thảo Quốc tế Ngôn ngữ học Liên Á lần
thứ VI, Việt Nam