Tì bà hành của Bạch C ư Dị ppt

Tì bà hành của Bạch C ư Dị


Tác giả và xuất xứ bài thơ

1. Bạch Cư Dị (772 – 846) đậu tiến sĩ năm 28 tuổi, làm
qua đời Đường tại kinh đô Tràng An. Có một thời gian bị
giáng chức xuống làm Tư mã ở quận Cửu Giang. Ông là
một trong những nhà thơ lớn nhất đời Đường, để lại trên
3000 bài thơ. Thơ ông chứa chan tinh thần nhân đạo.

2. “Tì bà hành” là bài hành nói về tiếng đàn tì bà của một
giai nhân bạc mệnh trên bến Tầm Dương một đêm trăng
thu. Năm 816, Bạch Cư Dị bị giáng chức xuống làm quan
Tư Mã, quân Cửu Giang. Một đêm trăng thu đẹp mà buồn,
ông được nghe người ca nữ gảy đàn tì bà và kể về cuộc
đời nhiều bất hạnh của nàng, Bạch Cư Dị cám cảnh
“Cùng một lứa bên trời lận đận…” đã khóc “sướt mướt”
trong bữa tiệc hoa sau khi ca nữ ngừng đàn.

Bài thơ dài 88 câu thất ngôn gồm có (7x88) – 616 tiếng.
Bản dịch thành thơ song thất lục bát, cũng 616 từ. Bản
dịch thơ này, lâu nay nói là của Phan Huy Vịnh, gần đây
có ý kiến là của Phan Huy Thực, thân sinh của Phan Huy
Vịnh. Hầu như không có một nghệ nhên hát ca trù nào lại
không thuộc và hát hay “Tì Bà Hành”

Chủ đề

Bài thơ tả tiếng đàn tì bà huyền diệu của một ca nữ trên
bến Tầm Dương trong một đêm trăng thu hiu hắt, qua đó

nói lên cuộc tương ngộ và sự đồng cảm cho số phận cay
đắng giữa giai nhân và tài tử.

Bố cục bài thơ

1. Câu 1 – 8: cuộc đưa tiễn bạn buồn lưu luyến giữa một
đêm trăng thu hiu hắt trên bến Tầm Dương.

2. Câu 9 – 38: Gặp ca nữ và nghe nàng đàn.

3. Câu 39 – 62: Ca nữ ngậm ngùi nói về cuộc đời nhiều
bất hạnh của mình.

4. Câu 63 – 82: Nhà thơ thương người rồi tự thương mình
lận đận.

5. Câu 83 – 88: Ca nữ đàn lần thứ hai. Tiệc hoa đầy lệ

Phân tích đoạn thơ tả tiếng đàn tì bà

… Mời mọc mãi, thấy người bỡ ngỡ,
Tay ôm đàn che nửa mặt hoa
Vặn đàn mấy tiếng dạo qua
Dẫu chưa nên khúc tình đà thoảng hay
Nghe não một mất dây buồn bực
Dường than niềm tấm tức bấu lâu
Mày chau tau gảy khúc sầu,
Dãi bày hết nỗi trước sau muôn vàn.
Ngón buông bắt khoan khoan dìu dặt
Trước Nghê Thường sau thoắt Lục Yêu,

Dây to đường đổ mưa rào,
Nỉ non dây nhỏ khác nào chuyện riêng.
Tiếng cao thấp lựa chen lần gẩy
Mâm ngọc đâu bổng nẩy hạt châu
Trong hoa oanh ríu rít nhau
Nước tuôn róc rách chảy mau xuống ghềnh
Nước suối lạnh, dây mành ngừng đứt
Ngừng đứt nên phút bặt tiếng tơ,
Ôm sầu mang giận ngẩn ngơ
Tiếng tơ lặng ngắt, bây giờ càng hay.
Bình bạc vỡ tuôn đầy dòng nước,
Ngựa sắt giong xô xát tiếng đao;
Cung đàn trọn khúc thanh tao:
Tiếng buông xé lụa, lựa vào bốn dây
Thuyền mấy lá đông tây lặng ngắt,
Một vầng trăng trong vắt lòng sông…

Phân tích

Thành tựu nổi bật nhất trong “Tì bà hành” là nghệ thuật
miêu tả tiếng đàn. Trong bữa tiệc hoa trên bến Tầm
Dương giữa trăng thu hiu hắt, thính giả của ca nữ là một
tài tử văn nhân rất sành nhạc, đặc biệt hơn nữa ông còn
có một cuộc đời, một nỗi niềm cay đắng, trải qua nhiều
thăng trầm, trôi nổi lận đận…

Lần thứ nhất, tả từ xa, tiếng đàn mơ hồ sương khói Tầm
Dương.

Câu thứ hai, tiếng đàn được tả trong mọi cung bậc, giai

điệu và cảm xúc, nỗi niềm của tâm hồn đa tài, đa cảm.

Ngón tay ca nữ “buông, bắt” lướt trên phím đàn. Hai khúc
nhạc cung đình ngân vang thánh thót. Câu thơ làm hiện
lên một nghệ sĩ bì bà hành lỗi lạc:

“Ngón buông bắt khoan khoan dìu dặt
Trước Nghê Thường sau thoắt Lục Yêu”

Mười bốn câu tiếp theo, Bạch Cư Dị sử dụng một chuỗi 9
ẩn dụ so sánh để cực tả tiếng đàn tì bà của nàng ca nữ.

Tiếng đàn biến hóa kì ảo, lúc thì ào ào như mưa rào, lúc
thì nỉ non, thủ thỉ như lời tâm tình:

“Dây to đường đổ mưa rào,
Nỉ non dây nhỏ khác nào chuyện riêng.”

Tiếng đàn lanh lảnh reo ngân như hạt châu nẩy trên mâm
ngọc, như tiếng chim oanh ríu rít trong ngàn hoa:

“Tiếng cao thấp lựa chen lần gảy
Mâm ngọc đâu bổng nẩy hạt châu
Trong hoa oanh ríu rít nhau…”

Tiếng tì bà đang như “nước tuôn róc rách chảy mau
xuống ghềnh” thì bỗng đột ngột “ngừng đứt”. Nàng ca nữ
diễn tấu “dấu lặng” trong bản đàn một cách tài tình. Người
dự tiệc hoa và ngồi thưởng thức ca nữ đàn đều “ngẩn
ngơ” trước sự huyền diệu của suối âm thành:

“Nước suối lạnh, dây mành ngừng đứt
Ngừng đứt nên phút bặt tiếng tơ,
Ôm sầu mang giận ngẩn ngơ
Tiếng tơ lặng ngắt, bây giờ càng hay.”

Tiếng đàn như sầu thương, như giận dữ, làm mê say,
đắm đuối rung động hồn người. Tiếng đàn như thể hiện
nỗi lòng và tâm tình một cuộc đời nhiều nước mắt, nhiều
cay đắng, đã trải qua những tháng ngày “ôm sầu mang
giận ngẩn ngơ”. Người dự tiệc và nghe đàn như đang bị
cuốn hút trước giai điệu buồn thương của tiếng đàn, hoặc
tấm tắc trầm trồ, hoặc rơi lệ…

Bốn ẩn dụ tiếp theo tả biến thái của giai điệu tiếng đàn tì
bà. Lúc thì như nước trào ra khỏi bình bạc vỡ. Lúc thì rầm
rập như đoàn quân thiết kỵ xung trận, như ngựa hí đao
khua trên chiến địa. Có lúc như tiếng lụa xé kề tai… Hình
ảnh nào cũng thần tình. Câu thơ nào cũng đẹp. Ngôn ngữ
thơ tràn ngập âm thanh. Đây là đoạn thơ tả âm thanh
tiếng đàn tì bà nhanh, dồn dập, trầm hùng, mạnh mẽ:

“Bình bạc vỡ tuôn đầy dòng nước,
Ngựa sắt giong xô xát tiếng đao;
Cung đàn trọn khúc thanh tao:
Tiếng buông xé lụa, lựa vào bốn dây”

Trong suối âm thanh tì bà vang lên giữa đêm thu, cảnh vật
như nín thở cùng lắng nghe đàn với quan Tư Mã Giang
Châu. Dòng sông, con thuyền, bầu trời, vầng trăng thu

như ru hồn trong mộng tưởng, say đắm, bâng khuâng, tất
cả đều “lặng ngắt” tận hưởng dư âm tì bà. Khung cảnh
hiện lên qua một nét vẽ đầy chất thơ. Sông như thêm
mông mênh hơn. Ánh trăng thu trong xanh hơn. Con
thuyền như đắm chìm trong giấc một đêm thu:

“Thuyền mấy lá đông tây lặng ngắt,
Một vầng trăng trong vắt lòng sông”

Lấy ngoại cảnh để biểu cảm âm thanh tiếng đàn tì bà là
một thủ pháp nghệ thuật tinh tế, điêu luyện của Bạch Cư
Dị. Các nhà thơ Việt Nam đã kế thừa sáng tạo. Có tiếng
đàn cầm của nàng Kiều gảy cho Kim Trọng nghe sau
ngày tái hợp. Nguyễn Du cũng ví với tiếng ngọc:

“Trong sao châu nhỏ duềnh quyên,
Ấm sao hạt ngọc Lam Điền mới đông”

(3203–3204)

Lấy ngoại cảnh tả tiếng đàn: “Ngọn đèn khi tỏ khi mờ…”
(485). Trong bài: “Tiếng sáo Thiên Thai”, Thế Lữ cũng
viết:

“Mây hồng ngừng lại sau đèo,
Mình cây nắng nhuộm, bóng chiều không đi”

Tóm lại, đọc “Tì bà hành” qua bản dịch thơ của Phan Huy
Vịnh (?), ta vô cùng thú vị trước những vần thơ song thất
lục bát réo rắt du dương, trầm bổng, u hoài. Giữa nàng ca

nữ và thi nhân không chỉ có tấm lòng biệt nhỡn liên tài,
mà còn là đôi bạn tri âm, đồng điệu. “Cũng một lứa bên
trời lận đận – Gặp gỡ nhau lọ sẵn quen nhau”… Bao
nhiêu âm thanh là bấy nhiêu tấc lòng, bấy nhiêu tình đời
cay đắng u uất. Tài tử gian nan, hồng nhan bạc mệnh…
tiếng đàn tì bà và cuộc đời nàng ca nữ bước đường công
danh lận đận của ông quan Tư mã Giang Châu cho ta
nhiều ám ảnh:

“Lệ ai chan chứa hơn người
Giang Châu Tư mã đượm mùi áo xanh”