tìm hiểu quá trình tiếp nhận và diễn dịch Tỳ bà hành của Bạch Cư Dị, Phong Kiều dạ bạc của Trương Kế ở Việt Nam theo từng giai đoạn khác nhau

Khóa luận tốt nghiệp: Nghiên cứu tiếp nhận vấn đề đọc thơ Đường ở Việt Nam
MỞ ĐẦU
1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Trong một thời gian rất dài, khi nghiên cứu văn chương, người ta luôn
kiếm tìm lời giải cho tác phẩm từ tác giả. Bởi vậy mà, trong tiềm thức của
rất nhiều người hôm nay vẫn luôn tự tin khẳng định rằng tác phẩm
Baudelaire cho thấy sự suy sụp của con người Baudelaire, tranh Van Gogh
là sản phẩm trong những phút thăng hoa của hội chứng điên, nhạc
Tchaikovsky là ẩn ức của những tội lỗi, sám hối day dứt nhất… Không phủ
nhận tác giả có một vai trò quan trọng hình thành nên tác phẩm song đó
không phải là đối tượng quan trọng nhất và càng không phải là yếu tố duy
nhất để ta xoáy vào khi nghiên cứu văn học. Bởi lẽ nói như Trương Đăng
Dung rằng “tác phẩm văn học như là quá trình”, tác phẩm được phôi thai từ
sự chiếm lĩnh nghệ thuật về hiện thực của nhà văn và kết quả là người đọc
có được một văn bản nghệ thuật. “Nhưng sự sống của nó chỉ thực sự bắt đầu
khi trải qua quá trình chiếm lĩnh thẩm mỹ về tác phẩm của người đọc. Văn
bản chỉ trở thành tác phẩm khi có người đọc xuất hiện” [12, 108]. Đó là lí
do vì sao từ cổ chí kim, không ít nhà văn, nhà thơ sáng tác nên hàng triệu
tác phẩm nhưng không phải tất cả số đó vượt qua được dòng chảy nghiệt
ngã của thời gian để đứng vững cùng bạn đọc.
Nhà nghiên cứu Đỗ Lai Thúy đã có một nhận xét rất chính xác rằng:
“Khoa học văn chương trong hai thế kỷ gần đây có ba phát hiện quan trọng:
Thế kỷ XIX phát hiện ra tác giả, nửa đầu thế kỷ XX: tác phẩm, nửa cuối thế
kỷ XX là độc giả. Mối quan hệ ba ngôi này đã tạo ra một nhất thể, một chỉnh
thể văn học mà tùy theo từng thời điểm và từng phương pháp tiếp cận người
ta tôn một ngôi nào đó là trung tâm nhưng vẫn không đặt ra ngoài mối quan
hệ với hai ngôi kia.”[50, 28]. Đề cao vị thế của độc giả, tiếp cận tác phẩm từ
góc độ người đọc là một bước tiến của lí luận văn học thế giới cũng như bước
đầu ở Việt Nam. GS. TS Trần Đình Sử cũng đã đưa ra quan điểm của ông
rằng “về tác phẩm văn học, nhất thiết phải có khái niệm tác phẩm văn học
Lê Thị Tuyết Mai - Lớp Văn K50 CLC - Khoa Văn học - Trường ĐH KHXH&NV HN

-1
Khóa luận tốt nghiệp: Nghiên cứu tiếp nhận vấn đề đọc thơ Đường ở Việt Nam
trên cơ sở văn bản mà lí luận văn học hiện hành còn thiếu. Ở đó văn bản chỉ
được coi như cái vỏ ngôn ngữ bên ngoài. Tác phẩm văn học phải được cắt
nghĩa theo lí thuyết tiếp nhận hiện đại”.
Cho dù tác giả đến tận hôm nay vẫn thống trị trong những bộ văn học
sử, trong các tiểu sử văn học, các cuộc phỏng vấn trên báo chí, thậm chí ngay
trong ý thức của giới văn chương… thì dần dần địa vị ấy đã và đang bị lật đổ.
Từ khi đưa ngôn ngữ lên vị trí trung tâm, giới nghiên cứu đã đề cao sự viết,
triệt tiêu tác giả và khôi phục lại vị thế cho độc giả. Nhà văn Mỹ Brecht đã
từng ví von rất ngộ nghĩnh là: nếu ví văn học là một sân khấu thì tác giả bị
thu lại thành một hình thù tí xíu ở tít đầu kia của sân khấu văn học.
Nếu như lí luận tiếp nhận truyền thống với tư duy lí luận văn học tiền
hiện đại chỉ nhấn mạnh đến tác giả thì đến tư duy lí luận văn học hiện đại đã
nhận ra vai trò quan trọng của văn bản nghệ thuật như là trung tâm tạo nghĩa.
“Tác giả trở thành xác chết và sự viết bắt đầu” (R. Barthes). Những hoạt
động ý thức của nhà văn không thuộc về tác phẩm mà chỉ là cơ sở tồn tại của
tác phẩm. Tác phẩm chỉ thực sự được đắp da đắp thịt thông qua quá trình đọc
“có chủ ý” của người tiếp nhận.
Với khám phá hết sức mới mẻ, mĩ học tiếp nhận đã đưa việc nghiên
cứu tác phẩm văn học lên một nấc thang mới. Nếu cứ cày xới từ góc độ tác
giả, ngôn ngữ văn bản thì cánh đồng văn chương tưởng chừng không còn
điều gì mới mẻ để khai phá. Từ đây, mở ra một chân trời tiếp nhận mới, tiếp
cận tác phẩm từ nhiều chiều hơn tựa như khối rubic lập phương. Sự tồn tại
của tác phẩm không thể hình dung được nếu thiếu sự tham dự của người
đọc. Không có tác phẩm văn học nếu không có người đọc, một nền văn học
không chỉ là phép cộng giản đơn của tác giả, tác phẩm mà còn phải kể tới
mối quan hệ tác giả - tác phẩm, đội ngũ dồi dào những người tiếp nhận
chúng cùng thời cũng như thế hệ mai sau… Quá trình tiếp nhận tác phẩm
chính là sự đối thoại liên tục với tác giả trên mọi lĩnh vực, độc giả cũng là

người đồng sáng tạo. Lý luận tiếp nhận đã làm sáng tỏ nhiều vấn đề quan
trọng trong lịch sử tác phẩm văn học. Theo dõi đời sống lịch sử của các tác
Lê Thị Tuyết Mai - Lớp Văn K50 CLC - Khoa Văn học - Trường ĐH KHXH&NV HN
-2
Khóa luận tốt nghiệp: Nghiên cứu tiếp nhận vấn đề đọc thơ Đường ở Việt Nam
phẩm văn học, dễ nhận thấy tiếp nhận văn học ngày càng chiếm lĩnh tác
phẩm một cách sâu sắc hơn, toàn diện hơn, cụ thể hơn trong nhiều tương
quan và bình diện hơn.
Tiếp nhận là một vấn đề rất mới mẻ và hấp dẫn, nó mở ra những chiều
sâu khám phá sức sống nội tại của một tác phẩm văn học, đặc biệt là đối với
những tác phẩm kinh điển, có sức sống mạnh mẽ trong lịch sử văn học.
Người ta luôn tự hỏi: Cái gì làm nên sức sống tiềm tàng mãnh liệt ấy? Tác giả
là một cây bút đầy tài năng? Thông điệp của nó ẩn chứa nhiều vấn đề hấp dẫn
mang tính thời đại? Và độc giả mọi thế hệ chính là chiếc cầu nối kì diệu đã
tiếp nhận, cất cánh cho những áng văn chương ấy vươn xa hơn. Bởi vậy mà
có người đã nói không ngoa rằng: Lịch sử văn học là lịch sử của những cách
đọc. Từ thời đại này sang thời đại khác, từ người này qua người khác sẽ nới
rộng dần ra không gian thẩm mỹ của tác phẩm. Tác phẩm mở ra vô vàn
những cái nhìn khác lạ.
Thơ Đường là một trong những áng văn chương mang trong mình sức
sống tiềm tàng như vậy. Thơ Đường là một dạng thơ nổi tiếng bởi sự thâm
trầm, bí ẩn. Để hiểu hết được những tầng bậc ý nghĩa của nó không phải là
một điều giản đơn. Nói như Will Durant thì: “Khắp thế giới đâu thấy được
một thứ thơ nào so sánh được với thứ thơ đó về cách diễn tả thanh nhã, tế
nhị, về những tình cảm dịu dàng điều độ, về sự bình dị và cô đọng của một
câu ngắn thôi mà bao trùm được tư tưởng cân nhắc kĩ lưỡng.” Có phải thế
chăng mà cho đến nay, nhiều văn bản Đường thi vẫn như những nguồn suối
không cạn, có sức hút lớn, mời gọi bạn đọc khám phá.
Thơ Đường là tinh hoa của văn học Trung Quốc, là thành quả rực rỡ của
một thời đại văn chương một đi không trở lại, không chỉ với Trung Hoa mà

với toàn thể thế giới. Ảnh hưởng của nó đến với văn hóa, văn chương các
nước trên thế giới cũng như khu vực rất sâu nặng. Hàng nghìn năm đã trôi
qua nhưng việc tiếp nhận - diễn dịch thơ Đường vẫn không hề bị lãng quên.
Tỳ bà hành của Bạch Cư Dị và Phong Kiều dạ bạc của Trương Kế cũng là
hai trong số đó.
Lê Thị Tuyết Mai - Lớp Văn K50 CLC - Khoa Văn học - Trường ĐH KHXH&NV HN
-3
Khóa luận tốt nghiệp: Nghiên cứu tiếp nhận vấn đề đọc thơ Đường ở Việt Nam
Bạch Cư Dị vốn được coi là ba đỉnh cao của thơ Đường cùng với Lý
Bạch và Đỗ Phủ, tuy nhiên, còn có nhiều nhà thơ, tuy thơ của họ để lại không
nhiều nhưng chỉ đôi ba bài cũng đủ khiến họ trở thành nhà thơ bất hủ.
Trương Kế là một người như vậy. Có thể nói rằng, nếu kể tên mười nhà thơ
tiêu biểu của thơ ca cổ điển Trung Quốc thì có thể không có Trương Kế,
nhưng nếu kể tên mười thi phẩm xuất sắc của thơ cổ điển Trung Quốc thì khó
mà bỏ qua được Phong Kiều dạ bạc.
Nền văn học nghệ thuật Việt Nam đã đón nhận và lưu giữ tác phẩm Tỳ
bà hành của Bạch Cư Dị và Phong Kiều dạ bạc của Trương Kế, đồng thời
cũng đã từng có những sự tiếp thu ảnh hưởng rất sâu sắc từ tác phẩm đó.
Không ít những sáng tác thơ ca Việt Nam đã được khởi xướng từ dư âm của
Tỳ bà hành hay ý thơ thâm trầm, tĩnh lặng của cảnh chùa Hàn San trong
Phong Kiều dạ bạc. Bài thơ từng được đưa vào giảng dạy trong chương trình
phổ thông nên khá quen thuộc với học sinh - sinh viên. Khi lí luận phê bình
văn học đã đạt được những thành tựu mới thì việc tiếp nhận tác phẩm văn học
nói chung, tiếp nhận Tỳ bà hành và Phong Kiều dạ bạc nói riêng càng được
quan tâm nhiều hơn. Như thế, Phong Kiều dạ bạc của Trương Kế và Tỳ bà
hành của Bạch Cư Dị là hai tác phẩm hết sức tiêu biểu cho Đường thi, hơn
nữa tư liệu nghiên cứu về tiếp nhận hai tác phẩm này đã được thực hiện khá
đầy đủ trong các niên luận, khóa luận của những người đi trước.
Chúng tôi muốn trên nền những tư liệu đã có của những người nghiên
cứu trước để qua Tỳ bà hành của Bạch Cư Dị và Phong Kiều dạ bạc của

Trương Kế tìm hiểu và lí giải một vài vấn đề đọc thơ Đường ở Việt Nam.
Khóa luận của chúng tôi sẽ đi vào tìm hiểu hai cách đọc, hai hướng tiếp
nhận chính bên cạnh rất nhiều cách tiếp nhận phong phú khác đó là việc
“giảng nghĩa” thơ Đường trong sách giáo khoa phổ thông và việc giải nghĩa
thơ Đường trong nghiên cứu - phê bình để từ đó có cái nhìn tổng quát, nhận
diện và lí giải vấn đề đọc thơ Đường ở Việt Nam. Ở một khía cạnh nào đó có
thể gợi mở những chân trời của mĩ học tiếp nhận, nhìn nhận tác phẩm ở góc
độ người đọc.
Lê Thị Tuyết Mai - Lớp Văn K50 CLC - Khoa Văn học - Trường ĐH KHXH&NV HN
-4
Khóa luận tốt nghiệp: Nghiên cứu tiếp nhận vấn đề đọc thơ Đường ở Việt Nam
2. LỊCH SỬ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
Có thể nói nghiên cứu quá trình tiếp nhận văn học ở góc độ người đọc
là một vấn đề khá mới mẻ ở nước ta. Cụ thể, trong khóa luận của chúng tôi có
nghiên cứu một vài vấn đề đọc thơ Đường ở Việt Nam nói chung, tiêu biểu
qua hai trường hợp Tỳ bà hành của Bạch Cư Dị và Phong kiều dạ bạc của
Trương Kế lại là một vấn đề ít gặp.
Viết về quá trình tiếp nhận thơ Đường ở Việt Nam có thể kể tới Luận
án phó tiến sĩ khoa học Ngữ văn của Nguyễn Tuyết Hạnh với đề tài: Vấn đề
dịch thơ Đường ở Việt Nam (TP Hồ Chí Minh, 1996). Luận án gồm có ba
chương: Chương đầu tiên nói về lịch sử dịch thơ Đường ở Việt Nam với việc
nêu ra truyền thống dịch thuật ở Việt Nam, truyền thống dịch thơ Đường và
tổng kết lịch sử dịch thơ Đường ở Việt Nam. Chương hai đưa ra vấn đề
những phát sinh do quan hệ giao tiếp văn hóa nhiều đời giữa Việt Nam và
Trung Quốc trong việc dịch thơ Đường, chủ yếu là những thuận lợi và vấn đề
thể loại chuyển dịch. Chương cuối tác giả viết về nghệ thuật dịch thơ Đường
cần phải có sự đồng cảm giữa dịch giả và tác giả, ngôn ngữ thơ Đường trên
góc độ dịch và chủ yếu người viết đi sâu nghệ thuật dịch thơ Đường trên góc
độ thủ pháp. Có thể nói, luận án của Nguyễn Tuyết Hạnh đã nghiên cứu được
rất chi tiết sự vận động và phát triển của việc dịch thơ Đường qua các giai

đoạn lịch sử, sự vận động của thể loại chuyển dịch từ buổi ban đầu đến nay.
Người đọc có một cái nhìn sâu hơn về vấn đề dịch thuật nói chung cũng như
dịch thơ Đường nói riêng ở Việt Nam. Mà dịch thuật thực chất cũng chính là
một khía cạnh của quá trình tiếp nhận nơi độc giả, của mĩ học tiếp nhận. Tuy
nhiên, luận án mới chỉ nghiên cứu việc dịch thơ Đường theo thủ pháp nghệ
thuật thơ Đường và mới chủ yếu quan tâm những bài thơ có số câu dưới
mười sáu khi bàn về việc dịch theo thủ pháp.
Thơ Đường là một loại thơ khá đặc biệt bởi nó có một sinh mệnh dịch
thuật dài lâu ở Việt Nam. Cho tới hôm nay Đường thi vẫn được sự quan tâm
của không ít độc giả. Bởi vậy mà nó trở thành đối tượng lí tưởng cho nhiều
sự khảo sát. Nghiên cứu thơ Đường, mà cụ thể là sự tiếp nhận Đường thi ở
Lê Thị Tuyết Mai - Lớp Văn K50 CLC - Khoa Văn học - Trường ĐH KHXH&NV HN
-5
Khóa luận tốt nghiệp: Nghiên cứu tiếp nhận vấn đề đọc thơ Đường ở Việt Nam
Việt Nam là một vấn đề hấp dẫn và có thể khai thác sâu sắc, tuy nhiên những
công trình nghiên cứu vấn đề này vẫn còn quá ít ỏi. Nhiều khóa luận tốt nghiệp
của sinh viên trường ĐH KHXH & NV Hà Nội đã đề cập tới vấn đề này. Ngay
từ khi nước nhà còn trong giai đoạn chiến tranh khốc liệt, năm 1965, Phạm
Đình Lợi dưới sự hướng dẫn của thầy Ngô Xuân Anh đã viết đề tài: Điểm qua
việc dịch thuật thơ Đường ở Việt Nam. Khóa luận có bốn phần: ngoài phần mở
đầu và kết luận, khóa luận gồm ba phần nội dung chính: Phần hai: Mấy nét về
thơ Đường và giá trị của nó. Phần ba: Điểm qua việc dịch thuật thơ Đường ở
Việt Nam với ranh giới phân chia hai giai đoạn là Cách mạng tháng Tám lịch
sử. Khóa luận tuy ngắn và mới chỉ bước đầu điểm qua trên những nét lớn nhất,
qua những dịch giả tên tuổi nhưng đã cung cấp cho bạn đọc nhiều nguồn tư
liệu quý giá về vấn đề dịch thuật thơ Đường ở Việt Nam.
Năm 1972, Nguyễn Trọng Nuôi viết khóa luận tốt nghiệp với tên đề tài
là Tìm hiểu việc dịch thuật và nghiên cứu Đường thi ở Việt Nam trước cách
mạng tháng Tám. Khóa luận gồm hai phần chính: Phần đầu: Vài nét về thơ
Đường. Phần hai đi sâu nghiên cứu việc dịch thuật và khảo cứu Đường thi ở

Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám với việc chia ra ba ý lớn: dịch thuật,
khảo cứu và nhận định chung. Có thể nói, tuy trong hoàn cảnh đất nước khó
khăn, nguồn tư liệu khan hiếm, còn ghi chép tay nhưng khóa luận đã tổng
hợp được tài liệu và bước đầu có những lời bình giá nhất định về hiện tượng
nghiên cứu.
Nghiên cứu vấn đề tiếp nhận rộng hơn ở cả lĩnh vực giới thiệu, nghiên
cứu và phiên dịch và đối tượng nghiên cứu rộng hơn hẳn là thơ ca Trung
Quốc (không giới hạn ở Đường thi), Nguyễn Thị Mỹ Linh đã viết khóa luận
tốt nghiệp với đề tài: Tình hình giới thiệu, nghiên cứu và phiên dịch thơ ca
Trung Quốc ở Việt Nam từ trước tới nay. (năm 1991, Lê Đức Niệm hướng
dẫn). Khóa luận gồm có sáu phần lớn, mỗi phần đi theo lịch sử phát triển của
thơ Đường từ thời Tiên Tần; Tần Hán, Ngụy Tấn, Nam Bắc triều; thơ ca đời
Đường; thơ ca Tống Nguyên; thơ ca Minh Thanh và Cận đại; thơ ca Trung
Quốc thời Hiện đại. Trong đó tác giả lại đi vào tìm hiểu quá trình giới thiệu,
Lê Thị Tuyết Mai - Lớp Văn K50 CLC - Khoa Văn học - Trường ĐH KHXH&NV HN
-6
Khóa luận tốt nghiệp: Nghiên cứu tiếp nhận vấn đề đọc thơ Đường ở Việt Nam
nghiên cứu cũng như đặt ra vấn đề ai là người đầu tiên dịch thơ Đường?
Người đầu tiên khảo cứu thơ Đường? Khóa luận đã cung cấp cho độc giả
nguồn tư liệu khảo sát rất chi tiết và đáng quý về thơ ca Trung Quốc đã được
tiếp nhận ở Việt Nam.
Các công trình trên được nghiên cứu từ các cách tiếp cận văn học so
sánh (nghiên cứu ảnh hưởng) hoặc từ góc độ phiên dịch học, chứ chưa quan
sát đối tượng từ góc độ mỹ học tiếp nhận. Hiện nay chúng ta đang thực hiện
công việc này một cách tập trung, ý thức về phương pháp cũng rất rõ ràng:
cùng với mỹ học tiếp nhận được truyền bá ở Việt Nam, dẫn đến cách hiểu
mới về tác phẩm văn học, từ đó mở rộng lĩnh vực nghiên cứu của văn học sử,
công việc nghiên cứu của chúng ta vẫn là bám chắc trên mảnh đất văn học sử,
song chúng ta đặt công việc của mình vào môi trường của văn hóa - văn học
so sánh, chuyển từ nghiên cứu ảnh hưởng sang nghiên cứu tiếp nhận. Người

đọc - văn bản đọc trở thành tư liệu nghiên cứu chính.
Trong những năm gần đây, khi mĩ học tiếp nhận được mở rộng và được
quan tâm nhiều hơn thì vấn đề này lại được lật lại và nghiên cứu sâu hơn.
Dưới sự hướng dẫn của GV Phạm Ánh Sao, liên tiếp trong những năm 2006,
2007, 2008 là các niên luận, khóa luận tìm hiểu quá trình tiếp nhận thơ
Đường tại Việt Nam thông qua một số trường hợp tiêu biểu. Năm 2006,
Nguyễn Thu Hương có khóa luận: Tiếp nhận và diễn dịch Phong Kiều dạ bạc
tại Việt Nam. Khóa luận gồm ba chương. Chương đầu nêu một số vấn đề về lí
luận tiếp nhận văn học, chương hai tổng thuật quá trình giao lưu văn hóa và
tiếp nhận văn học Trung Quốc tại Việt Nam. Chương chính tìm hiểu tiếp
nhận và diễn dịch Phong Kiều dạ bạc tại Việt Nam. Người viết đã đưa ra một
hướng tiếp cận mới với Phong Kiều dạ bạc. Có thể nói, khóa luận của
Nguyễn Thu Hương đã đưa ra được những tri thức lí luận văn học nền tảng
về tiếp nhận văn học cũng như những ghi chép đáng quý về sự xuất hiện, tiếp
nhận tác phẩm Phong Kiều dạ bạc tại Việt Nam.
Cũng như khóa luận của Nguyễn Thu Hương, niên luận của Nguyễn Thị
Hường: Vấn đề tiếp nhận Tỳ bà hành tại Việt Nam (năm 2007) đã cơ bản mô
Lê Thị Tuyết Mai - Lớp Văn K50 CLC - Khoa Văn học - Trường ĐH KHXH&NV HN
-7
Khóa luận tốt nghiệp: Nghiên cứu tiếp nhận vấn đề đọc thơ Đường ở Việt Nam
tả được những ghi chép, tìm tòi tư liệu kỹ lưỡng về quá trình tác phẩm đến
Việt Nam và được tiếp nhận như thế nào theo thời gian. Niên luận gồm bốn
phần chính: Thời điểm sớm nhất tiếp nhận văn bản tác phẩm Tỳ bà hành tại
Việt Nam; Tỳ bà hành trên sách báo tạp chí đầu thế kỷ XX; vấn đề tuyển
dịch nghiên cứu Tỳ bà hành tại Việt Nam từ 1940 đến nay; vấn đề tiếp nhận
Tỳ bà hành trong các thể loại văn học nghệ thuật tại Việt Nam. Công trình
nghiên cứu của Nguyễn Thị Hường tuy nhỏ nhưng là nguồn tư liệu đáng quý
đã cho thấy được toàn cảnh quá trình tiếp nhận Tỳ bà hành tại Việt Nam trên
nhiều phương tiện: sách báo, tạp chí, sách, giáo trình… và tương ứng với nó
là các cách đọc khác nhau. Những ghi chép của Nguyễn Thị Hường về vấn đề

tiếp nhận Tỳ Bà hành tại Việt Nam là một sự tìm kiếm tư liệu đáng quý và
đáng ghi nhận. Cùng năm 2007 có khóa luận tốt nghiệp của Mạnh Thị Minh
nghiên cứu: Đường thi trong sách giáo khoa phổ thông ở Việt Nam. Với hai
chương: chương một: quá trình Đường thi được đưa vào giảng dạy trong
trường phổ thông ở Việt Nam và chương hai: Hướng dẫn giảng dạy Đường
thi trong sách giáo khoa phổ thông ở Việt Nam, đây cũng là một công trình tỉ
mỉ, cung cấp nhiều tư liệu rất có ích cho bạn đọc quan tâm đến vấn đề này.
Năm 2008, Nguyễn Hồng Mơ tiếp tục vấn đề tiếp nhận khi làm niên
luận nghiên cứu: Vấn đề tiếp nhận Hoàng Hạc Lâu ở Việt Nam. Niên luận
gồm ba chương: Chương một vấn đề dịch thuật Hoàng hạc lâu, chương hai:
Vấn đề nghiên cứu Hoàng hạc lâu và chương ba: Từ tác phẩm đến tác phẩm.
Như vậy, ta có thể thấy rằng việc nghiên cứu vấn đề tiếp nhận văn học,
cụ thể là tiếp nhận Đường thi ở góc độ bạn đọc vẫn chưa có nhiều cây bút
tham gia. Nghiên cứu văn học từ mĩ học tiếp nhận là một vấn đề khó và thực
sự cần có nhiều thời gian. Trong khóa luận này, chúng tôi muốn tiếp tục phát
triển, nghiên cứu sâu hơn vấn đề tiếp nhận thơ Đường, thông qua hai trường
hợp tiêu biểu: Phong Kiều dạ bạc của Trương Kế và Tỳ bà hành của Bạch
Cư Dị. Những niên luận, khóa luận đi trước quả thực là những phần tư liệu
rất quý báu để trên cơ sở đó, chúng tôi tìm hiểu, tổng hợp và sắp xếp theo
hướng tìm hiểu của mình. Tuy nhiên hầu hết những niên luận, khóa luận
Lê Thị Tuyết Mai - Lớp Văn K50 CLC - Khoa Văn học - Trường ĐH KHXH&NV HN
-8
Khóa luận tốt nghiệp: Nghiên cứu tiếp nhận vấn đề đọc thơ Đường ở Việt Nam
trước mới chỉ hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ tổng hợp tư liệu, ghi chép dữ liệu
quý báu về quá trình tiếp nhận các tác phẩm Đường thi chứ chưa lí giải sâu
sắc được ý nghĩa của các cách tiếp nhận. Chúng tôi không có tham vọng hoàn
thành được hết những phần việc rất có ích đó bởi đó là công việc cần nhiều
thời gian và tư liệu. Như một câu danh ngôn được lưu truyền rất hay là:
“cánh cửa đã mở nhưng còn phải đẩy”. Quả thực, khóa luận của chúng tôi
cũng mang tính chất gần giống như vậy, tiếp nối và để ngỏ để bạn đọc nào

quan tâm có thể tiếp tục tìm tòi và nâng cao hơn nữa, bởi mĩ học tiếp nhận
cho tới hôm nay vẫn là một mảnh đất màu mỡ chờ người khai phá.
3. NHIỆM VỤ, MỤC ĐÍCH CỦA ĐỀ TÀI
Nhiệm vụ của chúng tôi trong đề tài này là tìm hiểu quá trình tiếp nhận
và diễn dịch Tỳ bà hành của Bạch Cư Dị, Phong Kiều dạ bạc của Trương Kế
ở Việt Nam theo từng giai đoạn khác nhau, khảo sát mối quan hệ giữa chủ thể
và khách thể của quá trình tiếp nhận và diễn dịch văn bản, chỉ ra những chặng
đường và đặc điểm tiếp nhận của mỗi thời kỳ, lý giải nguyên nhân và hệ quả
của những cách tiếp nhận về hai tác phẩm ở từng đối tượng. Để rồi từ hiện
tượng Tỳ bà hành, Phong Kiều dạ bạc nhận diện một số vấn đề đọc thơ
Đường cũng như các tác phẩm văn học nước ngoài nói chung tại Việt Nam,
góp phần mở rộng việc nghiên cứu tác phẩm nhìn từ góc độ tiếp nhận bởi lẽ
mĩ học tiếp nhận vốn đang là một lĩnh vực còn hết sức mới mẻ và hấp dấn đối
với những ai đam mê tìm hiểu văn bản từ góc độ người đọc.
4. ĐỐI TƯỢNG, PHẠM VI NGHIÊN CỨU VÀ PHẠM VI TƯ LIỆU
Đối tượng nghiên cứu của đề tài chính là tìm hiểu quá trình tiếp nhận và
diễn dịch tác phẩm Tỳ bà hành của Bạch Cư Dị và Phong Kiều dạ bạc của
Trương Kế ở Việt Nam. Tương ứng với đối tượng nghiên cứu đó, chúng tôi
giới hạn phạm vi nghiên cứu cũng chủ yếu tập trung ở hai văn bản tác phẩm
này. Trên cơ sở đó, cũng có những sự liên hệ nhất định với việc tiếp nhận
một số tác phẩm thơ ca khác của Đường thi tại Việt Nam.
Lê Thị Tuyết Mai - Lớp Văn K50 CLC - Khoa Văn học - Trường ĐH KHXH&NV HN
-9
Khóa luận tốt nghiệp: Nghiên cứu tiếp nhận vấn đề đọc thơ Đường ở Việt Nam
Về phạm vi tư liệu của đề tài, chúng tôi chủ yếu dựa vào tư liệu thành
văn bằng chữ Quốc ngữ từ đầu thế kỷ XX đến thời điểm này đã được các tác
giả niên luận và khóa luận trước đó sưu tầm, giới thiệu trong công trình của
mình. Đó là những nguồn tư liệu rất quý báu và giúp ích rất nhiều cho chúng
tôi hoàn thành khóa luận này.
5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

Để thực hiện đề tài này, trên bình diện lý thuyết, chúng tôi tiếp cận đối
tượng chủ yếu từ góc độ văn học so sánh và mĩ học tiếp nhận.
Về các mặt thao tác khoa học cụ thể, chúng tôi chủ yếu sử dụng
phương pháp mô tả, hệ thống hóa, thống kê, phân loại, chia giai đoạn nhằm
khôi phục diện mạo và phác họa quá trình tiếp nhận và diễn dịch hai tác
phẩm Tỳ bà hành, Phong Kiều dạ bạc, đồng thời cũng sử dụng phương pháp
phân tích, so sánh - đối chiếu nhằm cắt nghĩa đặc điểm, tính chất và lí giải
nguyên do của quá trình đó.
6. BỐ CỤC KHÓA LUẬN
Ngoài Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo và Phụ lục ra, phần
Nội dung của khóa luận bao gồm 2 chương:
CHƯƠNG 1: GIẢNG NGHĨA THƠ ĐƯỜNG TRONG SÁCH GIÁO KHOA
PHỔ THÔNG Ở VIỆT NAM
1.1 Giảng nghĩa Tỳ bà hành trong SGK PT.
1.2 Giảng nghĩa Phong Kiều dạ bạc trong SGK PT.
1.3 Lí giải hiện tượng giảng nghĩa trong SGK PT.
CHƯƠNG 2: GIẢI NGHĨA THƠ ĐƯỜNG TRONG NGHIÊN CỨU PHÊ
BÌNH Ở VIỆT NAM
2.1 Nghiên cứu phê bình Tỳ bà hành ở VN.
2.2 Nghiên cứu phê bình Phong Kiều dạ bạc ở VN.
2.3 Lí giải hiện tượng giải nghĩa trong nghiên cứu phê bình ở VN.
Lê Thị Tuyết Mai - Lớp Văn K50 CLC - Khoa Văn học - Trường ĐH KHXH&NV HN
-10
Khóa luận tốt nghiệp: Nghiên cứu tiếp nhận vấn đề đọc thơ Đường ở Việt Nam
7. QUY ƯỚC TRÌNH BÀY
Khóa luận của chúng tôi được trình bày theo quy cách của Trường Đại
học KHXH & NV Hà Nội quy định cho khóa luận tốt nghiệp.
Sau trích dẫn tư liệu đều có ngoặc vuông ghi lần lượt: thứ tự tư liệu
(theo Tư liệu tham khảo ở cuối Khóa luận), trang thứ bao nhiêu của tư liệu
đó. Chú thích trực tiếp ở chân trang dành riêng cho việc giải thích từ ngữ,

khái niệm…
Đối với tên tác phẩm văn học thời cổ đại Trung Quốc và Việt Nam, để
tôn trọng nguyên tác và tiện tra cứu, chúng tôi sẽ phiên âm Hán Việt, đồng
thời in nghiêng (riêng tác phẩm Tỳ bà hành và Phong Kiều dạ bạc là in
nghiêng đậm). Nếu tên tác phẩm nằm trong công trình nghiên cứu thì chúng
tôi sẽ in nghiêng đậm.
Đối với tên các công trình nghiên cứu và các bài báo khoa học, chúng
tôi cũng sẽ in nghiêng. Các thông tin về công trình và bài báo như xuất xứ,
tên tạp chí, tên các nhà xuất bản chúng tôi sẽ ghi ngay bên cạnh.
Lê Thị Tuyết Mai - Lớp Văn K50 CLC - Khoa Văn học - Trường ĐH KHXH&NV HN
-11
Khóa luận tốt nghiệp: Nghiên cứu tiếp nhận vấn đề đọc thơ Đường ở Việt Nam
NỘI DUNG CHÍNH
CHƯƠNG 1
GIẢNG NGHĨA THƠ ĐƯỜNG
TRONG SGK PT Ở VIỆT NAM
Trong lịch sử văn minh nhân loại, không có một nước nào có thể tự hào
là không hề vay mượn, tiếp thu một ít vốn liếng của các dân tộc khác. Quả
thực, văn học ở nước nào cũng vậy, cũng cần có một sự tiếp nhận, giao lưu
với các nền văn học khác, tối thiểu là với các quốc gia láng giềng xung quanh
mình. Như Giáo sư Quý Tiện Lâm (Đại học Bắc Kinh) đã từng ví: “Nếu lấy
dòng sông để so sánh thì dòng sông văn học Trung Quốc có lúc nước đầy, có
lúc nước cạn nhưng chưa từng khô kiệt bao giờ. Nguyên nhân là vì có nước
mới chảy vào. Những lần chảy vào có khi nhiều, khi ít. Nhiều nhất có hai lần:
một lần nước từ Ấn Độ chảy sang, một là vì phương Tây chảy tới. Mà hai lần
nước chảy vào này đều do người dịch khơi thông”. Có thể nói thơ Đường nói
riêng cũng như văn học Trung Quốc nói chung là một trong những dòng chảy
lớn hòa vào văn học dân tộc nước ta. Từ rất lâu, thơ Đường - tinh hoa của cả
thế giới đã được các nhà dịch thuật chú ý, dày công tuyển chọn và dịch cho
độc giả tiếp cận. Và không ai lại không đồng ý rằng: Tuổi thọ của một bản

dịch tác phẩm văn học phụ thuộc rất nhiều vào tài năng của dịch giả. “Mỗi
một dịch giả có trình độ đều là một nghệ sĩ” (R. Italiander). Nhưng một điều
rất dễ nhận ra là tuy những tác phẩm Đường thi được dịch thuật và giới thiệu
rất sớm ở Việt Nam nhưng phải một thời gian dài sau đó, nó mới được tuyển
lựa vào sách giáo khoa phổ thông giảng dạy cho học sinh.
Có thể nói, soạn sách giáo khoa cho chương trình phổ thông đến hôm
nay vẫn không phải là một công việc đơn giản. Bởi lẽ để có được một bộ sách
chuẩn, trở thành chương trình mẫu mực giúp cho việc tiếp thu, nhận thức của
học sinh được tốt cần phải có một đội ngũ biên soạn có tầm hiểu biết, trí tuệ
và làm việc khoa học. Sách giáo khoa ở nước nào cũng vậy, nó “chứa đựng
Lê Thị Tuyết Mai - Lớp Văn K50 CLC - Khoa Văn học - Trường ĐH KHXH&NV HN
-12
Khóa luận tốt nghiệp: Nghiên cứu tiếp nhận vấn đề đọc thơ Đường ở Việt Nam
những tri thức cơ bản, chính xác nhất và được nhân loại tin cậy nhất” (GS.
TS Nguyễn Thanh Hùng). Sách giáo khoa trong nhà trường là loại sách dành
cho học sinh nghiên cứu và học tập dưới sự chỉ đạo của giáo viên. Sách giáo
khoa bộ môn văn cũng không nằm ngoài những vai trò và định hướng đó.
“Chương trình sách giáo khoa là căn cứ rõ nhất để nghiên cứu tìm hiểu vấn
đề tiếp nhận văn học theo hướng chính thống trong nhà trường. Sự biến đổi
của nội dung chương trình phản ánh mức độ thích ứng giữa thực tế giảng dạy
với lí luận mới về tiếp nhận văn học.” [34, 5]. Đặc biệt là đối với những tác
phẩm văn học nước ngoài được biên soạn và đưa vào giới thiệu cho học sinh
nhằm giao lưu, mở mang tầm hiểu biết của các em về văn học, văn hóa các
dân tộc khác.
Đã được coi là chuẩn mực trong việc đưa đến cho học sinh những kiến
thức cơ bản và hữu ích nhất, đương nhiên những tác phẩm văn học nước
ngoài được đưa vào chương trình đều phải được chọn lựa kĩ càng, là những
đỉnh cao của văn học các nước và tiêu biểu cho quá trình phát triển lịch sử
văn học thế giới qua các thời đại.
Cách đây gần 60 năm, theo tư liệu nghiên cứu của Mạnh Thị Minh trong

khóa luận của mình, Dương Quảng Hàm là người đầu tiên đưa môn văn học
Trung Quốc vào chương trình THPT. Ông là người đặt viên gạch đầu tiên
cho công việc giảng dạy và học tập văn học Trung Quốc ở nước ta nói chung
và thơ Đường nói riêng.
Tỳ bà hành của Bạch Cư Dị và Phong Kiều dạ bạc của Trương Kế cũng
là hai trong số rất nhiều những tác phẩm Đường thi đã được giới thiệu và giảng
dạy trong chương trình THPT nước ta. Có thể ở hệ SGK này, nó được giảng
chính (đọc thêm), sang hệ SGK khác, nó lại được xếp vào phần đọc thêm
(giảng chính) hay đọc thêm bắt buộc… Sự chuyển dịch của tác phẩm từ chỗ là
bài được chọn giảng chính chuyển sang tác phẩm đọc thêm, hay đọc thêm bắt
buộc đều phản ánh rất rõ sự chuyển biến về nhận thức và quan điểm của người
biên soạn chương trình. Trên đó là sự chi phối không nhỏ của các tư tưởng,
quan điểm của ban chỉ đạo biên soạn chương trình, các chính sách mới đối với
Lê Thị Tuyết Mai - Lớp Văn K50 CLC - Khoa Văn học - Trường ĐH KHXH&NV HN
-13
Khóa luận tốt nghiệp: Nghiên cứu tiếp nhận vấn đề đọc thơ Đường ở Việt Nam
nền giáo dục. Nhưng qua đó, bạn đọc có thể nhận ra một số vấn đề đọc, “giảng
nghĩa” trong SGK PT về hai tác phẩm này. Đây cũng là một khía cạnh của
việc tiếp nhận văn học từ góc độ người đọc mà chúng tôi quan tâm.
1.1. GIẢNG NGHĨA TỲ BÀ HÀNH TRONG SGK PT
Cũng như hầu hết các tác phẩm cổ điển Trung Quốc khác được giới
thiệu ở Việt Nam, để xác định thời điểm sớm nhất tiếp nhận văn bản tác
phẩm Tỳ bà hành của Bạch Cư Dị tại Việt Nam quả là một vấn đề không hề
đơn giản. Cho đến nay, giới nghiên cứu văn học vẫn chưa khẳng định được
Tỳ bà hành của Bạch Cư Dị đã đến Việt Nam chính xác tự bao giờ. Trên cơ
sở tổng hợp cứ liệu sẵn có thì bản dịch Tỳ bà hành của Bạch Cư Dị được
phát hiện, bản khắc in năm 1881 là bản cổ nhất.
Dù chưa biết rõ văn bản chữ Hán của Tỳ bà hành đã xuất hiện và được
dịch ra chữ Quốc ngữ ở Việt Nam từ bao giờ nhưng theo những tài liệu đã có
được trong tay, dự đoán văn bản chữ Hán của tác phẩm này đã đến với người

Việt từ khá sớm. Bản dịch Tỳ bà hành được truyển tụng xưa nay, đã từng
được coi là của Phan Huy Vịnh nhưng hiện nay đã được chứng minh là của
Phan Huy Thực - thân phụ của Phan Huy Vịnh. Căn cứ vào thời gian Phan
Huy Thực sống (1779- 1846) thì chúng ta có thể dự đoán: bản dịch Tỳ bà
hành đã ra đời từ những năm đầu thế kỷ XIX. Điều này có liên quan đến luận
điểm của Phan Văn Diêu: “Trong đời làm quan, Huy Thực đã ba lần lên
xuống chức Thượng thư bộ Lễ. Vì lẽ đó, ông đã cảm thông sâu xa với Bạch
Lạc Thiên mà phiên diễn Tỳ bà hành chăng?”
Tới nay, bản dịch Tỳ bà hành có nhiều, song thành công nhất vẫn là
bản dịch của Phan Huy Thực. Đây được coi là một trong hai bản dịch hay
nhất trong lịch sử dịch thuật của nước ta bên cạnh bản dịch tác phẩm Chinh
Phụ ngâm khúc của Đoàn Thị Điểm (nguyên tác của Đặng Trần Côn). Bản
dịch sử dụng thể thơ song thất lục bát- một thể thơ truyền thống của dân tộc
có khả năng biểu cảm mạnh mẽ. Bản dịch hoàn hảo bởi nó giữ được đúng số
Lê Thị Tuyết Mai - Lớp Văn K50 CLC - Khoa Văn học - Trường ĐH KHXH&NV HN
-14
Khóa luận tốt nghiệp: Nghiên cứu tiếp nhận vấn đề đọc thơ Đường ở Việt Nam
câu và số chữ của nguyên tác (88 câu và 616 chữ), soạn giả Phan Huy Thực
đã khéo léo trong việc sử dụng những tiếng đôi, những từ láy trong tiếng
Việt, tăng sức gợi tả, gợi cảm. Quan trọng hơn nó đã thể hiện được tinh thần
của nguyên tác, lột tả được cái “thần”, cái “nhã” của Tỳ bà hành nguyên gốc
chữ Hán. Cho dẫu còn rất nhiều ý kiến khác nhau chỉ ra những thiếu sót của
bản dịch này nhưng đến hôm nay, nó vẫn chứng tỏ sức sống mãnh liệt của
mình trong nền văn học dân tộc.
Ngay từ những năm đầu tiên khi Đường thi được đưa vào giới thiệu
trong chương trình SGK PT, Tỳ bà hành của Bạch Cư Dị đã được chọn lựa.
Không những vậy, thi phẩm còn được đưa vào giảng chính dù dung lượng
không nhỏ và sự tiếp cận thấu đáo tinh thần bài thơ không phải là một công
việc giản đơn.
Theo nghiên cứu của Mạnh Thị Minh, năm 1990, Đường thi chính thức

được đưa vào giảng dạy trong chương trình PTTH thì cũng trong sách Văn
10, tập 2, phần văn học nước ngoài và lí luận văn học, NXB Giáo dục, năm
1990, do Nguyễn Đăng Mạnh chủ biên, chúng tôi tìm được văn bản Tỳ bà
hành của Bạch Cư Dị được giới thiệu. Ở đây, nhà biên soạn chỉ đưa ra bản
dịch của Phan Huy Vịnh, không có phần phiên âm chữ Hán và dịch nghĩa.
Việc cho học sinh tiếp cận tác phẩm văn học nước ngoài qua văn bản dịch
phần nào đã hạn chế tầm nhìn và tầm tiếp nhận của học sinh. Sách Văn 10
ngay phần giới thiệu văn bản dịch là phần Chú giải. Người soạn sách cho học
sinh nắm rõ hơn những thông tin về tác giả Bạch Cư Dị một cách hết sức
ngắn gọn, lời tựa của thi phẩm và những từ Hán Việt khó đối với học sinh.
Tuy nhiên số lượng từ chú giải so với dung lượng của tác phẩm còn quá ít ỏi,
chỉ bao gồm 11 từ khó. Để giáo viên và học sinh có sự định hướng trong việc
tìm hiểu, tiếp nhận tác phẩm, người soạn đã đưa ra một hệ thống câu hỏi
trong phần Hướng dẫn học bài. Có thể thấy được phần nào đó trong việc
“giảng nghĩa” tác phẩm trong chương trình SGK PT, chúng tôi muốn trích
dẫn phần câu hỏi này để thấy được rõ hơn việc phân tích, tìm hiểu tác phẩm
Tỳ bà hành :
Lê Thị Tuyết Mai - Lớp Văn K50 CLC - Khoa Văn học - Trường ĐH KHXH&NV HN
-15
Khóa luận tốt nghiệp: Nghiên cứu tiếp nhận vấn đề đọc thơ Đường ở Việt Nam
“1. Tóm tắt câu chuyện diễn ra trong Tỳ bà hành? (Song cần lưu ý, Tỳ
bà hành chủ yếu vẫn là thơ trữ tình. Cốt truyện chỉ là phương tiện để nhà thơ
biểu lộ cảm xúc).
2. Bài thơ dài đến 88 câu nên chỉ có thể tập trung phân tích đoạn miêu
tả tiếng đàn lần hai của người ca nữ. Tuy vậy, muốn thấy hết cái hay của
đoạn thơ này, cần nắm vững mối quan hệ giữa nó với các phần khác. Lúc đầu
tác giả và người ca nữ hoàn toàn không quen biết nhau, nhờ tiếng đàn làm
môi giới, hai người dần dần hiểu biết, thông cảm với nhau và đến cuối bài
thơ, có thể nói tâm tư của hai con người đã hòa hợp làm một.
3. Hãy nêu những thành công của tác giả trong việc miêu tả tiếng đàn

của người ca nữ.
a. Người ca nữ đã đánh đàn 3 lần. Hãy nêu lên sự hợp lí trong việc
phân bố mức độ miêu tả ở mỗi lần. (Lần đầu không thể tả cụ thể vì chỉ thoảng
nghe ở xa. Lần thứ 3 tâm tư hai người đã hòa quyện vào nhau, tác giả không
thể, không nỡ và cũng không cần miêu tả dài dòng.)
b. Tác giả đã dùng những phương pháp nào để miêu tả tài nghệ của
người ca nữ? (Miêu tả hiệu quả, tác dụng của tiếng đàn: miêu tả trực tiếp các
yếu tố của âm nhạc- âm sắc, cường độ, cao độ, trường độ- bằng tỉ dụ, miêu tả
dung nhan, động tác, miêu tả gián tiếp bằng cảnh sắc thiên nhiên)
c. Tác giả đã tập trung miêu tả những thời điểm nào của quá trình diễn
tấu bản nhạc? (Lúc vặn trục lên dây dạo qua đôi ba tiếng, lúc ngắt, lúc đến
cao trào và lúc ngừng hẳn)
d. Tại sao có thể nói 2 câu 17 và 18 là linh hồn của cả đoạn trích? Vì
sao nhà thơ đã nhanh chóng trở thành kẻ “tri âm” của người ca nữ như vậy?
e. Đoạn trích gợi cho ta liên tưởng tới đoạn nào trong Truyện Kiều của
Nguyễn Du?”[4, 63- 64]
Có thể thấy, trong phần Hướng dẫn đọc bài của người biên soạn nhằm
giúp học sinh và giáo viên có những định hướng trong việc tiếp cận và tìm
hiểu đã đưa ra một hệ thống câu hỏi hết sức chi tiết, chủ yếu tập trung vào
việc lột tả được cái thần thái kỳ diệu của tiếng đàn người kỹ nữ. Sau khi nêu
Lê Thị Tuyết Mai - Lớp Văn K50 CLC - Khoa Văn học - Trường ĐH KHXH&NV HN
-16
Khóa luận tốt nghiệp: Nghiên cứu tiếp nhận vấn đề đọc thơ Đường ở Việt Nam
câu hỏi, soạn giả không quên gợi ý cho học sinh tìm hiểu bài, gợi ý cách trả
lời theo hướng mà họ đã định sẵn trong phần ngoặc đơn đi kèm. Đây là cách
giảng nghĩa tỉ mỉ, cặn kẽ của người biên soạn- có thể thấy họ là những người
có một tầm hiểu biết rộng về văn học Trung Quốc nói chung cũng như
Đường thi và tác phẩm Tỳ bà hành của Bạch Cư Dị nói riêng. Nó cho thấy
rất rõ cách dạy và học thời kỳ những năm 1990. Đó là cách dạy theo lối gần
như áp đặt một chiều, chưa khai thác được thực sự khả năng sáng tạo, chủ

động của học sinh- đồng thời cũng là những chủ thể tiếp nhận. Mà sự chủ
động ấy là hết sức cần thiết trong quá trình tiếp nhận một tác phẩm văn
chương bất kỳ.
Năm 1994, SGK đã có sự chuyển đổi, sách được phân chia làm hai
ban: ban KHXH và ban KHTN và KT để tiện cho việc dạy và học của học
sinh theo từng phân ban. Kiến thức được chọn lựa phù hợp với từng chuyên
ngành riêng biệt. Văn học 10 (tập 2, ban KHXH, NXB GD năm 1994, tài liệu
giáo khoa thực nghiệm, do Nguyễn Hoàng Tuyên, Lưu Đức Trung, Nguyễn
Khắc Phi, Trần Đình Sử biên soạn) vẫn chọn lựa Tỳ bà hành vào chương
trình học của học sinh ban KHXH. Nhìn chung, những kiến thức về tác phẩm
vẫn tương tự như SGK năm 1990 nhưng đã có thay đổi trong việc trình bày.
Ngay sau nhan đề tác phẩm là phần chữ in nhỏ giới thiệu về tác giả Bạch Cư
Dị, phần giới thiệu này có chi tiết hơn và dài hơn so với SGK năm 1990, đã
có sự so sánh, đối chiếu với Đỗ Phủ, Lý Bạch… để học sinh nắm bắt rõ hơn
về hoàn cảnh sáng tác cũng như cảm hứng chủ đạo, tinh thần chung về tác
phẩm mà mình sẽ được học. Như thế, trước khi đi sâu vào tác phẩm, học sinh
đã có cái nhìn khái quát về Tỳ bà hành của Bạch Cư Dị.
Phần trích dẫn văn bản cho học sinh tiếp cận vẫn chỉ là văn bản dịch,
đó là bản dịch thành công nhất trong những bản dịch Tỳ bà hành hiện nay
của Phan Huy Vịnh (nay được cho là của Phan Huy Thực, thân phụ của
Phan Huy Vịnh). Trong quá trình trích dẫn văn bản, người biên soạn đã rất
chú ý khi tách riêng thành những khổ 4 câu và đánh số cho câu đầu tiên
trong khổ để học sinh tiện theo dõi tác phẩm có dung lượng khá dài này.
Lê Thị Tuyết Mai - Lớp Văn K50 CLC - Khoa Văn học - Trường ĐH KHXH&NV HN
-17
Khóa luận tốt nghiệp: Nghiên cứu tiếp nhận vấn đề đọc thơ Đường ở Việt Nam
Phần Chú giải gần như giống với SGK năm 1990 đã xuất bản. Không có
thêm từ khó được giải nghĩa, trong số 12 chú giải đã bao gồm một lời tựa
trích dẫn của tác phẩm và thông tin về dịch giả Phan Huy Vịnh. Phần
Hướng dẫn học bài đã cắt bớt những gợi ý quá kỹ càng nhằm vạch hướng

cho học sinh tìm hiểu tác phẩm, câu hỏi đã được biên soạn lại theo hướng
gợi mở nhiều hơn. Như thế, tính tích cực, năng động của học sinh- chủ thể
tiếp nhận đã được chú ý. Sự thay đổi này phản ánh rất sâu sắc sự thay đổi
trong nhận thức và quan điểm của các nhà biên soạn bấy giờ, đồng thời
cũng phản ánh sự thay đổi trong chủ trương, chính sách giáo dục của Đảng
và Nhà nước ta thời điểm đó. Ai cũng biết, trước khi đến với sự tiếp nhận
của học sinh THPT thì thi phẩm này đã trải qua một sự tiếp nhận có tính
thẩm mỹ chuyên biệt của các soạn giả. Họ đọc tác phẩm với tinh thần trách
nhiệm cao, là loại độc giả “đặc biệt”, có chuyên môn và hiểu thấu đáo, sâu
sắc cái “thần”, cái “nhã” của tác phẩm. Thế nhưng việc “đọc” của họ lại
hướng về những đối tượng đa dạng khác nhau. Không phải giáo viên nào
khi soạn giáo án hay học sinh nào khi soạn bài học ở nhà, thậm chí được
giảng dạy chính trên lớp có thể hiểu sâu sắc Tỳ bà hành của Bạch Cư Dị
ngay lập tức. Mỗi độc giả lại có một trình độ và nền kiến thức ban đầu
không giống nhau, bởi vậy tầm đón nhận đối với văn bản cũng vì lẽ đó mà
rất khác nhau.
Hiểu được nguyên tắc đó, trong phần Hướng dẫn học bài, các nhà biên
soạn sách đã cố gắng phát huy tối đa tính gợi mở của câu hỏi cũng như qua
đó thúc đẩy sự chủ động trong việc “đọc” của học sinh. Có khá nhiều câu hỏi
được đưa ra xoay quanh tác phẩm cần tìm hiểu, nội dung gần như vẫn giống
với phần câu hỏi trong SGK 1990, chỉ khác biệt ở chỗ đã có sự lược bỏ hết
những phần gợi ý đi sâu vào tác phẩm trong ngoặc đơn như trước và thêm
một số những gợi ý khác giúp học sinh hiểu rõ thi phẩm hơn. Có thể thấy rất
rõ điều đó khi đọc một số câu hỏi được đưa ra trong mục này:
“1. Tóm tắt câu chuyện diễn ra trong Tỳ bà hành. Giữa cốt truyện có thể
rút ra từ tác phẩm và câu chuyện nhà thơ kể lại trong lời tựa có chỗ nào
Lê Thị Tuyết Mai - Lớp Văn K50 CLC - Khoa Văn học - Trường ĐH KHXH&NV HN
-18
Khóa luận tốt nghiệp: Nghiên cứu tiếp nhận vấn đề đọc thơ Đường ở Việt Nam
không giống nhau? Thử tìm hiểu nguyên nhân và lí giải ý nghĩa của những

chỗ không giống nhau đó.
2. Những yếu tố nào đã làm cho Tư mã Giang Châu và người ca nữ từ
chỗ hoàn toàn không quen biết nhau đi đến dần hiểu biết thông cảm lẫn nhau,
và đến cuối bài, dường như hòa nhập tâm tư làm một?
3. Hãy nêu những thành công của tác giả trong việc miêu tả tiếng đàn.
Gợi ý:
a. Người ca nữ đánh đàn 3 lần. Hãy nêu lên sự hợp lí trong việc phân bố
mức độ miêu tả ở mỗi lần?
b. Tác giả dùng những phương pháp nào để miêu tả tài nghệ của người
ca nữ.
c. Tác giả đã tập trung miêu tả những thời điểm nào của quá trình diễn
tấu”...[5, 74]
Qua việc xem xét hệ thống câu hỏi trong SGK được soạn giả tuyển lựa,
ta thấy rằng những phần ngoặc đơn trước kia đã được cắt bớt đi, thay vào đó
là cách trình bày có sự in nghiêng các chữ quan trọng, cần nhấn mạnh trong
câu hỏi. Đó cũng là cách định hướng cho công việc “đọc” của nhiều đối
tượng khác nhau theo chủ ý của nhà biên soạn sách. Bên cạnh những nội
dung tương tự sách giáo khoa năm 1990, SGK dành cho phân ban KHXH còn
đưa thêm một số câu hỏi gợi mở mới:
“4. Qua lời tự thuật của nhà thơ và ca nữ, có thể thấy những gì giống
nhau trong cảnh ngộ và tâm sự giữa hai người? Vị trí của những lời tự thuật
này trong bài thơ?
5. Có người cho hình tượng người ca nữ chỉ là sự khách quan hóa hình
tượng nhà thơ. Ý kiến đó đúng hay sai? (Dành cho học sinh giỏi)”[5, 74].
Dễ hiểu vì sao với Tỳ bà hành, người biên soạn phải đưa ra một hệ
thống câu hỏi nhiều như vậy và có sự định hướng gợi mở cho sự tiếp cận của
học sinh. Bởi đây là một tác phẩm có số lượng câu chữ khá dài, để hiểu hết ý
nghĩa, cái “thần” cũng như cái “nhã” của tác phẩm Đường thi này không phải
là một công việc dễ dàng đối với học sinh THPT. Người biên soạn đã cố gắng
Lê Thị Tuyết Mai - Lớp Văn K50 CLC - Khoa Văn học - Trường ĐH KHXH&NV HN

-19
Khóa luận tốt nghiệp: Nghiên cứu tiếp nhận vấn đề đọc thơ Đường ở Việt Nam
gợi mở, hướng học sinh đến những cách đọc đa chiều, tìm hiểu tác phẩm từ
nhiều góc độ cũng như để học sinh tranh luận với nhau về những ý kiến trái
chiều đang tồn tại trong giới dịch giả, nghiên cứu phê bình nhằm giúp những
chủ thể tiếp nhận này thêm phần năng động, chủ động chiếm lĩnh tác phẩm.
Qua cách gợi mở “có người cho rằng…” và trả lời lựa chọn “đúng”, “sai”,
học sinh có cơ hội đưa ra ý kiến riêng. Từ đó chính chủ thể tiếp nhận cũng có
sự thâm nhập sâu hơn vào tác phẩm, hiểu tác phẩm và lĩnh hội nó theo cách
riêng của bản thân mình.
Theo nghiên cứu của Mạnh Thị Minh (sđd), trong chương trình SGK PT
từ năm 1990 (khi Đường thi chính thức được đưa vào giảng dạy) đến 2006,
Tỳ bà hành của Bạch Cư Dị có tần số được lựa chọn vào chương trình là rất
nhiều, 8 lần. Năm 1990, năm 1993, 1994, 1995, 1997, 2000, 2003 và 2006.
Khi thì thi phẩm được lựa chọn vào giảng chính (1990), lúc lại đưa vào phần
đọc thêm (năm 1993, 1997, ban KHTN), từ sau 1995 lại trả vị trí cho nó về
giảng chính. Sự sàng lọc này chứng tỏ giá trị thầm mỹ của Tỳ bà hành cũng
như chứng tỏ sự phù hợp nội dung của nó với đối tượng tiếp nhận và đáp ứng
mục tiêu giáo dục của chế độ.
Năm 2000, trong bộ SGK Văn học 10 (tập 2, Phần Văn học nước ngoài
và Lí luận văn học, NXB GD 2000, Nguyễn Hải Hà và Lương Duy Trung
chủ biên), tác phẩm Tỳ bà hành của Bạch Cư Dị được giới thiệu với tổng
quan nội dung tương tự như sách năm 1994 dù đã có sự chỉnh lí, sửa đổi. Có
sự thay đổi dễ nhận ra ở cách trình bày, sắp xếp và đặt tên cho các đề mục
của người biên soạn: Tác giả và tác phẩm (cuối mục này có phần chú thích 1
từ khó: Tinh thần “phúng thích”: có nghĩa là châm biếm, phê phán, chưa đến
mức đả kích), Giảng văn (trích dẫn phần dịch thơ của Phan Huy Vịnh), chú
thích, cuối cùng là phần Hướng dẫn học bài. Các câu hỏi trong phần Hướng
dẫn học bài vẫn được giữ nguyên so với SGK năm 1994, riêng ở câu 5 có bổ
sung thêm “Lại có ý kiến cho Tỳ bà hành cơ bản là một bài thơ tự sự và

người ca nữ là hình tượng nhân vật chính của tác phẩm. Ý kiến đó có thỏa
đáng không? (dành cho học sinh giỏi)” [6, 58]. Việc thêm ý kiến bổ sung
Lê Thị Tuyết Mai - Lớp Văn K50 CLC - Khoa Văn học - Trường ĐH KHXH&NV HN
-20
Khóa luận tốt nghiệp: Nghiên cứu tiếp nhận vấn đề đọc thơ Đường ở Việt Nam
trong câu hỏi đưa ra đã góp phần khơi gợi khả năng tranh luận cho học sinh.
Học sinh tiếp cận với nhiều ý kiến trái nhau như vậy sẽ kích thích sự suy
nghĩ, lí giải và đẩy việc “đọc” lên một ý trình độ cao hơn, hiểu tác phẩm
một cách sâu sắc hơn. Đó cũng là mục tiêu của những người biên soạn sách
khi giới thiệu các tác phẩm tiêu biểu của nước ngoài vào chương trình
PTTH.
Năm 2003, sách Ngữ văn 10 (tập 2- Bộ SGK thí điểm, bộ 2 ban KHXH
& NV, NXB GD, 2003, do Phan Trọng Luận tổng chủ biên) có xếp Tỳ bà
hành của Bạch Cư Dị vào phần Đọc thêm bắt buộc cùng với 2 tác phẩm
Xuân hiểu (Mạnh Hạo Nhiên) và Thu hứng (Đỗ Phủ). Vì nằm trong mục đọc
thêm nên những chú giải về tác phẩm không nhiều. Tác giả Bạch Cư Dị
được giới thiệu bằng một đoạn văn ngắn gọn ở sau nhan đề, tiếp đó là bản
dịch thơ (không có sự chia tách khổ nhỏ hay đánh số cho câu thơ như những
bản dịch trước đó, có sự ghi chú ở cuối văn bản trích dẫn tên người dịch
Phan Huy Vịnh và nguồn dẫn Thơ Đường, tập 1, sđd). Phần Chú thích ngắn
với 5 từ, câu khó cần giải thích, trong đó có lời tựa tác phẩm và vấn đề dịch
giả. Hướng dẫn đọc thêm gồm 4 câu, không bao gồm những gợi ý chi tiết cụ
thể định hướng cho học sinh trả lời. Nhìn chung, nội dung của những câu
hỏi này vẫn giống với những câu hỏi SGK trước đó. Như vậy, các nhà biên
soạn vẫn lựa chọn Tỳ bà hành vốn là một tác phẩm tiêu biểu của Đường thi
vào chương trình dù xếp nó vào phần Đọc thêm bắt buộc. Những soạn giả đã
cố gắng đưa ra những thông tin khái quát mà tiêu biểu nhất xoay quanh tác
phẩm. Đọc thêm nhưng là đọc thêm bắt buộc bởi trong ý thức, suy nghĩ của
những nhà biên soạn, Tỳ bà hành của Bạch Cư Dị vẫn là một điểm sáng cần
in dấu trong bầu trời lấp lánh vô vàn ánh sao của Đường thi.

Năm 2006, Tỳ bà hành được tuyển lựa giảng dạy trong chương trình
nâng cao. Có thể bởi dung lượng dài rất khó khăn cho việc cảm nhận trọn vẹn
của học sinh THPT nên trong chương trình học cơ bản, tác phẩm đã không
được đưa vào giảng dạy. Tác phẩm cần có một sự cảm nhận, tiếp nhận ở trình
độ cao hơn, sâu sắc hơn như ở bậc đại học và sau đại học.
Lê Thị Tuyết Mai - Lớp Văn K50 CLC - Khoa Văn học - Trường ĐH KHXH&NV HN
-21
Khóa luận tốt nghiệp: Nghiên cứu tiếp nhận vấn đề đọc thơ Đường ở Việt Nam
Cho đến nay, từ năm 2008, Tỳ bà hành của Bạch Cư Dị không được đưa
vào chương trình SGK PT lớp 10 nữa. Có thể dung lượng tác phẩm quá dài
và việc tiếp nhận trọn vẹn nó không phải là điều đơn giản đối với học sinh
trình độ THPT. Mặt khác, nó cũng thể hiện sự thay đổi trong chủ trương,
chính sách của Nhà nước về Giáo dục, đặc biệt là vấn đề đổi mới SGK đang
rất được quan tâm trong nhà trường cũng như dư luận hiện nay.
Như vậy, Tỳ bà hành của Bạch Cư Dị ngay từ ban đầu được lựa chọn
vào chương trình học PTTH đã được vào giảng dạy chính thức. Điều đó cho
thấy rất rõ những thành công xuất sắc về nội dung cũng như nghệ thuật tài
ba của thi phẩm này. Năm 1993 và 1997, tác phẩm đưa vào phần Đọc thêm
trong sách phân ban KHTN có lẽ nhằm tránh sự quá tải cho chuyên ban này.
Từ 1995 trở đi, tác phẩm lại tiếp tục được lựa chọn vào giảng chính trong
chương trình. Tuy nhiên, hầu hết, các bộ SGK PT đều chỉ dừng lại ở việc
trích văn bản dịch chứ chưa có phần chữ Hán hay phiên âm chữ Hán. Điều
đó đã hạn chế phần nào sự tiếp nhận văn bản của học sinh khi chỉ được tiếp
xúc với văn bản dịch. Dù cho văn bản dịch được coi là thành công hơn cả,
thậm chí có người còn coi bản dịch của Phan Huy Thực là một tác phẩm văn
học thực sự của Việt Nam thì ở một khía cạnh nào đó, vẫn tác động không
nhỏ đến sự tiếp nhận của độc giả, cụ thể là học sinh THPT. Nói như Nguyễn
Quốc Siêu thì: “Dịch thơ, dù rằng rất tài ba thì chí ít cũng là làm cái công
việc phủ lên bức tranh đẹp một tấm màn mỏng, làm mờ đi những đường nét
tinh tế.” [24, 66]

Nhìn tổng quan, từ cách biên soạn các câu hỏi trong phần Hướng dẫn
học bài, ta có thể nhận thấy các nhà biên soạn SGK từ trước đến nay vẫn luôn
nhất quán quan điểm cho rằng mặc dầu hình tượng người nghệ nhân tì bà là
rất quan trọng và có ý nghĩa tương đối độc lập, song xét toàn bài thơ, hình
tượng bao trùm hơn cả vẫn là Tư Mã Giang Châu họ Bạch. Từ đó, họ hướng
học sinh theo cách cảm nhận Tỳ bà hành của Bạch Cư Dị là tác phẩm dùng
hình tượng kĩ nữ để gửi gắm nỗi niềm riêng tư của cá nhân nhà thơ. Suy cho
cùng bài thơ vẫn được coi là một tác phẩm trữ tình hơn là một tác phẩm tự sự
Lê Thị Tuyết Mai - Lớp Văn K50 CLC - Khoa Văn học - Trường ĐH KHXH&NV HN
-22
Khóa luận tốt nghiệp: Nghiên cứu tiếp nhận vấn đề đọc thơ Đường ở Việt Nam
dù cho nó có yếu tố kể chuyện trong đó. Tuy nhiên, việc trích dẫn trong SGK
PT mới chỉ dừng lại ở văn bản dịch của Phan Huy Thực chứ chưa tạo điều
kiện cho học sinh tiếp cận với nguyên văn chữ Hán cũng như phiên âm chữ
Hán, dịch nghĩa tác phẩm. Điều đó cũng phần nào ảnh hưởng tới việc “đọc”
của học sinh cũng như các độc giả nói chung khi đến với tác phẩm trong
chương trình SGK chính thống. Sự trích dẫn ấy phải nhờ đến các bộ sách
tham khảo môn Ngữ văn trong nhà trường dành cho giáo viên và học sinh
biên soạn theo chương trình PT.
Bên cạnh SGK PT là bộ sách chính quy bắt buộc cho học sinh ở trường
thì còn rất nhiều những sách văn mẫu, sách phân tích bình giảng, tủ sách
trong nhà trường nhằm giúp học sinh trong việc cảm nhận sâu sắc hơn các tác
phẩm trong chương trình. Biên soạn những quyển sách tham khảo này hầu
hết vẫn là những cái tên quen thuộc đã từng tham gia biên soạn SGK PT. Bởi
vậy mà, tìm đọc những phân tích, bình giảng của họ cũng là một cách để
chúng ta thấy được cách “đọc” của những người biên soạn sách cũng như họ
định hướng cách “đọc” cho vô vàn những độc giả khác nhau trong cuộc sống
nói chung và nhà trường nói riêng.
Có lẽ bởi Tỳ bà hành của Bạch Cư Dị có dung lượng khá dài, lại là một
thi phẩm tuyệt vời của Bạch Cư Dị- một trong ba đỉnh cao của thơ Đường

nên việc tìm hiểu, phân tích nó trong nhà trường còn nhiều khó khăn, hạn
chế. Chính vì vậy mà trong nhiều sách tham khảo, các bài phân tích, bình
giảng Tỳ bà hành của Bạch Cư Dị không phải là hiếm. Rất nhiều cuốn sách
phân tích theo các tác phẩm được giảng dạy trong chương trình PTTH.
Năm 1995, Hồ Sĩ Hiệp biên soạn cuốn Thơ Đường ở trường PT (NXB
Văn Nghệ, TP Hồ Chí Minh), trong đó có phân chia hẳn chương trình
PTCS và chương trình PTTH. Tỳ bà hành của Bạch Cư Dị cũng là một
trong số những tác phẩm được phân tích. Có thể coi đây cũng là một bài
giảng dạy, định hướng cho học sinh trong quá trình tìm hiểu tác phẩm. Tác
giả có trích phần dịch thơ (đánh số theo đầu mỗi khổ chi tách) do Phan
Huy Vịnh dịch và đi vào phân tích nôi dung cũng như nghệ thuật của tác
Lê Thị Tuyết Mai - Lớp Văn K50 CLC - Khoa Văn học - Trường ĐH KHXH&NV HN
-23
Khóa luận tốt nghiệp: Nghiên cứu tiếp nhận vấn đề đọc thơ Đường ở Việt Nam
phẩm. Vì là tài liệu tham khảo cho học sinh PTTH nên cách phân tích cũng
hết sức bài bản, bao quát cả nội dung và nghệ thuật tác phẩm này. Về nội
dung, tác giả làm rõ hai ý lớn: tiếng kêu than của một người phụ nữ kỹ nữ
bị giày vò khổ đau về vật chất và tinh thần trong xã hội phong kiến Trung
Quốc; lời tố cáo của một kẻ tài hoa bị chà đạp. Trong quá trình phân tích
nội dung, người viết đã chia đoạn hết sức tỉ mỉ, đoạn I: từ câu 1 đến câu 14
là cuộc gặp gỡ tình cờ, đoạn II: câu 15 đến câu 82: miêu tả bản đàn, đoạn
III: còn lại, người kỹ nữ đánh đàn khiến Tư Mã Giang Châu rơi lệ. Trong
từng đoạn, Hồ Sĩ Hiệp lại phân chia các đoạn nhỏ hơn với những nội dung
cụ thể của từng câu thơ. Có cảm giác đó là sự diễn xuôi nội dung văn bản,
sự chia tách quá nhỏ dù khiến việc đọc dễ dàng hơn nhưng lại nghiêng về
kể lại diễn biến câu chuyện hơn là cảm nhận nó. Về nghệ thuật, người viết
phân tích những đặc trưng tiêu biểu cho thơ Bạch Cư Dị như: nghệ thuật tả
cảnh xen tả tâm trạng của con người, kết cấu “Tỳ bà hành của Bạch Cư Dị
là cả một khối sầu hận không cùng trên mấy đường tơ. Hết thảy mọi chi
tiết trong bài thơ đều xoay quanh bản đàn minh diễm mà kích thích tố mỗi

lúc một tăng dần lên để đưa lên nỗi xúc cảm cực độ lan tràn ra nước mắt.”
[16, 101]. Bên cạnh đó là bút pháp miêu tả cảnh tài tình, miêu tả tiếng đàn,
thể thơ trường thiên thất ngôn cổ phong. Rõ rang, không thể phủ nhận việc
“đọc” tác phẩm rất kỹ của Hồ Sĩ Hiệp thông qua cách trình bày, phân tích,
hướng dẫn học sinh PTTH của ông. Đây là cách bình giảng, phân tích theo
kiểu cho học sinh PTTH, không có sự nhấn nhá, hay sự cảm nhận chủ quan
cá nhân theo kiểu của giới phê bình nghiên cứu dù họ đều hướng sản phẩm
đã “đọc” của mình đến những độc giả khác nhau và định hướng cho họ
cách “đọc” tác phẩm ấy.
Năm 1997, Tỳ bà hành vẫn là tác phẩm được giảng dạy trong chương
trình nên trong cuốn Phê bình- bình luận văn học: Lý Bạch, Đỗ Phủ, Bạch
Cư Dị, Thôi Hiệu do Vũ Tiến Quỳnh biên soạn (NXB Văn Nghệ TP Hồ
Chí Minh, Tủ sách trong nhà trường) vẫn hướng dẫn học sinh tìm hiểu tác
phẩm này. Với ba phần chính: Phân tích- bình luận- tác giả, tác phẩm;
Lê Thị Tuyết Mai - Lớp Văn K50 CLC - Khoa Văn học - Trường ĐH KHXH&NV HN
-24
Khóa luận tốt nghiệp: Nghiên cứu tiếp nhận vấn đề đọc thơ Đường ở Việt Nam
Phân tích- bình giảng- bình luận và Bài văn của học sinh, cuốn sách khá
hữu ích cho học sinh tham khảo trong nhà trường.Vẫn là phần tìm hiểu tác
phẩm nhưng thông qua bản dich của Phan Huy Vịnh, người biên soạn
hướng dẫn cho học sinh tìm hiểu thi phẩm nổi tiếng này bằng các ý lớn khá
rõ ràng. Đầu tiên là cảm giác cô đơn lạnh lẽo toát lên từ khung cảnh, cái cô
đơn của người đánh đàn và cô đơn của người nghe đàn. Ý 2 phân tích cảm
giác buồn nhớ mênh mông, buồn vì cảnh vật, buồn vì tiếng đàn, buồn vì
câu chuyện của người kỹ nữ, buồn vì cảnh ngộ của tác giả. Ý 3, Vũ Tiến
Quỳnh làm rõ tâm sự của tác giả hòa hợp với tâm sự người đánh đàn. Phần
cuối cùng, sau khi đi sâu nội dung là những khái quát về thành công nghệ
thuật mà ông đặt tên cho phần này là Văn chương gồm có kết cấu, nghệ
thuật tả tiếng đàn và kể chuyện tâm sự; lời thơ. Đây cũng là một cách
“đọc” khác lạ của riêng Vũ Tiến Quỳnh, góp phần bổ sung thêm cho học

sinh trong quá trình tìm hiểu tác phẩm. Điều đáng chú ý là ở đây, so với
cách bình giảng năm 1995 của Hồ Sĩ Hiệp, Vũ Tiến Quỳnh đã có ý thức
hướng học sinh đến văn bản gốc, phiên âm chữ Hán để từ đó có những so
sánh, làm nổi bật thành công của bản dịch Phan Huy Vịnh. Học sinh có cái
nhìn bao quát hơn và có cách “đọc” mới mẻ hơn, rất giúp ích cho việc học
những tác phẩm văn học nước ngoài nói chung.
Tiếp tục việc giảng nghĩa Tỳ bà hành trong SGK PT, năm 2004,
Trần Ngọc Hưởng cho ra đời cuốn Thơ Đường trong nhà trường (NXB
Tổng hợp Đồng Nai). Cuốn sách có phân tích, giảng bình tất cả những tác
phẩm có trong chương trình THPT, kể cả những bài đọc thêm. Tỳ bà
hành của Bạch Cư Dị có trích dẫn đầy đủ Nguyên bản chữ Hán, Phiên âm
(chia khổ 5 câu một), Chú thích cho phần Phiên âm khá nhiều (53 từ, câu
khó), Dịch nghĩa và Dịch thơ (bản dịch của Phan Huy Vịnh, lấy từ Thơ
Đường, tập 1, NXB Văn học, Hà Nội, 1987), có 12 chú thích cho phần
dịch thơ. Cuối cùng là trích lời bình của Nguyễn Xuân Nam và bình giảng
của Hoắc Tùng Lâm (do Nguyễn Khắc Phi dịch). Lời bình của Nguyễn
Xuân Nam cho rằng đây là một bản dịch mẫu mực, đồng thời gợi ý chia
Lê Thị Tuyết Mai - Lớp Văn K50 CLC - Khoa Văn học - Trường ĐH KHXH&NV HN
-25