VĂN HỌC ẤN ĐỘ, NHẬT BẢN LÀO, CAMPUCHIA, Ả RẬP - CHƯƠNG 1. ĐẤT NƯỚC ẤN ĐỘ pptx
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (398.13 KB, 29 trang )
T
RƯ
Ờ
NG
ĐẠI
HỌC
AN
GIANG
Th
ạ
c
sĩ
Ph
ùng
Hoài
Ng
ọ
c
VĂN
H
ỌC
ẤN
ĐỘ
,
NHẬT
B
ẢN
LÀO,
CAMPUCHIA,
Ả
RẬP
(Văn
h
ọc
C
hâu
Á
2)
Tài
li
ệ
u
d
ùng
cho
sinh
viên
h
ệ
Ngữ
v
ă
n
Đạ
i
học
L
ư
u
hành
n
ội
b
ộ
AN
GIANG
2005
L
Ờ
I
G
I
Ớ
I
TH
I
ỆU
Vi
ệ
t
Na
m
,
Ấn
Độ
,
L
ào
và
Cam
pu
chia
có
m
ố
i
qua
n
h
ệ
m
ậ
t
thi
ế
t
t
ừ
l
â
u
đờ
i
.
Nền
v
ă
n ho
á
,
v
ă
n
học
Ấn
Độ
đ
ã
góp
ph
ầ
n
ả
nh
h
ưở
ng
k
h
á
l
ớ
n
và
sâu
s
ắ
c
vào
quá
trình
phát
tri
ể
n
văn
hoá
và
ngh
ệ
t
h
uậ
t
ở
kh
u
v
ực
Đô
ng
Na
m
Á
.
Ch
ủ
t
ị
ch
Hồ
Chí
M
i
nh
đ
ã
nh
ậ
n
x
é
t
:
"
Vă
n
ho
á
,
tr
i
ế
t
học
và
ngh
ệ
t
h
uậ
t
c
ủa
n
ướ
c
Ấn
Độ
đ
ã
phát
tri
ể
n
r
ực
r
ỡ
và
có
nh
ữ
ng
cống
hi
ế
n
t
o
l
ớ
n
cho
l
o
à
i
n
gư
ờ
i
.
Nền
t
ả
ng
và
truy
ề
n
t
hống
c
ủa
tr
i
ế
t
học
Ấ
n
Độ
l
à
lý
t
ưở
ng
ho
à
bình,
bác
ái.
Liên
ti
ế
p
tr
ong
nhi
ề
u
t
h
ế
kỷ
,
t
ư
t
ưở
ng
P
h
ậ
t
g
i
á
o,
ng
h
ệ
t
h
uậ
t
và
khoa
h
ọc
Ấ
n
Độ
đ
ã
lan
t
ỏ
a
kh
ắ
p
t
h
ế
g
i
ớ
i
"
.
Do
hoàn
c
ả
nh
c
ùng
s
ống
trên
m
ộ
t
l
ục
đ
ị
a
,
t
h
uậ
n
l
ợ
i
v
ề
đ
ườ
ng
bộ
v
à
đư
ờ
ng
bi
ể
n
nên
vi
ệ
c
g
i
a
o
l
ưu
v
ă
n
ho
á
gi
ữa
Ấn
Độ
v
ớ
i
V
i
ệ
t
Na
m
,
L
à
o,
C
a
m
pu
c
hi
a
v
à
c
á
c
nư
ớ
c
ch
â
u
Á
khác
phát
tri
ể
n
kh
á
s
ớ
m
.
Tr
ướ
c
h
ế
t
ph
ả
i
kể
đế
n
s
ự
có
m
ặ
t
c
ủa
đạ
o
B
à
l
a
m
ôn
v
à
đ
ạ
o
P
h
ậ
t
.
Đạo
Bà
la
môn
lan
truy
ề
n
đế
n
M
i
ế
n
Đ
i
ệ
n,
C
a
m
pu
c
hi
a
,
C
hă
m
pa
,
I
ndon
e
s
i
a
s
ớ
m
h
ơ
n
đ
ạ
o
P
h
ậ
t
.
Nhi
ề
u
dấ
u
tí
ch
đ
ề
n
t
hờ
t
h
ầ
n
Br
a
hm
a
,
I
n
dr
a
,
L
i
nga
và
nh
ữn
g
bi
a
đ
á
ch
é
p
k
i
nh
V
e
da
đư
ợ
c
tìm
th
ấ
y
ở
v
ùng
t
h
á
p
Ăn
gko
đ
ấ
t
n
ướ
c
C
a
m
pu
c
hi
a
và
nh
ữ
ng
v
ùng
có
đ
ề
n
t
h
á
p
C
h
ă
m
ở
m
i
ề
n
Tr
ung
n
ướ
c
t
a
.
Đạo
B
à
l
a
m
ôn
t
u
y
đ
ế
n
s
ớ
m
nh
ư
ng
ả
nh
h
ưở
ng
l
ạ
i
k
hông
s
â
u
r
ộng
b
ằ
ng
đạ
o
Ph
ậ
t
.
T
ư
t
ưở
ng
t
ừ
bi
,
b
á
c
á
i
,
vị
t
ha
và
m
ục
đ
í
ch
c
ứu
k
hổ
c
ứu
n
ạ
n
c
ủa
đạ
o
P
h
ậ
t
nh
ư
l
uồng
gió
mát
lành
lan
to
ả
kh
ắ
p
n
ơ
i
đ
ế
n
t
ậ
n
p
hí
a
đông
b
ắ
c
ch
â
u
Á
.
Đ
ế
n
đâ
u
cũng
đ
ượ
c
nh
â
n
dân
m
ở
r
ộng
c
ửa
đón
t
i
ế
p.
Nhi
ề
u
vị
s
ư
s
ãi
đ
i
tr
u
y
ề
n
đ
ạ
o
đ
ượ
c
co
i
nh
ư
s
ứ
g
i
ả
c
ủa
ho
à
bình
và
h
ữu
ng
hị
.
Nhi
ề
u
ch
ùa
chi
ề
n
c
ủa
P
h
ậ
t
g
i
á
o
đ
ượ
c
d
ự
ng
l
ê
n
đ
ể
t
ụng
k
i
nh
và
d
ạ
y
học.
Nh
ữ
ng
b
ả
n
k
i
nh
kệ
b
ằ
ng
t
i
ế
ng
P
h
ạ
n,
t
i
ế
ng
P
a
li
đ
ượ
c
phổ
bi
ế
n
ho
ặ
c
đ
ượ
c
d
ị
ch
r
a
t
i
ế
ng
đ
ị
a
ph
ươ
ng.
C
ó
t
h
ể
nó
i
t
ư
t
ưở
ng
P
h
ậ
t
g
i
á
o
đ
ã
tr
ở
t
h
ành
kho
báu
tinh
th
ầ
n
chung
c
ủa
c
á
c
dâ
n
t
ộc
ở
Đô
ng
Na
m
Á
.
Nhi
ề
u
n
ướ
c
đ
ã
l
ấ
y
P
h
ậ
t
gi
á
o
l
àm
qu
ốc
g
i
á
o
nh
ư
T
h
á
i
L
a
n,
M
i
ế
n
Đ
i
ệ
n,
L
ào
và
Cam
pu
chia.
Ở
n
ướ
c
t
a
,
vào
th
ờ
i
L
ý
-
Tr
ầ
n,
đạ
o
P
h
ậ
t
đ
ượ
c
kh
ẳ
ng
đ
ị
nh
và
phát
tri
ể
n
m
ạ
nh.
Tôn
giáo
Ấn
Độ
đế
n
vớ
i
c
á
c
n
ướ
c
Đô
ng
Na
m
Á
c
òn
mang
theo
các
hình
th
ức
v
ă
n
hoá-ngh
ệ
t
h
uậ
t
k
h
á
c,
đ
ặ
c
bi
ệ
t
ngh
ệ
t
h
uậ
t
k
i
ế
n
tr
úc
có
ả
nh
h
ưở
ng
s
â
u
đậ
m
và
d
ễ
t
h
ấ
y
nh
ấ
t
.
Đó
l
à
nh
ữ
ng
l
ă
ng
m
ộ,
đề
n
t
h
á
p,
ho
a
v
ă
n,
phù
đ
i
ê
u.
K
ế
đế
n
m
ộ
t
s
ố
phong
t
ục
t
ậ
p
quá
n
l
ễ
h
ộ
i
,
trò
ch
ơ
i
cũng
có
n
hi
ề
u
dấ
u
v
ế
t
Ấ
n
Độ
.
Do
vi
ệ
c
tr
u
y
ề
n
b
á
k
i
nh
kệ
g
i
á
o
l
ý
đ
ạ
o
B
à
l
a
m
ôn
v
à
đ
ạ
o
P
h
ậ
t
n
ên
ch
ữ
P
a
li
và
ch
ữ
Ph
ạ
n
(
S
a
ns
kr
i
t
)
đ
ượ
c
phổ
bi
ế
n
và
có
ả
nh
h
ưở
ng
đế
n
v
ă
n
t
ự
và
ngôn
ng
ữ
m
ộ
t
s
ố
n
ướ
c
nh
ư
Thái
Lan,
Mi
ế
n
Đ
i
ệ
n,
C
a
m
pu
c
hi
a
,
L
à
o
T
h
e
o
đó
n
hi
ề
u
t
á
c
ph
ẩ
m
v
ă
n
học
dâ
n
g
i
a
n
và
c
ổ
đ
i
ể
n
c
ủa
Ấn
Độ
cũng
đ
ượ
c
phổ
bi
ế
n
s
â
u
r
ộn
g
ở
c
á
c
n
ướ
c
Đô
ng
Na
m
Á
và
th
ế
g
i
ớ
i
.
Đặc
bi
ệ
t
nó
đ
ượ
c
b
ả
n
đ
ị
a
ho
á
ở
v
ùng
Đô
ng
Na
m
Á
.
Ha
i
s
ử
thi
Ramayana
và
Mahabharata
đ
ế
n
v
ùng
đ
ấ
t
n
à
y
đư
ợ
c
c
ả
i
biên
cho
phù
h
ợ
p
vớ
i
ho
àn
c
ả
nh
v
à
v
ă
n
hó
a
n
ơ
i
đâ
y
.
Ở
V
i
ệ
t
Na
m
,
v
ă
n
học
C
h
ă
m
v
ẫ
n
c
òn
gi
ữ
đ
ượ
c
ngu
yê
n
t
ê
n
tr
ườ
ng
c
a
Ramayana
,
k
ể
b
ằ
ng
ngôn
n
gữ
C
h
ă
m.
Truy
ệ
n
D
ạ
thoa
v
ư
ơng
trong
sách
Lĩ
nh
N
am
c
hí
ch
quái
là
rút
t
ừ
c
ốt
tr
uy
ệ
n
Ramayana
.
Ở
I
ndo
ne
s
i
a
có
Seri
Rama
,
Thái
Lan
có
Rama
Kiên
,
Cam
pu
chia có
Riêm
Kê
,
Lào
có
Phallahk
Phallahm
,
Philippines
có
Alim
Các
tác
ph
ẩ
m
đó
đề
u
có
chung
ngu
ồn
gốc
l
à
s
ử
thi
Ramayana
c
ủa
Ấn
Độ
,
x
o
a
y
qua
nh
tr
ục
bộ
b
a
nh
â
n
v
ậ
t
“
Ngư
ờ
i
con
trai
–
n
gư
ờ
i
con
gá
i
-
ác
qu
ỉ
”
.
C
uố
i
nh
ữ
ng
nă
m
1980
s
â
n
k
hấ
u
ch
èo
Vi
ệ
t
Na
m
x
â
y d
ựn
g
vở
"
Nàng
Si
ta"
c
ủa
s
o
ạ
n
g
i
ả
L
ưu
Quang
V
ũ.
K
ế
đó
s
â
n
k
h
ấ
u
c
ả
i
l
ươ
ng
t
i
ế
p
t
ục
chuy
ể
n
t
h
ể
"Nàng
Si
ta"
thành
"Nàng
Xê
đ
a",
c
ả
h
a
i
đề
u
dựa
trên
m
ộ
t
nguồn
gốc
s
ử
thi
Ramayana
.
Nhi
ề
u
tr
uy
ệ
n
cổ
tí
ch
Ấn
Độ
c
ùng
v
ớ
i
đạ
o
P
h
ậ
t
đ
ã
lan
r
ộng
và
th
ấ
m
s
â
u
vào
kho tàng
c
ổ
tí
ch
v
à
văn
ho
á
c
ủa
c
á
c
dâ
n
t
ộc
Vi
ệ
t
Na
m
v
à
c
á
c
n
ướ
c
Đô
ng
Na
m
Á
k
h
á
c.
Đ
ế
n
t
h
ế
kỷ
t
h
ứ
XI
X,
c
á
c
dâ
n
t
ộc
ở
Đ
ông
Na
m
Á
c
ùng
chung
s
ố
ph
ậ
n
bị
chủ
ng
hĩ
a
th
ực
dâ
n
ph
ươ
ng
T
â
y
x
â
m
l
ượ
c.
T
ừ
đó
m
ố
i
qua
n
h
ệ
v
ă
n
ho
á
l
â
u
đờ
i
g
i
ữa
Ấn
Độ
và
các
n
ướ
c
Đô
ng
Na
m
Á
bị
ch
ặ
n
đứ
ng,
ả
nh
h
ưở
ng
q
ua
l
ạ
i
ng
ày
càng
m
ờ
nh
ạ
t
.
D
o
v
ậ
y
nh
ữ
ng
t
á
c
ph
ẩ
m
v
ă
n
học
ưu
t
ú
c
ủa
c
á
c
nh
à
v
ă
n
Ấn
Độ
tr
ung
đ
ạ
i
,
hi
ệ
n
đ
ạ
i
nh
ư
K
a
bi
a
,
T
u
nxi
da
t
,
T
a
gor
e
ít
đư
ợ
c
bi
ế
t
đế
n.
Ng
ượ
c
l
ạ
i
ở
Ấn
Độ
,
cũng
ít
a
i
bi
ế
t
đ
ượ
c
Ngu
y
ễ
n
Trãi,
Nguy
ễ
n
Du
c
ủa
Vi
ệ
t
Na
m
Chi
ế
n
tr
a
n
h
th
ế
g
i
ớ
i
t
h
ứ
ha
i
k
ế
t
t
húc,
nhi
ề
u
n
ướ
c
ở
v
ùng
Đô
ng
Na
m
Á
l
ầ
n
l
ượ
t
g
i
à
nh
đư
ợ
c
độc
l
ậ
p
nh
ư
V
i
ệ
t
Na
m
,
L
ào,
Cam
pu
chia,
Mi
ế
n
Đ
i
ệ
n,
Ấn
Độ
và
Indonesia
. M
ố
i
qua
n
h
ệ
v
ă
n
ho
á
tr
uy
ề
n
t
hống
l
ạ
i
đ
ượ
c
kh
ô
i
phục,
đế
n
n
a
y
m
ớ
i
l
à
nh
ữ
ng
b
ướ
c
đ
i
b
a
n đ
ầ
u,
nh
ư
ng
n
gà
y
c
à
ng
đá
p
ứn
g
đ
ượ
c
nhu
c
ầ
u
c
ầ
n
thi
ế
t
.
Ch
ủ
tr
ươ
ng
g
i
ả
ng
dạ
y
văn
học
Ấn
Độ
,
L
ào,
Cam
pu
chia
ở
c
á
c
tr
ườ
ng
đạ
i
học,
c
a
o đ
ẳ
ng
s
ư
ph
ạ
m
l
à
đúng
đ
ắ
n
và
thi
ế
t
t
h
ực
.
T
ừ
đâ
y
chúng
t
a
t
h
a
y
đổ
i
t
hó
i
que
n
l
â
u
n
a
y
ch
ỉ
chú
tr
ọng
v
ă
n
học
P
h
ươ
ng
T
â
y
và
Tr
ung
Quốc
m
à
lãng
quên
nghiên
c
ứu
học
t
ậ
p
c
á
c
n
ề
n
v
ă
n
ho
á
v
ă
n
ngh
ệ
củ
a
c
á
c
dâ
n
t
ộc
gầ
n
gũ
i
nh
ư
Ấn
Độ
,
L
à
o,
C
a
m
pu
c
hi
a
v
à
c
á
c
n
ướ
c
ch
â
u
Á
khác.
Ngày
nay,
bên
c
ạ
nh
qua
n
h
ệ
l
â
u
đờ
i
vớ
i
Ấn
Độ
,
L
à
o,
C
a
m
pu
c
hi
a
v
à
Đô
ng
Na
m
Á
,
nư
ớ
c
t
a
cũng
đa
ng
ph
á
t
tr
i
ể
n
quan
h
ệ
h
ợ
p
t
á
c
v
ớ
i
c
á
c
n
ướ
c
Đô
ng
B
ắ
c
Á
k
h
á
c
nh
ư
N
h
ậ
t B
ả
n,
Tr
i
ề
u
T
i
ê
n.
T
he
o
ch
ươ
ng
trình
c
ủa
B
ộ
G
i
á
o
dục,
ph
ầ
n
v
ă
n
học
N
h
ậ
t
B
ả
n
m
ớ
i
đ
ượ
c
bổ
s
ung
v
à
o
nhó
m
văn
học
ch
â
u
Á
.
C
á
c
n
ướ
c
Đô
ng
b
ắ
c
Á
ng
ày
càng
có
m
ố
i
qua
n
h
ệ
m
ậ
t thi
ế
t
vớ
i
n
ướ
c
t
a
v
ớ
i
ngu
y
ệ
n
v
ọng
h
ợ
p
t
á
c
l
â
u
d
ài,
nh
ằ
m
xâ
y
dự
ng
n
ề
n
ho
à
bình
v
ữ
ng
ch
ắ
c
và
th
ị
nh
v
ượ
ng
tr
ong
kh
u
v
ự
c.
V
i
ệ
c
ng
hiên
c
ứu
học
t
ậ
p
c
á
c
n
ề
n
v
ă
n
học
ch
â
u
Á
ch
ẳ
ng
nh
ữ
ng
vì
m
ục
đ
í
ch
học
t
h
uậ
t
,
h
ưở
ng
t
hụ
v
ă
n
ho
á
nh
â
n
l
o
ạ
i
m
à
còn
góp
ph
ầ
n
vào
vi
ệ
c
ph
á
t tri
ể
n
m
ố
i
qua
n
h
ệ
h
ữu
ng
hị
h
ợ
p
tác
và
phát
tri
ể
n
t
o
àn
di
ệ
n
.
V
ề
vi
ệ
c
p
hiên
âm
tên
nhân
v
ậ
t
v
à
đ
ị
a
da
nh
Tên
Ấn
Độ
:
nguyên
b
ả
n
v
ă
n
ch
ươ
ng
t
h
ườ
ng
l
à
ti
ế
ng
P
a
li
(v
ă
n
t
ự
gầ
n
g
i
ống
nh
ư
ch
ữ
L
ào
Thái,
Khmer).
Gi
ớ
i
xuấ
t
b
ả
n
Ấn
Độ
đề
u
chu
y
ể
n
n
gữ
s
a
ng
t
i
ế
ng
Anh
để
dễ
p
há
t hành
trên
th
ế
g
i
ớ
i
.
M
ặ
t
kh
á
c
ở
Ấn
Độ
ng
ày
nay
ti
ế
ng
Anh
đ
ã
đư
ợ
c
co
i
l
à
m
ộ
t
tr
ong
15
ngôn
ng
ữ
d
ùng
chính
th
ức
.
Tên
Nh
ật
Bản
:
v
ă
n
t
ự
Nh
ậ
t
c
hị
u
ả
nh
h
ưở
ng
s
â
u
s
ắ
c,
l
â
u
d
ài
c
ủa
Hán
n
gữ.
C
ó
t
h
ể
s
o
sánh
c
ấ
u
t
ạ
o
v
ă
n
t
ự
Nh
ậ
t
nh
ư
s
ự
r
a
đờ
i
ch
ữ
Nôm
c
ủa
V
i
ệ
t
Na
m
.
T
i
ế
ng
N
h
ậ
t
ng
ày
nay
c
ũng
đư
ợ
c
p
hiên
âm
theo
ki
ể
u
t
i
ế
ng
B
ắ
c
Ki
nh
(
pinyin
)
nh
ằ
m
g
i
úp
ng
ườ
i
n
ướ
c
ngo
ài
không
bi
ế
t Nh
ậ
t
ng
ữ
c
hí
ít
cũng
có
t
h
ể
đọc
tên.
Ví
d
ụ
“
cây
chuối
”
trong
ch
ữ
Hán
và
Nh
ậ
t
đề
u
vi
ế
t gi
ống
nh
a
u
l
à
芭
蕉
,
ti
ế
ng
B
ắ
c
Ki
nh
p
hiên
âm
là
ba
jiao
,
ti
ế
ng
N
hậ
t
đọc
và
phiên
âm
là
ba sho
,
còn
ng
ườ
i
V
i
ệ
t
t
h
ì
phiên
âm
Hán
Vi
ệ
t
l
à
“ba
tiêu”.
Ngày
nay
danh
t
ừ
Tr
ung
Quốc,
Nh
ậ
t
B
ả
n,
Tr
i
ề
u
T
i
ên,
Hàn
Qu
ốc
khi
s
ử
dụng
ở
n
ướ
c
ngo
à
i
đ
ề
u
đ
ượ
c
p
hiên
âm
Latin
,
ở
Vi
ệ
t
Na
m
cũng
có
x
u
h
ướ
ng
nh
ư
tr
ê
n
m
à
kh
ông
c
ầ
n
phi
ên
âm
Hán
Vi
ệ
t
nh
ư
tr
ướ
c
n
ữa
.
Trong
tài
li
ệ
u
n
ày,
các
danh
t
ừ
Ấn
và
Nh
ậ
t
đề
u
đ
ượ
c
i
n
t
h
e
o
phi
ê
n
â
m
L
a
t
i
n
nh
ư
đ
ã trình
bày
trên
đ
ể
s
i
nh
vi
ên
d
ễ
đọc
.
P.H.
N
MỤC
L
ỤC
N
ội
dun
g
Trang
L
ỜI
GI
ỚI
T
HI
Ệ
U
1
M
ục
l
ục
4
PHẦN
TH
Ứ
NHẤT
–
VĂN
H
ỌC
ẤN
ĐỘ
CHƯƠNG
I
-
Đ
Ấ
T
N
ƯỚC
Ấ
N
ĐỘ
5
1
-
Đ
ị
a
l
ý
2
-
Ch
ủng
t
ộc
v
à
đ
ẳ
ng
c
ấ
p.
3
-
Vă
n
ho
á
,
ngh
ệ
t
h
uậ
t
và
khoa
h
ọc
CHƯƠNG
II
-
PHÂN
KÌ
V
Ă
N
H
ỌC
Ấ
N
ĐỘ
15
CHƯƠNG
III
-
TH
Ầ
N
THOẠ
I
Ấ
N
ĐỘ
17
CHƯƠNG
I
V
-
S
Ử
TH
I
Ấ
N
ĐỘ
24
S
ử
thi
R
a
m
a
y
a
na
S
ử
thi
Mahabharata
33
CHƯƠNG
V
-
TRUY
Ệ
N
CỔ
T
Í
C
H
DÂ
N
GI
A
N
Ấ
N
ĐỘ
40
CHƯƠNG
VI
-
K
Ị
C
H
TH
Ơ
47
CHƯƠNG
VI
I
-
SƠ
L
ƯỢC
VĂ
N
HỌC
HI
Ệ
N
ĐẠ
I
Ấ
N
ĐỘ
P
r
e
m
C
ha
nd
nh
à
v
ă
n
hi
ệ
n
t
h
ực
l
ớ
n
c
ủa
Ấn
53
Đ
ộ
CHƯƠNG
VI
II
-
THI
HÀO
RABINDRANATH
TAGORE
1.
Ch
ủ
ng
hĩ
a
nhâ
n
đạ
o
Tagore
2.
Thi
phá
p
t
h
ơ
T
a
gor
e
PHẦN
TH
Ứ
H
AI
-
VĂN
H
ỌC
NHẬT
CHƯƠNG
I
X
-
KHÁI
QUÁT
CHƯƠNG
X
-
Murasaki
và
TI
Ể
U
THUYẾT
GE
NJ
I
(Genji
monogatary)
CHƯƠNG
XI
-
T
HƠ
HA
I
K
U
VÀ
T
HI
S
Ĩ
TH
I
Ề
N
S
Ư
BASHO
CHƯƠNG
XI
I
-
Gi
ớ
i
t
h
i
ệ
u
v
ă
n
học
hi
ệ
n
đạ
i
N
hậ
t
B
ả
n
CHƯƠNG
XI
II
-
KAWABATA
YASUNARI
PHẦN
TH
Ứ
B
A
-
GI
Ớ
I
TH
I
ỆU
VĂ
N
H
ỌC
L
ÀO
- CAMPUCHIA
CHƯƠNG
XI
V
-
VĂ
N
H
ỌC
DÂ
N
GI
A
N
L
ÀO
CHƯƠNG
XV
-
VĂ
N
H
ỌC
DÂ
N
GI
AN
C
AM
P
U
C
HI
A
PHẦN
TH
Ứ
T
Ư
-GI
Ớ
I
TH
I
ỆU
VĂN
H
ỌC
Ả
R
ẬP
CHƯƠNG
XVI
-
GI
ỚI
TH
I
Ệ
U
VĂ
N
H
ỌC
Ả
RẬP
-
HỒI
GIÁO
VÀ
TÁC
PH
ẨM
NGHÌN
L
Ẻ
M
ỘT
ĐÊM
Đ
ọc
t
h
êm
1
1.
Nàng
Usha
(trích
Th
ầ
n
t
ho
ạ
i
Ấn
Độ
)
2.
Chandogya
(trích
Kinh
Bà
la
môn
Upanisad)
3.
Jiataca
(Chuy
ệ
n
t
i
ề
n
t
h
â
n
c
ủa
Đức
P
h
ậ
t)
4.
Mapada
(trích
kinh
PHÁP
CÚ)
5.
Các
ng
ụ
ngôn
c
ủa
Đức
P
h
ậ
t
Đ
ọc
thêm
2
Ch
ủ
ng
hĩ
a
hi
ệ
n
s
i
nh
Ấn
Độ
Đ
ọ
c
thêm
3
T
h
ơ
ha
i
ku
củ
a
Basho
-
tuy
ể
n
ch
ọ
n
TÀI
LI
Ệ
U
T
HA
M
K
H
Ả
O
PH
Ầ
N
T
HỨ
NHẤ
T
VĂN
H
ỌC
ẤN
ĐỘ
“N
ế
u
t
ô
i
đ
ượ
c
hỏ
i
d
ướ
i
b
ầ
u
tr
ờ
i
n
à
o
trí
óc
con
n
gư
ờ
i
đ
ã
phát
tri
ể
n
m
ộ
t
c
á
ch
đầ
y
đủ
nh
ấ
t
nh
ữ
ng
n
ă
ng
khi
ế
u
ho
àn
h
ả
o
nh
ấ
t
c
ủa
m
ình,
đ
ã
suy
t
ư
s
â
u
s
ắ
c
nh
ấ
t
v
ề
nh
ữ
ng
v
ấ
n
đ
ề
l
ớ
n
nh
ấ
t
c
ủa
cuộc
s
ống,
v
à
đ
ã
tìm
ra
nh
ữ
ng
l
ờ
i
g
i
ả
i
c
ủa
m
ộ
t
vài
v
ấ
n
đề
trên,
hoàn
toàn
x
ứ
ng
đá
ng
đ
ượ
c
s
ự
chú
ý
c
ủa
n
ga
y
c
ả
nh
ữ
ng
ng
ườ
i
đ
ã
nghiên
c
ứu
P
l
a
t
on
và
Kant
thì
tôi
s
ẽ
c
hỉ
vào
Ấn
Độ
.
Và
n
ế
u
t
ô
i
t
ự
hỏ
i
m
ình
r
ằ
ng
t
ừ
n
ề
n
văn
học
n
ào
mà
chúng
ta
ở
ch
â
u
Â
u,
nh
ữ
ng
ng
ườ
i
đ
ã
đư
ợ
c
nuô
i
d
ưỡ
ng
h
ầ
u
nh
ư
ho
à
n
t
o
à
n
v
ớ
i
nh
ữ
ng
t
ư
t
ưở
ng
c
ủa
ng
ườ
i
Hy
L
ạ
p,
La
Mã
và
m
ộ
t
chủng
t
ộc
S
e
m
i
t
l
à
n
gư
ờ
i
Do
T
h
á
i
,
có
t
h
ể
r
ú
t
r
a
đ
ượ
c
c
á
c
y
ế
u
t
ố
đi
ề
u
h
òa
hi
ệ
n
đ
a
ng
c
ầ
n
nh
ấ
t
để
l
àm
cho
cu
ộc
s
ống
b
ên
trong
c
ủa
chúng
t
a
ho
àn
thi
ệ
n
h
ơ
n,
t
o
à
n
d
i
ệ
n
h
ơ
n,
phổ
bi
ế
n
h
ơ
n,
t
h
ực
s
ự
l
à
m
ộ
t
cuộc
s
ống
c
ủa
con
ng
ườ
i
h
ơ
n,
kh
ông
ph
ả
i
c
hỉ
cho
cu
ộc
đờ
i
n
ày,
mà
cho
m
ộ
t
cuộc
s
ống
bi
ế
n
h
ình
và
vĩ
nh
c
ửu
t
h
ì
tôi
l
ạ
i
c
hỉ
vào
Ấ
n
Độ
”
(F.
Max
Muller
–
nhà
Đôn
g
ph
ư
ơ
n
g
h
ọc
n
gư
ờ
i
Đứ
c
)
CH
Ư
Ơ
NG
I
Đ
ẤT
N
Ư
Ớ
C
ẤN
ĐỘ
1
-
Đị
a
l
ý
Ấn
Độ
l
à
đ
ấ
t
n
ướ
c
r
ộng
l
ớ
n
v
à
đông
dâ
n
ở
m
i
ề
n
Na
m
Á
,
p
hí
a
bắ
c
có
d
ãy
núi
Himallahya
hùng
vĩ
đ
ượ
c
ví
l
à
"
l
â
u
đà
i
t
u
y
ế
t
tr
ắ
n
g"
,
"
bông
s
e
n
tr
ắ
ng
vĩ
đạ
i
"
,
"
nóc
nh
à
c
ủa
th
ế
gi
ớ
i
"
.
Đ
i
dầ
n
x
uống
phí
a
n
a
m
qua
h
a
i
l
ưu
v
ực
s
ông
Ấn
(
I
n
dus
)
và
sông
H
ằ
ng
(Gange)
phì
nhiêu
đư
ợ
c
gọ
i
l
à
châu
th
ổ
"
đấ
t
v
à
ng"
.
Đ
i
t
i
ế
p
gặ
p
d
ãy
núi
Vindehia
v
ớ
i
c
a
o
nguyên
Decan
r
ộng
l
ớ
n
t
i
ế
p
g
i
á
p
nú
i
Ga
t
ch
ạ
y
d
ài
xu
ống
bờ
bi
ể
n
Ấn
Độ
d
ươ
ng
ng
ậ
p
tràn ánh
n
ắ
ng
m
a
ng
h
ình
vòng
cung
t
ớ
i
gầ
n
h
òn
đ
ả
o
S
r
i
L
a
nka.
T
ừ
đông
s
a
ng
t
â
y
có
vùng
Penjab
(ho
ặ
c
P
u
lj
a
b
)
do
n
ă
m
nh
á
nh
s
ông
hợ
p
t
h
ành
g
ọ
i
là
vùng
Ng
ũ
H
à
.
Đ
ấ
t
đa
i
ở
đâ
y
r
ấ
t
m
ầ
u
m
ỡ
.
T
i
ế
p
đó
l
à
vùng
Kasemir
b
ốn
m
ùa
cây
lá
xanh t
ươ
i
.
N
h
ờ
có
nú
i
c
ao,
r
ừn
g
r
ậ
m
,
s
ông
d
à
i
,
đ
ấ
t
đa
i
r
ộng
l
ớ
n
m
à
tài
nguyên
c
ủa
Ấn
Độ
v
ô
cùng
phong
phú.
Trong
r
ừn
g
s
â
u,
d
ướ
i
l
òng
đ
ấ
t
ch
ứa
nhi
ề
u
k
ho
á
ng
s
ả
n
qu
ý
nh
ư
vàng
b
ạ
c
k
i
m
c
ươ
ng,
ngọc,
c
ẩ
m
t
h
ạ
ch
đủ
c
á
c
m
àu
s
ắ
c.
C
ó
nhi
ề
u
l
o
ạ
i
c
hi
m
m
uông
t
hú
v
ậ
t
v
ừa
đẹ
p
v
ừa
có
í
ch
cho
n
ề
n
k
i
nh
t
ế
nh
ư
s
ư
t
ử,
hổ
bá
o,
v
o
i
,
n
gự
a
,
tr
â
u,
b
ò,
dê,
c
ừu,
tr
ă
n,
r
ắ
n
C
â
y c
ố
i
gồ
m
nhi
ề
u
l
o
ạ
i
quả
ngọ
t
và
g
ỗ
quí
.
Hàng
n
ă
m
,
Ấn
Độ
tr
ả
i
qua
nh
ữ
ng
t
h
á
ng
h
è
nóng
b
ỏng
nh
ư
l
ửa
đố
t
,
thiêu
cháy
c
ỏ
cây
và
làm
ch
ế
t
ng
ườ
i
,
có
nh
ữ
ng
tr
ậ
n
b
ão
cát
t
ừ
s
a
m
ạ
c
cuốn
v
ề
hun
nóng
c
ả
vùng
r
ộng
l
ớ
n.
L
ạ
i
có
n
hữ
ng
tr
ậ
n
m
ưa
d
ữ
dộ
i
gâ
y
r
a
l
ũ
l
ụt
cuốn
tr
ô
i
nh
à
c
ửa
,
tàn
phá
mùa
màng,
tàn
h
ạ
i
c
ả
con
ng
ườ
i
và
súc
v
ậ
t
.
T
u
y
t
h
ế
cũng
có
nh
ữ
ng
ng
ày
xuân
ấ
m
á
p,
b
ầ
u
tr
ờ
i
tr
ong
xanh
d
ị
u
m
á
t
t
ạ
o
n
ên
c
ả
nh
trí
đ
ẹ
p
đẽ
.
Nó
i
chung,
đ
ấ
t
đa
i
,
thiên
nhiên
và
khí
h
ậ
u
c
ủa
Ấn
Độ
ph
ức
t
ạ
p
và
kh
ắ
c
ng
hi
ệ
t
.
Giàu
có
v
ề
t
à
i
ngu
y
ê
n
nh
ư
ng
b
ị
thiên
tai
b
ấ
t
tr
ắ
c
tàn
phá
cho
nên
n
ề
n
k
i
nh
t
ế
x
ưa
k
i
a
luôn
luôn
ở
tr
ong
tình
tr
ạ
ng
trì
tr
ệ
đ
ình
đốn,
ch
ậ
m
ph
á
t
tr
i
ể
n.
Ngư
ờ
i
Ấn
Độ
t
ừ
khi
r
a
đờ
i
đ
ã
ph
ả
i
tr
ả
i
qua
đấ
u
tr
a
nh
v
ậ
t
l
ộn
á
c
li
ệ
t
v
ớ
i
thi
ê
n
nhi
ê
n,
đ
i
ề
u
đó
đ
ượ
c
p
hả
n
á
nh
r
ấ
t
rõ trong
nh
ữ
ng
tr
uy
ệ
n
t
h
ầ
n
t
ho
ạ
i
đầ
y
s
ức
h
ấ
p
dẫ
n
và
kỳ
vĩ
c
ủa
họ.
2.
Lị
c
h
s
ử
s
ơ
l
ư
ợ
c
Ấn
Độ
t
h
ờ
i
ngu
yên
thuỷ
:
đ
ể
l
ạ
i
nh
ữ
ng
d
i
c
hỉ
đồ
đá
m
ớ
i
,
đồ
đồng
,
ướ
c
ch
ừ
ng
t
ừ
2500
n
ă
m
đ
ế
n
1700
n
ă
m
tr
ướ
c
công
ngu
yên.
Ch
ủ
nh
â
n
l
à
nh
ữ
ng
ng
ườ
i
A
ry
a
n
và
Dradivian
Ấn
Độ
cổ
đạ
i
:
ng
ườ
i
du
m
ục
A
ry
a
n
dầ
n
dầ
n
đẩ
y
l
u
i
ng
ườ
i
Dr
a
vi
d
i
e
n
để
c
hi
ế
n
l
ấ
y
vị
trí
ch
ủ
đạ
o
.
Th
ế
kỷ
VI
tr
ướ
c
C
N,
ng
ườ
i
B
a
T
ư
(
I
r
a
n
cổ
)
tr
ở
t
h
à
nh
đ
ế
quốc
có
n
ề
n
v
ă
n
m
i
nh
r
ực
r
ỡ
đ
ã
xâm
nh
ậ
p
vào
tây
b
ắ
c
Ấn
Độ
.
Nă
m
327
tr
ướ
c
C
N,
v
ua
x
ứ
M
a
c
e
do
a
ni
(t
huộc
xứ
H
i
l
ạ
p)
l
à
Al
e
x
a
n
de
r
đ
ạ
i
đế
s
a
u
th
ờ
i
g
i
a
n
c
hi
nh
phục
B
a
T
ư,
l
ạ
i
t
i
ế
p
t
ục
đá
nh
c
hi
ế
m
Ấn
Độ
.
Xun
g
đ
ột
x
ả
y
r
a
g
i
ữa
c
á
c
l
ự
c
l
ượ
ng
c
hi
ế
m
đóng
và
ngay
c
ả
l
í
nh
H
i
L
ạ
p
cũng
ph
ả
n
c
hi
ế
n.
Al
e
x
a
n
de
r
đạ
i
đế
để
l
ạ
i
m
ộ
t
độ
i
quâ
n
c
a
i
quả
n
và
rút
v
ề
B
a
T
ư,
đ
ế
n
t
h
à
nh
B
a
byl
on.
S
a
u
2
n
ă
m
ông
t
a
b
ị
b
ệ
nh
s
ố
t
r
é
t
và
ch
ế
t
ở
đó
(
n
ă
m
323
tr
.
C
N)
,
b
ở
i
v
ậ
y
đế
quốc
H
i
L
ạ
p
s
ụp
đổ,
nh
ườ
ng
chỗ
cho
đế
quốc
L
a
Mã
n
ổ
i
l
ên.
K
ế
t
quả
l
à
n
ề
n
v
ă
n
ho
á
H
i
L
ạ
p
có
dị
p
tràn
vào
x
ứ
Ấn
Độ
,
hỗn
dung
v
ớ
i
v
ă
n
ho
á
b
ả
n
đ
ị
a
.
Vương
tr
i
ề
u
M
ua
ry
a
và
Kusana
:
sau
cu
ộc
x
â
m
l
ượ
c
c
ủa
Al
e
xan
de
r
đạ
i
đế
,
m
ộ
t
v
ươ
ng
tr
i
ề
u
t
hống
nh
ấ
t
v
à
độc
l
ậ
p
r
a
đờ
i
c
a
i
quả
n
v
ùng
n
à
y
,
đó
l
à
tr
i
ề
u
đạ
i
M
a
ur
i
a
.
N
h
à
vua
sáng
l
ậ
p
l
à
Chandra
Goupta,
tr
ị
vì
t
ừ
321
đế
n
297
tr
.
C
N,
nh
ờ
s
ự
ủng
hộ
c
ủa
đạ
o
Bà
la
m
ôn,
đ
ấ
t
n
ướ
c
k
h
á
c
ườ
ng
thị
nh.
T
hờ
i
v
ua
A
s
oka
l
à
h
ư
ng
t
h
ị
nh
nh
ấ
t
,
v
ua
n
ày
ủng
hộ
cho
Đ
ạ
o
P
h
ậ
t
ph
á
t
tr
i
ể
n,
x
â
y
nhi
ề
u
ch
ùa
chi
ề
n,
cộ
t
đá
,
t
h
á
p
P
h
ậ
t
.
M
ở
hộ
i
ng
hị
P
h
ậ
t
g
i
á
o
l
ầ
n
t
h
ứ
3
gi
ữa
t
h
ế
k
ỉ
I
V
tr
ướ
c
C
N,
đ
ưa
P
h
ậ
t
gi
á
o
tr
ở
t
h
ành
qu
ốc
gi
á
o.
Đ
ế
quốc
A
s
oka
s
ụp
đổ,
m
ấ
y
t
h
ế
k
ỉ
s
a
u
đó
đấ
t
n
ướ
c
Ấn
Độ
bị
c
hi
a
c
ắ
t
,
có
m
ộ
t
bộ
t
ộc
n
ướ
c
ngo
ài
xâm
nh
ậ
p
t
ừ
phí
a
Tr
ung
Á
l
ên
cai
tr
ị
,
v
ua
nổ
i
t
i
ế
ng
nhấ
t
l
à
Kusana
(t
ừ
n
ă
m
78
đ
ế
n
103
)
.
Đ
ế
n
th
ế
k
ỉ
III
,
Ấn
Độ
l
ạ
i
bị
c
hi
a
c
ắ
t
t
h
ành
nhi
ề
u
t
i
ể
u
quốc,
s
a
u
đó
đế
n
tr
i
ề
u
đạ
i
Goupta
.
Vương
tr
i
ề
u
Go
upt
a
v
à
đ
ế
quốc
Hac
s
a
:
t
h
ế
k
ỉ
I
V
Ấn
Độ
l
ạ
i
c
ườ
ng
thị
nh,
đặ
c
bi
ệ
t
vua
Goupta
II,
kinh
t
ế
ph
á
t
tr
i
ể
n,
t
h
a
m
g
i
a
v
à
o
“
con
đư
ờ
ng
t
ơ
l
ụa
“
nố
i
li
ề
n
Tr
ung
Quốc
v
ớ
i
Trung
Á
và
châu
Âu.
Th
ờ
i
v
ua
C
ha
n
dr
a
Goup
t
a
II
v
ă
n
ho
á
phá
t
tr
i
ể
n
m
ạ
nh,
gọ
i
l
à
th
ờ
i
đạ
i
ho
à
ng
k
i
m
.
N
h
à
s
ư
P
h
á
p
H
i
ể
n
t
ừ
Tr
ung
Quốc
du
ngo
ạ
n
15
n
ă
m
ở
Ấn
Độ
đ
ã
đ
ể
l
ạ
i
nhậ
n
xét
t
ốt
v
ề
s
ự
phồn
vi
nh
t
ươ
i
đ
ẹ
p
c
ủa
x
ứ
s
ở
n
ày.
Th
ế
k
ỉ
VI
,
c
á
c
bộ
t
ộc
Hun
g
Nô
tràn
xu
ống
m
i
ề
n
Tr
ung
Á
và
Ấn
Độ
,
l
ậ
p
r
a
á
ch
c
a
i
tr
ị
m
ớ
i
.
.
Th
ế
k
ỉ
VI
I
,
một
t
ướ
ng
Ấn
Độ
l
à
Hacsa
n
ổ
i
l
ê
n
đá
nh
đuổ
i
bọn
x
â
m
l
ượ
c,
l
ậ
p
r
a
tr
i
ề
u
đ
ạ
i
Hac
s
a
(
n
ă
m
606).
Hac
s
a
l
à
m
cho
đ
ấ
t
n
ướ
c
tr
ở
n
ê
n
h
ư
ng
t
h
ị
nh,
t
i
ế
p
t
ục
qua
n
t
â
m
P
h
ậ
t
giáo,
l
ậ
p
tr
ườ
ng
đạ
i
học
Ph
ậ
t
G
i
á
o
đầ
u
t
i
ên
và
l
ớ
n
nh
ấ
t
t
h
ế
g
i
ớ
i
.
N
h
à
s
ư
Hu
y
ề
n
Tr
a
ng
t
ừ
Trung
Qu
ốc
đế
n
đâ
y
thỉ
nh
k
i
nh
và
h
ọc
t
ậ
p
ở
t
u
v
i
ệ
n
đạ
i
học
n
ày
và
k
ế
t
b
ạ
n
t
h
â
n
v
ớ
i
v
ua
Hacsa.
đ
ạ
i
.
Đ
ế
quốc
Hac
s
a
s
ụp
đổ,
đấ
t
n
ướ
c
l
ạ
i
c
hi
a
c
ắ
t
.
L
ị
ch
s
ử
Ấn
Độ
b
ướ
c
vào
th
ờ
i
ký
tr
ung
Th
ế
k
ỉ
VI
I
đ
ế
n
VI
II
,
c
á
c
t
ộc
ng
ườ
i
Ả
r
ậ
p
t
h
e
o
Hồ
i
g
i
á
o
ph
á
t
tr
i
ể
n
m
ạ
nh,
l
ậ
p
r
a
đ
ế
qu
ốc
l
ớ
n
đ
i
c
hi
nh
phục
k
h
ắ
p
ch
â
u
Â
u,
ch
â
u
P
hi
và
châu
Á.
H
ọ
cũng
l
ấ
n
t
ớ
i
Ấn
Độ
,
c
ướ
p
bóc
r
ồ
i
r
út
đi
.
B
ộ
t
ộc
T
hổ
n
hĩ
kỳ
v
à
Af
gh
a
ni
s
t
a
n
dư
ớ
i
c
hiêu
bài
tr
ừn
g
ph
ạ
t
d
ị
g
i
á
o
cũng
đe
m
quâ
n
xâ
m
nh
ậ
p
Ấn
Độ
.
Đợ
t
x
â
m
l
ượ
c
l
ớ
n
nhấ
t
c
ủa
bộ
t
ộc
H
ồ
i
g
i
á
o
vào
Ấn
Độ
d
i
ễ
n
r
a
vào
th
ế
k
ỉ
XI
.
Nă
m
1001,
v
ua
M
a
hm
ud
x
ứ
Af
ga
ni
s
t
a
n
đe
m
quâ
n
c
hi
ế
m
B
ắ
c
Ấn
,
tàn
phá,
c
ướ
p
đo
ạ
t
,
b
ắ
t
ng
ườ
i
Ấn
v
ề
l
àm
nô
l
ệ
,
t
ừ
đó
m
ỗ
i
n
ă
m
c
á
c
t
ộc
Hồ
i
l
ạ
i
đ
i
c
ướ
p,
kh
ông
chủ
tr
ươ
ng
c
hi
ế
m
đóng
l
â
u
dà
i
.
Cu
ố
i
t
h
ế
kỷ
XI
II
,
m
ộ
t
s
ố
t
ộc
H
ồ
i
xâ
m
nhậ
p
Ấn
Đ
ộ
và
ở
l
ạ
i
x
â
y
dự
ng
ch
ế
độ
c
a
i
tr
ị
riêng,
g
ọ
i
l
à
v
ươ
ng
tr
i
ề
u
Hồ
i
g
i
á
o
De
li
,
s
a
u
c
hi
a
r
a
33
quốc
v
ươ
ng.
Đâ
y
l
à
vươ
ng
tr
i
ề
u
c
ủa
nh
ữ
ng
t
hủ
l
ĩ
nh
quâ
n
s
ự
d
ày
d
ạ
n
c
hi
nh
c
hi
ế
n
và
tàn
b
ạ
o.
Chí
nh
s
á
ch
c
a
i
tr
ị
khắc
ng
hi
ệ
t
khi
ế
n
dâ
n
chúng
c
ă
m
ph
ẫ
n
và
chi
ế
n
đấ
u
khi
ế
n
cho
v
ươ
ng
tr
i
ề
u
De
li
s
u
y
s
ụp.
T
u
y
v
ậ
y
,
đạ
o
Hồ
i
đ
ã
có
đủ
t
h
ờ
i
g
i
a
n
t
h
â
m
nh
ậ
p
v
à
o
đ
ấ
t
n
ướ
c
Ấn
Độ
,
hỗn
dung
vớ
i
c
á
c
t
ôn
gi
á
o
Bà
la
môn,
Ph
ậ
t giáo
và
tôn
giáo
b
ả
n
đ
ị
a
khác.
Tr
ong
khi
đó,
ở
Na
m
Ấn
m
ộ
t
v
ươ
ng
tr
i
ề
u
Hồ
i
g
i
á
o
kh
á
c
v
ẫ
n
t
ồn
t
ạ
i
v
à
c
ườ
ng
thị
nh,
xây
m
ộ
t
ki
nh
đô
d
ài
c
ả
tr
ă
m
k
i
l
ô
m
é
t
m
à
nhi
ề
u
du
kh
á
ch
ph
ươ
ng
T
â
y
hồ
i
ấ
y
đ
ã
đ
ế
n
và
ghi
chép
l
ạ
i
.
Về
s
a
u
c
á
c
t
ộc
H
ồ
i
g
i
á
o
l
ạ
i
t
i
êu
di
ệ
t
v
ươ
ng
tr
i
ề
u
n
ày
.
Tr
ong
khi
đó
c
á
c
bộ
t
ộc
M
ông
C
ổ
phi
á
b
ắ
c
r
ặ
ng
Himalaya
phát
tri
ể
n
m
ạ
nh,
tràn
v
à
o
ph
á
D
e
li
,
c
ướ
p
và
gi
ế
t
.
H
ơ
n
150
n
ă
m
s
a
u,
họ
x
â
m
nh
ậ
p
l
ầ
n
t
h
ứ
h
a
i
và
l
ậ
p
r
a
đế
quốc
M
ogon
(t
ướ
ng
B
a
b
e
r
đe
m
12
ngh
ìn
quân
k
ị
bi
nh,
ph
á
o
bi
nh
m
ạ
nh
đá
nh
c
hi
ế
m
vùng
Penjab
đ
ế
n
1526
t
h
ì
chi
ế
m
đ
ượ
c
De
li
.
B
a
be
r
ch
ế
t
s
a
u
đó
4
n
ă
m
nh
ư
ng
con
ch
á
u
y
t
i
ế
p
t
ục
x
â
y
d
ựn
g
đ
ượ
c
c
hí
nh
qu
y
ề
n
k
h
á
m
ạ
nh
và
lâu
dài
ở
Ấn
Độ
)
Cháu
c
ủa
B
a
b
e
r
l
à
Akbar
tr
ở
t
h
ành
m
ộ
t
nh
à
vua
n
ổ
i
t
i
ế
ng,
ông
t
a
m
ở
r
ộng
Ấn
Độ
thành
m
ộ
t
đế
quốc
l
ớ
n,
vớ
i
t
ổ
ch
ức
tr
i
ề
u
đ
ình
m
ạ
nh
m
ẽ
t
h
e
o
m
ô
h
ình
phong
ki
ế
n.
A
k
b
a
r th
ực
hi
ệ
n
chính
sách
khoan
dung,
hoà
h
ợ
p
t
ôn
g
i
á
o
m
ặ
c
dù
ông
t
a
l
à
tí
n
đồ
Hồ
i
g
i
á
o.
C
h
ấ
p
nh
ậ
n
t
ấ
t
c
ả
t
ôn
g
i
á
o
b
ả
n
đ
ị
a
,
kể
c
ả
thiên
chúa
giáo
m
ớ
i
t
ừ
ph
ươ
ng
T
â
y
nh
ậ
p
vào
.
Vua
Akbar
bi
ế
t
ưu
đ
ãi
coi
tr
ọng
v
ă
n
ngh
ệ
s
ĩ
m
ặ
c
d
ù
ông
không
bi
ế
t
ch
ữ.
.
.Ông
l
ậ
p
r
a
m
ộ
t
t
h
ư
vi
ệ
n
có
t
ớ
i
24
000
cuốn
s
á
ch
ch
é
p
t
a
y
,
cho
d
ị
ch
s
a
ng
t
i
ế
ng
B
a
T
ư
bộ
s
ử
thi
vĩ
đạ
i
Mahabharata
và
xây
d
ự
ng
nhi
ề
u
công
trình
ki
ế
n
tr
úc
l
ớ
n
…
Nh
ữ
ng
nh
à
vua
n
ố
i
t
i
ế
p
Ak
b
a
r
t
h
ì
không
ai
có
kh
ả
n
ă
ng
l
ãnh
đ
ạ
o
b
ằ
ng
ông.
Vua
Shahjahan
hoang
phí
dùng
công
quĩ
x
â
y
dự
ng
l
â
u
đà
i
cung
đ
i
ệ
n
x
a
xỉ
,
đặ
c
bi
ệ
t
x
â
y
t
o
à
lâu
đà
i
T
a
j
M
a
ha
l
b
ằ
ng
đá
c
ẩ
m
t
h
ạ
ch
tr
ắ
ng
l
àm
cái
nhà
m
ồ
cho
cô
v
ợ
tr
ẻ
ch
ế
t
y
ể
u
c
ủa
y
.
Aurang
Zeb
con
trai
c
ủa
cô
v
ươ
ng
phí
ch
ế
t
y
ể
u
k
i
a
l
ạ
i
tr
ở
t
h
ành
m
ộ
t
vị
v
ua
s
a
y
m
ê quy
ề
n
l
ực
,
phá
phá
ch
m
ố
i
đo
àn
k
ế
t
dâ
n
t
ộc,
phá
chùa
chi
ề
n
…
.
và
d
ẫ
n
đế
n
v
ươ
ng
tr
i
ề
u
D
e
li
s
ụp
đổ
khi
y
ch
ế
t
.
Đế
quốc
M
ogon
s
a
u
đó
30
n
ă
m
t
h
ì
hoàn
toàn
m
ấ
t
qu
y
ề
n
c
a
i
tr
ị
.
T
h
ực dâ
n
t
ư
b
ả
n
ph
ươ
ng
T
â
y
đ
ứ
ng
đầ
u
l
à
Anh
qu
ốc
t
ừ
ng
k
é
o
đế
n
t
ừ
t
h
ế
k
ỉ
tr
ướ
c
na
y
đẩ
y
m
ạ
nh
can
thi
ệ
p,
t
hôn
tí
nh
đặ
t
á
ch
c
a
i
tr
ị
đ
ấ
t
n
ướ
c
Ấn
độ
r
ộng
l
ớ
n
và
c
ổ
kí
nh
n
ày.
Ấn
Độ
c
ận
h
i
ệ
n
đ
ại
.
Sự
xâm
nhập
c
ủa
T
ây
ph
ư
ơ
n
g
k
éo
d
ài
t
ừ
1500
đ
ế
n
1857
. Do
v
ị
trí
tr
ung
chu
y
ể
n
c
ủa
Ấn
Độ
tr
ê
n
con
đư
ờ
ng
g
i
a
o
t
h
ươ
ng
Đô
ng
-
Tây,
th
ực
dâ
n
ph
ươ
ng
T
â
y
nh
òm
ngó
t
ừ
l
â
u
x
ứ
s
ở
n
à
y
.
Đ
i
đ
ầ
u
l
à
B
ồ
Đào
nha
v
ớ
i
các
nhà
hàng
h
ả
i
,
s
a
u đ
ế
n
Hà
Lan
thành
l
ậ
p
công
ty
Đô
ng
Ấn
n
ă
m
1602,
họ
co
i
đâ
y
l
à
tr
ạ
m
đ
i
t
i
ế
p
đế
n
vùng Indonesia
.
Tuy
nhiên
c
ả
Hà
Lan
và
B
ồ
đ
ào
nha
cu
ố
i
cùng
đ
ề
u
bị
Anh
và
Pháp
g
ạ
t
r
a
và
chi
ế
m
ch
ỗ.
S
uốt
t
h
ế
kỷ
XVI
I
,
Anh
r
á
o
r
i
ế
t
xâ
m
nh
ậ
p
x
ứ
n
à
y
,
n
ă
m
1
600
n
ữ
ho
àng
Elizabeth
thành l
ậ
p
C
ông
ty
Đô
ng
Ấn
Độ
c
ủa
ng
ườ
i
Anh
.
G
i
ớ
i
t
h
ươ
ng
nh
â
n
Anh
kéo
s
a
ng,
g
i
a
o
thi
ệ
p
k
h
é
o,
n
ắ
m
đ
ượ
c
c
hí
nh
qu
y
ề
n
Hồ
i
g
i
á
o
đ
ị
a
ph
ươ
ng,
v
ừa
buôn
b
á
n
v
ừa
l
àm
chính
tr
ị
,
họ
t
ậ
p
tr
ung
xây
d
ự
ng
3
tr
ung
t
â
m
M
a
dr
a
d,
B
o
m
b
a
y
,
C
a
nc
ut
t
a
.
P
h
á
p
đế
n
mu
ộn
h
ơ
n,
n
ă
m
1664,
C
onb
e
rt m
ớ
i
t
h
ành
l
ậ
p
C
ông
ty
Đô
ng
Ấn
c
ủa
P
h
á
p,
đồng
t
h
ờ
i
tr
u
y
ề
n
b
á
đạ
o
G
i
a
t
ô.
A
nh
và
Pháp c
ạ
nh
tr
a
nh
m
ạ
nh
ở
t
h
ế
k
ỉ
XVI
II
,
h
a
i
tên
trùm
toàn
quy
ề
n
Anh
và
Pháp
tìm
cách
di
ệ
t
nh
a
u.
Gâ
y
r
a
x
ung
độ
t
v
ũ
tr
a
ng.
C
hi
ế
n
tr
a
nh
g
i
ữa
Anh
và
Pháp
di
ễ
n
r
a
nh
ữ
ng
n
ă
m
40
đế
n
50
t
h
ế
k
ỉ
XI
X,
kế
t
quả
A
nh
t
h
ắ
ng
l
ợ
i
nhi
ề
u
tr
ậ
n.
Quân
P
h
á
p
buộc
ph
ả
i
đầ
u
h
à
ng.
Ho
à
ướ
c
P
a
r
i
s
n
ă
m
1863
P
h
á
p
b
ị
g
ạ
t
kh
ỏ
i
Ấn
Độ
nh
ư
ng
c
òn
gi
ữ
đ
ượ
c
5
t
h
ành
ph
ố.
Chí
nh
qu
y
ề
n
M
ogon
ch
ỉ
c
òn
danh
nghĩ
a
đế
n
n
ă
m
1856.
T
h
ực
dâ
n
Anh
t
o
àn
quy
ề
n
c
a
i
tr
ị
x
ứ
n
ày.
Cu
ộc
k
h
ở
i
n
gh
ĩ
a
c
ủa
nhân
dân
Ấn
Độ
1857
-1859
Dư
ớ
i
s
ự
c
a
i
tr
ị
c
ủa
t
h
ực
dâ
n
Anh
,
nông
d
â
n
đ
i
ê
u
đ
ứn
g
vì
tô
thu
ế
,
nạ
n
cho
v
a
y
l
ãi
.
Th
ợ
t
hủ
công
bị
ph
á
s
ả
n
t
h
ấ
t
ng
hi
ệ
p
vì
hàng
hoá
Anh
tràn
ng
ậ
p
thị
tr
ườ
ng
.
M
ộ
t
bộ
ph
ậ
n
quí
t
ộc
phon
g
ki
ế
n
bị
t
ướ
c
đo
ạ
t
quy
ề
n
l
ợ
i
.
Họ
bộc
l
ộ
t
h
á
i
độ
chống
đố
i
c
hí
nh
qu
y
ề
n
Anh
.
Sau
g
ầ
n
m
ộ
t
t
h
ế
k
ỉ
rên
xi
ế
t
d
ướ
i
á
ch
c
a
i
tr
ị
c
ủa
t
h
ự
c
dâ
n
Anh
,
phong
trào
kh
ở
ỉ
ng
hĩ
a
l
ớ
n
c
ủa
nhâ
n
dâ
n
b
ùng
lên
ở
nhi
ề
u
đ
ị
a
ph
ươ
ng
.
Ng
ọn
c
ờ
c
ựu
ho
àng
Mogon
c
ũng
đ
ượ
c
dươ
ng
l
ê
n.
N
h
i
ề
u
bi
nh
l
í
nh
ng
ườ
i
Ấn
cũng
bỏ
quâ
n
độ
i
đ
i
t
he
o
cuộc
kh
ở
i
ng
hĩ
a
.
T
h
ực
dâ
n
Anh
hu
y
động
quâ
n
độ
i
đ
àn
áp
kh
ở
i
ng
hĩ
a
,
b
ắ
n
g
i
ế
t
c
ướ
p
bóc
t
h
ậ
m
t
ệ
.
Nh
â
n
dâ
n
Ấn
Độ
t
i
ế
n
hành
chi
ế
n
tr
a
nh
du
kí
ch.
Khở
i
ng
hĩ
a
t
a
n
rã
vào
n
ă
m
1859.
Cu
ộc
kh
ở
i
ng
hĩ
a
t
u
y
t
hấ
t
b
ạ
i
nh
ư
ng
đ
ã
khi
ế
n
c
hí
nh
qu
y
ề
n
t
huộc
đ
ị
a
Anh
t
h
a
y
đổ
i
chính
sách
cai
tr
ị
.
Chí
nh
qu
y
ề
n
t
huộc
đ
ị
a
Ấn
vố
n
t
huộc
“
C
ông
ty
Đô
ng
Ấn
”
na
y
ph
ả
i
chuy
ể
n
tr
ả
cho
c
hí
nh
phủ
ho
àng
gia
Anh.
Chính
sách
c
ả
i
t
ổ,
t
ổ
ch
ức
l
ạ
i
quâ
n
độ
i
,
bi
nh
l
í
nh
Anh
v
ốn
c
hi
ế
m
quâ
n
s
ố
1/
5
n
a
y
nâ
ng
l
ên
1/2…M
ột
vi
ên
toàn
quy
ề
n
Anh
c
ầ
m
qu
y
ề
n
ở
Ấ
n
Đ
ộ
t
h
a
y
m
ặ
t
n
ữ
ho
àng
Anh.
Bà
Victoria
n
ữ
ho
àng
Anh
c
ũng
đ
ượ
c
s
u
y
t
ôn
“
nữ
ho
àng
Ấn Đ
ộ
”
.
Phong
trào
dân
t
ộc
Ấn
1858
-1918
Bên
c
ạ
nh
vi
ệ
c
t
ă
ng
c
ườ
ng
c
a
i
tr
ị
Ấn
,
t
h
ực
dâ
n
Anh
c
òn
bành
tr
ướ
ng
s
a
ng
M
i
ế
n
Đ
i
ệ
n,
é
p
n
ướ
c
n
ày
nh
ậ
p
vào
Ấn
Độ
,
c
hi
nh
phục
Af
gh
a
ni
s
t
a
n.
T
i
ế
ng
Anh
đ
ượ
c
đ
ưa
vào
l
à
m
ngôn
ng
ữ
c
hí
nh
t
h
ức
ở
x
ứ
n
ày.
Vă
n
ho
á
Anh
có
x
u
h
ướ
ng
ph
á
v
ỡ
tr
uy
ề
n
t
hống
v
ă
n
ho
á
cổ
tr
uy
ề
n
Ấn
Độ
.
T
ừ
n
ửa
s
a
u
t
h
ế
k
ỉ
XI
X
,
m
ộ
t
phong
tr
à
o
đ
ấ
u
tr
a
nh
m
a
ng
tí
nh
dâ
n
chủ
t
ư
s
ả
n
đ
ã
n
ả
y
sinh
và
phát
tri
ể
n,
kế
t
h
ợ
p
chủ
ngh
ãi
dân
t
ộc
Ấ
n,
do
c
á
c
trí
t
h
ứ
c
m
ớ
i
T
â
y
học
l
ãnh
đ
ạ
o.
B
ả
n
nh
ạ
c
d
ạ
o
đầ
u
l
à
tr
à
o
l
ưu
phục
h
ư
ng
v
ă
n
ho
á
v
à
t
ôn
g
i
á
o
Ấn
,
chủ
y
ế
u
l
à
đ
ạ
o
H
i
ndu,
cổ
v
ũ
xoá
b
ỏ
nh
ữ
ng
m
ê
tín
h
ủ
t
ục
Ấn
cổ,
dung
hợ
p
v
ă
n
ho
á
Đô
ng
T
â
y
.
T
i
ế
n
t
ớ
i
,
phong
trào
đ
òi
tr
ả
l
ạ
i
qu
y
ề
n
độc
l
ậ
p,
t
ự
tr
ị
cho
dâ
n
t
ộc
Ấn
.
L
ãnh
t
ụ
c
ủa
đả
ng
Quốc
đạ
i
l
à
các
ông
Mahatma
Gandhi
và
Jawahaclan
Nehru.
Nh
ữ
ng
cuộc
đấ
u
tr
a
nh
c
hí
nh
tr
ị
,
tr
á
nh
b
ạ
o
động
ki
ên
trì
đ
ã
đe
m
l
ạ
i
hi
ệ
u
quả
.
Ảnh
h
ưở
ng
c
ủa
C
á
ch
m
ạ
ng
t
h
á
ng
M
ườ
i
Ng
a
khi
ế
n
Đảng
cộng
s
ả
n
Ấn
Độ
thành
l
ậ
p
v
à
o
n
ă
m
1925.
R
ả
i
r
á
c
v
ẫ
n
có
đấ
u
tr
a
nh
b
ạ
o
l
ực
chống
l
ạ
i
qu
a
n
Anh
.
Năm
1947
Ấn
Độ
gi
ành
l
ại
qu
yề
n
đ
ộc
l
ập
S
a
u
đ
ạ
i
c
hi
ế
n
t
h
ế
g
i
ớ
i
II
,
Ga
nd
hi
và
Nehru
kiên
trì
đ
ấ
u
tr
a
nh
t
h
ươ
ng
l
ượ
ng
hộ
i
ng
hị
v
ớ
i
c
hí
nh
phủ
Anh
.
Tr
ướ
c
s
ự
k
i
ên
trì
đ
ấ
u
tr
a
n
h
c
ủa
nh
â
n
dấ
n
Ấn
Độ
,
cuố
i
c
ùng
th
ực
dâ
n
Anh
đ
à
nh
ph
ả
i
c
hi
a
x
ứ
n
à
y
t
h
à
nh
ha
i
n
ướ
c
:
Ấn
Độ
t
h
e
o
đạ
o
Hi
ndu
và
Pakistan
theo
H
ồ
i
giáo
.
Ngày
15-8-
1947
th
ực
dâ
n
Anh
t
uy
ên
b
ố
tr
a
o
tr
ả
độc
l
ậ
p
cho
Ấn
Độ
.
[Ngày
26-1-
1950
n
ướ
c
C
ộng
ho
à
Ấn
Độ
c
hí
nh
t
hức
r
a
đờ
i
.
Ngày
30.1.1948
lãnh
t
ụ
M.
Gandhi
b
ị
bọn
ph
ả
n
động
cuồng
tí
n
á
m
s
á
t
,
gâ
y
t
ổn
t
h
ấ
t
l
ớ
n
cho
nh
â
n
dâ
n
Ấn
Độ
,
l
ãnh t
ụ
J
a
wah
a
c
l
a
n
Neh
r
u
kế
t
ục
s
ự
ng
hi
ệ
p.
S
a
u
đó
con
gá
i
ông
l
à
bà
Indira
Gandhi
l
ạ
i
l
àm
th
ủ
t
ướ
ng
x
ứ
ng
đá
ng
c
ủa
d
â
n
t
ộc
.
Ng
ày
30.10.1984
bà
Gandhi
l
ạ
i
bị
bọn
ph
ả
n
động
h
èn
h
ạ
á
m
sát.
Con
trai
bà
ti
ế
p
t
ục
kế
vị
,
l
ạ
i
bị
á
m
s
á
t
…
Đấ
t
n
ướ
c
Ấn
Độ
ng
à
y
n
a
y
đ
a
ng
r
a
s
ức
đổ
i
m
ớ
i
ho
à
nh
ậ
p
vào
th
ờ
i
đạ
i
công
ng
hi
ệ
p
ho
á
]
.
3.
Ch
ủn
g
t
ộc
và
đẳn
g
c
ấp
Ấn
Độ
l
à
đ
ấ
t
n
ướ
c
có
nhi
ề
u
chủng
t
ộc
v
ớ
i
nhi
ề
u
ngôn
ng
ữ
k
h
á
c
nh
a
u,
ướ
c
tí
nh
có
t
ớ
i
1652
ngôn
n
gữ.
Tr
ướ
c
đâ
y
ch
ữ
S
a
ns
kr
i
t
đ
ượ
c
s
ử
dụng
tr
ong
văn
học
cổ
v
à
đ
ạ
o
Bà la
môn,
còn
ch
ữ
P
a
li
phổ
bi
ế
n
ở
m
i
ề
n
Na
m
Ấn
và
dùng
trong
kinh
Ph
ậ
t
.
H
i
ế
n
ph
á
p
Ấn Đ
ộ
ng
à
y
n
a
y
qu
i
đ
ị
nh
d
ùng
15
th
ứ
ngôn
n
gữ
c
hí
nh
t
h
ức
tr
ong
đó
có
t
i
ế
ng
Anh
(
do
t
h
ực dâ
n
Anh
đưa
v
à
o
t
ừ
s
a
u
h
a
i
t
h
ế
k
ỉ
t
hống
tr
ị
Ấn
Độ
)
.
Các
ch
ủng
t
ộc
đông
nhấ
t
gồ
m
có
Dr
a
vi
d
i
a
n,
A
r
i
a
n,
Xu
m
e
r
i
a
,
Na
ga
v
ề
s
a
u
có
t
h
ê
m
n
gư
ờ
i
H
i
L
ạ
p,
B
a
T
ư,
A
r
ậ
p,
M
ông
C
ổ
l
ầ
n
l
ượ
t
x
â
m
nh
ậ
p
Ấn
Độ
và
d
ầ
n
dầ
n
tr
ộn
huy
ế
t
v
ớ
i
dâ
n
bả
n
đ
ị
a
t
ạ
o
r
a
n
hi
ề
u
chủng
t
ộc
ph
ức
t
ạ
p.
Nh
ưn
g
chủ
y
ế
u
ph
ả
i
kể
h
a
i
dâ
n
t
ộc
l
ớ
n
nhấ
t
Ấ
n
Độ
t
h
ờ
i
cổ
l
à
Dravidian
và
Arian.
Theo
s
ử
li
ệ
u,
chủ
nh
â
n
s
ớ
m
nh
ấ
t
c
ủa
đấ
t
n
ướ
c
Ấn
Độ
l
à
n
gư
ờ
i
Dr
a
vi
d
i
a
n.
B
a
ngh
ìn
n
ă
m
tr
ướ
c
công
ngu
yên,
n
gư
ờ
i
Dr
a
vi
d
i
a
n
t
ừn
g
s
i
nh
s
ống
dọc
l
ưu
v
ực
s
ông
Ấn
và
sông
H
ằ
ng.
Họ
đ
ã
xây
d
ự
ng
n
ên
n
ề
n
v
ă
n
m
i
nh
s
ông
Ấn
r
ực
r
ỡ
.
Ch
ủ
nh
â
n
t
h
ứ
h
a
i
l
à
gi
ống
ng
ườ
i
A
r
i
a
n,
nguồn
gốc
t
huộc
n
gữ
h
ệ
Ấn-
Âu
thiên
di
t
ừ
phí
a
n
a
m
d
ãy
núi
Uran
đ
ế
n
vùng
Tuyeckestan
(Liên
Xô).
Dân
t
ộc
n
ày
chia
ra
ba
b
ộ
ph
ậ
n,
tr
ong
đó
một
bộ
ph
ậ
n
đ
i
qu
a
Af
gh
a
ni
s
t
a
n,
v
ượ
t
nú
i
H
i
m
a
ll
a
y
a
v
à
o
đ
ị
nh
c
ư
ở
b
a
ng
Penjab.
L
úc
đ
ầ
u,
ng
ườ
i
A
r
i
a
n
c
hỉ
m
uốn
d
i
c
ư
ho
à
b
ình,
mang
theo
súc
v
ậ
t
và
d
ụng
cụ
g
i
a
đ
ình
đ
ể
tìm
ki
ế
m
đấ
t
đa
i
c
ư
tr
ú
l
à
m
ă
n
theo
l
ố
i
dâ
n
du
m
ục.
Về
s
a
u
họ
phả
i
d
ùng
v
ũ
trang
ch
ống
l
ạ
i
ng
ườ
i
dâ
n
b
ả
n
đ
ị
a
.
Ng
ườ
i
A
r
i
a
n
bi
ế
t
ch
ă
n
nuô
i
,
t
h
ạ
o
s
ă
n
b
ắ
n,
g
i
ỏ
i
cung
ki
ế
m
,
c
a
n
tr
ườ
ng
hung
bạ
o
và
kho
ẻ
m
ạ
nh
n
ê
n
đ
ã
chi
ế
n
t
h
ắ
ng
ng
ườ
i
Dr
a
vi
d
i
a
n
và
chi
ế
m
c
ứ
đấ
t
đa
i
.
9
Ngư
ờ
i
Dr
a
vidian
và
các
th
ổ
dâ
n
kh
á
c
bị
c
hi
nh
phục,
m
ộ
t
s
ố
tr
ở
t
h
ành
tù
binh
r
ồ
i
làm
nô
l
ệ
cho
A
r
i
a
n,
s
ố
c
òn
l
ạ
i
p
hả
i
bỏ
ch
ạ
y
vào
r
ừn
g
s
â
u
ho
ặ
c
kéo
nh
a
u
tràn
xu
ống
đ
ị
nh
c
ư
ở
phí
a
n
a
m
.
L
úc
đ
ầ
u,
trình
độ
v
ă
n
ho
á
c
ủa
ng
ườ
i
A
r
i
a
n
t
h
ấ
p
h
ơ
n
n
gư
ờ
i
Dr
a
vi
d
i
a
n,
nh
ư
ng
sau
h
ọ
t
i
ế
p
t
hu
v
ă
n
ho
á
c
ủa
kẻ
bị
c
hi
nh
phục,
học
t
ậ
p
kỹ
t
h
uậ
t
l
àm
ru
ộng,
l
ạ
i
t
h
ấ
y
đấ
t
đa
i
màu
m
ỡ
n
ê
n
n
gư
ờ
i
A
r
i
a
n
chu
y
ể
n
s
a
ng
đờ
i
s
ống
đ
ị
nh
c
ư
v
à
c
a
nh
t
á
c
nông
ng
hi
ệ
p.
T
ừ
đâ
y
,
ch
ế
độ
công
xã
nông
thôn
Arian
hình
thành
và
phát
tri
ể
n.
Do
mâu
thu
ẫ
n
v
ề
qu
y
ề
n
l
ợ
i
đ
ấ
t
đa
i
và
chi
ế
n
l
ợ
i
ph
ẩ
m
,
nộ
i
bộ
cộng
đồng
A
r
i
a
n
ngày
càng
chia
r
ẽ
v
à
x
ung
độ
t
v
ũ
tr
a
ng
đ
ã
x
ả
y
r
a
.
Sau
nh
ữ
ng
cuộc
x
ung
đột
đó,
n
hi
ề
u
t
i
ể
u
v
ươ
ng
quốc
r
a
đờ
i
do
Vua
đứn
g
đầ
u
và
m
ộ
t
hộ
i
đồng
đạ
i
bi
ể
u
qu
í
t
ộc
đi
ề
u
h
ành.
T
ừ
đó
ch
ế
độ
c
hi
ế
m
h
ữu
nô
l
ệ
t
a
n
rã,
nh
ườ
ng
chỗ
cho
ch
ế
độ
phong
ki
ế
n
r
a
đờ
i
.
S
a
u
khi
đ
ế
quốc
M
o
r
i
a
s
u
y
s
ụp
(
322
-185
tr.
CN),
Ấn
Độ
cổ
đạ
i
l
ạ
i
c
hi
a
t
h
ành
nhi
ề
u
qu
ốc
gi
a
phong
k
i
ế
n
c
á
t
c
ứ
và
chi
ế
n
tr
a
nh
li
ên
ti
ế
p
nổ
r
a
.
Đ
ầ
u
th
ế
kỷ
V
tr
ướ
c
công
ngu
y
ê
n,
n
gư
ờ
i
B
a
T
ư
đá
nh
c
hi
ế
m
v
ùng
P
e
nj
a
b.
Đ
ầ
u
t
h
ế
k
ỉ
I
V
tr
ướ
c
công
ngu
y
ê
n,
n
gư
ờ
i
H
i
L
ạ
p,
I
t
a
li
a
và
Macedoni
xâm
nh
ậ
p
t
â
y
b
ắ
c
Ấn
Độ
.
Kho
ả
ng
t
h
ế
k
ỉ
I
,
ng
ườ
i
S
a
c
a
ở
Tr
ung
Á
t
i
ế
n
vào
B
ắ
c
Ấn
Ng
ườ
i
Ấn
Độ
l
uôn
l
uôn
phả
i
ch
ị
u
đự
ng
và
ch
ống
tr
ả
n
hi
ề
u
cuộc
c
hi
ế
n
tr
a
nh
xâ
m
l
ượ
c
tàn
b
ạ
o.
T
i
êu
bi
ể
u
h
ơ
n
c
ả
l
à
cu
ộc
chi
ế
n
tr
a
nh
chống
ng
ườ
i
Hồ
i
g
i
á
o
v
à
n
gư
ờ
i
M
ông
C
ổ
t
ừ
t
h
ế
kỷ
t
h
ứ
VI
I
,
và
cu
ộc
c
hi
ế
n
tr
a
nh
x
â
m
l
ượ
c
l
ớ
n
nh
ấ
t
c
ủa
t
h
ực
dâ
n
Anh
v
à
o
đ
ầ
u
t
h
ế
k
ỉ
t
h
ứ
XI
X.
Các
dân
t
ộc
Ấn
Đ
ộ
c
òn
ph
ả
i
c
hị
u
đự
ng
ch
ế
độ
đẳ
ng
c
ấ
p
r
ấ
t
kh
ắ
c
ng
hi
ệ
t
.
Ch
ế
độ
đẳ
ng
c
ấ
p
r
a
đ
ờ
i
nh
ằ
m
ph
â
n
bi
ệ
t
đố
i
x
ử
g
i
ữa
ng
ườ
i
A
r
i
a
n
và
Dravidian
v
ớ
i
các
th
ổ
dâ
n
kh
á
c.
Xã
h
ộ
i
có
4
đẳ
ng
c
ấ
p
c
hính:
1-
Br
a
hm
a
n
(
t
ă
ng
l
ữ
Bà
la
môn)
2-
Ksatry
a
(v
ươ
ng
công,
qu
í
t
ộc,
võ
sĩ)
.
3-
Va
i
s
y
a
(t
h
ươ
ng
nh
â
n,
nông
dâ
n,
t
h
ợ
t
hủ
côn
g)
.
4-
Sudra
(nô
l
ệ
,
t
ô
i
t
ớ
,
ng
ườ
i
l
àm
thuê).
Đ
ẳ
ng
c
ấ
p
S
udr
a
c
òn
chia
ra
2
h
ạ
ng
ng
ườ
i
.
Hạng
ng
ườ
i
S
a
nd
a
ll
a
h
s
ống
ở
h
ạ
l
ưu
sông
H
ằ
ng
và
h
ạ
ng
t
h
ấ
p
nh
ấ
t
l
à
Paria
(
)
s
ống
ở
vùng
cao
nguyên
Decan
-
hai
h
ạ
ng n
gư
ờ
i
n
à
y
l
à
do
đà
n
b
à
c
ủa
đẳ
ng
c
ấ
p
Br
a
hm
a
n
l
ấ
y
đ
àn
ông
c
ủa
đẳ
ng
c
ấ
p
S
udr
a
s
i
nh
r
a
.
H
ọ
kh
ông
đư
ợ
c
xã
h
ộ
i
t
h
ừa
nhậ
n
và
b
ị
đố
i
x
ử
ph
â
n
bi
ệ
t
r
ấ
t
t
h
ậ
m
t
ệ
.
Ch
ế
độ
đẳ
ng
c
ấ
p
đ
ã
đ
ẻ
r
a
nhi
ề
u
l
uậ
t
l
ệ
h
ế
t
s
ức
kh
e
k
h
ắ
t
.
Hô
n
nh
â
n
g
i
ữa
c
á
c
đ
ẳ
ng
c
ấ
p
bị
c
ấ
m
đo
á
n.
Ng
ườ
i
k
h
á
c
đẳ
ng
c
ấ
p
k
hông
đ
ượ
c
ngồ
i
gầ
n
nh
a
u
v
à
ă
n
c
ơ
m
chung.
Ngư
ờ
i
đ
ẳ
ng
c
ấ
p
d
ướ
i
ph
ả
i
phục
t
ùng
v
ô
đ
i
ề
u
k
i
ệ
n
v
à
t
ôn
kí
nh
đ
ẳ
ng
c
ấ
p
trên,
nh
ấ
t
l
à
đ
ẳ
ng
c
ấ
p
Brahman.
L
ị
ch
s
ử
Ấn
Độ
bị
ch
ế
độ
đẳ
ng
c
ấ
p
l
àm
cho
trì
tr
ệ
h
à
ng
n
gà
n
n
ă
m
.
V
ề
s
a
u,
Mahatma
Gandhi
(1869
-
1948),
nh
à
y
ê
u
n
ướ
c
vĩ
đạ
i
Ấn
Độ
đ
ã
tích
c
ực
đấ
u
tr
a
nh
để
x
o
á
b
ỏ
ch
ế
độ
đẳ
ng
c
ấ
p.
Ô
ng
nó
i
"
C
húng
t
a
đề
u
bi
ế
t
r
ằ
ng,
h
ệ
t
hống
đẳ
ng
c
ấ
p
đ
ã
l
ỗ
i
t
h
ờ
i
,
c
ầ
n
ph
ả
i
x
o
á
bỏ
nó
n
ế
u
đấ
t
n
ướ
c
Ấn
Độ
m
uốn
đ
ượ
c
t
ồn
t
ạ
i
và
phát
tri
ể
n
"
.
CHÚ THÍCH (
) :
Nguyễn
Ái
Quốc
đã
lấy
tên
đẳng
cấp
Paria
đặt
cho
tờ
báo
Le
Paria
ở
Pháp
năm
1922,
thường
gọi
là
báo
«
Người
cùng
khổ
»
để
nêu
lên
mục
đích
của
cách
mạng
là
giải
phóng
nhũng
người
cùng
khổ
trên
các
lục
địa
Á
–Phi
-
Mỹ
Latinh
h
ực
hi
ệ
n
chủ
tr
ươ
ng
củ
a
M
.
Ga
nd
hi
,
t
ừ
ng
ày
Ấn
Độ
đ
ượ
c
độc
l
ậ
p
(
1947),
t
ệ
ph
â
n
bi
ệ
t
đẳ
ng
c
ấ
p
c
hí
nh
t
h
ức
bị
x
o
á
bỏ
nh
ư
ng
đ
ế
n
n
a
y
trên
th
ực
t
ế
,
n
hi
ề
u
vùng
nông
thôn
l
ạ
c
h
ậ
u
v
ẫ
n
c
òn
duy
trì
t
ệ
n
ạ
n
n
ày.
Đ
ặ
c
đ
i
ể
m
ho
àn
c
ả
nh
xã
h
ộ
i
tr
ê
n
đ
â
y
đ
ã
t
ạ
o
cho
dâ
n
t
ộc
Ấn
Độ
tr
uy
ề
n
t
hống
đấ
u
tranh
b
ấ
t
kh
uấ
t
,
ki
ê
n
c
ườ
ng
nh
ằ
m
g
i
ữ
g
ìn
hoà
bình,
hoà
h
ợ
p
và
công
b
ằ
ng
b
á
c
á
i
.
T
i
nh
t
h
ầ
n
đó
đ
ã
đư
ợ
c
ph
ả
n
á
nh
t
ừ
r
ấ
t
s
ớ
m
tr
ong
c
á
c
b
ả
n
s
ử
t
h
i
vĩ
đạ
i
nh
ư
R
a
m
a
y
a
na
,
Mahabharata và
các
tác
ph
ẩ
m
v
ă
n
học
n
ghệ
t
h
uậ
t
kh
á
c.
4
-
Văn
h
oá,
n
gh
ệ
t
hu
ật
v
à
khoa
h
ọc
Ấn
Độ
l
à
n
ướ
c
có
n
ề
n
v
ă
n
m
i
nh
r
ấ
t
s
ớ
m
,
kh
ông
k
é
m
H
i
l
ạ
p,
L
a
M
ã,
Ai
C
ậ
p.
Nh
ữ
ng
cu
ộc
kh
a
i
qu
ậ
t
kh
ả
o
cổ
học
đầ
u
t
h
ế
k
ỉ
XX
ở
l
ưu
v
ực
s
ông
Ấn
đ
ã
ch
ứ
ng
m
i
nh
n
ề
n
v
ă
n
minh
r
ực
r
ỡ
c
ủa
ng
ườ
i
Dr
a
vi
d
i
a
n
có
t
ừ
3000
n
ă
m
tr
ướ
c
công
ngu
yên.
Có
th
ể
gọ
i
Ấn
Độ
cổ
đạ
i
l
à
m
ả
nh
đấ
t
m
àu
m
ỡ
cho
t
ôn
gi
á
o
và
tri
ế
t
học
s
i
nh
s
ô
i
ph
á
t
tri
ể
n.
Đặc
bi
ệ
t
,
t
ôn
g
i
á
o
và
tri
ế
t
học
gắ
n
bó
ch
ặ
t
ch
ẽ
v
ớ
i
nh
a
u
n
ga
y
t
ừ
đầ
u
và
tr
ở
t
h
ành
m
ộ
t
b
ả
n
s
ắ
c
v
ă
n
ho
á
độc
đá
o
Ấn
Độ
.
4
.1
.
Tôn
giáo
T
ôn
gi
á
o
đ
ầ
u
t
i
ên
ở
Ấn
Độ
b
ắ
t
nguồn
t
ừ
tí
n
ng
ưỡ
ng
ngu
yên
thuỷ
,
t
h
e
o
k
i
ể
u
t
ô
tem:
Sùng
bái
v
ậ
t
t
ổ
và
t
ự
n
hiên.
Có
b
ốn
đạ
o
c
hí
nh
l
à
:
B
à
l
a
m
ôn
(Br
a
hm
a
ni
s
m
)
đ
ạ
o
G
i
ên
(Jainism),
đ
ạ
o
P
h
ậ
t
(B
uddi
s
m
)
v
à
đ
ạ
o
Hi
ndu
(H
i
ndu
i
s
m
e
)
ngo
ài
ra
còn
các
đ
ạ
o
kh
á
c
nh
ư
đ
ạ
o
H
ồ
i
(
I
s
l
a
m
i
s
m
)
,
đạ
o
S
i
k
h,
đạ
o
Thiên
chúa
.v.v
Đ
ạo
B
à
la
môn
(
Brahmanism)
Đ
ạ
o
B
à
L
a
M
ôn
r
a
đ
ờ
i
đ
ầ
u
t
i
ên.
Nó
tuyên
truy
ề
n
học
t
hu
y
ế
t
v
a
n
vậ
t
b
ấ
t
d
i
b
ấ
t
d
ị
ch,
xã
h
ộ
i
có
nhi
ề
u
đẳ
ng
c
ấ
p
l
à
ý
mu
ốn
c
ủa
đấ
ng
t
ố
i
c
a
o
Br
a
hm
a
.
Nỗ
i
đa
u
k
hổ
tr
ê
n
đ
ờ
i
là
t
ạ
m
t
h
ờ
i
k
hông
đá
ng
qua
n
t
â
m
,
cuộc
đờ
i
l
à
huy
ề
n
ả
o
c
hỉ
có
đấ
ng
t
ố
i
c
a
o
Br
a
hm
a
l
à
có
th
ực
.
T
hu
y
ế
t
l
uâ
n
hồ
i
(Samsara)
và
nghi
ệ
p
b
á
o
(
K
a
r
m
a
)
cho
r
ằ
ng
con
ng
ườ
i
s
a
u
khi
ch
ế
t
s
ẽ
bi
ế
n
r
a
k
i
ế
p
k
há
c.
H
i
ệ
n
t
ạ
i
ngh
èo
kh
ổ
l
à
do
ki
ế
p
tr
ướ
c
ph
ạ
m
nhi
ề
u
t
ộ
i
á
c.
Mu
ốn
k
i
ế
p
s
a
u
k
hỏ
i
tr
ở
t
h
ành
súc
v
ậ
t
t
h
ì
ph
ả
i
s
ống
đúng
đạ
o
Da
r
m
a
do
đấ
ng
Br
a
hm
a
đ
ề
r
a
,
ph
ả
i
bi
ế
t
a
n
p
h
ậ
n,
kh
ông
đ
ượ
c
gh
e
n
gh
é
t
đẳ
ng
c
ấ
p.
S
a
u
n
à
y
đ
ạ
o
Br
a
hm
a
ni
s
m
tr
ả
i
qua
nhi
ề
u
c
ả
i
c
á
ch
và
tr
ở
t
h
à
nh
đ
ạ
o
H
i
ndu,
t
ức
l
à
Ấn
Độ
gi
á
o
thị
nh
h
ành
trong
th
ờ
i
phong
k
i
ế
n
và
t
ồn
t
ạ
i
đế
n
ng
ày
nay.
Đ
ạo
Giên
(Jainism)
Nh
ậ
n
th
ấ
y
đạ
o
Bà
la
môn
là
công
c
ụ
á
p
b
ức
g
i
a
i
c
ấ
p,
nhi
ề
u
ng
ườ
i
ở
đẳ
ng
c
ấ
p
v
ươ
ng
công
quí
t
ộc
b
ấ
t
m
ãn,
tìm
cách
ch
ống
đố
i
.
Họ
t
ự
ý
r
ờ
i
bỏ
đờ
i
s
ống
g
i
ầ
u
s
a
ng
đ
i
tìm
n
ơ
i
ẩ
n
đậ
t
ở
r
ừn
g
s
â
u
nú
i
v
ắ
ng
để
t
u
l
u
y
ệ
n
k
hổ
h
ạ
nh,
m
ong
tìm
đ
ạ
o
l
ý
k
h
á
c
g
i
úp
c
on
n
gư
ờ
i
t
ho
á
t
kh
ỏ
i
m
ọ
i
đa
u
k
hổ
tr
ầ
n
t
ục.
M
a
h
a
vi
r
a
tên
th
ậ
t
Va
c
da
m
a
n
a
s
ống
g
i
ữa
t
h
ế
k
ỉ
th
ứ
VI
tr
ướ
c
công
ngu
yên
ở
ch
â
u
t
h
ành
Vaisali,
nay
là
t
ỉ
nh
B
i
ha
r
,
đa
u
buồn
vì
b
ố
m
ẹ
tuy
ệ
t
t
h
ực
qu
y
ê
n
s
i
nh
ông
đ
ã
b
ỏ
nh
à
đ
i
tìm
đ
ạ
o.
S
a
u
13
n
ă
m
t
u
h
à
nh,
ông
đ
ã
l
ậ
p
r
a
m
ộ
t
đ
ạ
o
gi
á
o
tên
là
Jain
(có
nghĩ
a
đắc
đạo
)
.
Đ
ạ
o
J
a
i
n
phủ
nh
ậ
n
qu
y
ề
n
u
y
c
ủa
k
i
nh
V
e
da
,
ch
ống
l
ạ
i
ch
ế
độ
đẳ
ng
c
ấ
p
v
à
đ
ạ
o
Bà
la
môn.
H
ọ
chủ
tr
ươ
ng
k
hông
t
ế
l
ễ
,
co
i
v
ạ
n
v
ậ
t
đề
u
có
v
ậ
t
ch
ấ
t
và
linh
h
ồn.
C
hỉ
có
li
nh
hồn
c
a
o
c
ả
nhấ
t
,
ho
àn
h
ả
o
nh
ấ
t
m
ớ
i
đ
ượ
c
"
g
i
ả
i
t
ho
á
t
"
vĩ
nh
vi
ễ
n,
nh
ữ
ng
li
nh
hồn
đó
gọ
i
l
à
Arhat.
Mu
ốn
t
h
ế
p
hả
i
s
ống
k
hổ
hạ
nh,
phả
i
g
i
ữ
l
uậ
t
b
ấ
t t
ổn
s
i
nh
(
Ahi
m
s
a
)
có
ng
hĩ
a
tr
á
nh
g
i
ế
t
h
ạ
i
m
ọ
i
s
i
nh
v
ậ
t
(
kể
t
ừ
con
v
ậ
t
nhỏ
b
é
)
,
k
hông
nó
i
d
ố
i
,
kh
ông
l
ấ
y
c
á
i
g
ì
c
ủa
a
i
(tr
ừ
t
ặ
ng
v
ậ
t)
,
t
ừ
bỏ
m
ọ
i
l
ạ
c
t
hú.
Ng
ườ
i
t
u
h
ành
có
quy
ề
n
t
uy
ệ
t th
ực
để
t
ự
t
ử,
t
ự
t
ử
l
à
ch
ứ
ng
t
ỏ
li
nh
hồn
đ
ã
hoàn
toàn
chi
ế
n
t
h
ắ
ng.
S
a
u
khi
M
a
h
a
vi
r
a
qua
đ
ờ
i
,
đạ
o
J
a
i
n
t
ự
ph
â
n
ho
á
t
h
ành
2
giáo
phái.
Phái
Svetambara
m
ặ
c
á
o
c
à
sa
tr
ắ
ng
và
phái kho
ả
t
h
â
n
D
i
ga
m
ba
r
a
(
c
oi
không
khí
là
y
ph
ục
t
ự
n
hiên).
M
a
h
a
t
m
a
Ga
nd
hi
đ
ã
ch
ị
u
ả
nh
h
ưở
ng
c
ủa
đạ
o
J
a
i
n.
Ông
t
ôn
tr
ọng
l
uậ
t
Ahi
m
s
a
,
s
ống
gi
ả
n
d
ị
k
hắ
c
k
hổ.
Khi
bị
bọn
t
h
ực
dâ
n
Anh
c
ầ
m
t
ù,
ông
t
h
ườ
ng
t
uy
ệ
t
t
h
ực
để
đấ
u
tr
a
nh.
Ngày
nay
ở
Ấn
Độ
,
ng
ườ
i
t
h
e
o
đạ
o
J
a
i
n
ng
ày
càng
gi
ả
m
,
c
hỉ
c
òn
0,5%
dân
s
ố.
Đ
ạo
Ph
ật
(
Budd
i
s
m
)
Sau
Mahavira,
có
Siddata
Gotama,
hi
ệ
u
l
à
Sakya
Muni
(Thích
ca
m
ầ
u
ni)
,
ho
àng
t
ử
con
vua
Suddodama
và
hoàng
h
ậ
u
M
a
y
a
.
Ô
ng
s
i
nh
n
ă
m
563
và
m
ấ
t
483
tr
ướ
c
công
ngu
yên. Sau
bao
n
ă
m
đ
i
tìm
chân
lý,
ông
đ
ã
ng
ộ
đạ
o
d
ướ
i
gốc
c
â
y
bồ
đề
ở
v
ùng
B
o
di
g
a
y
a
,
s
a
u
đó
đi truy
ề
n
đạ
o
dọc
s
ông
Hằng
s
uố
t
40
n
ă
m
đế
n
khi
c
hế
t
.
G
i
á
o
l
í
đ
ạ
o
P
h
ậ
t
cho
r
ằ
ng
t
ộ
i
l
ỗ
i
l
à
do
d
ục
v
ọng
con
ng
ườ
i
s
i
nh
r
a
.
Dục
v
ọng
t
h
ì
vô
h
ạ
n,
do
đó
t
ộ
i
l
ỗ
i
v
à
đa
u
kh
ổ
c
ủa
con
ng
ườ
i
k
hông
b
a
o
g
i
ờ
x
o
á
s
ạ
ch
đ
ượ
c.
C
uộc
đờ
i
l
à b
ể
k
hổ,
con
ng
ườ
i
bị
c
hi
phố
i
b
ở
i
vòng
luân
h
ồ
i
và
thuy
ế
t
nh
â
n
quả
n
ên
ph
ả
i
t
u
h
à
nh
đ
ể
gi
ả
i
t
ho
á
t
kh
ỏ
i
c
á
i
vòng
lu
ẩ
n
quẩ
n
ấ
y
.
P
h
ả
i
t
i
êu
di
ệ
t
h
ế
t
dục
v
ọng
để
k
i
ế
p
s
a
u
l
ên
ch
ốn
Ni
ế
t
b
àn
(Nirvana)
vì
đó
l
à
nơ
i
c
ực
l
ạ
c.
Đ
ạ
o
P
h
ậ
t
chủ
tr
ươ
ng
b
ình
đ
ẳ
ng
g
i
ữa
chúng
s
i
nh,
m
ở
đ
ườ
ng
g
i
ả
i
t
ho
á
t
cho
nh
ữ
ng
n
gư
ờ
i
bị
á
p
bức
,
đ
è
n
é
n,
đươ
ng
t
h
ờ
i
t
ư
t
ưở
ng
n
ày
ph
ả
n
đố
i
ch
ế
độ
đẳ
ng
c
ấ
p
c
ủa
đạ
o
Bà
la
môn.
Đ
ố
i
v
ớ
i
lị
ch
s
ử,
đó
l
à
đ
i
ể
m
t
i
ế
n
bộ,
nh
ư
ng
c
ă
n
b
ả
n
g
i
á
o
l
ý
v
ẫ
n
m
a
ng
tí
nh
t
i
êu
c
ực
,
nh
ẫ
n
nhục
v
ô
vi
.
Đạo
P
h
ậ
t
chủ
tr
ươ
ng
k
hông
dùng
b
ạ
o
l
ực
,
tr
ong
đấ
u
tr
a
nh
t
h
ì
tho
ả
hi
ệ
p,
hoà
hoãn,
nh
ẫ
n
nhục.
Đạo
P
h
ậ
t
v
ề
s
a
u
l
ạ
i
bị
v
ươ
ng
qu
y
ề
n
l
ợ
i
dụng
nh
ư
m
ộ
t
công
cụ
á
p
b
ức
t
i
nh
t
h
ầ
n
quầ
n
chúng.
Trong
th
ờ
i
đạ
i
A
s
oka
(
-273
-
232),
Đ
ạ
o
P
h
ậ
t
đ
ượ
c
tr
uy
ề
n
b
á
s
â
u
r
ộng
qua
c
á
c
n
ướ
c
ch
â
u
Á
,
tr
ướ
c
h
ế
t
ở
Đô
ng
Na
m
Á
Đến
t
h
ế
kỷ
t
h
ứ
I
X,
s
ự
tr
uy
ề
n
b
á
ch
ậ
m
l
ạ
i
và
phân
hoá
thành
giáo
phái
ti
ể
u
t
h
ừa
(H
i
na
y
a
n
a
)
v
à
Đ
ạ
i
t
h
ừa
(
M
a
h
a
y
a
na
)
.
Đạo
P
h
ậ
t
vào
m
ỗ
i
n
ướ
c
l
ạ
i
đư
ợ
c
ph
â
n
ho
á
t
h
ành
các
giáo
phái
khác
n
ữa
.
Ấn
Độ
giáo
(
H
i
ndu
i
s
m
e
,
I
ndu
i
s
m
)
Tr
ướ
c
s
ự
ph
á
t
tr
i
ể
n
t
h
ắ
ng
t
h
ế
c
ủa
đạ
o
Phậ
t
,
đạ
o
Bà
la
môn
ph
ả
i
c
ả
i
c
á
ch
và
bi
ế
n
th
ể
t
h
à
nh
đ
ạ
o
Hi
ndu.
Đạo
Hi
ndu
t
i
ế
p
t
hu
tr
ở
l
ạ
i
một
ph
ầ
n
g
i
á
o
l
ý
,
tí
n
đ
i
ề
u
đ
ạ
o
P
h
ậ
t
.
Đạo
này
quan
ni
ệ
m
v
ũ
tr
ụ
tr
ả
i
qua
b
a
g
i
a
i
đo
ạ
n
:
S
i
nh
-
Tr
ưở
ng
-
Di
ệ
t
.
Nh
ấ
t
t
h
ể
ho
á
b
a
vị
t
h
ầ
n
t
ượ
ng
Br
a
hm
a
-
Visnu
-
S
hi
va,
đ
ề
c
a
o
t
h
ầ
n
V
i
s
nu
l
à
th
ầ
n
đạ
i
đứ
c
g
i
á
ng
t
h
ế
,
l
à
n
gư
ờ
i
thi
ệ
n
l
í
t
ưở
ng
nh
ấ
t
để
c
ứu
nh
â
n
l
o
ạ
i
k
hỏ
i
vòng
tr
ầ
m
l
uâ
n
tr
u
ỵ
l
ạ
c.
Ng
ày
nay,
Ấn
Độ
g
i
á
o
v
ẫ
n
c
hi
ế
m
đư
ợ
c
đa
s
ố
c
á
c
dâ
n
t
ộc
Ấ
n
.
4.2
.
Tri
ế
t
h
ọc
Tri
ế
t
học
r
a
đờ
i
và
phát
tri
ể
n
s
ớ
m
.
T
ừ
t
h
ờ
i
kỳ
cổ
đ
ạ
i
đ
ã
có
nhi
ề
u
m
ôn
p
há
i
tr
i
ế
t
học.
T
ư
t
ưở
ng
tr
i
ế
t
học
duy
vậ
t
r
a
đờ
i
s
ớ
m
nh
ư
ng
g
i
a
i
c
ấ
p
t
hống
tr
ị
nh
a
nh
chóng
tìm
cách
th
ủ
t
i
ê
u
và
n
ă
gn
ch
ặ
n
nó
n
ên
ngày
nay
không
còn
th
ấ
y
có
t
á
c
ph
ẩ
m
n
à
o
đ
ể
l
ạ
i
.
Ng
ườ
i
t
a
c
hỉ
tìm
th
ấ
y
t
ư
t
ưở
ng
đó
ph
ả
n
á
nh
tr
ong
c
á
c
ki
nh
Ve
da
,
ki
nh
Upa
ni
s
a
d,
tr
ong
l
uậ
t
M
a
nu,
tr
ong
s
á
ch
đ
ạ
o
đức
học
A
c
t
h
a
s
a
tr
a
v
.
v
Tri
ế
t
h
ọc
du
y
vậ
t
cổ
đạ
i
có
nhi
ề
u
tr
ườ
ng
ph
á
i
,
tr
ong
đó
b
a
tr
ườ
ng
p
há
i
c
hí
nh
c
òn
đ
ể
l
ạ
i
nhi
ề
u
ả
nh
h
ưở
ng
nh
ư
phá
i
Ya
du
s
h
a
i
da
,
phá
i
S
vab
a
t
a
v
a
da
v
à
phá
i
P
r
ot
o
s
a
n
k
i
a
.
B
a
tr
ườ
ng
ph
á
i
ấ
y
có
nh
ữ
ng
qua
n
ni
ệ
m
k
h
á
c
nha
u
v
ề
t
h
ế
g
i
ớ
i
và
v
ũ
tr
ụ
nh
ư
ng
đ
ề
u
ph
ủ
nh
ậ
n
t
h
ượ
ng
đế
và
th
ầ
n
t
h
á
nh
s
á
ng
t
ạ
o
v
ũ
tr
ụ.
Tr
ườ
ng
ph
á
i
C
h
a
rv
a
k
đ
ượ
c
tr
uy
ề
n
b
á
khá
sâu
r
ộng
tr
ong
quầ
n
chúng
b
ình
dân.
Đ
ố
i
l
ậ
p
v
ớ
i
c
á
c
tr
ườ
ng
p
há
i
du
y
v
ậ
t
l
à
6
h
ệ
t
hống
tr
i
ế
t
học
du
y
t
â
m
c
hí
nh
t
hống
,
g
ọ
i
l
à
Darsana.
H
ọ
đề
u
t
h
ừa
nh
ậ
n
uy
quy
ề
n
c
ủa
c
á
c
bộ
k
i
nh
Ve
da
.
Tr
ong
đó
m
ôn
phá
i
Vedanta
là
quan
tr
ọng
n
hấ
t
,
có
ả
nh
h
ưở
ng
l
ớ
n
đế
n
ý
t
h
ứ
c
xã
h
ộ
i
Ấn
Độ
.
Ti
ế
ng
S
a
ns
kr
i
t
,
Ve
da
t
a
có
n
ghĩ
a
l
à
ph
ầ
n
kế
t
l
u
ậ
n
c
ủa
Ve
da
.
Ki
nh
Ve
da
dầ
n
dầ
n
đư
ợ
c
c
á
c
s
ư
phụ
(
Guru)
đe
m
r
a
g
i
ả
ng
g
i
ả
i
.
Các
bài
gi
ả
ng
đó
đ
ượ
c
t
ậ
p
h
ợ
p
l
ạ
i
t
h
ành
b
ộ
kinh
Upanishad
(có
nghĩ
a
l
à
ng
ồ
i
cung
kí
nh
ngh
e
g
i
ả
n
g)
.
Nhi
ề
u
nh
à
nghiên
c
ứu
cho
r
ằ
ng
Upa
ni
s
ha
d
r
a
đờ
i
vào
kho
ả
ng
t
h
ế
kỷ
t
h
ứ
VI
II
tr
ướ
c
công
ngu
y
ê
n,
đư
ợ
c
x
e
m
nh
ư
t
á
c
ph
ẩ
m
tr
i
ế
t
học
đ
ầ
u
t
i
ên
c
ủa
nh
â
n
lo
ạ
i
.
M
ôn
ph
á
i
Ve
da
n
t
a
,
l
ấ
y
Upa
ni
s
ha
d
l
à
m
c
ơ
s
ở
l
ý
l
uậ
n
cho
học
t
hu
y
ế
t
c
ủa
m
ình
có
nhi
ệ
m
v
ụ
g
i
ả
i
t
hí
ch
và
phát
tri
ể
n
ngu
yên
lý
c
ơ
b
ả
n
c
ủa
Upa
ni
s
ha
d
:
-
Linh
h
ồn
t
uy
ệ
t
đố
i
(Br
a
hm
a
n
)
đồng
n
hấ
t
v
ớ
i
li
nh
hồn
c
á
t
h
ể
(
a
t
m
a
n
)
.
-
Th
ừa
n
hậ
n
thuy
ế
t
l
uâ
n
hồ
i
(
S
a
m
s
a
r
a
)
và
nghi
ệ
p
b
á
o
(
K
a
r
m
a
)
.
T
ừ
t
h
ế
kỷ
X
tr
ở
đ
i
,
m
ôn
ph
á
i
có
ả
nh
h
ưở
ng
đế
n
c
á
c
nh
à
v
ă
n
ho
á
Ấn
Độ
l
à
Bhakti
(sùng
tín)
môn
phái
này
v
ẫ
n
co
i
t
h
ế
g
i
ớ
i
l
à
do
m
ột
vị
t
h
ầ
n
t
ố
i
c
a
o
s
á
ng
t
ạ
o
r
a
,
nh
ư
ng
có
kh
u
y
nh
h
ướ
ng
xã
h
ộ
i
t
i
ế
n
bộ,
đề
c
a
o
tình
yêu
th
ươ
ng
g
i
ữa
con
ng
ườ
i
m
ộ
t
c
á
ch
ch
â
n
t
h
ực
,
ph
ủ
nhậ
n
đẳ
ng
c
ấ
p,
kêu
g
ọ
i
ho
à
h
ợ
p
c
á
c
t
ôn
g
i
á
o.
S
ự
gắ
n
bó
gi
ữa
t
ôn
g
i
á
o
và
tri
ế
t
học
t
ạ
o
cho
t
ư
t
ưở
ng
v
à
t
ư
du
y
n
gư
ờ
i
Ấn
Độ
kh
á
độc
đá
o.
Ng
ườ
i
Ấn
r
ấ
t
co
i
tr
ọng
đờ
i
s
ống
t
â
m
li
nh,
t
ư
du
y
l
uôn
l
uôn
h
ướ
ng
về
c
á
i
t
u
y
ệ
t
đố
i
,
phổ
quá
t
,
co
i
nh
ẹ
c
á
i
c
á
bi
ệ
t
,
cụ
t
h
ể
,
l
uôn
l
uôn
c
hiêm
nghi
ệ
m
,
v
ừa
h
ướ
ng
nộ
i
l
ạ
i
vừa
khao
khát
tìm
hi
ể
u
c
á
i
m
ớ
i
l
ạ
,
đ
ưa
t
â
m
hồn
vào
th
ế
g
i
ớ
i
tr
ừu
t
ượ
ng
m
ênh
mông
vô
h
ạ
n
và
luôn
tìm
cách
thích
nghi
v
ớ
i
t
h
ế
g
i
ớ
i
th
ực
t
ạ
i
.
4.3.
Khoa
h
ọc
Th
ờ
i
V
êda,
toán
h
ọc
đ
ã
đư
ợ
c
s
o
ạ
n
t
h
ành
sách.
Cu
ốn
s
á
ch
S
u
nv
a
S
ut
r
a
(
ph
é
p
tí
nh
toán
b
ằ
ng
dâ
y
t
h
ừ
n
g)
đ
ượ
c
phổ
bi
ế
n
r
ấ
t
s
ớ
m
.
C
á
c
nh
à
toán
h
ọc
l
ớ
n
nh
ư
:
A
ry
a
B
h
a
t
a
th
ế
kỷ
t
h
ứ
V,
Va
r
a
h
a
m
i
ha
r
a
t
h
ế
kỷ
t
h
ứ
VI
có
nhi
ề
u
c
ông
lao
trong
vi
ệ
c
ph
á
t
tr
i
ể
n
t
o
á
n
h
ọc,
h
ình
h
ọc.
Ha
i
ông
đề
r
a
l
ý
t
hu
y
ế
t
và
gi
ả
ng
g
i
ả
i
c
á
c
ph
ươ
ng
trình
có
2
ẩ
n
s
ố,
ph
ươ
ng
trình
vô
đ
ị
nh,
c
ă
n
t
h
ức
b
ậ
c
h
a
i
,
b
ậ
c
3,
s
i
n
v
à
C
o
s
i
n,
tí
nh
chu
vi
đư
ờ
ng
tròn
theo
s
ố
pi
(3,1416.
.
.).
