Nguồn gốc của những cái đẹp trong thơ văn củaNguyễn Đình Chiểu ppsx

Nguồn gốc của những cái đẹp trong thơ văn của
Nguyễn Đình Chiểu


Nguồn gốc của những cái đẹp trong thơ văn của
Nguyễn Đình Chiểu
Năm nay chúng ta kỷ niệm 172 năm ngày sinh của
Nguyễn Đình Chiểu với tất cà sự ngưỡng mộ và tấm lòng
tôn kính tài năng đặc đã và sự cống hiển to lớn của nhà
thơ cho sự phát triển nền văn hóa nước nhà trong suốt
mấy thập kỷ kể từ giữa thế kỷ XIX Nguyễn Đình Chiểu có
được sự ngưỡng mộ và tôn kính ấy của bao nhiêu thế hệ
kể cả thể hệ ngày nay và thế hệ đã qua là do di sản thơ
văn của ông để lại cho đời sau và những giá trị tinh thần
tỏa ra từ những áng thơ văn đó.

Chính những giá trị cao đẹp ấy là kết quả của cả một cuộc
đời lao động trí óc nghiêm túc, say mê, tràn đầy nghi lực
và không biết mỏi của Nguyễn Đình Chiểu. Không có một
cuộc đời lao động như vậy, thì không thể nói gì đến
những thành công trên địa hạt văn học và tư tưởng.
Nhưng một trong những bí quyết tạo nên những thành
công của Nguyễn Đình Chiểu, một nguồn gốc chủ yếu của
những giá trị cao đẹp trong di sản thơ văn của ông, chính
là lòng thương dân vô hạn và sự gắn bó suốt đời với nhân
dân của Nguyễn Đình Chiểu, nhất là quan điểm và lập
trường của nhân dân khi ông xem xét và giải quyết mọi
vấn đề. Nhân dân đã đùm bọc, cưu mang giúp đỡ ông lúc
hoạn nạn, đồng thời đã tạo ra những điều kiện và môi
trường thích hợp cho tài nàng và trí tuệ của ông nảy nở.
Đối với ông, nhân dân lao động như một bà mẹ thần kỳ,

chẳng những đem lại cho ông một cuộc sống mãnh liệt,
hữu ích và đầy ý nghĩa, mà cỏn chắp cho ông đôi cánh đủ
sức bay tới những đỉnh cao của trí thức và nghệ thuật. Đó
là một sự thật hiển nhiên mà ta có thể dễ dàng nhận thấy
qua mấy biểu hiện sau đây trong tác phẩm của Nguyễn
Đình Chiểu:

I.

Từ truyện thơ Lục Vân Tiên

Trong truyện Lục Vân Tiên, Nguyễn Đình Chiểu đã dựng
lên cả một xã hội trong đó những nhân vật chính diện tiêu
biểu là Lục Vân Tiên và Kiều Nguyệt Nga đã tượng trưng
cho tài năng, trí tuệ, nhân phẩm của con người. Đó là
những con người học rộng, tài cao. Tuy mỗi người mỗi vẻ,
mỗi nét mặt khác nhau, nhưng họ đều là những người
"cương trực", "khẳng khái", "vị tha" và “trọng nghĩa hiệp".
Họ sẵn sàng cứu giúp người khác không sợ khó khăn
nguy hiểm và nêu cao cái nghĩa khí “giữa đường gặp sự
bất bình chẳng tha". Họ kiên trì đứng về lẽ phải mà suy
nghĩ và hành động. Những đặc tính cao đẹp đó cững
chính là những đức tính cơ bản của con người Việt Nam
nói chung và của nhân dân Nam Bộ nói riêng. Những đặc
tính đó đã hình thành và củng cố trên trường kỳ lịch sử
nhất là trong quá trình dân tộc ta khai phá và mở mang
mảnh đất miền Nam của Tổ quốc, cho nên nó đặc biệt thể
hiện rõ nét ở nhân dân Nam Bộ. Những đặc tính đó không
những đã được phản ánh trong văn học dân gian mà còn
được khẳng định trong sử sách.

Ở những nhân vật chính diện của truyện Lục Vân Tiên,
Nguyễn Đình Chiểu đã miêu tả phẩm chất đẹp đẽ của con
người biểu hiện trong các mối quan hệ cha con, vợ chồng,
bè bạn, thầy trò Họ đã ăn ở, giao tiếp và đối xử với nhau
thật là trọn tình vẹn nghĩa, thủy chung. Tinh nghĩa và lòng
thủy chung đó chính là tình cảm đạo đức hồn nhiên trong
sáng và lành mạnh vốn nảy sinh từ trong cuộc sống giản
dị của nhân dân lao động.

Hơn nữa trong cuộc đời thực, quần chúng lao động còn
có một cách nhìn lạc quan ở tương lai, một niềm tin vào
sự thắng lợi của lẽ phải, của tài năng và nhân phẩm con
người. Lẽ dĩ nhiên dưới chế độ phong kiến, quân chúng
lao động không tránh khỏi những giới hạn của lịch sử, cho
nên cái nhìn lạc quan và niềm tin của họ thường gần với
quan niệm ác giả ác báo, thiện giả thiện báo. Do bị áp bức
và bóc lột, họ rất mong muốn được giải phóng, mong
muốn mọi người ở hiền gặp lành và chính nghĩa nhất định
sẽ thắng, đồng thời những kẻ bạc ác cuối cùng phải đền
tội.

Tiến trình phát triển của sự việc và của những tình tiết
trong truyện Lục Vân Tiên đã diễn ra theo đúng như cái
nhìn lạc quan và niềm tin như vậy của quần chúng.

Hai nhân vật chính là Lục Vân Tiên và Kiều Nguyệt Nga
gặp bao nhiêu tai nạn và trắc trở trên đường đời, nhưng
cuối cùng họ đã vượt qua tất cả để đi đến hạnh phúc.

Tóm lại, nhân dân lao động được phản ánh trong truyện
Lục Vân Tiên với tất cả đặc tính và phẩm chất, sức mạnh
và niềm tin của họ. Đó chính là một thành công tuyệt mỹ
trong lịch sử văn học nước ta. Bởi vì trước Nguyễn Đình
Chiểu, ở nước ta chưa có một nhà văn nhà thơ nào, kể từ
đại thi hào Nguyễn Du cho đến các tác giả của những
truyện nôm bình dân và truyện nôm bác học, lại miêu tả
được sâu sắc, đa dạng tính cách của quần chúng nhân
dân như truyện thơ Lục Vân Tiên. Nếu trước Nguyễn Đình
Chiểu, hình ảnh và tính cách của quần chúng lao động
mới xuất hiện một cách lẻ loi thưa thớt, thì với tác phẩm
Lục Vân Tiên quần chúng lao động được miêu tả một
cách tập trung trên nhiều khía cạnh. Những đặc tính và
phẩm chất của họ không chỉ biểu hiện ở một hoặc hai
nhân vật mà ở một loạt các nhân vật như Lục Vân Tiên,
Kiều Nguyệt Nga, Hớn Minh, Vương Tử Trực, ông Ngư,
ông Triều, ông Quán, Tiểu đồng Điều đó chứng tỏ rằng,
nhân dân lao động kể cả những người trí thức gắn bó với
họ đã từ cuộc đời thực bước vào truyện thơ của Nguyễn
Đình Chiểu như một lực lượng xã hội đông đảo, hùng
hậu. Chính lực lượng xã hội này đã báo trước tinh thần
kháng chiến anh dũng của nhân dân miền Nam khi thực
dân Pháp đặt chân tới. Nhìn thấy sức mạnh của lực lượng
xã hội này, đó chính là một cống hiến vô cùng quý giá của
Nguyễn Đình Chiểu vào kho tàng văn hóa của dân tộc.

Với một nội dung có tính nhân dân sâu sắc như vậy, với
một hình thức giản dị phù hợp với nếp suy nghĩ của quần
chúng và với một ngôn ngữ trong sáng được nâng cao từ
tiếng nói thân thuộc hàng ngày của họ, truyện Lục Vân

Tiên đã được đông đảo quần chúng say mê ưa thích. Họ
vô cùng sung sướng và xúc động khi tìm thấy ở trong
truyện những hình ảnh, những tính cách giống vởi bản
thân mình. Do đó mà các nhân vật trong truyện sống mải
trong tâm trí của đông đảo nhân dân qua bao nhiêu thế
hệ. Giá tri tuyệt vời của truyện Lục Vân Tiên chính là ở
chỗ đó.

Sở dĩ truyện Lục Vân Tiên có những giá trị tuyệt vời ấy và
Nguyễn Đình Chiểu thành công khi viết tác phẩm này, là
vì ông có một sự hiểu biết sâu rộng và nhiều mặt về đời
sống của nhân dân nhất là đời sống của người nông dân
miền Đồng Nai, Gia Định. Ông không những thấy rõ nét
mặt, dáng điệu, cử chỉ, hành vi của họ mà còn hiểu được
tâm tư, nguyện vọng thầm kín của họ, hơn nữa có một lối
nhìn và giải quyết vấn đề bắt nguồn từ tâm lý và niềm tin
của họ.

Nhưng không phải là ngẫu nhiên mà Nguyễn Đình Chiểu
lại có được vốn hiểu biết về nhân dân cũng như có một
trái tim và lập trường đồng diệu với nhân dân như thế.
Chính cuộc sống của ông đã đưa lại cho ông tất cả những
thứ qúy giá ấy. Đó là một cuộc sống của nhân dân.

Cuộc sống của Nguyễn Đình Chiểu bắt đầu từ một gia
đình nhà nho nghèo mà cha mẹ của ông có nhiều liên hệ
và gắn bó thân thiết với nhân dân. Qua sự giáo dục của
người cha ngay thẳng và nhất là của người mẹ dịu hiền,
ông đã trực tiếp nhận được dòng sữa tinh thần của nhân
dân để mở mang đần trí óc của mình từ những ngày thơ

bé. Khi tật đui mù và bao nhiêu tai họa liên tiếp đến với
ông, thì trong hoàn cảnh éo le và đau xót này, nhân dân
lao động như một bà mẹ hiền nâng ông dậy và dang rộng
cánh tay ra đón nhận người con bất hạnh của mình. Từ
đây cả cuộc đời của Nguyễn Đình Chiểu, từ việc ăn ở cho
đến việc lấy vợ sinh con, từ công việc làm thuốc, dạy học
cho đến việc sáng tác thơ ca, đều điều hành trong sự giúp
đỡ, cứu mang, đùm bọc và trìu mến của nhân dân. Nghề
dạy học và bốc thuốc giúp ông sinh sống nhưng cũng lại
tăng thêm sự giao tiếp của ông với các từng lớp người
trong xã hội. Nhờ đó mà tri thức của ông được nhân lên
gấp bội và ông có đầy đủ những vốn liếng cần thiết để
sáng tạo nên những hình tượng bất hủ trong truyện Lục
Vân Tiên.

II

Nguồn gốc của sự nhận thức về cuộc kháng chiến cứu
nước và vai trò của nhân dân trong cuộc kháng chiến đó.

Khi thực dân Pháp xâm lược nước ta, Nguyễn Đình Chiểu
bước vào cuộc kháng chiến cứu nước, cũng với cách nhìn
nhận sự việc lành mạnh và dứt khoát như ông đã thể hiện
trong truyện thơ Lục Vân Tiên. Trong những giờ phút thứ
thách này của lịch sử, nhận thức và lập trường của ông
đã đứng vững, phát triển và vươn tới đỉnh cao của thời
đại.

Trước hết sự nhìn nhận của ông về cuộc kháng chiến cứu
nước thấm đượm một chủ nghĩa yêu nước thiết tha sôi

nổi. Đó là chủ nghĩa yêu nước được xây dựng trên nền
tảng của lòng thương dân vô hạn, một lòng thương dân
đã hình thành trong suốt cuộc đời gần gũi và gắn bó của
ông với nhân dân. Đây không phải là lòng thương dân của
những người trí thức qúy tộc có thiện ý nghiêng mình
xuống thông cảm với quần chúng nghèo khổ ở phía dưới,
mà thực sự là lòng thương dân của một người trí thức
cùng cảnh ngộ, cùng lập trường và quan điểm với nhân
dân.

Càng thương dân, Nguyễn Đình Chiểu càng yêu nước da
diết, càng đau xót khi giặc Pháp dày xéo lên mảnh đất quê
hương, tàn phá xóm làng và gây ra bao cảnh đau thương
tang tóc cho nhân dân:

Tan chợ vừa nghe tiếng súng Tây
Một bàn cờ thế phút sa tay
Bỏ nhà lũ trẻ lơ xơ chạy
Mất ổ bày chim dáo dát bay
Bến Nghé cửa tiền tan bọt nước
Đồng Nai tranh ngói nhuộm mầu mây

Ở Nguyễn Đình Chiểu lòng yêu nước thương dân luôn
luôn gắn liền với lòng căm thù địch sâu sắc và thái độ kiên
quyết đánh giặc. Là người trí thức thông cảm với mọi nỗi
đau khổ của nhân dân trong chiến tranh, Nguyễn Đình
Chiểu càng thấy rô những tội ác "trời không dung đất
không tha" của bọn thực dân Pháp. Có thể nói, ngay từ
khi chúng đặt bàn chán xâm lược lên miền Nam của đất
nước ta, thì những hành động khủng bố dã man, cướp

bóc trắng trợn, đầu độc thâm hiểm của chúng đã bị
Nguyễn Đình Chiểu lên án một cách nghiêm khắc, quyết
liệt. Đây là lần đầu tiên trong lịch sử, một kẻ thù mới mẻ
của dân tộc ta bị tố cáo với những bằng chứng xác thực.
Chỉ riêng điểm đó cững đủ chứng tỏ nhận thức của
Nguyễn Đình Chiểu vượt xa các sĩ phu đương thời, nhất
là các sĩ phu nắm quyền trong triều Nguyễn. Đối với ông,
không thể có một sự chung sống yên ổn hoặc một sự nghị
hòa vô nguyên tắc nào giữa bọn giặc nước và nhân dân
ta đang lâm vào cảnh nước mất nhà tan. Ông nhấn mạnh
rằng:

Trời Đông mà gió Tây qua
Hai hơi ấm mát chẳng hòa đau dân.

Đứng trước mối mâu thuẫn gay gắt ấy, thái độ của
Nguyễn Đình Chiểu là kiên quyết đứng về phía nhân dân,
đứng trên lập trường bảo vệ độc lập của tổ quốc để chống
lại bọn thực dân xâm lược. Theo ông, việc nhân dân cầm
vũ khí chống giặc để bảo vệ quê hương, làng xóm là một
điều tất nhiên hợp với đạo lý. Bởi vì trước mắt người dân
mất nước chỉ còn một con đường sống là nắm chắc "cây
thương phá Lỗ" và "giáo tre ngàn dặm đánh Tây".

Là người biểu dương đường lối võ trang chiến đấu ấy,
Nguyễn Đình Chiểu đã tán thành chủ trương nghịch mệnh
triều đình và đi với nhân dân để chống giặc của Trương
Định. Ông nhận thấy rằng, trong cuộc kháng chiến này,
lòng dân, ý chí chiến đấu cho độc lập dân tộc của nhân
dân là tiếng gọi thiêng liêng nhất đối với người chiến sĩ

ngoài mặt trận kể cả những thủ lĩnh của họ. Đó là lập
trường đúng đắn của Nguyễn Đình Chiểu về cuộc kháng
chiến cứu nước. Lập trường ấy của ông không hề dao
động, mặc dù trong chiến đấu có thể gặp nhiều tổn thất,
thậm chí phải hy sinh cả tính mệnh.

Nguyễn Đình Chiểu tin tưởng một cách sâu sắc rằng sự
nghiệp kháng chiến cứu nước của dân tộc ta là một sự
nghiệp “chí nhân đại nghĩa" hoàn toàn phù hợp với lẽ phải
và lương tầm của con người, cho nên cuối cùng sẽ giành
được thắng lợi. Vì thế ông khao khát trông đợi ngày giải
phóng nhân dân khỏi nanh vuốt của quân thù như "hoa cỏ
ngùi ngùi ngóng gió Đông". Và ngay trong những ngày
đen tối nhất của lịch sử, khi mà quân thù đã chiếm cứ
nhiều vùng đất đai của tổ quốc, ông vẫn còn thiết tha hy
vọng:

"Ngày nào trời đất an ngôi cũ
Mừng thấy non sông bắt gió Tây

Niềm tin và hy vọng của Nguyễn Đình Chiểu ở đây tuy
chưa phản ánh được quy luật khách quan của cuộc chiến
tranh chống đế quốc nhằm bảo vệ độc lập dân tộc của
nước ta hồi cuối thế kỷ XIX, nhưng rõ ràng đó là niềm
chân thành và lành mạnh của quần chúng. Nó có tác dụng
cổ vũ tinh thần chiến đấu của nhân dân ta lúc đương thời.

Nhưng điểm thành công nhất trong sự nhận thức của
Nguyễn Đình Chiểu chính là ở chỗ ông đá nhìn thấy sức
mạnh của nhân dân trong cuộc kháng chiến cứu nước.

Ông đã giành những áng thơ văn hùng hồn sôi nổi và chói
lọi nhất để nói về những chiến sĩ vốn là những người
nghèo khổ lam lũ xuất thân từ "dân ấp dân lân". Ông diễn