Mâu thuẫn trong quan hệ quốc tế sau chiến tranh lạnh ppsx

Mâu thuẫn trong quan hệ quốc tế sau
chiến tranh lạnh


Chiến tranh lạnh kết thúc, trật tự hai cực Ianta giải thể với sự sụp đổ của chủ nghĩa
xã hội ở Liên Xô và các nước Đông Âu. So sánh lực lượng trên bình diện toàn cầu
từ chỗ cân bằng giữa hai hệ thống chính trị - xã hội đối lập nay chuyển sang trạng
thái mất cân bằng theo hướng có lợi cho Mĩ và phương Tây. Tuy nhiên, tình hình
quốc tế đã không phát triển một cách hoà bình, ổn định như người ta mong đợi. Sự
đối đầu Đông - Tây về hệ tư tưởng, chính trị, quân sự, kinh tế… đã từng chi phối
đời sống quốc tế trong suốt thời kì chiến tranh lạnh, nay được chuyển hoá dưới
những hình thức khác, bên cạnh sự nổi lên của những mâu thuẫn mới. Sự vận
động của các mâu thuẫn này sẽ quyết định diện mạo của trật tự thế giới và xu
hướng phát triển của quan hệ quốc tế sau chiến tranh lạnh.

Trước hết, đó là mâu thuẫn giữa các nước lớn xung quanh việc thiết lập một trật tự
thế giới mới. Khác với các trật tự thế giới trước đây thường được thiết lập ngay
sau khi chiến tranh kết thúc, trật tự thế giới mới đã không thể ra đời ngay sau khi
Liên Xô tan rã. Mặc dù Tổng thống Mĩ Busơ (cha) năm 1991 đã tuyên bố về một
trật tự thế giới đơn cực do Mĩ chi phối, nhưng thực tế lịch sử đã không diễn ra theo
ý muốn của Mĩ. Liên Xô tan rã nhưng Liên bang Nga vẫn tiếp tục tồn tại với tiềm
lực quân sự kế thừa Liên Xô cũ và không phải là một cường quốc bại trận để chấp
nhận một trật tự thế giới do Mĩ áp đặt. Các trung tâm kinh tế, các cường quốc khu
vực như Tây Âu, Nhật Bản, Trung Quốc… không ngừng lớn mạnh và cố gắng tạo
cho mình một vị thế đáng kể để chia sẻ quyền lực chi phối đời sống chính trị quốc
tế. Trong lúc các cường quốc đang nổi lên thì Mĩ vẫn là một siêu cường, một
cường quốc vượt trội và là cường quốc duy nhất có ảnh hưởng ở cấp độ toàn cầu.
Nước Mĩ vừa trải qua một chu kì tăng trưởng dài nhất trong lịch sử nước này
(1992 - 2001), với tốc độ tăng trưởng kinh tế cao (từ 3 đến 4%), chỉ số thất nghiệp
thấp, mức lạm phát thấp. Với số dân chỉ bằng 4,7% dân số thế giới, nhưng nước
Mĩ chiếm trên 30% GDP toàn cầu, với khoảng 10.000 tỉ đôla hàng năm, bằng

GDP của tất cả các nước thành viên Liên minh châu Âu (EU) cộng lại. Theo đánh
giá của các nhà nghiên cứu, sức mạnh tổng hợp của Mĩ (gồm 7 lĩnh vực: kinh tế,
quân sự, khoa học công nghệ, tài nguyên thiên nhiên, chính trị, xã hội, ảnh hưởng
trên trường quốc tế) lớn hơn hai lần Nhật Bản và hơn bốn lần Trung Quốc(1). Với
sự giải thể Liên bang Xô viết, Mĩ không còn đối thủ cạnh tranh và có mưu đồ thiết
lập trật tự thế giới một cực. Nhằm đạt được mục tiêu chiến lược ngăn chặn không
cho cường quốc nào, dù là đồng minh hay đối thủ vươn lên thách thức vai trò siêu
cường của mình, Mĩ thực hiện chính sách đối ngoại đơn phương, chà đạp lên các
nguyên tắc của luật pháp quốc tế, coi thường các tổ chức quốc tế, kể cả Liên Hợp
Quốc và chỉ lợi dụng các tổ chức này khi cần thiết vì lợi ích của Mĩ. Mĩ cho triển
khai hệ thống phòng thủ tên lửa chống tên lửa (NMD), rút ra khỏi hiệp ước ABM,
từ chối không phê chuẩn Hiệp ước cấm thử vũ khí hạt nhân… Chiến lược xây
dựng một thế giới đơn cực do Mĩ chi phối được bắt đầu ngay sau chiến tranh lạnh
và được thể hiện bằng những biện pháp cứng rắn, công khai hơn trong thời kì cầm
quyền của Tổng thống Busơ (con).

Trong bối cảnh đó, sự kiện nước Mĩ bị tấn công khủng bố ngày 11 - 9 - 2001

là một đòn choáng váng thúc đẩy mạnh mẽ hơn nữa âm mưu thiết lập trật tự đơn
cực của Mĩ. Sau khi mất ngọn cờ “chống cộng” để tập hợp lực lượng trong chiến
tranh lạnh, Mĩ đưa ra chiêu bài thành lập liên minh chống khủng bố quốc tế để tập
hợp lực lượng nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho việc hình thành một trật tự thế giới
mới do Mĩ chi phối. Sự kiện 11 - 9 - 2001 được dùng để biện minh cho quyết định
sử dụng lực lượng quân sự phát động cuộc chiến tranh chớp nhoáng ở ápganixtan
(10 - 2001) và cuộc chiến tranh Irắc (3 - 2003) của Mĩ, bất chấp sự phản đối của
dư luận quốc tế. Mĩ đã lợi dụng cuộc chiến chống khủng bố để tăng cường sức
mạnh và thực hiện mục tiêu chiến lược lâu dài bá chủ thế giới của mình. Chủ
nghĩa đơn phương, ý đồ thiết lập trật tự thế giới đơn cực của Mĩ đã vấp phải sự
chống đối không những của các nước lớn như Pháp, Đức, Nga, Trung Quốc… mà
còn của hầu hết các quốc gia trên thế giới. Phong trào chống chiến tranh, chống

chính sách hiếu chiến của Mĩ ở Irắc lan rộng khắp thế giới. Mâu thuẫn giữa chủ
trương xây dựng thế giới đơn cực do Mĩ chi phối với yêu cầu thiết lập một trật tự
đa cực của các nước lớn và cộng đồng quốc tế là một trong những mâu thuẫn cơ
bản trong quan hệ quốc tế thời kì sau Chiến tranh lạnh.


Thứ hai là mâu thuẫn về lợi ích dân tộc. Lợi ích dân tộc là tiêu chí hàng đầu của
các quốc gia trong việc giải quyết các vấn đề quốc tế. Tuy nhiên, trong thời kì
chiến tranh lạnh, khi thế giới bị chia làm hai phe do hai siêu cường khống chế, lợi
ích dân tộc nhiều khi bị đặt xuống dưới, thậm chí bị hi sinh để bảo vệ “lợi ích quốc
tế” của mỗi phe. Sau khi chiến tranh lạnh chấm dứt, lợi ích dân tộc được đặt lên
hàng đầu. Mỗi quốc gia dù lớn hay nhỏ đều xuất phát từ lợi ích dân tộc để thể hiện
quan điểm, thái độ riêng đối với các vấn đề quốc tế. Thực tế cho thấy, điều đó
được thể hiện trong thái độ của các nước đối với các vấn đề quốc tế lớn hiện nay
như: vấn đề chống khủng bố quốc tế, cuộc chiến tranh ápganixtan, chiến tranh Irắc,
vai trò của Liên Hợp Quốc, vấn đề môi trường, vấn đề hạt nhân, nhân quyền… và
hàng loạt những vấn đề khác. Sự tập hợp lực lượng trở nên cơ động, linh hoạt, tuỳ
theo từng vấn đề, từng thời điểm trong quan hệ quốc tế, không phân biệt chế độ
chính trị - xã hội khác nhau, trên cơ sở đảm bảo tốt nhất cho lợi ích dân tộc.

Thứ ba là mâu thuẫn về sắc tộc, tôn giáo. Đây là mâu thuẫn đã từng tồn tại từ lâu
đời trong lịch sử nhân loại. Xung đột sắc tộc, tôn giáo vốn được biết đến như
những hậu quả của chính sách “chia để trị” của chủ nghĩa thực dân, đồng thời còn
bắt nguồn từ sự bất bình đẳng về kinh tế, chính trị, văn hoá, việc tranh giành ảnh
hưởng quyền lực giữa các nhóm sắc tộc, sự xúi giục, kích động của một số thế lực
bên ngoài… Sau khi chiến tranh lạnh kết thúc, trong xu thế dân chủ, đa nguyên, đa
đảng, các cuộc xung đột sắc tộc, tôn giáo bùng nổ, lan rộng và diễn ra ngày càng
quyết liệt ở các khu vực khác nhau trên thế giới. Trong đó, chủ nghĩa Hồi giáo cực
đoan có điều kiện tăng cường hoạt động và trở thành nguồn gốc của chủ nghĩa
khủng bố quốc tế hiện nay. Xu hướng chính của chủ nghĩa Hồi giáo cực đoan là

chống Mỹ và các nước phương Tây thân Mĩ, nhưng lấy thủ đoạn khủng bố làm vũ
khí. Chính sách đối ngoại hiếu chiến của chính quyền Mĩ đã khiến cho Mĩ trở
thành đối tượng của chủ nghĩa khủng bố ở khắp mọi nơi trên thế giới. Khủng bố
quốc tế có tác động mạnh mẽ đến quan hệ quốc tế, gây bất ổn định trong nội bộ
quốc gia, đồng thời tác động đến hoà bình, an ninh khu vực nói riêng và trên thế
giới nói chung. Tình hình sẽ trở nên đặc biệt phức tạp khi khủng bố và chống
khủng bố trở thành công cụ của nhà nước này chống lại nhà nước khác, làm căng
thẳng quan hệ quốc tế.

Thứ tư là mâu thuẫn về hệ tư tưởng. Đã hơn 10 năm trôi qua sau khi chiến tranh
lạnh kết thúc. Liên Xô tan rã, nhưng mâu thuẫn về ý thức hệ không vì thế mà mất
đi. Trên bình diện quốc tế, các nước tư bản chủ nghĩa đứng đầu là Mĩ vẫn chưa từ
bỏ ý đồ thực hiện “diễn biến hoà bình” với các nước xã hội chủ nghĩa còn lại như
Trung Quốc, Việt Nam, Cuba, Bắc Triều Tiên… Biên giới của thời kỳ chiến tranh
lạnh vẫn còn ở bán đảo Triều Tiên, eo biển Đài Loan. Để chống các nước xã hội
chủ nghĩa, các nước tư bản không chỉ dùng diễn biến hoà bình mà còn dùng biện
pháp bao vây, cấm vận, sự trừng phạt về kinh tế, đe doạ về quân sự, sử dụng chiêu
bài bảo vệ dân chủ, nhân quyền… Tuy nhiên, sự tồn tại của mâu thuẫn về ý thức
hệ không thể cản trở quá trình hợp tác kinh tế trong bối cảnh toàn cầu hoá hiện nay
giữa các nước có hệ thống chính trị xã hội đối lập nhau. Trong tình hình đó, mâu
thuẫn giữa các nước xã hội chủ nghĩa với Mĩ và các nước tư bản chủ nghĩa khác
vẫn là đối kháng về ý thức hệ song sự đối kháng đó không phải là nhân tố chủ đạo
chi phối quan hệ quốc tế như trong thời kỳ chiến tranh lạnh trước đây. Mâu thuẫn
về ý thức hệ giữa chủ nghĩa tư bản và chủ nghĩa xã hội được thể hiện chủ yếu
thông qua “diễn biến hoà bình” và “chống diễn biến hoà bình”. Cuộc đấu tranh
này diễn ra trên nhiều phương diện và là một quá trình đấu tranh lâu dài.

Thứ năm, mâu thuẫn giữa các nước tư bản phát triển với các nước đang phát triển
(mâu thuẫn Bắc - Nam) tiếp tục diễn ra gay gắt, khoảng cách giữa các nước giầu
với các nước nghèo ngày càng lớn. Theo báo cáo của Chương trình phát triển Liên

Hợp Quốc (UNDP), tổng thu nhập kinh tế thế giới những năm cuối thế kỷ XX, đầu
thế kỷ XXI, vào khoảng 25.000 tỉ đôla Mĩ, trong đó các nước phát triển Mĩ, EU và
Nhật chiếm tới 88%. Phần còn lại là của trên 100 nước đang phát triển. Sự cách
biệt giàu nghèo ngày càng lớn đã, đang ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự ổn định,
an ninh và sự thịnh vượng chung của thế giới. Tình trạng nghèo khổ, bất bình đẳng,
mâu thuẫn sắc tộc, tôn giáo bùng lên đã khiến cho quy mô của chủ nghĩa khủng bố
lan tràn trên khắp các lục địa, với những hình thức hết sức đa dạng. Mâu thuẫn về
khoảng cách giàu nghèo còn diễn ra trong nội bộ từng nước, đặc biệt là trong các
nước tư bản phát triển. Cuộc đấu tranh đòi dân chủ, nâng cao chất lượng cuộc sống,
chống thất nghiệp, tệ nạn xã hội… ở các nước tư bản diễn ra ngày càng mạnh mẽ.

Nhìn chung có thể thấy, các mâu thuẫn cơ bản của thời đại vẫn còn tồn tại, song sự
vận động của chúng có những biểu hiện mới, không giống như thời kỳ chiến tranh
lạnh. Điều đó có tác động quyết định đến chiều hướng phát triển của quan hệ quốc
tế sau chiến tranh lạnh.