Tiểu luận: Đặc điểm Chapeau trong phóng sự Việt Nam 2010 pdf

Tiểu luận
Đặc điểm Chapeau trong
phóng sự Vietnamnet 2010
Cao Văn Thái
Đặc điểm Chapeau trong phóng sự Vietnamnet 2010
Cao Văn Thái – Báo k31
Contents
Contents 2
2
Đặc điểm Chapeau trong phóng sự Vietnamnet 2010
Cao Văn Thái – Báo k31
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Mục đích, ý nghĩa đề tài
Trong khoảng 5 năm trở lại đây, báo điện tử đã phát triển mạnh
mẽ ở Việt Nam, ghi nhận sự ra đời của hàng trăm trang mạng cả chính
thống lẫn phiên bản. Báo điện tử đã thực sự chiếm lĩnh vị trí tiên phong
trong đời sống báo chí hiện đại. Xuất hiện một đội ngũ đông đảo các
phóng viên, nhà báo mới đầy năng động, nhiệt huyết và thực sự chuyên
nghiệp. Những cơ quan như Vietnamnet, VnExpress, Dantri, VnMedia,
…đã khẳng định được tầm vóc cũng như vị trí trong lòng bạn đọc. Cùng
với sự “bùng nổ” của nó, đã kéo theo những sự cách tân táo bạo và mau
lẹ về hệ thống thể tài, thể loại, từng bước định hình các cách thức xây
dựng tác phẩm báo chí phù hợp với đặc thù của mình cũng như thói quen
tiếp nhận của công chúng.
Phóng sự từ lâu đã được xác định là một trong những thể tài
xung kích của báo chí. Trong nền báo chí hiện đại, nó chiếm vị trí quan
trọng trong việc cung cấp những thông tin kịp thời và có chiều sâu về các
vấn đề của đời sống xã hội, thu hút lượng công chúng đông đảo dõi theo
các vấn đề, sự kiện đó. Với tầm quan trọng như vậy, thể loại phóng sự
luôn được các cơ quan báo chí – nhất là các tờ báo điện tử chú trọng.
Trong tiến trình phát triển của báo chí nói chung, báo điện tử

nói riêng, thể loại phóng sự ngày càng có những cách tân về mặt hình
thức thể hiện, nhằm phục vụ tốt nhất việc truyền tải thông điệp tới bạn
đọc. Những thay đổi mang tính cách mạng so với truyền thống đã mang
3
Đặc điểm Chapeau trong phóng sự Vietnamnet 2010
Cao Văn Thái – Báo k31
đến một diện mạo mới, đặc trưng mới cho thể loại. Phóng sự báo điện tử
đã có những bước phát triển mạnh mẽ và trở thành thể loại chủ lực.
Những nghiên cứu lý luận và thực tiễn đã xác nhận vị trí và vai
trò quan trọng của Chapeau trong phóng sự. Ngày nay, viết Chapeau đã
là một khâu cơ bản và được đầu tư kỹ lưỡng khi thực hiện các phóng sự.
Chapeau trong phóng sự báo điện tử đã trở nên không thể thiếu, đóng vai
trò vừa là “người đưa đường” vừa là “người giới thiệu, người cung cấp”
thông điệp cho độc giả, quyết định hiệu quả của một tác phẩm phóng sự.
Tuy vậy, việc định hình Chapeau cũng như thực tiễn sử dụng nó có sự
khác nhau ở mỗi tờ báo. Điều này là cần thiết để tạo điểm nhấn, tạo “gu”
cho mỗi tờ báo, nhưng cũng làm phức tạp thêm khi nghiên cứu tổng thể
về thể loại phóng sự. Bên cạnh đó, mỗi tờ báo lại luôn có sự cách tân
từng ngày trong cách viết, nên phóng sự nói chung-Chapeau nói riêng
luôn có sự thay đổi mà không phải lúc nào lý luận cũng theo kịp. Việc
tìm hiểu và đánh giá Chapeau cũng như chiều hướng phát triển của nó trở
thành một vấn đề quan trọng và bổ ích về nghiệp vụ, và thực tế cũng đã
có nhiều công trình, bài viết, ý kiến đề cập đến Chapeau. Tiểu luận “Đặc
điểm Chapeau trong phóng sự Vietnamnet 2010” qua việc khảo sát các
phóng sự của một tờ báo điện tử khá phổ cập ở Việt Nam, chúng tôi
muốn mang đến một cách nhìn cụ thể về thể loại phóng sự hiện nay thông
qua cách thức xây dựng Chapeau.
2. Lịch sử vấn đề
Phóng sự là một thể tài đã được nghiên cứu kĩ lưỡng và được
trình bày trong rất nhiều công trình lớn nhỏ. Là một bộ phận quan trọng

4
Đặc điểm Chapeau trong phóng sự Vietnamnet 2010
Cao Văn Thái – Báo k31
của phóng sự, Chapeau theo đó cũng đã được các học giả, nhà nghiên
cứu và các nhà báo định hình về khái niệm cũng như cách thức vận dụng.
Tuy nhiên, những lí luận đó phần lớn là trình bày về Chapeau phóng sự
nói chung, mà phần lớn là đề cập đến phóng sự báo in. Với sự phát triển
mạnh mẽ trong những năm qua, báo điện tử đã khẳng định được vị thế
của loại hình truyền thông thông tin đắc lực và quan trọng nhất trong thời
đại mới, nên việc tìm hiểu, nghiên cứu là có ý nghĩa thiết thực.
Đến nay, những công trình nghiên cứu qui mô về phóng sự báo
điện tử nói chung-Chapeau nói riêng-là chưa có, mà chỉ là những bài viết,
trao đổi trên các diễn đàn, website chuyên ngành hoặc các website hướng
dẫn nghiệp vụ. Tuy nhiên, xác định rõ tầm quan trọng của việc nghiên
cứu loại hình báo điện tử, các Khoa báo chí tại các trường đại học trong
cả nước đã có những đề tài cấp độ Niên luận, Khóa luận cho các sinh
viên năm cuối. Tại Khoa báo chí-Truyền thông (ĐHKH Huế) trong
khoảng một năm trở lại đây, các giảng viên đã cho sinh viên làm các đề
tài nghiên cứu về đặc điểm thể loại trên báo điện tử, trong đó tập trung
nhiều về phóng sự. Nhìn chung các tài liệu nghiên cứu về Chapeau phóng
sự báo điện tử vẫn còn rất hiếm.Tiểu luận “Đặc điểm Chapeau trong
phóng sự Vietnamnet năm 2010” là một đề tài khá mới mẻ và chuyên
sâu về Chapeau. Trong quá trình thực hiện, chúng tôi chủ yếu bám vào
những sự hướng dẫn của các giảng viên tại Khoa Báo chí-Truyền thông,
ĐHKH Huế và một số tài liệu thu thập được.
5
Đặc điểm Chapeau trong phóng sự Vietnamnet 2010
Cao Văn Thái – Báo k31
3. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là Chapeau-một bộ phận của

thể loại phóng sự trên báo điện tử. Do chỉ tập trung vào một bộ phận nên
chúng tôi sẽ không dành thời gian nhiều cho phóng sự nói chung.
Việc nghiên cứu sẽ tiến hành thông qua khảo sát các phóng sự
trên Vietnamnet trong năm 2010(phóng sự điều tra). Với đặc trưng nhanh
nhạy của báo điện tử, con số các phóng sự xuất hiện trong khoảng thời
gian đó là vô cùng lớn, nhưng chúng tôi sẽ cố gắng đưa ra những nhận
định dựa trên một cái nhìn tổng quan, xuyên suốt. Việc nghiên cứu chỉ
tập trung vào một bộ phận, nhưng chúng tôi sẽ cố gắng đi từ những đặc
trưng về thể loại của phóng sự, để có một cách nhìn nhận, đánh giá phù
hợp trong mối liên hệ giữa Chapeau (bộ phận) với cái tổng thể.
4. Phương pháp nghiên cứu
Đề tài nghiên cứu trên báo điện tử nên chúng tôi chủ yếu lấy
nguồn và khai thác dữ liệu thông qua mạng internet. Việc khảo sát và
thống kê số lượng gặp nhiều khó khăn bởi con số quá lớn và trên trang
báo chỉ lưu giữ bài trong một khoảng thời gian ngắn.
Phân tích nhận diện đặc điểm, so sánh đối chiếu nhằm tìm ra
đặc điểm chung và tình hình phát triển của Chapeau trên Vietnamnet.
Ngoài ra chúng tôi còn tham khảo Chapeau trên Dân trí, Vn Express,…
để lấy tư liệu đối chiếu.
Nghiên cứu cấu trúc Chapeau qua phương pháp phân tích cách
tạo lập câu văn, xây dựng văn bản, liên kết câu, liên kết đoạn và nhiều
góc độ khác trong ngữ pháp văn bản.
6
Đặc điểm Chapeau trong phóng sự Vietnamnet 2010
Cao Văn Thái – Báo k31
5. Kết cấu tiểu luận
Ngoài phần mở đầu và kết thúc, kết cấu tiểu luận sẽ gồm 2
chương:
Chương 1: Những vấn đề chung về Chapeau và Chapeau trong
phóng sự.

Chương 2: Chapeau trong phóng sự báo Vietnamnet 2010
7
Đặc điểm Chapeau trong phóng sự Vietnamnet 2010
Cao Văn Thái – Báo k31
PHẦN NỘI DUNG
CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ CHAPEAU VÀ
CHAPEAU TRONG PHÓNG SỰ
1.1Chapeau
1.1.1. Khái niệm
Chapeau (Tiếng Pháp) nghĩa là cái mũ, được sử dụng trong báo
chí là đoạn văn mở đầu cho bài báo có trách nhiệm giới thiệu tóm tắt nội
dung cho toàn bài. Trong các công trình nghiên cứu nghiệp vụ, Chapeau
đang có nhiều cách định nghĩa, sự khác nhau đó chủ yếu dựa vào cách
nhìn nhận chức năng của nó. Loic Hervouet, Tổng giám đốc Đại học báo
chí Lille khi giải thích khái niệm Chapeau đã khẳng định nó phải “Giúp
đỡ người đọc. Xác định rõ chủ đề và góc độ. Cung cấp các thông tin
chính. Gợi ý về dàn bài. Làm cho độc giả muốn đọc.”
Nhiều người sử dụng cách nói hình ảnh để gọi tên và xác định
vai trò và vị trí của Chapeau bằng cụm từ “Chiếc mũ không che khuất bài
báo”. Theo đó, Chapeau sẽ làm bài báo nổi bật lên, có sức hấp dẫn riêng
thu hút, mời mọc bạn đọc. Chapeau của một tác phẩm báo điện tử càng
hết sức quan trọng, khi mà “chỉ với một cái nhấp chuột”, người đọc sẽ bỏ
qua bài báo, trang báo để đến với tác phẩm khác hấp dẫn hơn. Do đó, viết
Chapeau là khâu hết sức cơ bản, nhất là đối với một bài phóng sự-vốn có
dung lượng lớn, hình thức tương đối “cồng kềnh”. Với mỗi “gu” riêng
của cơ quan báo chí, sẽ có cách thể hiện riêng, và với mỗi phóng viên,
mỗi nhà báo sẽ có thói quen, phong cách riêng nên Chapeau là một “khái
8
Đặc điểm Chapeau trong phóng sự Vietnamnet 2010
Cao Văn Thái – Báo k31

niệm mở” và thực tiễn nhiều tác giả (báo điện tử) đã không quan tâm
nhiều đến những ràng buộc lí luận nhưng vẫn có những cách viết
Chapeau vô cùng độc đáo và hấp dẫn.
Với nhiều thuật ngữ cách gọi khác nhau, Chapeau có khi còn
được nói đến với những từ như “người dẫn đường”, “người giới thiệu”,
“mào đầu”,… tựu trung có thể hiểu “Chapeau là câu văn hoặc đoạn văn
ngắn mở đầu một tác phẩm báo chí, nằm độc lập và có vai trò giới thiệu,
cung cấp cái nhìn tổng quan về những thông điệp của tác phẩm đó”.
1.1.2. Đặc điểm, chức năng.
Chapeau là một hoặc vài câu văn(đoạn văn ngắn) mở đầu tác
phẩm báo chí. Vẫn còn những nhập nhằng trong cách hiểu và sử dụng
Chapeau, Lời mào đầu, Lead hay Lời tòa soạn trong đời sống báo chí
hiện nay. Trong học phần Báo điện tử ở các khoa báo chí cũng như nhiều
tài liệu công trình nghiên cứu đã khu biệt các khía niệm trên, nhưng việc
nắm rõ là khá khó khăn nên thường xảy ra sự nhầm lẫn của một vài khái
niệm.
Để nhấn mạnh và làm rõ hơn khái niệm Chapeau, thì chúng ta
có thể nhìn vào những đặc điểm, đặc trưng của nó. Về mặt hình thức,
Chapeau có thể dài hơn Lead nhưng phần lớn là ngắn gọn hơn Lời toàn
soạn. Chapeau là bộ phận độc lập, được kết thúc bằng một dấu chấm câu
và sau đó ngắt xuống dòng; các câu văn trong Chapeau ở mọi tác phẩm
dường như là không được sử dụng trong bài(trong khi đó, Lead chủ yếu
là trích dẫn một câu trong bài).
9
Đặc điểm Chapeau trong phóng sự Vietnamnet 2010
Cao Văn Thái – Báo k31
Chapeau có chức năng vừa “giới thiêu” vừa “cung cấp” nội dung
thông điệp bài báo, đó là 2 chức năng quan trọng và cơ bản nhất.
Vì là “người giới thiệu” nên Chapeau phải hấp dẫn, lôi cuốn,
có tính mời mọc khơi gợi độc giả. Muốn thế phải biết lựa chọn từ ngữ,

cấu tứ, bố cục, cách diễn đạt hiệu quả nhất. Trong xu thế Chapeau ngày
càng “co lại” về hình thức, thì việc lựa chọn từ ngữ và cách diễn đạt lại
phải sao cho vừa hấp dẫn, lôi cuốn nhưng cũng phải cô đọng.
Vì là “người cung cấp” thông tin nên Chapeau cũng phải đảm
bảo chuyển tải đến người đọc những nội dung cơ bản nhất của bài
báo(5W+H). Đưa những thông tin cơ bản nhất “đập vào mắt người đọc”.
Có vai trò như một hướng dẫn viên, Chapeau vừa phải giải thích và hoàn
thiện tít, đồng thời cũng vừa cung cấp cho độc giả có được cái nhìn tổng
quan về bài báo.
Hai chức năng trên phải được bố trí hài hòa và phải thể hiện rõ
được trên nhiều nhất là vài ba câu văn của Chapeau.
Chapeau phải xác định rõ chủ đề của bài báo, định hình rõ nội
dung thông tin và góc độ phản ánh. Trong thời đại bùng nổ thông tin,
công chúng ngày càng muốn nắm bắt được nhiều thông tin trong thời
gian ngắn nhất nên không có và không muốn mất thời gian để tìm hiểu
chủ đề, nội dung bài báo nữa. Nếu được lựa chọn, họ sẽ đọc những bài
báo mà phần mào đầu đã định hình rõ ràng nội dung, góc độ phản ánh và
chủ đề tác phẩm. Đồng thời Chapeau nhất thiết phải thông báo, chứng
minh với người đọc tính thời sự của bài báo, có thể biểu hiện qua một sự
kiện nóng hổi, một con số, hay nhận định về tình hình ở thì hiện tại.
10
Đặc điểm Chapeau trong phóng sự Vietnamnet 2010
Cao Văn Thái – Báo k31
Chapeau luôn xuất hiện những từ như “đang”, “vừa mới”, “cách đây ít
phút”, “sắp”, “sẽ”,… để biểu đạt sự nóng hổi của vấn đề. Các phóng sự
có thể không có tính thời sự như tin hay phản ánh, nhưng đều là những đề
tài có sự quan tâm lớn nên Chapeau cần thiết lập được mối liên hệ giữa
bối cảnh câu chuyện với hiện tại tiếp nhận của công chúng: “chuyện
tưởng chừng như…nhưng giờ đây nó vẫn còn ”, “cho tới hôm nay”,
1.1.3. Phân loại

Dựa vào đặc trưng của Chapeau chúng ta có thể phân thành hai
loại chính. Thứ nhất, đó là Chapeau khơi gợi dẫn dắt là chủ yếu. Loại
Chapeau này sử dụng ngôn ngữ và cách diễn đạt để làm sao có thể lôi
cuốn mạnh nhất người đọc, có thể đánh vào sự hiếu kỳ, sự bức bối, háo
hức hoặc khó chịu mà “bắt” người đọc phải theo dõi phần tiếp theo. Có
thể tham khảo một ví dụ: “Nghe tiếng khỉ kêu, vượn hú vọng ra từ những
căn nhà sang trọng, nhiều người ngơ ngác, chẳng biết thực hư”.(Phóng
sự “Khỉ kêu vượn hú trong nhà đại gia”, Vietnamnet ngày 30/12/2010).
Đọc đoạn Chapeau này, người đọc dường như ai cũng muồn đọc ngay
phần tiếp theo để biết rõ câu chuyện mà bài báo đang nói đến.
Thứ hai đó là loại Chapeau –thông tin, loại này trả lởi một cách
đầy đủ nhất có thể các câu hỏi 5W+H, hé lộ góc độ hản ảnh của bài báo.
Chính vì thế, loại này giản dị, trung tính và khá nghiêm túc. Ví dụ: “Mọi
người chen lấn, đè lên nhau khiến con ngất xỉu. Tỉnh dậy, con thấy chị
gái nằm bất động cách đó không xa. Mũi chị bị giẫm đến dập nát và con
sờ không thấy thở nữa, chị ấy chết rồi…”. Ghi nhận của PV Thái
Phương, báo VietNamNet tại hiện trường thảm họa giẫm đạp khiến hàng
11
Đặc điểm Chapeau trong phóng sự Vietnamnet 2010
Cao Văn Thái – Báo k31
trăm người chết ở Campuchia”. (Phóng sự “Đêm kinh hoàng ở Phnom-
Pênh”, Vietnamnet ngày 24/11/2010).
Tuy nhiên, hiện nay, phần lớn Chapeau đều được viết trên
nguyên tắc tích hợp hài hòa cả hai loại trên, nhằm thể hiện đầy đủ 2 chức
năng của Chapeau, nên việc phân loại như trên chỉ mang tính tham khao
chứ không phải là sự định hình cách viết hay phân chia các tác phẩm báo
chí. Và tùy vào mục đích, nội dung bài báo và kinh nghiệm người viết mà
trong mỗi dạng lại có nhiều cách thể hiện riêng. Chúng ta sẽ còn trở lại
vấn đề này trong phần sau.
1.2. Chapeau của phóng sự

1.2.1. Khái niệm Chapeau của phóng sự.
Từ những lí luận ở phần trên, có thể đưa ra khái niệm cho
Chapeau phóng sự như sau: “Chapeau của phóng sự là đoạn văn ngắn
độc lập mở đầu tác phẩm, được kết thúc bằng dấu chấm câu và ngắt
xuống dòng, có chức năng giới thiệu tổng quan về nội dung, thông
điệp đến với công chúng thông qua một cách thức xây dựng, trình bày
ấn tượng và hiệu quả nhất”.
1.2.2. Đặc điểm Chapeau của phóng sự
Một đặc trưng về mặt thể loại của phóng sự đó là dung lượng
lớn, khai thác thông tin sâu rộng và chuyển tải nhiều thông điệp. Do
những đặc trưng này mà phóng sự nói chung-phóng sự báo điện tử nói
riêng luôn có phần mào đầu. Chapeau của phóng sự càng phải thể hiện rõ
chức năng mời đọc và cung cấp thông điệp cho độc giả, do đó không có
12
Đặc điểm Chapeau trong phóng sự Vietnamnet 2010
Cao Văn Thái – Báo k31
gì gượng gạo khi khẳng định rút tít và viết Chapeau là khâu cơ bản trong
quá trình xây dựng một tác phẩm phóng sự.
Chapeau của phóng sự nhất thiết phải giúp công chúng định
hình được góc độ tiếp cận vấn đề của tác giả, nêu ngắn gọn và cung cấp
nội dung chính cho người đọc “qua một cái liếc mắt”. Đối với báo điện
tử, do những đặc thù của nó mà công chúng rất “ngại” đọc dài, chính vì
thế để những bài phóng sự dài đến được với độc giả thì vai trò của
Chapeau là tối quan trọng. Trong một dung lượng ngắn ngủi chỉ với vài
ba câu văn, Chapeau có vai trò quan trọng quyết định mức độ thành công
của bài báo. Sự hấp dẫn của Chapeau là yếu tố quyết định để níu mắt
người đọc, lôi kéo người xem theo dõi tiếp câu chuyện. Ở đây đòi hỏi
người viết có năng lực sử dụng ngôn ngữ, cấu tạo câu văn và khiếu dẫn
chuyện, đây vốn là những thứ đã được nâng lên thành thủ thuật nghề
nghiệp.

nghề nghiệp. Đây yêu cầu và cũng là thế mạnh của người viết phóng sự,
được rèn dũa qua thời gian và kinh nghiệm.
Càng ngày người ta càng có xu hướng viết Chapeau tổng hợp (2
chức năng) giữa tính hấp dẫn và tính thông tin. Chapeau phóng sự theo
đó đang “co ngắn” lại và có độ nén rất lớn. Nhiều cây bút bằng tài năng
và kinh nghiệm đã có những cách tân bất ngờ và sáng tạo mang lại hiệu
quả rất lớn. Những cách viết mào đầu theo kiểu truyền thống đã được
thay thế bằng những cách thức thể hiện hoàn toàn mới mẻ nhưng hấp dẫn
hơn rất nhiều (Chapeau phóng sự truyền thống thường mở đầu câu
chuyện bằng không gian, thời gian, bối cảnh xảy ra hoặc khắc họa nhân
13
Đặc điểm Chapeau trong phóng sự Vietnamnet 2010
Cao Văn Thái – Báo k31
vật). Trên báo điện tử, Chapeau đang có những cách tân từng ngày, và
xuất hiện hết sức phong phú đa dạng, khiến cho thể tài phóng sự luôn thu
hút một lượng lớn công chúng đón đọc. Các kiểu xây dựng Chapeau hết
sức mới mẻ như mở đầu bằng một câu chuyện ngoài lề, một mẩu chuyện
vui liên quan, một câu nói, một nhân vật huyền thoại cổ xưa…, được diễn
đạt bằng một thứ ngôn ngữ mềm mại văn chương; hay các kiểu mào đầu
trực diện, lôi sự kiện, con số gây ấn tượng mạnh nhất lên đầu, đang ngày
một sử dụng phổ biến và thực sự được công chúng đón nhận.
Tuy thế, trên nhiều bài phóng sự ở các tờ báo điện tử, vẫn có
những hời hợt dễ dãi trong khi viết Chapeau. Các kiểu viết mào đầu giật
gân, đánh mạnh vào thị hiếu, đánh lừa độc giả bằng một nội dung không
ăn nhập gì với bài báo,…vẫn còn phổ biến. Với những trường hợp như
vậy, công chúng dù có bị lôi kéo nhưng họ sẽ vẫn sớm nhận ra dụng ý đó
của người viết và tất nhiên họ sẽ không chấp nhận. Những cảm giác bực
bội, nhàm chán sẽ khiến họ bỏ qua bài báo và theo đó hiệu quả thông tin
cũng như uy tín của bài báo, tờ báo sẽ bị ảnh hưởng.
Có sự khác nhau giữa phóng sự báo điện tử chính thống với báo

phiên bản. Sự khác nhau này thể hiện khá rõ ở cách thức viết Chapeau.
Trong khi Chapeau phóng sự báo chính thống “nén” tới mức tối đa và
thường đi trực tiếp vào nội dung thì ở các báo phiên bản Chapeau vẫn
thường dài hơn, nhất là ở các báo địa phương, báo chuyên ngành vẫn còn
xuất hiện nhiều trạng ngữ, những câu văn khắc họa bối cảnh khá dài.
Trong sự cạnh tranh khốc liệt của báo chí hiện đại, những tác phẩm nảo,
cơ quan nào có cách viết phù hợp với xu thế thì sẽ giành phần thắng. Nên
14
Đặc điểm Chapeau trong phóng sự Vietnamnet 2010
Cao Văn Thái – Báo k31
việc cách tân cách viết là điều bắt buộc, điều này đòi hỏi phải đi từ tu duy
của tòa soạn và của người viết, đồng thời cần phải được rèn dũa trong
quá trình lao động sáng tạo.
15
Đặc điểm Chapeau trong phóng sự Vietnamnet 2010
Cao Văn Thái – Báo k31
CHƯƠNG 2: CHAPEAU TRONG PHÓNG SỰ
VIETNAMNET NĂM 2010
2.1. Vài nét về báo Vietnamnet
Vietnamnet.vn ra mắt vào ngày 23 tháng 1 năm 2003 (số giấy
phép: 27/GP-BVHTT), đưa tin trên tất cả các lĩnh vực xã hội, trong đó
đặc biệt quan tâm tới các sự kiện kinh tế (Sologan: “Hân hạnh là tờ
báo uy tín cho doanh nghiệp”). Hiện nay báo ra với 2 thứ tiếng Việt và
Anh, bên cạnh ấn phẩm chính Vietnamnet.vn còn có các chuyên trang:
Tuần Việt Nam (tuanvietnam.net), Tin tức Online
(tintuconline.vietnamnet.vn), Diễn đàn Kinh tế Việt Nam (vef.vn) ,
Lanhdao.net, Chuyên trang về Đại biểu quốc hội
16
Đặc điểm Chapeau trong phóng sự Vietnamnet 2010
Cao Văn Thái – Báo k31

(daibieuquochoi.vietnamnet.vn), Chuyên trang về hòa giải.
Giao diện trang chủ Vietnamnet khá sinh động và bắt mắt
Sau 20 năm, Vietnamnet không ngừng lớn mạnh và trở thành
một trong những tờ báo điện tử có lượng truy cập lớn nhất Việt Nam, quy
tụ một đội ngũ phóng viên, biên tập viên đông đảo và nhiệt huyết. Bên
cạnh việc cung cấp thông tin nhanh chóng kịp thời nhiều mặt của đời
sống, Vietnamnet còn tích cực tham gia vào nhiều sự kiện xã hội, như tổ
17
Đặc điểm Chapeau trong phóng sự Vietnamnet 2010
Cao Văn Thái – Báo k31
chức giải thưởng Vietnam Mobile Awards (VMA) và nhiều sự kiện quy
mô khác.
Vietnamnet là tờ báo đi đầu trong việc cung cấp thông tin nóng
hổi, thời sự. Các sự kiện kinh tế chính trị nổi bật, những vấn đề lớn của
tình hình quốc tế luôn được theo sát và cập nhật. Mạng lưới phóng viên,
cộng tác viên rải khắp trên cả nước sẵn sàng nắm bắt tình hình ở nhiều
nơi. Hiện nay, Vietnamnet là một trong số ít các tờ báo điện tử vẫn duy
trì được việc tổ chức các cuộc giao lưu phỏng vấn trực tiếp với các khách
mời tại toàn soạn, và độc giả có thể đối thoại trực tiếp tựa như một “cầu
truyền hình”. Đây là hình thức được báo sử dụng khi có những vấn đề lớn
được đông đảo bạn đọc quan tâm.
Phóng sự là thể tài chủ đạo trên trang Vietnamnet, được sử
dụng liên tục và đa dạng dưới các mục: phóng sự điều tra, phóng sự ảnh,
phóng sự quốc tế. Phóng sự Vietnamnet được xây dựng khá cô đọng, sử
dụng khá nhiều ảnh (phần lớn khoảng từ 3-7 ảnh) và luôn có Chapeau.
Với số lượng khổng lồ và cập nhật liên tục, phóng sự trên báo
Vietnamnet thực sự là bức tranh muôn màu của đời sống, mang đầy đủ
hơi thở sự kiện của tình hình xã hội trong và ngoài nước, thu hút sự quan
tâm của đa số độc giả truy cập. Những cây bút phóng sự đầy tài năng và
nhiệt huyết như Hoàng Sang, Duy Tuấn,…đã “băng rừng lội suối” đến

những nơi xa xôi, tiếp cận nhiều vấn đề để mang tới cho người đọc hang
loạt phóng sự có ý nghĩa to lớn.
18
Đặc điểm Chapeau trong phóng sự Vietnamnet 2010
Cao Văn Thái – Báo k31
Những cây bút phóng sự Vietnamnet đầy nhiệt huyết đã “lăn lộn” vào mọi
ngóc ngách để mang đến bạn đọc những trang báo nóng hổi.
Trong những năm qua, bên cạnh hoàn thành nhiệm vụ cung cấp
thông tin, Vietnamnet cũng đã góp phần tuyên truyền, cổ đông nhân dân
thực hiện các chủ trương, đường lối chính sách của Đảng, pháp luật của
nhà nước, đông thời là cầu nối, là diễn đàn để công chúng, nhân dân bày
tỏ tâm tư nguyện vọng, đề xuất ý kiến với cơ quan Chính phủ góp phần
làm cho dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ văn minh; thúc
đẩy nhanh quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Nó còn là
nơi để mọi người có thể học hỏi những phát kiến sáng tạo mới từ đó áp
dụng vào thực tiễn, là kêng phổ biến tri trức hiệu quả, rộng rãi nhất. Đối
với những người làm báo thì đây còn là nơi để họ trau dồi ngôn ngữ, cách
thức làm báo hiện đại nhằm đáp ứng nhu cầu của thực tiễn hiện nay.
19
Đặc điểm Chapeau trong phóng sự Vietnamnet 2010
Cao Văn Thái – Báo k31
2.2. Vấn đề sử dụng Chapeau trong phóng sự Vietnamnet 2010
Ở báo Vietnamnet, phóng sự được đăng tải ở tiểu mục “Xã
hội”, trong đó bao gồm phóng sự điều tra, phóng sự ảnh, phóng sự Video.
Ở đây chúng ta nghiên cứu các phóng sự điều tra(text) có Chapeau. Có
thể nói, số lượng phóng sự đăng tải trên Vietnamnet là vô cùng lớn và nó
được cập nhật liên tục với nhiều vấn đề, nhiều góc độ phản ánh của một
vấn đề. Có những sự kiện lớn được phản ánh nhiều chiều, mỗi chiều là
một bài phóng sự khắc họa một khía cạnh, một “tiểu nội dung” và được
định hình, khu biệt qua các Chapeau (Như các phóng sự liên tục về

thiên tai, lũ lụt miền Trung, về Đại lễ 1000 năm Thăng Long-Hà Nội). Có
những vấn đề hấp dẫn, thu hút lượng lớn công chúng quan tâm thì được
triển khai theo kiểu phóng sự nhiều kì, và liên kết qua một mạch nội dung
xuyên suốt trong đó các Chapeau trở thành các “điểm nối vô hình” các kì
lại với nhau, bên cạnh việc thực hiện chức năng vốn có của nó với một
bài báo(Có những phóng sự nhiều kì xuất hiện trên Vietnamnet, như
phóng sự về tên tướng cướp khét tiếng “không mang họ” Toọng dài 11 kì
từ 14/12/2010 – 23/13/2010). Chúng ta sẽ từng bước tìm hiểu về vấn đề
sử dụng Chapeau trên Vietnamnet qua các phần sau.
2.2.1. Các dạng Chapeau được sử dụng.
Chapeau phóng sự Vietnamnet được xây dựng theo các cách
phổ biến hiện nay của báo điện tử. Khảo sát hàng chục phóng sự trong
năm 2010, chúng tôi đã cố gắng phân loại một số dạng Chapeau chủ yếu,
qua đó tìm hiểu những đặc điểm, thế mạnh của mỗi dạng.
20
Đặc điểm Chapeau trong phóng sự Vietnamnet 2010
Cao Văn Thái – Báo k31
 Dạng Chapeau thể hiện bối cảnh:
Mở đầu bằng việc tái hiện bối cảnh câu chuyện, chấm phá
không gian, thời gian hoặc nêu nguyên nhân lí do thực hiện phóng sự.
Đây là kiểu Chapeau đã khá phổ biến, và dẫn dắt người đọc từ từ tiếp xúc
với nội dung. Ví dụ:
“Giữa bồng bềnh sương khói Hồ Gươm, ông ngồi đó lặng lẽ
trầm ngâm. Rồi ông lấy cây vĩ cầm ra. Những thanh âm du dương từ cây
vĩ cầm cùng với giai điệu những bài hát về Hà Nội từ thời đạn bom khói
lửa cứ thế tuôn trào, giữa những ngày Hà Nội mừng Đại lễ”.(Người
kéo vĩ cầm và hợp xướng “ngàn sao” bên Hồ Gươm”, 9/10/2010).
Dạng này đặc biệt sử dụng nhiều trong các phóng sự nhiều kì và
ở những trường hợp này thì thường đi kèm lời toàn soạn, trong đó nhất
thiết phải tái hiện rõ bối cảnh, nội dung cho công chúng nắm được. Có

thể thăm khảo một ví dụ ở loạt phóng sự về “Tên cướp không mang họ”-
một điểm nhấn của phóng sự dài kì trên Vietnamnet 2010:
“Buổi tối trở về nhà cùng với nắm giấy bạc đã nhàu nát, chính
là chương đầu tiên cho cuộc đời đầy tội lỗi của tướng cướp tương lai
Trương Hiền. Để rồi, những năm sau đó, từ một tên chân ướt chân ráo
du nhập ra Vinh, Trương Hiền nhanh chóng trở thành tướng cướp; cùng
với Sơn Hảo, Lợi râu, cu Thanh tạo nên một băng đảng liều lĩnh.
Giữa năm 1982, dưới chân núi Quyết (thành phố Vinh, Nghệ
An), Công an tỉnh Nghệ Tĩnh đã thi hành bản án tử hình đối với băng
cướp do Truơng Hiền cầm đầu. Trong 30 đệ tử của tướng cướp sừng sỏ
này, ngoài Trương Hiền lĩnh án tử hình còn có thêm: Đoàn Thanh (cu
21
Đặc điểm Chapeau trong phóng sự Vietnamnet 2010
Cao Văn Thái – Báo k31
Thanh), Trần Đức Lợi (Lợi râu), Đậu Kim Sơn (Sơn hảo). Số phận 4
tướng cướp từng là “tứ trụ triều đình”, từng làm mưa làm gió dọc dải
đất miền Trung một thời cuối cùng đã kết thúc.
Năm 1983, tiểu thuyết “Người không mang họ” của nhà văn
Xuân Đức ra đời. Ngay lập tức, tác phẩm này đã tạo ra một tiếng vang
lớn trong văn đàn. Nhân vật chính trong tác phẩm: Nguyễn Viết Lãm
được Xuân Đức hư cấu chính từ hồ sơ vụ án về tên tuớng cướp khét tiếng
một thời mang tên Trương Hiền (thường được gọi là Toọng).
Cho đến nay, nhiều người vẫn nhầm lẫn, rằng tướng cướp sừng
sỏ một thời Trương Hiền, từng làm náo động cả thành phố Vinh, từng
dùng súng nhả đạn vào công an để tẩu thoát, từng vượt ngục thành
công… chính là Trương Sỏi, là Nguyễn Viết Lãm, là Lạng trong “Người
không mang họ” của nhà văn Xuân Đức.
Sự thật về băng nhóm khét tiếng do Trương Hiền cầm đầu này
như thế nào? Vì sao Trương Hiền lại trở thành Đại ca, trở thành thủ lĩnh
của một nhóm du thủ, du thực và thâu tóm quyền lực giang hồ vào tay

mình? Vì sao nhiều lần bị bắt, Trương Hiền vẫn vượt ngục trốn thoát…
đang là một bí ẩn được chôn vùi.
Sau rất nhiều thời gian cố gắng để giải mã bí ẩn về cuộc đời
tướng cướp với biệt danh cu Toọng, cuối cùng, PV VietNamNet cũng đã
tiếp cận được bộ hồ sơ vụ án về băng cướp từng làm náo loạn một thời.
Tập hồ sơ dài hơn 500 trang, ghi rõ lời khai của Trương Hiền đã hé lộ
22
Đặc điểm Chapeau trong phóng sự Vietnamnet 2010
Cao Văn Thái – Báo k31
phần nào cuộc đời và hành trình tội ác của tướng cướp. Bí mật về tướng
cướp Trương Hiền cùng những lần hắn vượt ngục thành công dần dần
được hé lộ.
Bí mật tưởng chừng như bị chôn vùi và toàn bộ hồ sơ về tướng
cướp Trương Hiền sẽ được VietNamNet đăng tải trong loạt bài: “Tướng
cướp trong Người không mang họ - hồ sơ vụ án”.
Chapeau tái hiện bối cảnh nhìn chung sẽ giúp người đọc sớm
tiếp cận được nội dung tinh thần phóng sự, nhìn nhận tầm quan trọng, sự
hấp dẫn của câu chuyện đề cập. Với dạng này, câu văn có thiên hướng
viết dài và “mềm” ra, nhiều chất văn chương và khá hấp dẫn. Tuy nhiên,
Chapeau như thế nhiều khi làm “loãng” vấn đề, người đọc khó xác định
rõ trọng tâm và đoạn văn thường dài, không thích hợp với những phóng
sự sự kiện.
 Dạng Chapeau trực tiếp:
Vào thẳng ngay nội dung câu chuyện, đưa con số, chi tiết trong
tâm lên đầu, đập vào mắt người đọc dù họ có thể chưa được chuẩn bị bất
cứ thông tin gì về câu chuyện trước khi đọc bài báo. Dạng Chapeau này
là một sự cách tân của báo chí và phù hợp với đời sống hiện đại. Tham
khảo:
“Bệnh nhân bị cụt tay, mọi người thay nhau tắm rửa, cho bệnh
nhân ăn. Nhưng chỉ cần hơi lơ là là bệnh nhân xô ngã cả điều dưỡng

viên mà bỏ chạy. Được 2 ngày thì bỗng nhiên bệnh nhân nói một tràng
23
Đặc điểm Chapeau trong phóng sự Vietnamnet 2010
Cao Văn Thái – Báo k31
tiếng Trung. Lúc ấy cả khoa mới ngã ngửa ra đây là bệnh nhân người
Trung Quốc”. ( Những “ông Tây” trong bệnh viện tâm thần,
22/11/2010).
Với những vấn đề thời sự nóng hổi thì dạng Chapeau trực tiếp
thực sự mang lại hiệu quả trong việc thu hút công chúng. Trong xu hướng
chung hiện nay, người ta ngày càng cố gắng đơn giản hóa câu văn, nén
tối đa thông tin, và những cách mào đầu trực tiếp luôn được lựa chọn sử
dụng. Dạng này khiến đoạn mở đầu trở nên “nhẹ nhàng” hơn về ngôn
ngữ và kết cấu nhưng hiệu quả lại rất lớn.
““Bèo như con cá linh”, câu ví von quen thuộc của người dân
vùng lũ thượng nguồn ngày nào giờ lại nghe ngược ngạo. Đang mùa lũ,
nhưng giá cá linh ở các chợ lớn tại TP. Long Xuyên (An Giang) lên đến
180.000 đồng/kg, dân khá giả mới mua nổi”. (Cá Linh miền Tây “chết
khô” giữa mùa lũ, 2/11/2010).
Những cách mào đầu trực tiếp nếu sử dụng thích hợp luôn gây
ấn tượng mạnh cho người đọc. Độc giả trong vái giây của “một cái liếc
mắt” sẽ nảy sinh ý định đọc bài báo hay không. Nội dung, thông điệp,
tầm quan trọng và sức hút của bài phóng sự sẽ dễ dàng thể hiện qua
những chi tiết trực tiếp và sống động.
 Chapeau khắc họa nhân vật
Nhân vật trọng tâm của phóng sự nhiều khi được đưa ngay vào
phần Chapeau với một vài chi tiết đắt đi kèm. Có khi đó là một câu
chuyện, một mối quan hệ bên lề của nhân vật, hoặc một phát ngôn của
nhân vật.
24
Đặc điểm Chapeau trong phóng sự Vietnamnet 2010

Cao Văn Thái – Báo k31
“Trong lúc nóng giận, chị Phạm Thị Lâm đã tát một cháu bé 15
tuổi. Hậu quả khó tin mà chị phải gánh là các cơ quan pháp luật ở Hòa
Bình đã "nghĩ" ra là cháu bé bị tổn hại 21% sức khỏe. Chưa hết, chị
Lâm đã mất gần 100 triệu đồng cùng mấy năm oan trái, lận đận vì cái tát
này ”. (Chuyện khó tin về cái tát "giá" 100 triệu!, 22/11/2010).
“Sự nghèo đói, khổ sở của hai người đàn bà, chị Hiền và bà
Bình ở xã Đức Giang (huyện Vũ Quang, Hà Tĩnh) đã khiến cho họ trở
nên nổi tiếng. Dù họ chẳng muốn vậy”. ( Tận cùng nghèo khổ của hai
người đàn góa, 2/11/2010).
Người đọc khi lướt qua Chapeau liền nảy sinh sự đồng cảm,
chia sẻ hoặc phẫn nộ với nhân vật. Số phận, câu chuyện của nhân vật
được thể hiện qua một cách mào đầu trực tiếp hoặc dẫn dắt. Đây là cách
thức thể hiện xuất hiện phổ biến trên nhiều phóng sự của Vietnamnet
hiện nay, và rất được người đọc chấp nhận.
 Chapeau bày tỏ quan điểm:
Tác giả bộc lộ rõ thái độ, quan điểm của mình ngay trong phần
mào đầu. Dạng Chapeau này thường xuất hiện trong những phóng sự về
các vấn đề lớn gây bức xúc, tạo nhiều hiệu ứng xã hội. Tham khảo ví dụ:
“Những thông tin về việc thuê đất trồng rừng của Cty
InnovGreen càng ngày càng khiến chúng tôi giật mình. Một đỉnh núi cao
khoảng 700m cạnh QL 4A thuộc địa phận huyện Tràng Định (tỉnh Lạng
Sơn) bỗng dưng xuất hiện những con đường đất đỏ chạy quanh, xoắn ốc
lên đến đỉnh núi”. (“Xơi” cả khu vực phòng thủ then chốt, 22/11/2010).
25